Yehova Wangunditumbika Ukongwa Kuluska mo Ndaŵanaŵaniyanga

Ndati ndaleka kukayikiya ndi kwamba upayiniya, vinthu vingusintha ukongwa pa umoyu wangu kuluska mo ndaŵanaŵaniyanga. (Aefe. 3:20) Kweni mungazizwa kuti venivi vinguchitika wuli. Ankhani ndikukonkhoskiyeni mo vingwambiya.

Ndinguwiya mutawuni ya Berlin ku Germany pati pajumpha myezi yimanavi kutuliya po Nkhondu Yachiŵi Yapacharu Chosi yingwambiya mu 1939. Nkhondu iyi yepafupi kumala mu 1945, tawuni ya Berlin ayiphulisanga ukongwa ndi mabomba. Zuŵa linyaki ŵati aponya mabomba ngenanga kotajanga, nyumba zinandi zingufya. Kweni ini, ada, ama ndi mzichi wangu tinguthaŵiya mu nyumba yo ŵanthu athaŵiyangaku kuti avikiliriki ku mabomba. Pavuli paki, tinguthaŵiya ku tawuni ya Erfurt ko ama anguwiya.

Ama awupenjanga ukongwa uneneska. Yiwu aŵerenganga mabuku nga ŵanthu azeru ndipu afufuzanga visambizu va visopa vakupambanapambana kweni akhorwanga cha. Cha mu 1948 kunyumba kwidu kunguza Akaboni aku Yehova ŵaŵi. Ama anguŵasereza munyumba ndipu anguŵafumba mafumbu nganandi. Pati pajumpha kanyengu kamanavi, ama angukambiya ini ndi mzichi wangu kuti: “Ndasaniya uneneska!” Pavuli paki, ama, mzichi wangu ndi ini tingwamba kuwungana mutawuni ya Erfurt.

Mu 1950, tinguwere so ku Berlin, ko tawungananga ndi mpingu wa Berlin-Kreuzberg. Pavuli paki, tingusama ndipu tawungananga mu mpingu wa Berlin-Tempelhof. Pati pajumpha nyengu, ama angubatizika kweni ini ndingugongowa. Chifukwa wuli?

KUMALANA NDI SONI NDIPUSO KUGONGOWA

Chifukwa chakuti ndenga ndi soni ukongwa, ndalutanga panthazi cha mwauzimu. Chinanga kuti ndaselenga mu upharazgi ndi anyangu, kweni ndajanga ŵaka cheti kwambula kulongoropu. Ndinguchita venivi kwa vyaka viŵi. Kweni vinthu vingusintha ndati ndayamba kucheza ndi abali wo ŵenga ndi chiganga kweniso wo ateŵetiyanga Yehova mwaphamphu. Anyaki angumangika ndi boma la Nazi ku East Germany. Penipo anyaki apinganga mabuku mwakubisa kuluta nangu ku East Germany chinanga kuti atingi amangikengi chifukwa chakuchita viyo. Vo achitanga vandichiskanga ukongwa. Ndingwamba kuŵanaŵana kuti asani yiwu aŵika umoyu wawu pangozi chifukwa cha kwanja Yehova ndipuso abali, mbwenu nani ndikhumbika kuyesesa kuti ndileki kuchita soni.

Soni zingwamba kumala ndati ndachitaku upharazgi wapade mu 1955. Mukalata yo wangulemba mu kabuku ka Informant,a Mubali Nathan Knorr wanguti kuŵengi upharazgi ukulu ukongwa. Wangukamba so kuti asani apharazgi wosi angazichitaku, “mbwenu wazamuja mwezi wapade ukongwa pa myezi yosi.” Venivi ndivu vinguchitika nadi! Pati pajumpha nyengu yimanavi, ndingujipaturiya kwaku Yehova ndipu mu 1956, ndingubatizika pamoza ndi ada ndi mzichi wangu. Ndati ndabatizika ŵaka ndakhumbikanga kusankha chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa.

