Wovyani Banja Linu Kuja pa Ubwezi Wakukho ndi Yehova

1. Kumbi Yehova wenga ndi chilatu wuli pakwambiska banja?

YEHOVA wati wakwatiska Adamu ndi Eva, Adamu wangukondwa ukongwa ndipu wangukamba mazu ngakulongo likondwa laki, kuti: “Uyu sonu nchiwanga cha viwanga vangu ndi nyama ya nyama yangu; wakadanikanga Munthukazi, chifukwa wangutoleka kutuwa mu munthurumi.” (Chiyambo 2:22, 23) Kweni Mulengi wakhumbanga kuti ŵanthu akutolana kweniso mabanja ngakondwengi ndi kuchita khumbu laki. Iyu wangukambiya Adamu ndi Eva kuti: “Papanani ndi mwandani, ndi muzazi charu ndi muchithereski, ndipu muŵi ndi mtufu pa somba za m’nyanja, ndi pa viyuni vamude, ndi pa chamoyu chosi cho chitenda pacharu chapasi.” (Chiyambo 1:28) Kukamba uneneska, iyi yenga nchitu yamampha ukongwa! Asani Adamu ndi Eva anguvwiya Yehova ndi mtima wawu wosi, yiwu ndi ŵana ŵawu atingi ajengi ndi umoyu wakukondweska ukongwa!

2, 3. Kumbi mabanja ngangachita wuli kuti ngajengi mwalikondwa mazuŵa nganu?

² Mazuŵa nganu napu, mabanja ngo ngachitiya limoza khumbu laku Chiuta, ngakondwa ukongwa. Wakutumika Paulo wangulemba kuti: “Uwopa Chiuta ngwakwanduliya vosi, pakuŵa nachu chipanganu cha umoyu wasonu ndi chaku wo ukazanga.” (1 Timote 4:8) Banja lo litijipereka pakuteŵete Chiuta ndi kulondo fundu zo zisanirika m’Bayibolo, lija mwalikondwa mu “umoyu wasonu.” (Sumu 1:1-3; 119:105; 2 Timote 3:16) Ndipu vinthu vijaku umampha m’banja chinanga kuti munthu yumoza pe ndiyu wagwiriskiya nchitu fundu za m’Bayibolo kuluska m’banja lo mulivi weyosi yo watizigwiriskiya nchitu.

³ Buku ili, lakonkhoska fundu zinandi za m’Bayibolo zo zitovya kuti banja lije lalikondwa. Akhumba mwawona kuti fundu zinyaki zakonkhoskeka mwakuwerezgawerezga. Kumbi chingaŵa chifukwa wuli? Nchifukwa chakuti ndi fundu zanthazi ukongwa zo zitovya weyosi mu vakuchitika vakupambanapambana pabanja. Banja lo litesesa kugwiriskiya nchitu fundu za m’Bayibolo izi, liwona kuti kuteŵete Chiuta mwakujipereka kutovya kuti likondwengi ndi “umoyu wasonu.” Tiyeni tikambiskani so fundu zakuzirwa zinayi.

KUJIKO NKHWAKUZIRWA UKONGWA

4. Kumbi nchifukwa wuli kujiko nkhwakukhumbika m’nthengwa?

⁴ Fumu Solomoni yingukamba kuti: “Munthu wambura kujitintha we uli ndi msumba wo ŵaswa ndi wajowoleka wambula malinga.” (Nthanthi 25:28; 29:11) “Kujitintha” ndi kujiko, ndi mijalidu yakuzirwa ukongwa kuti banja lije lalikondwa. Kulekere maŵanaŵanu ngaheni nge kufya mtima pamwenga kuchita vinthu vo Yehova watinkha, kungayambisa masuzgu ngakulu ngo ngaja ngakusuzga kungamaliska.

