Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
FEBRUARY 5-11
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 12-13
“Ntharika ya Tirigu ndi Duru”
(Mateyu 13:24-26) Wanguŵakambiya ntharika yinyaki kuti: “Ufumu wakuchanya we nge munthu yo wangumija mbewu yamampha mumunda waki. 25 Pa nyengu yo ŵanthu ŵenga mu tulu, murwani waki wanguza ndi kumija duru mu tirigu ndi kuluta. 26 Tirigu wati wabuka ndi kulapuka, duru nayu wanguwoneka.
“Awonani, Ini Nde Namwi Mazuŵa Ngosi”
2 Vo vichitika mumunda wa munthu mwenuyu, vilongo nyengu ndipuso mo Yesu wawunganiskiya Akhristu akusankhika, wo amiya tirigu. Yiwu azamuwusa nayu mu Ufumu waki ndipu atuliya mu mitundu yosi ya ŵanthu. Kumija tirigu kukwamba pa Pentekoste mu 33 C.E. Ndipu kuvuna kwazamumala asani Akhristu akusankhika wo azamuja ndi umoyu pa umaliru wa mgonezu wunu azipaskika chisimikizgu, ndipuso asani aziluta kuchanya. (Mate. 24:31; Chivu. 7:1-4) Nge mo viŵiya ndi munthu yo wakwera pachanya pa phiri kuti wawona vinthu vinandi, ndimuso viliri ndi ntharika iyi, yititiwovya kuziŵa vo vazamuchitika vyaka pafupifupi 2,000. Kumbi ndi vinthu nivi vakukwaskana ndi Ufumu vo tiwona kuti vazamuchitika? Ntharika iyi yikonkhoska nyengu yakumijiya mbewu, yakukuliya kweniso yakuvuniya. Nkhani iyi yikonkhoskengi ukongwa za nyengu yakuvuniya.
YESU WAŴAWONERIYANGA
3 Pavuli pa chaka cha 100 C.E., Akhristu aboza angwamba kuziŵika pacharu chapasi, pa nyengu yeniyi ndipu “duru nayu wanguwoneka.” (Mate. 13:26) Pavuli pa chaka cha 300 C.E., Akhristu wo amiyanga duru ŵenga anandi ukongwa kuruska Akhristu akusankhika. Kumbukani kuti mu ntharika ya tirigu ndi duru, akapolu angufumba mbuyawu kuti waŵazomerezgi kuchichesamu duru mumunda. (Mate. 13:28) Kumbi mbuyawu wangumuka wuli?
(Mateyu 13:27-29) Sonu akapolu a mweneku wa nyumba anguza ndi kumukambiya kuti, ‘Ambuya, asi mungumijamu mbewu yamampha mumunda winu? Nanga vaŵa wuli kuti mumunda muŵi duru?’ 28 Iyu wanguŵakambiya kuti, ‘Munthu munyaki yo ndi murwani ndiyu wakuchita ichi.’ Akapolu wo angumufumba kuti: ‘Kumbi mukhumba kuti tiluti kuchimuchesuwa?’ 29 Iyu wangukamba kuti, ‘Awa, nditopa kuti pakuchesuwa duru mungachichesuliya limoza ndi tirigu.
“Awonani, Ini Nde Namwi Mazuŵa Ngosi”
4 Pa nkhani ya tirigu ndi duru, Yesu wangukamba kuti: “Vilekeni vosi vikuliyi limoza mpaka pakuvuna.” Vo Yesu wangumuka vilongo kuti Akhristu akusankhika wo amiya tirigu aja achisanirika pacharu chapasi kutuliya m’chaka cha 100 C.E., kuzifika sonu. Venivi vilongo kuti vauneneska chifukwa pavuli paki Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Ndiŵengi namwi limoza mazuŵa ngosi mpaka pakumaliya pa mugonezi.” (Mate. 28:20) Mwaviyo, Yesu watingi waŵawoneriyengi Akhristu akusankhika mazuŵa ngosi mpaka pa umaliru. Chifukwa chakuti Akhristu aboza wo amiyanga duru ŵenga anandi, tiziŵa cha kuti ndiyani yo wenga nge tirigu pa nyengu yitali yeniyi. Kwa vyaka pafupifupi 30 kuvuna kwechendayambi, Akhristu wo amiyanga tirigu angwamba kuziŵika. Kumbi anguziŵika wuli?
