Kunozgeke Nthengwa Yalikondwa

1, 2. (a) Kumbi Yesu wangukamba fundu niyi yakukwaskana ndi kunozgeke? (b) Kumbi nchinthu wuli cho chikhumbika kuchinozgeke ukongwa?

KUZENGA nyumba kukhumbika kunozgeke umampha. Techendayambi kuzenga, tisaniya dankha malu ndipu pavuli paki tilemba pulanu. Kweni pe chinthu chinyaki cho nchakukhumbika ukongwa. Yesu wangukamba kuti: “Njani waku imwi, wakukhumba kuzenga sonju waleka dankha kuja pasi ndi kupima mtengu, asani we nazu zakumufiskiya?”​—Luka 14:28.

² Vo tichita asani tipenja kuzenga nyumba, viyanana ŵaka ndi vo tingachita asani tipenja kuja ndi nthengwa yalikondwa. Ŵanthu anandi akamba kuti: “Ndikhumba kuto pamwenga kuyirwa.” Kweni kumbi mbalinga wo aŵanaŵaniya masuzgu ngo angachikumana nangu m’nthengwa? Bayibolo likamba va umampha wa nthengwa kweniso masuzgu ngo ŵanthu akutolana akumana nangu. (Nthanthi 18:22; 1 Ŵakorinte 7:28) Ndichu chifukwa chaki wosi wo akhumba kuto pamwenga kuyirwa, atenere kuziŵa kuti m’nthengwa mwe vinthu vamampha kweniso masuzgu.

3. Nchifukwa wuli Bayibolo ndakukhumbika ukongwa ku ŵanthu wo apenja kutolana, nanga lingatiwovya kumuka mafumbu ngatatu nanga?

³ Bayibolo ndilu lingatiwovya. Ulongozgi wo usanirika m’Bayibolo ukulembeka ndi Yehova Chiuta yo Wakwambiska nthengwa. (Ŵaefesu 3:14, 15; 2 Timote 3:16) Bayibolo likulembeka kali, kweni le ndi fundu zakovya ukongwa mazuŵa nganu. Sonu tiyeni tiwoni mo lingatiwovye kuŵanaŵaniya fundu izi: (1) Kumbi munthu wangaziŵa wuli kuti wanozgeka kuyirwa pamwenga kuto? (2) Ndi vinthu nivi vo mutenere kuziŵa mwa munthu yo mukhumba kutolana nayu? Ndipuso (3) Kumbi ndi vinthu wuli vo mungachita kuti ŵanthu akupaskeni ulemu pa nyengu ya chibwezi?

KUMBI MWANOZGEKA KUTO PAMWENGA KUYIRWA?

4. Kumbi nchinthu wuli chakukhumbika ukongwa cho chingawovya kuti nthengwa yilutirizgi kuja yakukho?

⁴ Mbuneneska kuti kuzenga nyumba kukhumba ndalama zinandi, kweni kuyiphwere naku kukhumba ndalama. Ivi viyanana ŵaka ndi nthengwa. Kuto pamwenga kuyirwa kwe ndi masuzgu ngaki, kweni akutolana akhumbika so kuŵanaŵaniya vo atenere kuchita kuti nthengwa yawu yije yakukho. Kumbi nchinthu wuli cho angachita kuti chanju chawu chileki kutchujuka? Chinthu chakukhumbika ukongwa nkhusimikizga mtima kuti ajaliyengi limoza kwa umoyu wawu wosi. Ndichu chifukwa chaki Bayibolo likamba kuti: “Chifukwa chenichi munthurumi wasiya awiski ndi anyina ndi watijibatika ku muwolu waki, ndipu ŵatuŵa nyama yimoza.” (Chiyambo 2:24) Yesu Khristu wakukamba kuti “ureŵi” pe ndiwu ungachitiska munthu kumaliska nthengwa ndi kuto pamwenga kuyirwa so. (Mateyu 19:9) Asani mupenja kuto pamwenga kuyirwa, nyengu zosi mukumbukengi fundu za m’Malemba zenizi. Asani muwona kuti mungafiska cha kulondo fundu izi, mbwenu nkhanthu kuleka kuto pamwenga kuyirwa.​—Marangu 23:21; Wakutawula 5:4, 5.