Kwa vyaka vinandi, ndaziŵanga kuti ndikhumbika kwamba upayiniya wanyengu zosi kweni ndaŵanaŵananga kuti ndazamukwamba kunthazi. Ndinguŵanaŵana kuti ndisambiri dankha bizinesi yakugula ndi kugulisa katundu muvyaru vinyaki ku ŵanthu wo achitanga bizinesi yeniyi. Ndipu asani ndasambira ndizigwirengi ntchitu yeniyi kuti ndiyiziŵi umampha ndechendayambi kuchita upayiniya wa nyengu zosi. Mwaviyo, mu 1961, ndingwamba kugwira ntchitu mutawuni ya Hamburg, lo ndi jiti likulu ku Germany. Ntchitu iyi ndinguyiyanja ukongwa mwakuti ndakhumbanga cha kwamba luŵi uteŵeti wanyengu zosi. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika?

Ndiwonga kuti Yehova wangugwiriskiya ntchitu abali kuti andiwovyi kuziŵa kuti kuteŵete Chiuta ndiku kwakukhumbika ukongwa. Anyangu anandi angwamba kuchita upayiniya ndipu vo anguchita vingundiwovya kuti nani ndiyambi kuchita upayiniya. Kweniso Mubali Erich Mundt yo wangumangika ndi boma la chipani cha Nazi, wangundichiska kuti ndigomezgengi Yehova. Wangukamba kuti mujeri, abali wo ajithembanga anguwere vuli. Kweni wo athembanga Yehova angulutirizga kuja akugomezgeka ndipu ŵenga vipilala mu mpingu.

Kweniso Mubali Martin Poetzinger yo pavuli paki wanguteŵetiyapu mu Wupu Wakulongozga, nyengu zosi wachiskanga abali kuti, “Chiganga ndichu chakuzirwa ukongwa pa mijalidu yo mungaŵa nayu!” Ndati ndaŵanaŵaniyapu mazu yanga ndinguleka ntchitu yo ndagwiranga ndipu ndingwamba kuchita upayiniya mu June 1963. Yapa ndingusankha chinthu chamampha ukongwa pa umoyu wangu! Pati pajumpha myezi yiŵi, angundikambiya kuti nkhachitengi upayiniya wapade. Ivi vinguchitika ndechendayambi ndi kupenja ntchitu viyo. Ndipu pati pajumpha vyaka vimanavi, Yehova wangunditumbika ukongwa kuluska mo ndaŵanaŵaniyanga. Angundidana Kusukulu ya Giliyadi ya nambala 44.

VO NDINGUSAMBIRA KU GILIYADI

“Mungawulekanga cha uteŵeti winu.” Iyi yenga fundu yimoza yakukhumbika ukongwa yo ndingusambira kwa Mubali Nathan Knorr ndi Mubali Lyman Swingle. Yiwu angutichiska kuti tingachiwulekanga cha uteŵeti widu chinanga tingakumana ndi masuzgu. Mubali Knorr wanguti: “Kumbi mwamuŵanaŵaniya ukongwa vinthu wuli? Ulambwi, vidononu ndi ukavu? Pamwenga mwamuŵanaŵaniyanga vimiti, maluŵa ndi visku vakukondwa va ŵanthu? Mukasambiri kwanja ŵanthu!” Zuŵa linyaki Mubali Swingle wachikamba chifukwa cho abali anyaki aleke uteŵeti wawu, masozi ngangulenga mumasu. Wanguleka dankha kukamba nkhani mpaka po wanguleke kuliya. Ndingukwaskika ukongwa ndipu ndingusimikiza mtima kuti ndimuguŵiskengi cha Khristu pamwenga abali ŵaki akugomezgeka.​—Mate. 25:40.

Ŵati atikambiya ko tilutengi, abali anyaki a pa Beteli angutifumba kuti aziŵi ko atituma. Yiwu akambanga vinthu vamampha va vyaru vinyaki. Kweni ini ndati ndakamba kuti ndiluta ku “Congo (Kinshasa),” anguja dankha cheti ndi kukamba kuti: “Congo! Nkhondu ama! Yehova waŵi nawi!” Pa nyengu iyi charu cha Congo (Kinshasa) chatchukanga ndi nkhondu, vigeŵenga vakutuwa ku vyaru vinyaki ndi kubayana. Kweni ndinguluwa cha vo ndingusambira kusukulu ya Giliyadi. Pati pajumpha mazuŵa ngamanavi kutuliya po tingumaliziya sukulu mu September 1967, ini, Heinrich Dehnbostel, ndi Claude Lindsay tingunyamuka kuluta ku Kinshasa, tawuni yikulu ya Congo.