(Mateyu 13:30) Vilekeni vosi vikuliyi limoza mpaka pakuvuna, ndipu pa nyengu yakuvuniya ndazamutuma akuvuna kuti: Chakwamba, wunjikani duru ndi kumumanga ntchindantchinda kuti wawotcheki; pavuli paki wunjikani tirigu munkhokwi yangu.’”
“Awonani, Ini Nde Namwi Mazuŵa Ngosi”
10 Chakwamba, azamuwunjika duru. Yesu wangukamba kuti: “Pa nyengu yakuvuniya ndazamutuma akuvuna kuti: Chakwamba, wunjikani duru ndi kumumanga ntchindantchinda.” Pavuli pa chaka cha 1914, angelu angwamba ‘kuwunjika’ Akhristu wo amiya duru, kuŵatuzgaku ku ‘ŵana a Ufumu’ akusankhika.”—Mate. 13:30, 38, 41.
11 Ntchitu yo yati yalutiriya, kupambana kwa magulu ngaŵi kungwamba kuwoneka kuruska kali. (Chivu. 18:1, 4) Po chafikanga chaka cha 1919, vinguwoneke limu kuti Babiloni Mukulu wawa, kung’anamuwa kuti wengavi nthazi pa Akhristu auneneska. Nanga ntchinthu wuli cho chingupambaniska Akhristu auneneska ndi aboza? Yenga ntchitu yakupharazga. Abali wo alongozganga angwamba kuwona kuti ntchitu yakupharazga Ufumu yenga yakukhumbika ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, mu 1919, angusindikiza kabuku ko kanguchiska Akhristu wosi akusankhika kupharazga nyumba ndi nyumba. (To Whom the Work Is Entrusted) Kabuku kenaka kangukamba kuti: “Ntchitu yiwoneka kuti njikulu ukongwa kweni nja Ambuya ndipu ndi nthazi zawu tiyigwirengi. Mwe ndi mwaŵi wakugwiraku ntchitu yeniyi.” Ntchinthu wuli cho chinguchitika? Chigongwi cha Alinda cha Chizungu cha 1922, chingukamba kuti kwambiya nyengu yo kuluta kunthazi Akusambira Bayibolo anguchita phamphu kupharazga. Pangujumpha nyengu yimanavi, Akhristu akugomezgeka ŵenaŵa angwamba kuziŵika ndi ntchitu yakupharazga nyumba ndi nyumba, nge mo viliri mazuŵa nganu.
12 Chachiŵi, azamuwunjika tirigu. Yesu wangulanguliya angelu kuti: “Wunjikani tirigu munkhokwi yangu.” (Mate. 13:30) Kwambiya mu 1919, Akhristu akusankhika aja achiwunjikikiya pamwenga kuti aja achiwunganiskikiya mu mpingu wachikhristu wo ungutoweseka. Akhristu akusankhika wo ajengi ŵeche ndi umoyu mpaka pakumaliya pa mgonezu wunu, azamuwunganiskika kakumaliya pa nyengu yo azamuluta kuchanya.—Danye. 7:18, 22, 27.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 12:20) Deti lakuphwanyika walivikitengi cha ndipuso chisunda chakusiwiriya wachizimwengi cha mpaka po wafiskiya urunji.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 12:20
chisunda chakusiwiriya: Kali ŵanthu ayanjanga ukongwa kuwumba tinyali taviŵiya to adangamu mafuta nga olivi. Mafuta ngenanga ngayendanga muchisunda ndipu ngachitisanga kuti motu ukolengi umampha. Mu Chigiriki, mazu ngakuti “chisunda chakusiwiriya” ngangang’anamuwa chisunda cho chisunkha josi pe, cho motu waki ukole mwakusiwiriya pamwenga wazimwiya limu. Uchimi wa pa Yesa. 42:3 ungukambiya limu kuti Yesu wazamuchitiya lisungu ŵanthu ndipu wazakuchizimwiya limu cha chigomezgu cha ŵanthu akujiyuyuwa ndipuso akusuzgika.
(Mateyu 13:25) Pa nyengu yo ŵanthu ŵenga mu tulu, murwani waki wanguza ndi kumija duru mu tirigu ndi kuluta.