5. Chinanga kuti phanganu la nthengwa litofya ŵanthu anyaki, nchifukwa wuli wo apenja kutolana akhumbika kuliwona kuti ndakukhumbika ukongwa?

⁵ Ŵanthu anandi atopa kuti ajengi ndi munthu yo atolanengi nayu kwa umoyu wawu wosi. Mnyamata munyaki wati wato wangukamba kuti: “Nditijivwa nge kuti ndifyekeka, kweniso nde mujeri, chifukwa ndiziŵa kuti ini ndi muwolu wangu tijaliyengi limoza kwa umoyu widu wosi.” Kweni asani mutanja ukongwa munthu yo mukhumba kutolana nayu, kuziŵa kuti mujengi nayu kwa umoyu winu wosi kungakuwofyani cha. M’malu mwaki, muwonengi kuti nthengwa yingakuwovyani kuti muje akuvikilirika. Kuziŵa fundu iyi, kungawovya ŵanthu akutolana kuti alutirizgi kujaliya limoza pa nyengu yamampha kweniso ya masuzgu ndi kulutirizga kuwovyana chinanga vinthu vingasuzga vingati wuli. Wakutumika Paulo wangulemba kuti chanju chauneneska “chigomezga vosi, chikunthiyapu vosi.” (1 Ŵakorinte 13:4, 7) Munthukazi munyaki wangukamba kuti: “Phanganu lakuti ndijaliyengi limoza ndi murumu wangu, litindichitiska kujivwa kuti nde wakuvikilirika. Ndikondwa ukongwa chifukwa tikulayizga kuti tijaliyengi limoza kwa umoyu widu wosi.”​—Wakutawula 4:9-12.

6. Nchifukwa wuli kuto pamwenga kuyirwa liŵi nkhwamampha cha?

⁶ Kuti munthu wafiski phanganu ili, wakhumbika kuja mwanamana cha. Ndichu chifukwa chaki wakutumika Paulo wangukamba kuti Akhristu akhumbika kuto asani ‘ajumpha msinkhu wo chiryokuryoku chakugonana chija chanthazi,’ chifukwa pa nyengu iyi chiryokuryoku chichitiska kuti munthu wachiti vinthu mwambula kuŵanaŵana umampha. (1 Ŵakorinte 7:36, NW) Ampupuka aswera cha kusintha maŵanaŵanu. Anandi wo ato pamwenga kuyirwa ŵeche anamana awona kuti pavuli pa vyaka vimanavi, vo akhumbanga kweniso vo angukhorwa mwa munthu yo akutolana nayu, vasintha. Kafukufuku walongo kuti anandi wo ato pamwenga kuyirwa ŵeche ŵana, akondwa cha ndipu anandi apatana kuluska wo atolana asani akuwa. Mwaviyo, mungathaŵiriyanga cha kuto pamwenga kuyirwa. Kuja vyaka vinandi mwechendato pamwenga kuyirwa, kungakuwovyani kuti muje ndi nyengu yinandi yakunozgeke kuti muzije munthurumi pamwenga munthukazi wamampha ukongwa m’nthengwa. Kuleka kuto pamwenga kuyirwa liŵi, kungakuwovyani so kuti mujiziŵi umampha, vo vingaziwovya kuti nthengwa yinu yizije yamampha ukongwa.

