Kumbi Mungaphwere Wuli Banja?

1. Nchifukwa wuli kuphwere banja mazuŵa nganu nkhwakusuzga?

VINTHU vinandi visintha mazuŵa nganu ndipu visintha ukongwa pa nkhani ya banja. Vinthu vo vawonekanga kuti vamampha vyaka 40 pamwenga 50 vajumpha, mazuŵa nganu viwoneka kuti vamampha so cha. Chifukwa chakusintha kwenuku, kuphwere banja kutuŵa kwakusuzga ukongwa. Kweni asani mungagwiriskiya nchitu ulongozgi wa m’Malemba, mungamalana ndi masuzgu ngenanga.

MUKHORWENGI NDI VO MWE NAVU

2. Kumbi ndi nkhani niyi yo yifipiska mtima ŵanthu m’banja?

² M’mabanja nganandi mazuŵa nganu, ŵanthu akhumba cha kuja ndi vinthu vimanavi. Makampani nganandi ngapanga vinthu vifya vakupambanapambana ndipu ngasasa malonda mwalusu, ndi chilatu chakuti ŵanthu agulengi. Ivi vichitiska kuti ŵanthu akutolana agwirengi nchitu kwa maola nganandi kuti akaguli vinthu venivi. Ndipu apapi anandi asuzgika kusaniriya banja lawu chakurya cha zuŵa lelosi. Yiwu akhumbika kumaliya nyengu yinandi ku nchitu pamwenga kugwira nchitu ku makampani ngaŵi kuti asaniyi ndalama zakukwana kuguliya vinthu vakukhumbika. Chinanga kuti ve viyo, pe so apapi anyaki wo akhumbisiska kusaniya nchitu kweni mazuŵa nganu nchitu zisoŵa ukongwa. Mbuneneska kuti kuphwere banja mazuŵa nganu nkhwakusuzga, kweni fundu za m’Bayibolo zingawovya kuti vinthu viyendengi umampha m’mabanja.

3. Kumbi Paulo wangukonkhoska fundu niyi, nanga yingawovya wuli pakuphwere banja?

³ Wakutumika Paulo nayu wakumananga ndi masuzgu nga ndalama. M’kalata yo wangulembe Timote, wangukonkhoska fundu yakukhumbika ukongwa yo yingumuwovya kuti wamalani ndi masuzgu ngenanga. Wangulemba kuti: “Kuti . . . tingutoliyamu mucharu chingana nkhanthu kamoza cha, chingana nkhuti tiziŵa kutuzgamu cha chingana nkhamoza. Kweni pakuŵa ndi kurya ndi vakuvwara, tikhorwengi navu.” (1 Timote 6:7, 8) Mbuneneska nadi kuti banja likhumbika vinandi, kusazgapu pa vakurya ndi vakuvwala. Banja likhumbika so malu ngakuja ndipu ŵana nawu akhumbika masambiru. Ndipu pakhumbika so ndalama zakuguliya munkhwala ndi vinthu vinyaki. Chinanga kuti ve viyo, fundu yo wakutumika Paulo wangukamba yigwira mbwenu nchitu. Asani tikhorwa ndi vo te navu m’malu mwakukhumba so vinyaki, tisuzgikengi cha pa umoyu widu.

4, 5. Kumbi kunozgeke ndipuso kuŵanaŵaniya limu va kunthazi, kungawovya wuli kuphwere banja?

⁴ M’ntharika yaki, Yesu wangukamba fundu yinyaki yo yingatiwovya kuti timalani ndi masuzgu nga ndalama. Iyu wanguti: “Njani waku imwi, wakukhumba kuzenga sonju waleka dankha kuja pasi ndi kupima mtengu, asani we nazu zakumufiskiya?” (Luka 14:28) Yesu wakambanga nkhani yakuŵanaŵaniya vakunthazi kweniso kunozgeke. Mutu wachiŵi, ungukonkhoska mo fundu yeniyi yingawovye ampupuka wo apenja kuyirwa pamwenga kuto. Fundu iyi yingawovya so ŵanthu wo atolana ŵaka kuti aphwere umampha banja lawu. Kuŵanaŵaniya limu vakunthazi kung’anamuwa kulemba bajeti kweniso kuwona mo angazigwiriskiya nchitu mwazeru vinthu vo ŵe navu. Ivi vingaŵawovya kuti aleki kusakaza ndalama, kusunga ndalama zo akhumba kugwiriskiya nchitu zuŵa lelosi pamwenga sabata yeyosi ndipuso kuja akugutiskika.