MALU NGAMAMPHA NGAKUSAMBIRIYAKU UMISHONARE

Tati tafika ku Kinshasa, tingusambira Chifurenchi kwa myezi yitatu. Pavuli paki tinguluta ku Lubumbashi, ko kali kwadanikanga kuti ku Elisabethville, kumphaka ndi Zambia, kumwera kwa Congo. Tajanga munyumba ya amishonale yo yenga mukati mwa tawuni yeniyi.

Chifukwa chakuti chigaŵa chikulu cha tawuni ya Lubumbashi pengavi yo wangupharazgaku techendazeku isi, tingukondwa ukongwa kupharazgiya ŵanthu anandi a mu tawuni yeniyi. Pati pajumpha nyengu yimanavi tasambiranga Bayibolu ndi ŵanthu anandi mwakuti tafiskanga cha kusambira nawu wosi. Tapharazgiyanga so arara aboma, kusazgapu apolisi. Anandi alongonga kuti atumbika Mazu ngaku Chiuta ndi ntchitu yidu yakupharazga. Ŵanthu anandi alongolonga Chiswahili. Mwaviyo, Claude Lindsay ndi ini tingusambira chineneru chenichi. Tati tasambira ŵaka, tingusamiya ku mpingu wa Chiswahili.

Chinanga kuti takumananga ndi vinthu vinandi vakukondwesa kweni takumananga so ndi masuzgu. Kanandi asilikali pamwenga apolisi akofya atipusikiyanga vinthu vinandi. Asilikali ŵenaŵa achitanga viyo aloŵe kweniso ŵe ndi futi. Zuŵa linyaki, apolisi wo ŵenga ndi futi anguza pa maunganu nga mpingu ngo tachitiyanga ku nyumba ya amishonale. Yiwu angutito ndi kuluta nasi ku polisi ya pafupi. Angutijalika pasi mpaka 10 koloku usiku ndipu pavuli paki angutituza.

Mu 1969, ndingwamba kuwonere chigaŵa. Ndayendanga mitunda yitaliyitali mutinthowa takuŵinda kweniso mu ulambwi. Ndimu ngenge so madera nganandi ngo ndayendiyanga ku Africa. Ku mpingu unyaki, nyoli yagonanga kusi kwa bedi langu ndi ŵana ŵaki. Ndiluwengi cha mo yandiyuskiyanga ndi viwawa vo yachitanga ndi mlenjilenji. Ndiluwengi so cha nyengu yo takambiskananga uneneska wa mu Bayibolu ndi abali uku titotha motu ndi mazulu.

Suzgu likulu lo takumananga nalu lenga kulimbana ndi abali aboza wo akoliyananga ndi kagulu kanyaki ko kadanikanga kuti Kitawala.b Anyaki aku yiwu angubatizika ndipu anyaki ŵenga ŵara mu mpingu. Abali ndi azichi akugomezgeka anguŵaziŵa ŵanthu ŵenaŵa, wo ŵenga nge “mya yakubisika.” (Yuda 12) Yehova wanguŵatuzgamu mu mpingu ndipu venivi vinguwovya kuti ŵanthu anandi azi mugulu laki.

Mu 1971, ndingwamba kuteŵete ku Beteli ya ku Kinshasa ko ndachitanga mauteŵeti ngakupambanapambana, nge kuŵerenga ndi kumuka makalata ndipuso Dipatimenti Yakuwonere Uteŵeti. Ku Beteli, ndingusambira kulongozga ntchitu yidu mucharu chikulu cho vinthu vinandi vayendanga umampha cha. Nyengu zinyaki, makalata ngatonga myezi yinandi kuti ngakafiki ku mipingu. Asani makalata angasiska mu ndegi angakwezganga mu boti lo nyengu zinyaki laphatanga mu vakume va mumaji kwa masabata. Kweni ntchitu iyi yayendanga umampha chinanga kuti ndakumananga ndi masuzgu.