Kumbi Muziŵa?
Kumbi munyengu yakali, vachitikanga nadi kuti munthu wamiji duru mumunda wa tirigu wa munthu munyaki?
PA LEMBA la Mateyu 13:24-26, Yesu wangukamba kuti: “Ufumu wakuchanya we nge munthu yo wangumija mbewu yamampha mumunda waki. Pa nyengu yo ŵanthu ŵenga mu tulu, murwani waki wanguza ndi kumija duru mu tirigu ndi kuluta. Tirigu wati wabuka ndi kulapuka, duru nayu wanguwoneka.” Ŵanthu akupambanapambana akulemba mabuku, akayika asani ntharika iyi njauneneska kweni mabuku nga ku Roma ngakuzomerezeka ndi boma ngalongo kuti njauneneska.
Buku linyaki lo lifwatuliya mazu nga m’Bayibolu likamba kuti, “Asani munthu wamija duru mumunda wa munyaki ndi chilatu chakumuweze . . . wenga mulandu mumarangu nga Aroma. Pakujalikisa dangu lenili, vilongo kuti nkhani yeniyi yachitikanga kanandi.” Alasta Kerr yo wakusambira za marangu wanguti, mu 533 C.E., Justinian yo wenga Fumu ya Aroma wangusindikiza buku (Digest) lo wangulembamu nganyaki mwa marangu nga Aroma kweniso vo ŵanthu anyaki wo aziŵanga marangu ngenanga angulemba munyengu ya Aroma (cha m’ma 100-250 C.E.). Mwakukoliyana ndi vo vingulembeka mubuku lenili (Digest, 9.2.27.14), Ulpian yo waziŵanga ukongwa marangu, wangukamba za mulandu wo unguyeruzgika ndi Celsus yo wenga ndi udindu mu ufumu wa Aroma cha m’ma 100 C.E. Mulandu wo wenga wakuti, munthu wangumija duru mumunda wa munyaki ndipu mbewu zaki zosi zingunangika. Buku lo, lingukonkhosa kuti penga dangu lakuti munthu yo wananga mbewu zamweni, walipilengi mweneku wa munda.
Jalidu liheni lenili lo lachitikanga mu Ufumu wa Aroma munyengu yakali, lilongo kuti ntharika yo Yesu wangukamba yenga nadi yauneneska.
FEBRUARY 12-18
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 14-15
“Wangugwiriskiya Ntchitu Ŵanthu Amanavi Kuti Waliski Ŵanthu Anandi”
(Mateyu 14:16, 17) Kweni Yesu wanguŵakambiya kuti: “Palivi chifukwa chakuti alutiyi, kweni yimwi ndimwi muŵapaski chakurya.” 17 Yiwu angumukambiya kuti: “Tilivi chakurya chechosi kunu, kweni te ndi viŵandi vinkhondi ndi somba ziŵi pe mbwenu.”
Wangugwiriskiya Ntchitu Ŵanthu Amanavi Kuti Waliski Ŵanthu Anandi
2 Yesu watiŵawona ndipu watiŵachitiya chitima. Mwaviyo, watamba kuchiza wo atama ndipuso kuŵasambiza vinthu vinandi vakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta. Po lumwi le pafupi kusere, akusambira apempha Yesu kuti wakambiyi ŵanthu kuti aluti kuchigula vakurya ku mizi yo ye pafupi. Kweni Yesu wakambiya akusambira ŵaki kuti: “Yimwi ndimwi muŵapaski chakurya.” Yiwu awoneka kuti azizwa ndi vo Yesu watiŵakambiya chifukwa pe vakurya vimanavi, viŵandi vinkhondi ndi somba zimanazimana ziŵi.
(Mateyu 14:18, 19) Yesu wanguŵakambiya kuti: “Ndipaskeni kunu.” 19 Ndipu wangukambiya chigulu cha ŵanthu kuti chije pa uteka. Pavuli paki wanguto viŵandi vinkhondi ndi somba ziŵi, wangulereska kuchanya ndi kupemphera ndipu wangumenya viŵandi vo ndi kupaska akusambira ŵaki ndipu akusambira wo angupereka ku chigulu cha ŵanthu.