⁵ M’vyaru vinyaki, kuti ŵanthu afiski kuchita ivi, akhumbika cha kulamba ndalama pa katapila kuti aguliyi vinthu vambula kukhumbika ukongwa. M’vyaru vinyaki so angakhumbika kusambira kujiko pa nkhani yakulamba vinthu ndi kulembesa m’buku la ngongoli. (Nthanthi 22:7) Ivi ving’anamuwa kuti munthu wakhumbika so kujiko pa nkhani yakugula vinthu kwambura kuŵanaŵaniya kuti vinthu vo vakukhumbika pamwenga cha. Bajeti yitovya ŵanthu kuziŵa kuti juga, kukweŵa foja ndipuso kumwa moŵa mwakujumpha mwesu, nkhunanga ndalama kweniso kukolerana cha ndi fundu za m’Bayibolo.​—Nthanthi 23:20, 21, 29-35; Ŵaroma 6:19; Ŵaefesu 5:3-5.

6. Kumbi mbuneneska nuwu wa m’Bayibolo wo utovya ŵanthu wo mbakavu?

⁶ Kumbi ŵanthu akavu angachita wuli? Chinthu chimoza cho chingaŵawovya, nkhuziŵa kuti ukavu wo we pacharu chosi, umalengi pambula kuswera yapa. M’charu chifya cho chaŵandika ukongwa, Yehova wazamutuzgapu ukavu kweniso vinthu viheni vosi vo visuzga ŵanthu. (Sumu 72:1, 12-16) Mazuŵa nganu, Akhristu auneneska asuzgika maŵanaŵanu cha chinanga kuti mbakavu chifukwa agomezga layizgu laku Yehova lakuti: “Kuti ndamuleka iwi cha, chingana nkhuti ndamusiya iwi cha kosikosi.” Mwaviyo, Mkhristu weyosi wangakamba mwachiganga kuti: “Mbuya ndi Movya kwaku ini; kuti ndopengi cha.” (Ŵahebere 13:5, 6) M’mazuŵa ngakusuzga nganu, Yehova waphwere mu nthowa zakupambanapambana ateŵeti ŵaki wo alondo fundu zaki ndipuso aŵika Ufumu panthazi mu umoyu wawu. (Mateyu 6:33) Ndipu ateŵeti aku Chiuta anandi angazomerezga vo wakutumika Paulo wangukamba. Iyu wanguti: “Mwaku chosi kosikosi ndasambizika kugutiskika ndi so kufwa msara [“kuja wa nja,” NW], kufurwa ndi so kusauka.” Wangukamba so kuti: “Nthazi yo yijumpha vinthu vosi njakutuliya kwaku Chiuta, kuti njaku taŵeni cha.”​—Ŵafilipi 4:12, 13; 2 Ŵakorinte 4:7.

MUWOVYANENGI

7. Kumbi ndi mazu nanga ngo Yesu wangukamba ngo ngangawovya kuphwere umampha banja?

⁷ Kukumaliya kwa uteŵeti waki wa pacharu chapasi, Yesu wangukamba kuti: “Ukamwanjanga munyaku nge ndiwi wamweni.” (Mateyu 22:39) Kugwiriskiya nchitu fundu iyi kutovya ukongwa pakuphwere banja. Mwaviyo, ŵanthu wo titenere kwanjana nawu ukongwa mba m’banja lidu, nge arumu ŵidu, awolu ŵidu, apapi kweniso ŵana. Kumbi ŵanthu angalongorana wuli chanju m’banja?