5. Kumbi munthu wambula kufikapu wangachita wuli kuti waje ndi jalidu lakujiko, nanga venivi vingamuwovya wuli?

⁵ Mbuneneska kuti palivi mphapu yaku Adamu yo yingavikiliya liŵavu laki ku vinthu viheni vosi. (Ŵaroma 7:21, 22) Kweni nanga wuli ve viyo, kujiko nchigaŵa cha chipasu cha mzimu. (Ŵagalatia 5:22, 23) Mzimu waku Chiuta ungatiwovya kuti tije akujiko, asani tiromba kuti tije ndi jalidu lenili, tigwiriskiya nchitu ulongozgi wakwenere wo usanirika m’Malemba kweniso asani titanjana ndi ŵanthu wo ŵe nalu ndi kutinkha wo mbakujiko cha. (Sumu 119:100, 101, 130; Nthanthi 13:20; 1 Petro 4:7) Kuchita ivi kungatiwovya kuti ‘tithaŵengi ureŵi’ asani titeseka. (1 Ŵakorinte 6:18) Kungatiwovya so kuti tileki kuchita nkhaza kweniso kuti tikani pamwenga timalani ndi jalidu lakumwa moŵa mwakujumpha mwesu. Ndipu tingasuzgika cha kuchita vinthu mwachimangu asani ŵanthu anyaki atinangiya kweniso asani takumana ndi masuzgu. Mwaviyo, weyosi kusazgapu ŵana, watenere kwesesa kuja ndi jalidu lenili, lo nchigaŵa cha chipasu cha mzimu.​—Sumu 119:1, 2.

JANI NDI MAŴANAŴANU NGAKWENERE PA NKHANI YA UMUTU

6. (a) Kumbi Chiuta wakukambanji pa nkhani ya umutu? (b) Kumbi munthurumi yo ndi mutu wa banja watenere kukumbukanji asani wakhumba kuti banja laki lije lalikondwa?

⁶ Fundu yachiŵi yakukhumbika ukongwa, nkhuja ndi maŵanaŵanu ngakwenere pa nkhani ya umutu. Paulo wangukonkhoska kuti: “Ndikhumba muziŵi, kuti munthurumi yosi mutu waki ndi Khristu; ndipu mutu wa munthukazi ndi murumu waki, ndipu mutu waku Khristu ndi Chiuta.” (1 Ŵakorinte 11:3) Ivi ving’anamuwa kuti munthurumi ndiyu walongozga vinthu m’banja, kweniso muwolu waki watimuwovya ndipu ŵana atenere kuvwiya apapi ŵawu. (Ŵaefesu 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Kweni mutenere kuziŵa kuti mutu wa banja utovya kuti banja lije lalikondwa, pijapija asani uchita vinthu m’nthowa yakwenere. Anthurumi wo atopa Chiuta aziŵa kuti akhumbika cha kuchita vinthu mwankhaza chifukwa chakuti ndi mitu ya mabanja. Yiwu ayezga Yesu yo ndi Mutu wawu. Chinanga kuti Yesu wanguzija “Mutu pachanya paku vosi,” iyu “wanguziya kwachiteŵeteke cha, kweni kwachiteŵete.” (Ŵaefesu 1:22; Mateyu 20:28) Mwakuyana ŵaka, munthurumi wachikhristu yo ndi mutu, watesesa kuchita vinthu vo vingayanduliska muwolu waki kweniso ŵana m’malu mwakuchita ŵaka vo iyu wakhumba.​—1 Ŵakorinte 13:4, 5.

7. Kumbi ndi fundu za m’Malemba nizi zo zitovya munthukazi kuti wafiskengi udindu wo Chiuta wakumupaska m’banja?

⁷ Munthukazi yo watopa Chiuta waphalizgana cha ndi murumu waki pamwenga kukhumba kumulonda umutu. Iyu wakondwa kovya murumu waki ndi kuchita vinthu mwakukolerana nayu. Nyengu zinyaki Bayibolo likamba kuti munthukazi we m’manja mwa murumu waki, vo vilongo kuti munthurumi ndi mutu waki. (Chiyambo 20:3) Asani munthukazi wayirwa, waja pasi pa “dangu la murumu waki.” (Ŵaroma 7:2) Kweniso Bayibolo likamba kuti munthurumi watenere kuwona muwolu waki nge “wakumovya” ndipuso “wakulingana nayu.” (Chiyambo 2:20) Iyu we ndi mijalidu ndipuso malusu ngo murumu waki walivi ndipu watesesa kumuwovya. (Nthanthi 31:10-31) Bayibolo likamba so kuti munthukazi ndi “bwezi,” lo lichitiya vinthu limoza ndi murumu waki. (Malaki 2:14) Fundu za m’Malemba izi zitovya ŵanthu akutolana kuti aziŵengi udindu wo weyosi we nawu ndipuso kuti atumbikanengi.