JISANDENI

7. Kumbi nchifukwa wuli ŵanthu wo akhumba kuto pamwenga kuyirwa atenere kujisanda?

⁷ Ŵanthu anandi atanja kukamba mijalidu yo akhumba kuti munthu yo atolanengi nayu waje nayu. Kumbi ndivu namwi muchita? Kumbi imwi mwe ndi mijalidu yamampha? Kumbi ndi mijalidu wuli yo mwe nayu yo yingaziwovya kuti banja linu lizije lalikondwa? Kumbi mwazamuja munthu wamtundu wuli? Mwakuyeruzgiyapu, kumbi asani mwanangiska vinthu, muzomerezga liŵi ndi kulonde ulongozgi, pamwenga mutanja kujigowoke? Kumbi mukondwa nyengu zosi pamwenga mujaliya ŵaka kuzimbwa ndi kudandawula? (Nthanthi 8:33; 15:15) Kumbukani kuti nthengwa yazamusinthapu cha umunthu winu. Asani mweche pa umphara mwe akunyada, mukwiya liŵi kweniso mutanja kudandawula, nthengwa kuti ndiyu yazakukusinthani cha. Ziŵani kuti anyinu ndiwu angakuziŵani umampha kuruska mo mwaŵeni mutijiziŵiya. Mwaviyo, mungachita umampha kufumba mpapi pamwenga munyinu yo muthemba kuti wakukambiyeni mwambula kubisa mijalidu yo mutenere kusintha. Asani akukambiyani vo mutenere kusintha, yesesani kugwiriskiya nchitu ulongozgi wawu mwechendato pamwenga kuyirwa.

8-10. Kumbi Bayibolo lipereka ulongozgi nuwu wo ungawovya munthu kuti wanozgeke umampha nthengwa?

⁸ Bayibolo lititichiska kuti tizomerezgengi mzimu utuŵa waku Chiuta kuti utilongozgengi, ndi chilatu chakuti tilongongi mijalidu yamampha. Mijalidu iyi “nchanju, chimwemwi, chimangu, chilekerezga, ulemu, umampha, ukongorekwa, upovu.” Lititikambiya so kuti tije “ŵafya mu mzimu wa vinjeru” vidu ndi ‘kuvwala munthu mufya, yo kwakuyana ndi Chiuta ngwakulengeka mu urunji ndi ukhovu wa uneneska.’ (Ŵagalatia 5:22, 23; Ŵaefesu 4:23, 24) Kugwiriskiya nchitu ulongozgi uwu mweche mwija, kungayanana ndi kusunga ndalama ku banki, vo vingazikuwovyani kuja munthu wamampha ukongwa m’nthengwa.

⁹ Mwakuyeruzgiyapu, asani mwe anthukazi, muŵanaŵaniyengi ukongwa “munthu yo wakubisama mumtima,” kuphara kawonekeru kinu. (1 Petro 3:3, 4) Kujiyuyuwa kweniso kuŵanaŵana umampha kungakuwovyani kuti muje ndi zeru, zo ndi “mphumphu yamampha” ukongwa. (Nthanthi 4:9; 31:10, 30; 1 Timote 2:9, 10) Asani mwe anthurumi, sambirani kuja mwaulemu kweniso mwalisungu ndi anthukazi. (1 Timote 5:1, 2) Pa nyengu yo musambira kusankha vakuchita ndi kuphwere maudindu ngakulungakulu, musambirengi so kuja aulemu kweniso akujiyuyuwa. Ziŵani kuti kuchita vinthu mwambunu kutambisa ŵaka masuzgu m’nthengwa.​—Nthanthi 29:23; Mika 6:8; Ŵaefesu 5:28, 29.

¹⁰ Chinanga kuti kuja ndi mijalidu iyi nkhupusu cha, kweni Mkhristu weyosi watenere kwesesa kuja nayu. Ndipu ndiyu yingamuwovya kuti wazije munthu wamampha ukongwa m’nthengwa.

VO MUTENERE KUZIŴA MWA MUNTHU YO MUKHUMBA KUTOLANA NAYU

11, 12. Kumbi ŵanthu wo ŵe pa chibwezi angaziŵa wuli kuti mbakwenere nadi kutolana?