8. Kumbi ŵanthu angalongo wuli chanju m’banja?

⁸ Nthowa yimoza njakuti weyosi watenere kwesesa kugwiraku nchitu za panyumba. Ŵana akhumbika kuŵasambiza kuŵika umampha vinthu nge vakuvwara ndi vidoli. Chinanga kuti kunozga pakugona mulenji wewosi kukhumba nyengu ndi phamphu, kweni vitovya ukongwa pakuphwere banja. Mbuneneska kuti panyumba pangawoneka umampha cha nyengu zosi, kweni tosi tikhumbika kovyana pa nkhani yakunozga panyumba kusazgapu kusuka viyaŵi ndi kunozga po taryiyanga. Kuchita vinthu mwakuchichizgika, ulesi, kuzerezga kweniso kujikuzga, kuchitiska kuti weyosi watondekengi kuchita vinthu umampha panyumba. (Nthanthi 26:14-16) Kweni kuja ndi mtima wakukhumbisiska kugwira nchitu mwalikondwa, kutovya kuti banja lije lalikondwa. Ndichu chifukwa chaki Bayibolo likamba kuti: “Chiuta watanja mpaski wamasangu.”​—2 Ŵakorinte 9:7.

9, 10. (a) Kumbi ndi nchitu nizi zo munthukazi wagwira panyumba, nanga tingachita wuli kuti zileki kuja mphingu? (b) Kumbi ndi fundu nizi zo zingawovya munthurumi ndi munthukazi pa nkhani yakugwira nchitu panyumba?

⁹ Kuŵanaŵanirana kweniso kwanjana, vitovya kuti banja lileki kukumana ndi masuzgu ngo mabanja nganandi ngakumana nangu. Kanandi anthukazi ndiwu aja panyumba. Yiwu ndiwu aphwere ŵana, kunozga panyumba, kuchapa kweniso kugula ndi kubika vakurya. M’vyaru vinyaki, anthukazi alima, aguliska vo akolora ndipuso agula vinthu vinyaki vakukhumbika panyumba. Chinanga ndi m’vyaru vinyaki vo kali anthukazi anandi akuyirwa alekanga kugwira nchitu, mazuŵa nganu agwira nchitu zakulembeka ndi chilatu chakuti asaniyi vinthu vakukhumbika panyumba. Munthukazi yo wagwira nchitu zenizi mwaphamphu, watenere kulumbika ukongwa. Iyu wagwira nchitu mwaphamphu nge mo wachitiyanga “muwolu wamampha” yo wazumbulika m’Bayibolo, “ndipu kuti waturya kurya kwa ukata [“ulesi,” NW] cha.” (Nthanthi 31:10, 27) Ivi ving’anamuwa kuti ndi munthukazi pe cha yo watenere kugwira nchitu za panyumba. Asani munthukazi ndi munthurumi awe ku nchitu, kumbi ndi munthukazi pe yo watenere kugwira nchitu za panyumba, kuti munthurumi ndi anyaki wosi apumuwengi ŵaka? Awa. (Yeruzgiyani ndi 2 Ŵakorinte 8:13, 14.) Mwakuyeruzgiyapu, asani munthukazi wanozga chakurya, wangakondwa ukongwa asani anyaki angamuwovya kunozga malu ngakuryiyapu, kuchigula vinthu vinyaki pamwenga kunozga panyumba. Kukamba uneneska, weyosi we ndi udindu wakugwira nchitu za panyumba.​—Yeruzgiyani ndi Ŵagalatia 6:2.

¹⁰ Anyaki angakamba kuti: “Kwidu azomerezga cha kuti munthurumi wagwirengi nchitu za panyumba.” Ivi vingaja nadi vauneneska, kweni kumbi muwona kuti mbuneneska nadi kuti munthurumi watenere cha kugwira nchitu za panyumba? Pa nyengu yo Yehova Chiuta wangwambisa banja, palivi nchitu yo wangupereka ku munthurumi pamwenga ku munthukazi pe. Pa nyengu yinyaki, mteŵeti wakugomezgeka Abrahamu, wati walonde alendu apade wo angutumika ndi Yehova, iyu wanguŵanozge limoza ndi muwolu waki chakurya. (Chiyambo 18:1-8) Bayibolo lipereka ulongozgi wakuti: “Anthurumi atenere kuŵanja awolu ŵawu nge ndi maliŵavu ngakuŵija.” (Ŵaefesu 5:28) Asani munthurumi wawona kuti wavuka pavuli pakugwira nchitu, watenere kuziŵa kuti muwolu waki nayu wavuka, akhumba so kuluska iyu. (1 Petro 3:7) Mwaviyo, kumbi muŵanaŵana kuti chingaŵa chamampha kweniso chazeru cha kuti munthurumi wawovyanengi ndi muwolu waki pakugwira nchitu za panyumba?​—Ŵafilipi 2:3, 4.