‘JANI APUSU PAKUVWA’

8, 9. Konkhoskani fundu zinyaki zo zingawovya ŵanthu wosi m’banja kuti akambiskanengi umampha.

⁸ Buku ili lakonkhoska ukongwa kuti kukambiskana nkhwakukhumbika. Nchifukwa wuli ve viyo? Chifukwa chakuti vinthu vitenda umampha asani ŵanthu akambiskana kweniso avwisirana. Fundu yakuti ŵanthu wosi ŵaŵi akhumbika kukambiskana yadidimizgika ukongwa m’buku ili. Wakutumika Yakobe wangukonkhoska fundu iyi kuti: “Munthu yosi waŵi mupusu kwachivwa, wachizita kulongoro.”​—Yakobe 1:19.

⁹ Titenere so kuphwere ukongwa ndi mo tiŵereŵete. Kulongoro mwaukali, mwamphindanu, pamwenga mwakuchombola, kugaŵaniska ŵanthu. (Nthanthi 15:1; 21:9; 29:11, 20) Chinanga kuti vo tingakamba vauneneska, kweni asani tingalongoro mwakujikuzga, mwambula ulemu, pamwenga so mwambula kuŵanaŵaniya anyidu, tingaŵaguŵiska, m’malu mwakuŵawovya. Nyengu zosi mazu ngidu ngatenere kuja “ngakunoweskeka ndi mche.” (Ŵakolose 4:6) Kweniso mazu ngidu ngatenere kuja “uli ndi vipasu va golidi mu kuzganga kwa siliva.” (Nthanthi 25:11) Mabanja ngo ngatesesa kukambiskana umampha ngaja mwalikondwa ukongwa.

CHANJU CHITOVYA UKONGWA M’BANJA

10. Kumbi ndi mtundu nuwu wa chanju wo ngwakuzirwa ukongwa m’nthengwa?

¹⁰ M’buku ili, mazu ngakuti “chanju,” ngazumbulika mwakuwerezgawerezga. Kumbi mwawukumbuka mtundu wakwamba wa chanju? Kukamba uneneska, chanju cho munthurumi walongo munthukazi pamwenga munthukazi walongo munthurumi yo wakopeka nayu (eʹros m’Chigiriki), chitovya ukongwa ŵanthu akutolana ndipu m’nthengwa yalikondwa, munthurumi ndi munthukazi aphweriyana ndipuso atanjana ukongwa (phi·liʹa m’Chigiriki). Kweni chanju chakuzirwa ukongwa, chidanika kuti a·gaʹpe m’Chigiriki. Ichi nchanju cho tilongo Yehova, Yesu, kweniso anyidu. (Mateyu 22:37-39) Chanju ichi ndichu Yehova walongo ŵanthu wosi. (Yohane 3:16) Nchinthu chakukondweska ukongwa kuti tingalongo chanju ichi kwa munthu yo tikutolana nayu kweniso ŵana ŵidu!​—1 Yohane 4:19.

11. Kumbi chanju chitovya wuli m’nthengwa?

¹¹ M’nthengwa, chanju cha a·gaʹpe, “chimanga pamoza vosi mu wanasi wakufikapu.” (Ŵakolose 3:14) Chanju ichi chichitiska kuti ŵanthu akutolana ajengi mwakukolerana, achitiranengi vamampha kweniso achitiyengi vamampha ŵana ŵawu. Chanju chitovya ŵanthu m’banja kuti amalanengi ndi masuzgu mwakukolerana. Asani ŵanthu akutolana akota, chanju chitiŵawovya kuti atumbikanengi. Bayibolo likamba kuti: “Chanju . . . Kuti chilembe vaku chija cha, . . . Chikandirizga vosi, chivwana vosi, chigomezga vosi, chikunthiyapu vosi. Nyengu zosi kuti chanju chipereŵe cha.”​—1 Ŵakorinte 13:4-8.