¹¹ Kumbi ko muja, munthu watijisankhiya yija yo wakhumba kutolana nayu? Asani ndi viyo, kumbi mungachita wuli asani mwasaniya munthu yo wakukondweskani? Chakwamba, jifumbeni kuti, ‘Kumbi ndikhumba nadi nthengwa?’ Kuseŵereska maŵanaŵanu nga munthu mwa kumupusika kuti mutolanengi nayu, ndi phuzu likulu ukongwa. (Nthanthi 13:12) Ndipu jifumbeni so kuti, ‘Kumbi nde wakwenere kuto pamwenga kuyirwa?’ Asani mumuka mafumbu ngosi ngaŵi yanga kuti hinya, chitani vinthu mwakukoliyana ndi midawuku ya nthengwa ya kwinu. M’vyaru vinyaki, asani mwawona munthu yo mwamukhorwa, mutimusanda kwa kanyengu ndipu pavuli paki mutimukonkhoske kuti muziŵani umampha. Asani wakana, kumuchichizga cha kuti mpaka waguŵi namwi. Mungaluwanga cha kuti munthu weyosi we ndi wanangwa wakusankha yija munthu yo wakhumba kutolana nayu. Kweni asani wazomera, mungachita vinthu vo vingakuwovyani kuti muziŵani mwakukwana. Ivi vingakuwovyani kuziŵa asani munthu yo mwayanja, ngwakwenere kutolana nayu.a Kumbi asani vafika yapa, ndi vinthu nivi vo mungafufuza?

¹² Kuti timuki fumbu ili, tiŵanaŵaniyi vo vichitika ndi vidya viŵi vakumbiya, nge honala ndi chisekesi. Chidya chechosi pakuchija chitumba umampha ukongwa asani chingambika mwalusu. Kweni nchinthu wuli cho chichitika asani vosi viŵi vigwiriskikiya nchitu limoza? Vikhumbika kuvigwiriskiya nchitu mwalusu kuti vimbi umampha. Ndimu so viliri ndi imwi kweniso munthu yo mukhumba kutolana nayu. Mosi mwaŵaŵi mutenere kuti mwayesesa kusintha mijalidu yinu. Kweni fumbu ndakuti: Kumbi mungachitiya limoza vinthu mwakukolerana? Akhumba tingafumba so kuti, kumbi mwe akwenere kutolana?

13. Kumbi nchifukwa wuli kukhumbana ndi munthu yo waleka kugomezga Yehova nkhuŵavi zeru?

¹³ Chinthu chakukhumbika ukongwa nkhuja ndi chivwanu chakuyanana kweniso kwende fundu zakuyanana ndi munthu yo mukhumba kutolana nayu. Wakutumika Paulo wangulemba kuti: “Mungaŵanga ŵakumangirizgana ndi ŵambula chivwanu cha.” (2 Ŵakorinte 6:14; 1 Ŵakorinte 7:39) Kutolana ndi munthu yo waleka kugomezga Yehova kungachitiska kuti muchitengi vinthu mwambula kukolerana. Kweniso ŵanthu wo ateŵete Yehova ndi mtima wosi asuzgika cha kuja mwakukolerana. Ziŵani kuti Yehova wakhumba kuti mujengi mwalikondwa ndi munthu yo mwatolana nayu. Wakhumba so kuti muyanjengi ukongwa Iyu kweniso munthu yo mwatolana nayu.​—Wakutawula 4:12.

14, 15. Kumbi kuja ndi chivwanu chakuyanana pe ndiku kutovya kuti ŵanthu akutolana achitengi vinthu mwakukolerana? Konkhoskani.

¹⁴ Chinanga kuti kugomezga Yehova nchinthu chakukhumbika ukongwa kuti muje mwakukolerana, kweni pe vinthu vinyaki vakukhumbika so ukongwa. Kuti muje mwakukolerana ndi munthu yo mukhumba kutolana nayu, mutenere kuja ndi vilatu vakuyanana. Kumbi mwe ndi vilatu wuli? Mwakuyeruzgiyapu, kumbi mutiyiwona wuli nkhani yakubala ŵana? Kumbi ndi vinthu nivi vo muwona kuti vakukhumbika ukongwa pa umoyu winu?b (Mateyu 6:33) M’nthengwa yalikondwa, ŵanthu akutolana atanjana ukongwa ndipu akondwa kuchitiya vinthu limoza. (Nthanthi 17:17) Kuti ivi vichitiki, atenere kwanja vinthu vinyaki vakuyanana. Kulutirizga kwanjana nkhwakusuzga, ndipu kutuŵa kwakusuzga ukongwa asani ŵanthu akutolana atanja vinthu vakupambana. Kumbi asani munthu yo mukhumba kutolana nayu watanja kuchita vinthu vo imwi muleka kwanja, nge kuchicheza ndi anyaki, ndikwesa mutenere cha kutolana? Awa. Ivi ve viyo chifukwa chakuti pangaja vinthu vinyaki vinandi vo mosi mwaŵaŵi mutanja. Mwaviyo, mungakondweska munyinu mwa kuchitiya limoza vinthu vakukhumbika ukongwa vo iyu watanja.​—Machitidu 20:35.