11. Kumbi weyosi m’banja wangalondo wuli chakuwoniyapu chaku Yesu?

¹¹ Yesu nchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani yakuthamika Chiuta ndi kukondweska ŵanthu. Chinanga kuti iyu wangutopu cha, kweni nchakuwoniyapu chamampha ukongwa kwa anthurumi, anthukazi kweniso ŵana. Iyu wangukamba kuti: “Mwana wa munthu kuti wanguziya kwachiteŵeteke cha, kweni kwachiteŵete.” (Mateyu 20:28) Kukamba uneneska, mabanja ngosi ngo ngalondo chakuwoniyapu chaku Yesu, ngaja ndi likondwa likulu!

NCHIFUKWA WULI TIKHUMBIKA KUJA ACHANDA?

12. Kumbi Yehova wakhumba kuti ŵanthu wo atimusopa achitengenji?

¹² Fundu yinyaki ya m’Bayibolo yo yingatiwovya pa nkhani yakuphwere banja, yisanirika pa 2 Ŵakorinte 7:1. Lemba ili likamba kuti: “Tijitozgi ku ukazuzi wosi wa liŵavu ndi mzimu.” Ŵanthu wosi wo avwiya ulongozgi uwu, aja pa ubwezi wamampha ndi Yehova yo wakhumba “chisopa chikhovu [“chituŵa,” NW] ndi chambula banga.” (Yakobe 1:27) Mwaviyo, banja losi liyanduwa ukongwa chifukwa chakulondo ulongozgi wenuwu.

13. Nchifukwa wuli uchanda ngwakukhumbika ukongwa pa banja?

¹³ Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolo lititisimikizgiya kuti kutama kwekosi kwazamumala. Ilu likamba kuti pa nyengu yo, “pakaŵangavi wakujamu m’muzi wo yo wakakambanga kuti, ‘ndatama.’” (Yesaya 33:24; Chivumbuzi 21:4, 5) Chinanga kuti ve viyo, mazuŵa nganu banja lelosi likasuzgikanga ndi matenda, mpaka po nyengu iyi yazamufikiya. Paulo ndi Timote nawu atamanga. (Ŵagalatia 4:13; 1 Timote 5:23) Kweni madokotala ngakamba kuti matenda nganandi tingangakhwecha. Mwaviyo, mabanja ngazeru ngakhwecha matenda ngosi ngo ngatuza chifukwa cha ukazuzi kweniso kuleka kuja pa ubwezi ndi Yehova. Tiyeni tiwoni vo vitiŵawovya kuti angakhwechi.​—Yeruzgiyani ndi Nthanthi 22:3.

14. Kumbi mijalidu yamampha yingavikiliya wuli banja ku matenda?

¹⁴ Kuja pa ubwezi wamampha ndi Chiuta kusazgapu kuja ndi mijalidu yamampha. Nge mo tiziŵiya, Bayibolo lichiska ŵanthu kuja ndi mijalidu yamampha ukongwa ndipu likamba kuti Yehova wakhumba cha kuti ŵanthu ambula kutolana agonanengi. Bayibolo likamba kuti: “Areŵi, . . . chingana mbauyaya, chingana mbakura ndi ŵanthurumi, . . . kuti ŵakaharanga ufumu waku Chiuta cha.” (1 Ŵakorinte 6:9, 10) Nchinthu chakuzirwa ukongwa kuti Akhristu alondo fundu zamampha zenizi m’charu chakunangika ichi. Kulondo fundu izi kukondweska Chiuta kweniso kutovya banja kuti likhwechi matenda ngakupaskana pakugonana nge Ezi, chindoku, chizononu ndi mawuka.​—Nthanthi 7:10-23.