Ndinguzizwa ukongwa kuwona mo abali achitiyanga maunganu ngakulungakulu chinanga kuti tengavi ndalama zakukwana. Abali agwiriskiyanga ntchitu senjeri pakuzenga pulatifomu ndipu ayizenganga pa chiduli cho achiyanisanga kuti akambiyengepu nkhani. Kweniso amanganga ntchinda za senjeri kuti ajengepu. Yiwu agwiriskiyanga ntchitu sungwi nge mphanda ndipu pachanya apayikangapu mphasa. Agwiriskiyanga so ntchitu mphasa zenizi pakupanga mathebulu ndipu amangiyanga maluzi mumalu mwakukhome mizumali. Ini ndagwirangaku cha ntchitu iyi, kweni ndakondwanga ukongwa kuwona abali ndi azichi achimalana ndi masuzgu ngosi yanga. Ndaŵayanjanga ukongwa. Ndipu uteŵeti wati wasintha ndinguŵasoŵa ukongwa!

KUTEŴETE KU KENYA

Mu 1974, angundituma ku Beteli ya ku Nairobi ku Kenya. Tenga ndi vakuchita vinandi, chifukwa Beteli ya ku Kenya yawoneriyanga ntchitu yakupharazga muvyaru 10 ndipu vinyaki mwa vyaru venivi ntchitu yidu yenga yakukanizika. Kanandi anditumanga ku vyaru venivi, ukongwa ku Ethiopia ko abali ŵidu atombozgekanga ukongwa. Anandi aŵachitiyanga vinthu vankhaza ukongwa pamwenga kuŵamanga ndipu anyaki aŵabayanga. Kweni yiwu angukunthiyapu chifukwa chakuti ayanjananga kweniso ŵenga pa ubwezi wamampha ndi Yehova.

Mu 1980, ndingutorana ndi Gail Matheson wa ku Canada. Ini ndi Gail tenga mukilasi limoza kusukulu ya Giliyadi. Tati tamaliza sukulu, Gail angumutuma ku Bolivia ko wenga mumishonale ndipu talembiyananga makalata. Pati pajumpha vyaka 12, tingukumana so ku New York. Pavuli paki tingutorana ndipu zowala zidu tinguchikwatisiya ku Kenya. Nditimuwonga ukongwa Gail chifukwa cha kuŵanaŵana nge mo Yehova wachitiya ndipuso wakhorwa ndi vo wenavu. Iyu weche kundiwovya ndipuso ndi munyangu wa pamtima.

Mu 1986, ini ndi Gail tingwamba uteŵeti wakuwonere dera ndipu pa nyengu yeniyi ndateŵetiyanga so mu Komiti ya Nthambi. Ndachitanga so uteŵeti wenuwu muvyaru vinandi vo ofesi ya nthambi ya Kenya yawoneriyanga.

Ndeche kukumbuka vo vinguchitika ndichinozgeke unganu wachigaŵa mutawuni ya Asmara, ku Eritrea mu 1992. Pa nyengu iyi ndipu ntchitu yidu yechendakaniziki mucharu chenichi. Tichipenja malu ngakuchitiyapu unganu, tingusaniya waka nyumba yo asungangamu vakurya yo yawonekanga yiheni ukongwa mukati kuphara kubwalu. Kweni pa zuŵa la unganu, ndinguzizwa ukongwa kuwona mo abali anguyisinthiya kuja malu ngakutowa ngakusopiyapu Yehova. Abali ndi azichi anandi anguza ndi salu zakutowa ndipu angunozga mwalusu peposi po palekanga kuwoneka umampha. Unganu uwu wenga wakukondwesa ukongwa ndipu tinguwungana ŵanthu 1,279.

