Kumbi Mwambu wa Halowini Ukwamba Wuli?
Vo Bayibolu likamba
Bayibolu lizumbuwapu chechosi cha chakukwaskana ndi holidi ya Halowini yo ŵanthu anandi akondwere pa 31 October chaka chechosi. Kweni mo Halowini yikwambiya ndipuso vo vichitika pa mwambu wenuwu vikoliyana cha ndi vo Bayibolu lisambiza.
Mu nkhani iyi mwe fundu izi:
Mbiri ya mwambu wa Halowini ndipuso vo vichitika pa mwambu wenuwu
Mwambu wa Samhain: Buku la The World Book Encyclopedia likamba kuti mwambu wa Halowini ukwamba ndi kali ukongwa, vyaka kujumpha 2,000 kuvuli uku ndipu ukutuliya ku “mwambu wa ŵanthu ambula kusopa Chiuta wo adanika kuti Asetiki (Celtic).” Asetiki agomezganga kuti ŵanthu akufwa azanga kuzikumana ndi ŵanthu amoyu. Ndipu pa mwambu wa Samhain, ŵanthu amoyu nawu ayendiyanga so ŵanthu akufwa.”—Wonani kamutu kakuti “Ntchifukwa wuli mwambu uwu udanika kuti Halowini?”
Vakuvwala, maswiti, kweniso mphasu zinyaki pa Halowini: Mwakukoliyana ndi vo ŵanthu anyaki akukambapu, pa mwambu uwu Asetiki avwalanga vakuvwala vo vaŵachitiskanga kuti awonekengi nge mizukwa. Yiwu achitanga venivi kuti mizimu yo yayendangayendanga yitimbanyiziki, yiŵawonengi nge kuti ŵe gulu limoza ndipu yingaŵapwetekanga cha. Anyaki aperekanga maswiti ku mizimu yeniyi kuti yileki kuŵapweteka.a
Mu vyaka va m’ma 500 C.E. kuzifika cha mu ma 1500 C.E., alongozgi a Tchalitchi la Katolika angwamba kutoliyaku midawuku ya ŵanthu ambula kusopa Chiuta yeniyi ndipu achiskanga ŵanthu ŵawu kuti avwalengi vakuvwala vakofya venivi, vakuwoneka nge mizukwa kuti akapemphengi mphasu kunyumba za ŵanthu.
Mizukwa, vinyawu, akambwi, kweniso ufwiti: Kwa vyaka vinandi, ŵanthu anyaki aja achikamba kuti vinthu venivi vikoliyana ukongwa ndi mizimu yiheni. Buku linyaki likamba kuti “vinthu venivi ndi mizimu yanthazi ukongwa ndipuso yakofya ukongwa kweniso vikoliyana ukongwa ndi nyifwa, ŵanthu akufwa pamwenga mantha ngo ŵanthu angaŵa nangu chifukwa chakopa nyifwa.”—Halloween Trivia.
Atanji pa nyengu ya Halowini: Kali ukongwa ku Britain, ŵanthu ayendanga nyumba ndi nyumba kupemphere ŵanthu akufwa ndipu akhazanga kuti ŵanthu apanyumba po aŵapaskengi chakurya nge malipiru. Yiwu apinganga so makandulu ngo angaŵikanga muvakume vo viwoneka nge chimboholi ndipu achijobanga mkati. Makandulu ngenanga ngamiyanga umoyu wa munthu yo wakujalikiya ku puligatoriyo.” (Halloween—From Pagan Ritual to Party Night) Kweni kuzifika cha mu ma 1800 ku North America, atanji anguziyamba kugwiriskikiya ntchitu ukongwa chifukwa ndiwu asanirikanga ukongwa kweniso asuzganga cha kutuzgamu vamkati.
Kumbi pe suzgu yeyosi ndi mo mwambu wenuwu ukwambiya?
Hinya. Chinanga kuti ŵanthu anyaki awona kuti Halowini yilivi suzgu yeyosi, kweni vo vichitika pa chikondwereru ichi visuskana ukongwa ndi vo Bayibolu lisambiza. Mwambu wa Halowini ukutuliya ku visambizu vaboza ndipuso ku mizimu yambula kuwoneka pamwenga viŵanda.
Wonani malemba yanga ngo ngalongo mo Chiuta wawone vigomezgu vo vikoliyana ndi mwambu wa Halowini:
“Pangasanirikanga cha munthu weyosi . . . yo walongoro ndi mizimu pamwenga . . . yo wakambiskana ndi ŵanthu akufwa.”—Dotoronome 18:10-12, The Jerusalem Bible.
Vo lemba ili ling’anamuwa: Chiuta wakondwa cha ndi munthu yo wayesa kusaniya nthowa zakukambiskiyana ndi akufwa pamwenga kuchita vinthu vakuyesere nge kuti walongoro ndi akufwa.
“Akufwa aziŵa chechosi cha.”—Wakutawula 9:5.
Vo lemba ili ling’anamuwa: Chifukwa chakuti akufwa aziŵa chechosi cha, yiwu angalongoro cha ndi ŵanthu amoyu.
“[Mungasangananga cha] ndi viŵanda. Vingachitika cha kuti mumwi kapu ya Ambuya ndi kapu ya viŵanda”—1 Akorinto 10:20, 21, New International Version.
Vo lemba ili ling’anamuwa: Wosi wo akhumba kuja pa ubwezi ndi Chiuta atenere kukana chechosi chakukwaskana ndi viŵanda.
“Muleki kusukunyika pakulimbana ndi mauryarya ngaku Dyaboli, “pakuti tilimbana . . . ndi mizimu yiheni.”—Aefeso 6:11, 12.
Vo lemba ili ling’anamuwa: Akhristu atenere kukana mizimu yiheni ndipu atenere cha kuchita vinthu vakuyesere waka nge kuti akambiskana ndi viŵanda.
a Wonani buku lakuti Halloween: An American Holiday, an American History, peji 4.