15. Kumbi mbukazuzi nuwu wo ungachitiska ŵanthu kuti atamengi?

¹⁵ ‘Kujitozga ku ukazuzi wosi wa liŵavu,’ kutovya kuti banja lije lakuvikilirika ku matenda. Matenda nganandi ngatamba chifukwa cha ukazuzi. Chinthu chimoza cho chinanga umoyu, nkhukweŵa foja. Foja wananga mapapu, vakuvwala, mvuchi wo tituta kweniso wapaska matenda. Chaka chechosi, ŵanthu mamiliyoni atufwa chifukwa chakukweŵa foja. Ŵanaŵaniyani ŵanthu mamiliyoni wo atingi ajengi ndi umoyu utali asani anguvwiya ulongozgi wakuti ‘ajitozgi ku ukazuzi wosi wa liŵavu’!

16, 17. (a) Kumbi Yehova wangupereka dangu nili kwa Ayisraele, lo laŵavikiriyanga ku matenda? (b) Kumbi mabanja ngangagwiriskiya wuli nchitu fundu yo ye pa Marangu 23:12, 13?

¹⁶ Ŵanaŵaniyani chakuyeruzgiyapu chinyaki ichi. Vyaka 3,500 vajumpha, Chiuta wangupereka Dangu ku mtundu wa Ayisraele ndi chilatu chakuti amusopengi mwakwenere kweniso kuti aje ndi umoyu wamampha. Dangu lenili lavikiliyanga Ayisraele kuti aleki kuto matenda, chifukwa lenga ndi marangu nga mo angajaliya achanda. Limoza mwa marangu ngenanga lakambanga vo akhumbikanga kuchita asani akhumba kujiwovya. Yiwu akhumbikanga kuchijiwovye kutali ndi msasa ndi kuwundiya po ajiwovye, kuti malu ngo ajanga ngaleki kukazuzgika. (Marangu 23:12, 13) Dangu ili, lingatiwovya so mazuŵa nganu chifukwa ŵanthu anandi wo aleka kulilondo atama ndi kufwa.a

¹⁷ Mwakukolerana ndi fundu yo yisanirika m’dangu lo Ayisraele angupaskika, tikhumbika kuphwere mabafa ndi vimbuzi vidu, kwali ve mkati mwa nyumba pamwenga ve kubwalu. Asani tileka kuphwere chimbuzi kweniso kujala pazenji laki, nyezi zizazana ndipu zitole majeremusi kunyumba ndi ku vakurya. Kweniso weyosi watenere kusamba m’manja asani watuwa kuchimbuzi chifukwa asani munthu waleka kusamba m’manja, wapinga majeremusi pakhungu laki. Mwakukolerana ndi vo dokotala munthukazi wa ku France wangukamba, kusamba m’manja “ndi nthowa yamampha ukongwa yakukhweche matenda nga m’moyu, m’mapapu ndi pakhungu.”

18, 19. Kumbi ndi masachizgu nanga ngo ngangawovya kuti panyumba pajengi pakutowa, chinanga ndi m’vyaru vikavu?

¹⁸ Mbuneneska kuti uchanda usuzga ukongwa m’madera ngo ŵanthu anandi mbakavu. Munthu munyaki yo wajanga m’dera la viyo, wangukamba kuti: “Nyengu yakufunda yichitiska kuti nchitu yakutoweska panyumba yije yakufyo. Fuvu la katondu liputiya peposi m’nyumba. . . . Ŵanthu atama pafupipafupi chifukwa cha unandi wa ŵanthu m’matawuni ndipuso m’mizi yinyaki. M’malu nganandi musanirika vimalala vambula kuyola, vimbuzi vaukazuzi, vimbeŵa vo vipinga matenda, vimberi ndipuso vinyezi.”