Wangugwiriskiya Ntchitu Ŵanthu Amanavi Kuti Waliski Ŵanthu Anandi
3 Yesu wachita chakuziziswa chifukwa cha lisungu ndipu nchakuziziswa chenichi pe cho chikulembeka ndi ŵanthu anayi wo akulemba Uthenga Wamampha. (Mariko 6:35-44; Luka 9:10-17; Yoha. 6:1-13) Yesu watuma akusambira ŵaki kuti akambiyi ŵanthu kuti aje pa uteka uŵisi m’magulu nga ŵanthu 50 ndipuso 100. Pavuli pa kupemphera, watamba kumenya viŵandi ndi somba. M’malu mwakuti waŵapaski yija ŵanthu, Yesu wapereka vakurya vo ku “akusambira ŵaki ndipu akusambira wo angupereka ku chigulu cha ŵanthu.” Vakuziziswa kuti pe vakurya vinandi kuluska vo ŵanthu akhumbikiya. Mbuneneska, Yesu waliska ŵanthu masawuzandi kuziya mu ŵanthu amanavi wo mbakusambira ŵaki.
(Mateyu 14:20, 21) Mwaviyo, wosi angurya ndi kuguta ndipu anguyola vibanthu vakujaku vakuzaza masokola 12. 21 Ndipu wosi wo angurya ŵenga anthulumi 5,000 kwambula kuŵerengiyaku anthukazi ndi ŵana anamana.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 14:21
kwambula kuŵerengiyaku anthukazi ndi ŵana anamana: Ndi Mateyu pe yo wazumbuwa anthukazi ndi ŵana anamana wo angurya pa chakuziziswa ichi. Wosi wo angurya pa chakuziziswa ichi atenere kuti angujumpha 15,000.
Wangugwiriskiya Ntchitu Ŵanthu Amanavi Kuti Waliski Ŵanthu Anandi
ŴANAŴANIYANI nkhani iyi: Paja waka nyengu yimanavi kuti Phaska wachitiki mu 32 C.E. Anthurumi pafupifupi 5,000, kupatuwaku anthukazi ndi ŵana alondo Yesu ndi akusambira waki ku malu ngabozwa ngo nge kufupi ndi Betesaida, msumba wo we kunkhondi m’mphepeti mwa Nyanja ya Galile.—Ŵerengani Mateyu 14:14-21.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 15:7-9) Akunyenga yimwi, Yesaya waneneskanga po wangukambiya limu vaku yimwi kuti: 8 ‘Ŵanthu yaŵa atinditumbika ndi milomu yawu, kweni mitima yawu ye kutali ndi ini. 9 Alutirizga kundisopa kweni palivi cho achitapu, chifukwa asambiza visambizu va ŵanthu nge kuti vaku Chiuta.’”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 15:7
Akunyenga: Mazu nga Chigiriki ngakuti hy·po·kri·tesʹ ngakambanga ukongwa za Agiriki (ndipu pavuli paki ngakambanga za Aroma) wo achitanga masaza mubwalu la masaza ndipu avwalanga vinthu kumasu kuti ŵanthu alekengi kuŵaziŵa kweniso kuti mazu ngawu ngavwikengi patali. Mazu yanga nganguziyamba kugwiriskikiya ntchitu mwakuphiphirisa pakukamba za munthu weyosi yo wabisa umunthu waki pamwenga yo wapusisa ŵanthu. Pa lemba ili, Yesu wakambanga alongozgi a Chiyuda kuti ŵenga “akunyenga.”—Mate. 6:5, 16.
(Mateyu 15:26) Iyu wangumuka kuti: “Ntchakwenere cha kuto chakurya cha ŵana kuponye tana ta galu.”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 15:26
ŵana . . . tana ta galu: Kanandi Malemba ngakonkhoska agalu kuti mbambula kuzirwa chifukwa chakuti ŵenga akufipiskika mwakukoliyana ndi Dangu laku Mozesi. (Ŵale. 11:27; Mate. 7:6; Afi. 3:2; Chivu. 22:15) Chinanga kuti veviyo, mubuku la Mariko (7:27) ndipuso la Mateyu, Yesu wangugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “tana ta galu” pamwenga “galu wapanyumba” kuti walongo umana wa chinthu kweniso kupambana kwaki. Viwoneka kuti Yesu wangugwiriskiya ntchitu mazu ngo ŵanthu amitundu yinyaki agwiriskiyanga ntchitu ngakulongo mo ayanjiyanga viŵetu vawu. Yesu wanguyeruzgiya Ayisirayele ndi “ŵana” kweniso ŵanthu amitundu yinyaki ndi “tana ta galu,” kuti walongo cho chenga chakuzirwa ukongwa. Mwaviyo, panyumba po penga ŵana kweniso agalu, ŵana ndiwu akhumbikanga kupaskika dankha chakurya.