Vinthu vingusintha ukongwa tati tayamba kuwonere dera chifukwa nyengu zinyaki tagonanga munyumba zamampha cha. Tati tafika pa mpingu unyaki tajanga munyumba yamampha yo yenga kufupi ndi nyanja kweni tati tafika pa mpingu unyaki tajanga mu kanyumba kamalata pe ndipu chimbuzi chenga patali ukongwa kujumpha mamita 100. Chinanga kuti venga viyo, tiyiluwengi cha nyengu yeniyi chifukwa tapharazganga ndi apayiniya ndipuso apharazgi aphamphu. Asani atisintha uteŵeti tasiyanga mabwezi nganandi ngamampha ngo tangasoŵanga ukongwa.

VITUMBIKU VO TINGUSANIYA KU ETHIOPIA

Kukumaliya kwa vyaka va mu ma 1980 ndi kukwamba kwa vyaka va mu ma 1990, ntchitu yidu yinguzomerezeka muvyaru vinandi vo ofesi ya nthambi ya Kenya yawoneriyanga. Ivi vinguchitiska kuti muvyaru venivi muŵi maofesi nga nthambi. Mu 1993, tingwamba kuteŵete ku ofesi ya ku Addis Ababa, ku Ethiopia, ko ntchitu yidu yachitikanga mwakubisa kwa vyaka vinandi kweni pa nyengu iyi boma linguzomereza.

Yehova wangutumbika ntchitu yidu ku Ethiopia. Abali ndi azichi anandi angwamba kuchita upayiniya. Kwambiya 2012, pa apharazgi 100, abali ndi azichi akujumpha 20 achita upayiniya wa nyengu zosi chaka chechosi. Kweniso sukulu zo zichitika mu gulu laku Yehova zawovya abali ndi azichi anandi ndipu kufika mu 2017, Nyumba za Ufumu zakujumpha 120 zikuzengeka. Mu 2004 abali wo ateŵetiyanga pa Beteli angusamiya ku maofesi ngasonu ndipu pa malu ngenanga pakuzengeka so Malu nga Unganu. Malu yanga lenga thumbiku likulu ukongwa kwa abali.

Kwa vyaka vinandi, ini ndi Gail tingusaniya anyidu wo tayanjananga nawu ukongwa ku Ethiopia. Titiŵayanja ukongwa abali ndi azichi ŵenaŵa chifukwa mbalisungu kweniso ŵe ndi chanju. Sonu titeŵete ku ofesi ya nthambi ya ku Central Europe chifukwa cha kutamatama. Kunu abali ndi azichi atitiphwere umampha ukongwa kweni titiŵasoŵa ukongwa abwezi ŵidu ku Ethiopia.

YEHOVA NDIYU WANGUKUZGA

Pa nyengu yosi iyi, tawona mo Yehova wakuzgiya ntchitu yaki. (1 Akori. 3:6, 9) Mwakuyeruzgiyapu, ku Rwanda kwengavi mupharazgi weyosi pa nyengu yo ndingupharazgiya kakwamba ŵanthu a ku Rwanda wo agwiranga ntchitu mu mgodi ku Congo. Kweni sonu, ku Rwanda kwe abali ndi azichi akujumpha 30,000. Mu 1967, ku Congo (Kinshasa) kwenga apharazgi pafufupi 6,000. Kweni sonu kwe apharazgi pafufupi 230,000 ndipu mu 2018 ŵanthu akujumpha 1 miliyoni anguza ku Chikumbusu. Muvyaru vosi vo ofesi ya nthambi ya Kenya yawoneriyanga mwe apharazgi akujumpha 100,000.

Vyaka 50 vo vajumpha, Yehova wangugwiriskiya ntchitu abali akupambanapambana kuti andiwovyi kwamba uteŵeti wa nyengu zosi. Chinanga kuti ndeche ndi soni kweni ndasambira kuthemba ukongwa Yehova. Vo ndingukumana navu ku Africa vandiwovya kuti ndizizipizgengi ndipuso kuti ndikhorwengi ndi vo ndenavu. Ini ndi Gail tikhumbira abali ndi azichi ŵenaŵa chifukwa alonde umampha alendu, akunthiyapu masuzgu ngakulu kweniso athemba Yehova. Ndiwonga ukongwa wezi waki ukulu. Kukamba uneneska, Yehova wanditumbika ukongwa kuluska mo ndaŵanaŵaniyanga.​—Sumu 37:4.