¹⁹ Kuphwere panyumba ku malu nge yanga, kuja kwakusuzga. Kweni pakhumbika phamphu. Munkhwala ndi ndalama zakulipira kuchipatala, vakudula ukongwa kuluska sopu, maji kweniso nchitu yo mungagwira pakuphwere panyumba. Mwaviyo, asani muja ku malu nge yanga, mukhumbika kuyesesa kutoweska nyumba yinu ndi malu ngakuzunguliya nyumba kweniso kutuzgapu mavi nga viŵetu. Asani panyumba pe maurambwi, mutenere kuŵikapu mya pamwenga ncherwa kuti muleki kuserezga maurambwi munyumba. Asani mwavwala sapatu pamwenga mapatapata, mutenere kuzuwa mwechendasere munyumba. Mutenere so kuphwere malu ngo mutungapu maji. Kafukufuku walongo kuti chaka chechosi, ŵanthu pafupifupi 2 miliyoni atama ndi kufwa chifukwa cha ukazuzi kweniso kugwiriskiya nchitu maji ngaheni.

20. Kumbi ndiyani yo watenere kuphwere panyumba?

²⁰ Weyosi we ndi udindu wakuphwere panyumba, kwali mba da, ama, ŵana ndipuso alendu. Munthukazi munyaki wa ku Kenya, yo we ndi ŵana 8, wakukamba kuti: “Weyosi watesesa kugwira nchitu yakuphwere panyumba.” Nyumba yo njakutowa kweniso yauchanda, yilongo mo banja lijaliya. Nthanthi yinyaki ya ku Spain, yikamba kuti: “Ukavu ndiwu uchitiska kuti munthu waje mukazuzi cha.” Kwali munthu waja m’nyumba yikulu, yimana, pamwenga yachisakala, uchanda ngwakukhumbika kuti waleki kuto matenda.

KULUMBANA KUTOVYA UKONGWA

21. Mwakukolerana ndi Nthanthi 31:28, kumbi nchinthu wuli cho chingawovya kuti banja lije lalikondwa?

²¹ Buku la m’Bayibolo la Nthanthi, likonkhoska va muwolu wamampha kuti: “Ŵana ŵaki ayuka ndipu atimutamula, wakutumbikika; murumu waki nayu wayuka ndipu iyu watimulumba.” (Nthanthi 31:28) Kumbi ndi zuŵanji po mungulumbiya munthu wa m’banja linu? Taŵanthu te nge vimiti vo vipanga maluŵa m’nyengu ya chipwepwi, asani valonde kachifundizi ndi kamtika. Nge mo kachifundizi katovye vimiti, nasi tikhumbika kulumbika. Kulumba kutovya munthukazi kuziŵa kuti murumu waki wawonga nchitu yo wagwira mwaphamphu pakuphwere banja losi mwachanju, kweniso watimuwona kuti ngwakuzirwa. (Nthanthi 15:23; 25:11) Munthurumi nayu wakondwa ukongwa asani muwolu waki watimulumba chifukwa cha nchitu zo wagwira panyumba kweniso kunyaki. Ŵana nawu akondwa ukongwa asani apapi ŵawu atiŵalumba chifukwa cha phamphu lo alongo kunyumba, kusukulu kweniso mumpingu. Kukamba uneneska, kuwonga kuchiska ukongwa! Mwaviyo, chinanga kuti munthu yo wawonga wangawona nge kuti palivi cho wachita, kweni kutovya kuti banja losi lije lalikondwa.

22. Nchinthu wuli cho chingawovya kuti banja lije ‘lakusungika,’ ndipu weyosi wangachita wuli venivi?

²² Pe vifukwa vinandi vo vichitiska kuti kuphwere banja kuje kwakusuzga. Kweni mungatondeka cha kuphwere banja. Nthanthi yinyaki ya m’Bayibolo yikamba kuti: “Nyumba yizengeka ndi zeru, ndipu ndi kuwamu yisungika.” (Nthanthi 24:3) Munthu weyosi m’banja wangaja wazeru kweniso wakuwamu asani wasambira ndi kulondo khumbu laku Chiuta pa umoyu waki. Kukamba uneneska, phamphu ndakukhumbika ukongwa kuti banja lije lalikondwa!