12. Kumbi kwanja Chiuta kutovya wuli kuti nthengwa yije yakukho?

¹² Chinanga kuti nthengwa yija yakukho chifukwa cha chanju cho ŵanthu akutolana alongorana kweni yikho ukongwa chifukwa cha kwanja Yehova. (Wakutaula 4:9-12) Nchifukwa wuli? Chifukwa cha vo wakutumika Yohane wakulemba. Iyu wakulemba kuti: “Chenichi nchanju cho chaku Chiuta, kuti tisungi marangu ngaki; ndipu marangu ngaki ngo kuti ngazitu cha.” (1 Yohane 5:3) Mwaviyo, chifukwa chakwanja ŵana ŵawu kweniso kuvwiya dangu lakutuliya kwaku Yehova, apapi atenere kusambiza ŵana ŵawu kuti ayanjengi kuteŵete Chiuta. (Marangu 6:6, 7) Chinanga kuti atenere kutinkha ureŵi chifukwa chakuti atanjana, kweni chifukwa chikulu chijengi chakuti atanja Yehova yo wazamweruzga areŵi ndi ayaya. (Ŵahebere 13:4) Munthu yo watanja Yehova walutirizga kulondo fundu za m’Bayibolo chinanga kuti yo wakutolana nayu wachita vinthu viheni m’nthengwa. Kukamba uneneska, mabanja ngo ngatanja Yehova, ngatanjana ukongwa kweniso ngaja ngalikondwa!

BANJA LO LICHITA KHUMBU LAKU CHIUTA

13. Kumbi kukhumbisiska kuchita khumbu laku Chiuta kungawovya wuli munthu kuti waŵanaŵaniyengi vinthu vakuzirwa ukongwa?

¹³ Mkhristu weyosi watenere kuchita khumbu laku Chiuta ndi mtima waki wosi. (Sumu 143:10) Kujipereka kwaku Chiuta kung’anamuwa kuchita khumbu laki. Kuchita khumbu laku Chiuta kutovya mabanja kuti ngaŵanaŵaniyengi vinthu vakuzirwa ukongwa. (Ŵafilipi 1:9, 10) Mwakuyeruzgiyapu, Yesu wangutcheŵeska kuti: “Chifukwa ndikuziya kwazigawuskana mwana munthurumi ku wiski, ndi mwana munthukazi ku nyina, mkumwana ku mpongozi waki; ndipu ŵamawongu ŵa munthu ŵaŵengi ŵa m’nyumba yaki.” (Mateyu 10:35, 36) Vo Yesu wangukamba palemba ili vauneneska chifukwa chakuti ateŵeti aku Chiuta anandi atombozgeka ndi ŵanthu a m’banja lawu. Ivi vakupaska chitima ukongwa! Kweni tingalekanga cha kwanja Yehova Chiuta ndi Yesu Khristu chifukwa chakwanja ukongwa abali ŵidu. (Mateyu 10:37-39) Asani munthu wakunthiyapu mayeseru, ŵanthu wo atimususka angasintha asani awona mijalidu yamampha yo mubali wawu yo wateŵete Chiuta we nayu. (1 Ŵakorinte 7:12-16; 1 Petro 3:1, 2) Kweni chinanga angaleka kusintha, palivi chifukwa chakuleke kuteŵete Chiuta chifukwa chakususkika.

14. Kumbi kuchita khumbu laku Chiuta kungawovya wuli apapi kuti aleri ŵana m’nthowa yakwenere?

¹⁴ Apapi wo achita khumbu laku Chiuta achita vinthu mwazeru. Mwakuyeruzgiyapu, muvigaŵa vinyaki, apapi awona kuti ŵana nchuma ndipu athemba kuti ndiwu azakuŵaphwere mu ukoti wawu. Chinanga kuti kuphwere apapi nkhunanga cha, kweni apapi akhumbika cha kuchiska ŵana ŵawu kuti ayanjengi ukongwa chuma. Apapi wo aleka kwanja ŵana ŵawu, atiŵalera m’nthowa yakuti ayanjengi ukongwa chuma kuluska kwanja Chiuta.​—1 Timote 6:9.