¹⁵ Kukamba uneneska, kuchita vinthu mwakukolerana kuthemba kuti muyananengi pa chinthu chechosi cha, kweni mutenere kusambira vo munyinu watanja. M’malu mwakufumba kuti, “Kumbi tivwanana pa chechosi?” Fumbu lamampha lingaŵa lakuti: “Kumbi tichita wuli asani taleka kuvwanana pa fundu yinyaki? Kumbi tingakambiskana mwachimangu ndipuso mwaulemu? Pamwenga, kumbi kanandi vo tikambirana vimaliya ku mphindanu?” (Ŵaefesu 4:29, 31) Asani mukhumba kuto pamwenga kuyirwa, tcheŵani kuti muleki kutolana ndi munthu wakunyada ndipuso wakuvwa vaki pe, wambula kukhumba kuthera pamwenga yo wakhumba kuti anyaki achitengi vo wakhumba iyu pe.

MUZIŴIYANENGI LIMU NKHARU MWECHENDATOLANI

16, 17. Kumbi ndi vinthu nivi vo munthurumi pamwenga munthukazi watenere kuziŵa vakukwaskana ndi munthu yo wakhumba kutolana nayu?

¹⁶ Ŵanthu wo ateŵete pa maudindu mumpingu wachikhristu, ‘ateseka’ dankha ŵechendapaskiki maudindu. (1 Timote 3:10) Venivi ndivu namwi mungachita. Mwakuyeruzgiyapu, munthukazi wangakhumba kuziŵa fundu izi: “Kumbi munthurumi uyu we ndi mbiri yamampha? Kumbi watanja kucheza ndi ŵanthu amtundu wuli? Kumbi ngwakujiko? Kumbi watumbika ŵanthu akukota? Kumbi ŵanthu a m’banja laki mbankharu yamampha? Kumbi waja umampha ndi ŵanthu a m’banja laki? Kumbi ngwakwanja ndalama? Kumbi watanja kumwa moŵa mwauloŵevu? Kumbi watufya mtima liŵi, pamwenga so ngwankhaza? Kumbi wateŵete pa udindu wuli mumpingu, nanga watiwuchita wuli? Kumbi ini ndingamutumbika munthurumi mwenuyu?”​—Ŵalevi 19:32; Nthanthi 22:29; 31:23; Ŵaefesu 5:3-5, 33; 1 Timote 5:8; 6:10; Tito 2:6, 7.

¹⁷ Munthurumi wangakhumba kuziŵa fundu izi: “Kumbi munthukazi uyu watanja ndi kutumbika Chiuta? Kumbi waziŵa kuphwere panyumba? Kumbi banja laki lazamukhumba kuti isi tilichitiyengenji? Kumbi ngwazeru, wagwira nchitu mwaphamphu kweniso ngwambula kusakaza ndalama? Kumbi watanja kukamba nkhani wuli? Kumbi waŵanaŵaniya ŵanthu anyaki pamwenga ngwakujanja? Kumbi ngwakugomezgeka? Kumbi ngwakunozgeka kujithereska ku munthurumi pamwenga ngwakusuzga kweniso ngwambula kuvwa?”—Nthanthi 31:10-31; Luka 6:45; Ŵaefesu 5:22, 23; 1 Timote 5:13; 1 Petro 4:15.