FEBRUARY 19-25
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 16-17
“Kumbi Mutende Maŵanaŵanu Ngaku Yani?”
(Mateyu 16:21, 22) Kutuliya pa nyengu iyi, Yesu wangwamba kukonkhoske akusambira ŵaki kuti watenere kuluta ku Yerusalemu kuchitombozgeka ndi ŵara, alembi ndi ŵara ŵa asembi. Kweniso kuti wamubayika ndipu pa zuŵa lachitatu wazamuyuskika. 22 Peturo wati wavwa venivi, wangutole Yesu pamphepeti ndipu wangwamba kumuchenya. Iyu wangumukambiya kuti: “Jivwiyeni lisungu Ambuya, mungazomerezanga cha kuti venivi vikuchitikiyeni.”
Anthulumi, Ziŵani Kuti Khristu Ndiyu Mutu
17 Pa nyengu yinyaki, Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti iyu watenere kuluta ku Yerusalemu, ko watingi wakatombozgekengi ndi “ŵara, alembi ndi ŵara ŵa asembi. Kweniso kuti wamubayika ndipu pa zuŵa lachitatu wazamuyuskika.” Peturo wati wavwa venivi, wangutole Yesu pamphepeti ndipu wangwamba kumuchenya. Iyu wangumukambiya kuti: “Jivwiyeni lisungu Ambuya, mungazomerezanga cha kuti venivi vikuchitikiyeni.” Viwoneke limu kuti Peturo wangutimbanyizgika maŵanaŵanu chifukwa cha chitima. Yapa wakhumbikanga nadi kuwovyeka. Yesu wangumukambiya kuti: “Luta kuvuli kwangu Satana! Ndiwi chakundiguŵiska, chifukwa maŵanaŵanu ngaku, kuti ngaku Chiuta cha kweni nga ŵanthu.”—Mateyu 16:21-23.
(Mateyu 16:23) Kweni Yesu wangung’anamuka ndi kukambiya Peturo kuti: “Luta kuvuli kwangu Satana! Ndiwi chakundiguŵiska, chifukwa maŵanaŵanu ngaku, kuti ngaku Chiuta cha kweni nga ŵanthu.”
w15 5/15 13 ¶16-17
Jani Masu Satana Wakhumba Kukumezani!
16 Chinanga mbateŵeti aku Yehova angapusisika ndi Satana. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani vo vinguchitika pa nyengu yo Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti wepafupi kubayika. Wakutumika Peturo wangudaniya Yesu kumphepeti ndikumukambiya kuti: “Jivwiyeni lisungu Ambuya, mungazomerezanga cha kuti venivi vikuchitikiyeni.” Chinanga kuti wakutumika Peturo watenere kuti wenga ndi maŵanaŵanu ngamampha, kweni Yesu wangumumuka mwanthazi kuti: “Luta kuvuli kwangu Satana!” (Mate. 16:22, 23) Ntchifukwa wuli Yesu wangudana Peturo kuti “Satana”? Chifukwa Yesu waziŵanga umampha vo vatingi vichitikengi. Ora lenga pafupi kukwana kuti wapereki umoyu waki nge sembi ya uwombozi ndipu ivi vatingi vilongongi kuti Dyaboli ngwaboza. Pa nyengu yakusuzga nge iyi, Yesu wakhumbikanga cha kujichitiya chitima. Asani iyu wanguleka kuja masu, watingi wachitengi vinthu vo Satana wakhumbanga.
17 Nasi tija m’nyengu yakusuzga ukongwa chifukwa umaliru wepafupi. Satana wakhumba kuti tileki kuja masu ndipuso kuti tidemwelengi ndi vinthu va m’charu. Mungazomerezganga cha kuti ivi vikuchitikiyeni! M’malu mwaki, “lutirizgani kuja masu.” (Mate. 24:42) Mungapusisikanga cha ndi boza laku Satana lakuti umaliru weche kutali pamwenga kuti uzengi cha.