15. Kumbi nchifukwa wuli Enike nchakuwoniyapu chamampha ukongwa cha apapi wo achitanga khumbu laku Chiuta?

¹⁵ A Enike, wo ŵenga anyina aku Timote, mubwezi waku Paulo, nchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani iyi. (2 Timote 1:5) Chinanga kuti awiski aku Timote ŵenga Akhristu cha, kweni anyina a Enike ndi ambuyaki a Loisi, angwesesa kumulera umampha kuti waje munthu wakopa Chiuta. (2 Timote 3:14, 15) Timote wati wakuwa, anyina angumuzomerezga kuti wakagwirengi nchitu yakupharazga va Ufumu nge m’mishonale limoza ndi Paulo. (Machitidu 16:1-5) Timote wati waja m’mishonale wamampha ukongwa, anyina atenere kuti angukondwa ukongwa. Iyu wenga munthu wakujipereka kwaku Chiuta chifukwa chakuti wangusambizika umampha weche mwana. Kukamba uneneska, anyina aku Timote akondwanga ukongwa kuvwa kuti mwana wawu wateŵete Yehova mwakugomezgeka chinanga kuti wajanga kutali ndi yiwu.​—Ŵafilipi 2:19, 20.

WOVYANI BANJA LINU KUTI LIZISANIYI UMOYU WAMUYAYA

16. Kumbi Yesu waŵawonanga wuli apapi ŵaki, kweni nchinthu wuli cho chenga chakuzirwa pa umoyu waki?

¹⁶ Yesu wangulereka ndi apapi akopa Chiuta ndipu wati wakuwa wangulongo kuti waŵanaŵaniyanga ukongwa anyina. (Luka 2:51, 52; Yohane 19:26) Kweni chinthu chakukhumbika ukongwa pa umoyu waki chenga kufiska khumbu laku Chiuta ndipuso kovya ŵanthu kuti azitaskiki. Iyu wanguchita ivi mwakupereka umoyu waki wambula ubudi kuti wataski ŵanthu akubuda.​—Marko 10:45; Yohane 5:28, 29.

17. Kumbi kugomezgeka kwaku Yesu kwawovya wuli ŵanthu wo achita khumbu laku Chiuta?

¹⁷ Yesu wati wafwa, Yehova wangumuyuskiya kuchanya ndi kumupaska mazaza ngakulu, pavuli paki wangumuŵika kuja Fumu ya Ufumu wakuchanya. (Mateyu 28:18; Ŵaroma 14:9; Chivumbuzi 11:15) Sembi yaku Yesu yikuchitiska kuti ŵanthu anyaki asankhiki, ndi chilatu chakuti akawusi nayu limoza mu Ufumu uwu. Sembi iyi yikuchitiska so kuti arunji wosi azikondwi ndi umoyu wambula ubudi pa nyengu yo charu chazamuja so paradayisu. (Chivumbuzi 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Mazuŵa nganu, te ndi mwaŵi ukulu wakukambiyaku anyidu uthenga wamampha uwu.​—Mateyu 24:14.

18. Kumbi munthu weyosi kweniso mabanja ngakumbuskika ndi kuchiskika kuchitanji?

¹⁸ Wakutumika Paulo wangukamba kuti ŵanthu wo ateŵete Chiuta mwakujipereka, azamuhara vitumbiku vinandi mu umoyu “wo ukazanga.” Kuteŵete Chiuta, ndi nthowa yamampha ukongwa yakusaniriya likondwa. Mungaluwanga cha kuti “charu chikungunuka, ndi chilakalaka chaki; kweni mweniyo wachita khumbu laku Chiuta, wajaririya muyaya.” (1 Yohane 2:17) Ndichu chifukwa chaki mutenere kwesesa kuchita khumbu laku Chiuta, kwali mwe ŵana, apapi, anthurumi akuto, anthukazi akuyirwa, kweniso mbeta pamwenga mumphara wa ŵana pamwenga wambula ŵana. Chinanga mphanyengu yo mwasuzgika maŵanaŵanu pamwenga mwakumana ndi masuzgu ngakulu, mungaluwanga cha kuti mwe ateŵeti aku Chiuta wamoyu. Mwaviyo, muchitengi vinthu vo Yehova wangakondwa navu. (Nthanthi 27:11) Ndipu jalidu lamampha likuwovyeningi kuti mukondwengi ndi umoyu pasonu panu kweniso umoyu wamuyaya m’charu chifya cho chituza!