18. Kumbi ndi fundu niyi yo mutenere kukumbuka asani mwapambana maŵanaŵanu pa nkhani zimanazimana pa nyengu ya chibwezi?

¹⁸ Mungaluwanga cha kuti munthu yo mukhumba kutolana nayu, ndi mphapu yaku Adamu, yambula kufikapu. Mwaviyo, mungakhazanga kuti wakachitanga vinthu nge anthurumi pamwenga anthukazi a m’mafilimu ngachanju cha. Munthu weyosi wanangiska, ndipu mukhumbika kung’una tinthu timanatimana to mosi munangiska. (Ŵaroma 3:23; Yakobe 3:2) Kweniso, masuzgu ngo mungakumana nangu ngangakupaskani mwaŵi wakuti musambiri mo mungazimaliskiya masuzgu kunthazi. Mwakuyeruzgiyapu, asani mweche pa chibwezi mwapambana maŵanaŵanu pa nkhani yinyaki, mukumbukengi fundu yakuti, chinanga mbanthu wo atanjana ndi kutumbikana ukongwa nawu nyengu zinyaki apambana maŵanaŵanu. (Yeruzgiyani ndi Chiyambo 30:2; Machitidu 15:39.) Nyengu zinyaki mukhumbika ŵaka kuwuko mtima ndipuso kusambira kukambiskana mwachimangu. (Nthanthi 25:28) Kumbi munthu yo mukhumba kutolana nayu wawoneka kuti wakhumba kusintha mijalidu yo we nayu? Nanga yimwi? Kumbi mukhumbika kusintha kuti mulekengi kuguŵa pamwenga kufya mtima liŵi? (Wakutawula 7:9) Mwaviyo, kuziŵa mo mungamaliskiya masuzgu kungakuwovyani kuti mukambiskanengi mwakufwatuka ndipu ivi vingazikuwovyani ukongwa asani mwatolana.​—Ŵakolose 3:13.

19. Asani mwawona masuzgu ngakulungakulu pa nyengu ya chibwezi, kumbi nchinthu chazeru nichi cho mungachita?

¹⁹ Kumbi mungachita wuli asani mwawona suzgu linyaki lo litikusuzgani ukongwa maŵanaŵanu? Mutenere kuyiŵanaŵaniya ukongwa nkhani yeniyi. Chinanga kuti mutimwanja ukongwa munthu yo ndipuso mukhumbisiska kuto pamwenga kuyirwa, mungang’unanga cha masuzgu ngakulungakulu. (Nthanthi 22:3; Wakutawula 2:14) Asani muwona kuti munthu yo mwe nayu pa chibwezi we ndi masuzgu ngakulungakulu, nchinthu chazeru kumaliska chibwezi ndi chilatu chakuti mukhwechi masuzgu ngo mungazikumana nangu kwa umoyu winu wosi asani mwatolana.

MUCHITENGI VINTHU VO VINGAKUPASKANI ULEMU PA NYENGU YACHIBWEZI

20. Kumbi ndi vinthu wuli vo ŵanthu wo ŵe pa chibwezi angachita kuti aleki kuguŵiska ŵanthu?

²⁰ Kumbi mungachita wuli kuti muleki kuguŵiska ŵanthu ndi Yehova pa nyengu ya chibwezi? Chakwamba, mutenere kuwonesesa kuti muchita vinthu vakuguŵiska ŵanthu cha. Kumbi ko muja, vakwenere kuti ŵanthu wo ŵe pa chibwezi akoranengi manja, kufyofyonthana ndipuso kuvumbatirana? Chinanga kuti kuchita vinthu ivi kungaŵavi suzgu lelosi, kweni nkhanthu kulongorana chanju m’nthowa iyi asani nthengwa ye pafupi. Kweni mutenere kuphwere kuti mungalongorananga chanju mwakujumpha mwesu cha, chifukwa vingakuchitiskani mijalidu yiheni, akhumba so ureŵi. (Ŵaefesu 4:18, 19; yeruzgiyani ndi Sumu ya Zisumu 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Chifukwa chakuti mtima ngwakunyenga, mosi mwaŵaŵi mukhumbika cha kuja mwija munyumba, mugalimotu yo yama, kwenda munthowa zam’matundu mwe mwaŵaŵi pamwenga pa malu ngengosi ngo ngangakuchitiskani vinthu viheni. (Yeremiya 17:9) Asani mulutirizga kuja ndi jalidu lamampha mweche pa chibwezi, mulongo kuti mutijikanizga ndipuso muŵanaŵaniya ukongwa munyinu kuruska mwaŵeni. Chakukhumbika ukongwa nchakuti asani muja ndi jalidu lamampha pa chibwezi, mutumbika Yehova Chiuta yo wakulanguliya ateŵeti ŵaki kuti angachitanga ureŵi cha.—Ŵagalatia 5:19-21.