(Mateyu 16:24) Sonu Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Asani munthu wapenja kundilondo, wajikani yija ndipu wapingi chimiti chaki chakutombozgekiyapu ndi kulutirizga kundilondo.
w06 4/1 23 ¶9
‘Lutani Mukasambizengi Ŵanthu ndi Kuŵabatiza’
9 Kumbi tingachita wuli kuti tilondo Yesu pakuchita khumbu laku Chiuta? Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Asani munthu wapenja kundilondo, wajikani yija ndipu wapingi chimiti chaki chakutombozgekiyapu ndi kulutirizga kundilondo.” (Mateyu 16:24) Yapa Yesu wangukamba vinthu vitatu vo titenere kuchita. Chakwamba, ‘titijikana’ tija. M’mazu nganyaki, tingakamba so kuti tikana kuchita vakukhumba vidu kweniso tikana maŵanaŵanu ngaheni ndipu tizomera kuti Chiuta ndiyu watilongozgengi. Chachiŵi, ‘tipinga chimiti chidu chakutombozgekiyapu.’ Mu nyengu yaku Yesu, chimiti chakutombozgekiyapu chamiyanga kusuzgika kweniso kulengeseka. Nge Akhristu, tizomereza kusuzgika chifukwa cha uthenga wamampha. (2 Timote 1:8) Chinanga kuti ŵanthu a mucharu ichi angatiseka pamwenga kutinyoza, kweni ‘titoliyaku kanthu cha vinthu vakuchitiska soni’ nge mo Khristu wanguchitiya chifukwa tiziŵa kuti tikondwesa Chiuta. (Aheberi 12:2) Chakumaliya, ‘tilutirizga’ kulondo Yesu.—Sumu 73:26; 119:44; 145:2.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 16:18) Ndipuso nditikukambiya kuti: Yiwi ndiwi Peturo, pajalawi ili ndizengengepu mpingu wangu, ndipu nthazi ya nyifwa yazakuwuthereska cha.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mt 16:18
Yiwi ndiwi Peturo, pajalawi ili: Mazu nga Chigiriki ngakuti peʹtros ngang’anamuwa “chibanthu cha jalawi pamwenga kuti mwa.” Pa lemba ili, mazu yanga ngagwiriskikiya ntchitu nge zina la munthu (Peturo). Zina la Chigiriki lenili ndilu Yesu wangupasa Simoni. (Yoha. 1:42) Mazu ngakuti peʹtra ngo ngayanana waka ndi ngakuti peʹtros, ngafwatulika kuti “jalawi,” ndipu ngangang’anamuwa vimya vikuluvikulu ukongwa vo visanirika mumphepeti mwa nyanja kweniso pasi pa charu. Mazu nga Chigiriki ngenanga ngasanirika so pa Mate. 7:24, 25; 27:60; Luka 6:48; 8:6; Aro. 9:33; 1 Akori. 10:4; 1 Petu. 2:8. Viwoneke limu kuti Peturo waŵanaŵanangaku cha kuti wangaja jalawi lo Yesu wangukamba kuti wazengengepu mpingu waki. Tikamba viyo chifukwa chakuti pa 1 Petu. 2:4-8, iyu wangukamba kuti Yesu ndiyu wangukambikiya limu kali ukongwa kuti wazamuja “mwa . . . wapakona pa fawundeshoni” yo Chiuta wangumusankhiya limu. Mwakuyanana waka, wakutumika Paulo wangukamba kuti Yesu ndi “fawundeshoni” pamwenga kuti “mwa wauzimu.” (1 Akori. 3:11; 10:4) Yesu wangugwiriskiya ntchitu mazu nga ntharika, ndipu tingakamba kuti wang’anamuwanga kuti: ‘Yiwi, yo ndikukupasa zina lakuti Peturo, kung’anamuwa Chibanthu cha Jalawi, wamuziŵa umampha Khristu, yo ndi “jalawi ili,” ndipu wajengi fawundeshoni ya mpingu wa Chikhristu.’