21. Kumbi ndi nkhani nizi zo mutenere kukambiskana mwakufwatuka mweche pa chibwezi?

²¹ Chachiŵi, mukambiskanengi mwakufwatuka. Pa nyengu yo mwe pafupi kutolana, pe vinthu vinyaki vo mutenere kukambiskana mwakufwatuka nge, kumbi mwamuja pani? Kumbi mosi mwaŵaŵi mwazamugwiranga nchitu yakulembeka? Kumbi mukhumba kuzibala ŵana? Nchinthu chamampha ukongwa kusumuwa vo mwachitanga kali, vo vingaziyambisa masuzgu asani mwatolana. Ivi ndi vinthu nge, ngongoli, maudindu kweniso matenda ngakulu ngo mwe nangu. Pakuti ŵanthu anandi wo ŵe ndi HIV (kachidononu ko katambiska nthenda ya Ezi) aziŵika liŵi cha, nkhunanga cha kupempha munthu yo mupenja kutolana nayu kuti wakapimiski ndopa asani kali wagonananga ndi ŵanthu anandi pamwenga wagwiriskiyanga nchitu munkhwala wakutimbanyizga wongu. Asani wasanirika ndi HIV, wangachichizganga cha munthu yo wakhumba kutolana nayu kuti chibwezi chilutiriyi, asani mwenechu wakhumba kuti chibwezi chimali. Mwaviyo, munthu yo wenga ndi mijalidu yiheni wechendasambiri uneneska, watenere kuchipimiskiya limu ndopa wechendaje pa chibwezi ndi munthu weyosi.

MUŴANAŴANIYENGI MO UMOYU WINU WAZAMUJALIYA PAVULI PA ZOWARA

22, 23. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo vingakutimbanyizgani maŵanaŵanu asani munozgeke nthengwa? (b) Kumbi asani munozgeke zowara ndi nthengwa mutenere kukumbuka fundu niyi?

²² Asani kwaja mwezi umoza kuti mutolani, mosi mwaŵaŵi mutangwamika ukongwa kunozgeke nthengwa. Asani mukhumba kuti muleki kutimbanyizgika maŵanaŵanu, muchitengi vinthu mwambula kujumpha mwesu. Ŵanthu anyaki kweniso abali ŵaki a munthu akondwa ukongwa kuti zowara zijengi zapachanya, kweni ivi vingachitiska kuti wo atolana kweniso abali ŵawu, avuki ukongwa kweniso asakazi ndalama zinandi. Mwaviyo, kuchita vinthu vinyaki vo ŵanthu wosi achita ku dera lo, nkhunanga cha kweni kuchita vinthu mwamaphara, kungatimbanyizga chilatu cha nthengwa kweniso kungachitiska kuti likondwa linu limali. Chinanga kuti kuŵanaŵaniya ŵanthu anyaki nkhwakukhumbika, kweni munthurumi ndiyu we ndi udindu wakusankha vo vazamuchitika pa zowara zaki.​—Yohane 2:9.

²³ Mungaluwanga cha kuti zowara zija za zuŵa limoza pe, kweni nthengwa njaumoyu winu wosi. Mwaviyo, mungaŵanaŵaniyanga ukongwa zuŵa la zowara cha. M’malu mwaki, mugomezgengi ukongwa ulongozgi wakutuliya kwaku Yehova Chiuta ndipu munozgekiyengi mo mwazamujaliya asani mwatolana. Asani mwachita vosi ivi, ndikwesa mwanozgeka nadi kuti nthengwa yinu yizije yalikondwa.