mpingu: Lemba ili ndilu lakwamba kuzumbuwa mazu nga Chigiriki ngakuti ek·kle·siʹa. Mazu yanga ngatuliya ku mazu ngaŵi nga Chigiriki ngakuti ek, kung’anamuwa “kutuwa,” ndipuso ngakuti ka·leʹo, kung’anamuwa “kudanika.” Mazu yanga ngakamba za gulu la ŵanthu wo awungana malu ngamoza kuti achiti chinthu chinyaki pamwenga ntchitu yinyaki. (Wonani Mazu nga mu Bayibolu ngo Ngakonkhoskeka.) Pa lemba ili, Yesu wangukambiya limu za mpingu wa Chikhristu wo watingi uzijalikiskikengi, ndipu Akhristu akusankhika wo ŵenge “mya yamoyu,” ndiwu apanga mpingu wenuwu. Yiwu ‘azengeka kuŵa nyumba yauzimu.’ (1 Petu. 2:4, 5) Mazu nga Chigiriki ngenanga ndingu ngagwiriskikiya ntchitu ukongwa mu Bayibolu la Septuagint m’malu ngosi ngo mwe mazu nga Chiheberi ngakuti “mpingu.” Kanandi mazu ngenanga ngakamba za mtundu wosi wa ŵanthu aku Chiuta. (Mara. 23:3; 31:30) Pa Machi. 7:38, Ayisirayeli wo angudanika kutuwa ku Ijipiti ndiwu akambika kuti “mpingu.” Mwakuyanana waka, Akhristu wo ‘akudanika kutuwa mu mdima’ ndipuso wo ‘akusankhika kutuliya mucharu’ ndiwu apanga “mpingu waku Chiuta.”—1 Petu. 2:9; Yoha. 15:19; 1 Akori. 1:2.
(Mateyu 16:19) Ndikupaskengi maki nga Ufumu wakuchanya, ndipu chechosi cho ungamanga pacharu chapasi, chazamuja kuti chamangika kali kuchanya, chechosi cho ungafwatuwa pacharu chapasi chazamuja kuti chafwatulika kali kuchanya.”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 16:19
maki nga Ufumu wakuchanya: Asani Bayibolu likamba kuti munthu wakupaskika maki chayingu pamwenga kumukambiya waka kuti wapaskikengi maki, vang’anamuwanga kuti wapaskika udindu. (1 Miko. 9:26, 27; Yesa. 22:20-22) Mwaviyo, mazu ngakuti “maki” ngamiyanga mazaza pamwenga udindu. Peturo wangugwiriskiya ntchitu “maki” ngenanga ngo wangupaskika kuti wajuliyi mwaŵi Ayuda (Machi. 2:22-41), Asamariya (Machi. 8:14-17), ndipuso ŵanthu amitundu yinyaki (Machi. 10:34-38) kuti alonde mzimu waku Chiuta kuti nawu akasere mu Ufumu wakuchanya.
FEBRUARY 26–MARCH 4
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 18-19
“Tcheŵani Kuti Muleki Kujiguŵiska Kweniso Kuguŵiska Ŵanthu Anyaki”
(Mateyu 18:6, 7) Kweni weyosi yo waguŵiska kamoza mwa tiŵana teniti to te ndi chivwanu mwaku ini, vingaŵa umampha kumumangiliya mukhosi chimwa chikulu chakupere nge cho bulu waguza, ndi kumubizga munyanja. 7 “Soka charu ichi chifukwa cha vakuguŵiska! Mbuneneska kuti vakuguŵiska vitondekengi cha kuŵapu, kweni soka munthu yo wachitiska vakuguŵiska!
nwtsty fundu zakusambiriya pa Mate. 18:6, 7
chimwa chikulu chakupere nge cho bulu waguza: Pamwenga “chimwa chikulu chakupere.” Mazu ngaki chayingu, “chimwa chikulu chakupere cha bulu.” Chimwa ichi chenga chisani mamita pafupifupi 1.2 pamwenga 1.5 (4-5 ft) ndipu chenga chizitu ukongwa mwakuti bulu pe ndiyu wachizunguzanga kuti chiperengi.
vakuguŵiska: Ŵanthu anyaki akamba kuti mazu nga Chigiriki ngakuti skanʹda·lon, ngo ngafwatulika kuti “chakuguŵiska” ngang’anamuwa chiŵana. Ndipu anyaki akamba kuti mazu yanga ngakamba za kamiti kamuchiŵana ko aŵikangaku nyambu. Mazu yanga ngangang’anamuwa so chinthu chechosi cho chingachitisa kuti munthu waguŵi pamwenga kuwa. Mwaviyo, mazu ngakuphiphirisa yanga ngang’anamuwa vinthu vo vingachitisa kuti munthu wachiti vinthu viheni, wayambi mijalidu yiheni pamwenga kuti wachiti ubudi. Mazu ngakuti skanʹda·lon ngo ngayanana ndi mazu ngo nge pa Mate. 18:8, 9, ngakuti skan·da·liʹzo ngo ngafwatulika kuti “guŵiska,” ngangang’anamuwa so “chiŵana pamwenga chinthu cho chingachitisa munthu kuti wabudi.”
nwtsty vithuzi
Chimwa chikulu chakupere
Mya yakupere yagwiriskikiyanga ntchitu pakupera mbewu ndipuso pakupanga mafuta nga maolivi. Mya yinyaki yenga yimanayimana mwakuti yazunguzikanga ndi janja kweni yinyaki yenga yikuluyikulu ndipu yazunguzikanga ndi vinyama pe. Viwoneka kuti mwa wange wenuwu ndiwu Afilisiti anguchichizga Samusoni kuti wawuzunguzengi. (Ŵeru. 16:21) Kupera mbewu mwakugwiriskiya ntchitu nyama kwachitikanga ku Isirayeli pe cha kweniso muvigaŵa vinandi va Ufumu wa Aroma.
Mwa Wakupere Wapachanya ndi Wapasi
Mwa ukulu wakupere nge wo we pa chithuzi ichi ndiwu wazunguzikanga ndi nyama yakuŵeta, nge bulu, kuti uperengi mbewu pamwenga kuphwanya maolivi. Mwa wakupere wapachanya utenere kuti wenga usani mamita 1.5 (5 ft) ndipu wazunguzikanga pachimwa chikulu cho chajanga pasi.
(Mateyu 18:8, 9) Sonu asani janja laku pamwenga phazi laku litikuguŵiska lidumuwi ndi kulitaya kutali. Vingaŵa umampha kusere mu umoyu we chilima pamwenga wakupunduka kuluska kuti uponyeki mumotu wamuyaya we ndi manja ngosi ngaŵi pamwenga maphazi ngosi ngaŵi. 9 Ndipuso asani jisu laku litikuguŵiska likolowo ndi kulitaya kutali. Vingaŵa umampha kusere mu umoyu we ndi jisu limoza kuluska kuti uponyeki mumotu wa mu Gehena ndi masu ngosi ngaŵi.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 18:9
Gehena: Mazu yanga ngatuliya ku mazu nga Chiheberi ngakuti geh hin·nomʹ, ngo ngang’anamuwa “dambu la Hinomu,” lo le pakati pa kuzambwi ndi kumwera kwa Yerusalemu wakali. (Wonani kabuku ka sgd, chigaŵa 16-A) Munyengu yaku Yesu, dambu lenili lingusambuka lakuwotchiyamu vinyalala. Mwaviyo, mazu ngakuti “Gehena” ngenga ngakwenere nadi chifukwa ngang’anamuwa kumaliya limu kwa chinthu.
nwtstg Mazu nga mu Bayibolu ngo Ngakonkhoskeka
Gehena
Ili ndi zina la Chigiriki la Dambu la Hinomu, lo le pakati pa kuzambwi ndi kumwera kwa Yerusalemu wakali. (Yere. 7:31) Uchimi ungukambiya limu kuti viŵanda vazamuponyekanga kumalu ngenanga. (Yere. 7:32; 19:6) Palivi ukaboni wakulongo kuti kumalu ngenanga kwaponyekanga so vinyama vamoyu pamwenga ŵanthu amoyu kuti awotcheki pamwenga kutombozgeka. Mwaviyo, malu yanga ngamiya malu nganyaki cha ngambula kuwoneka, ngo ŵanthu anyaki akamba kuti mizimu ya ŵanthu yamutombozgeka kwamuyaya mumotu chayiwu. M’malu mwaki, Yesu kweniso akusambira ŵaki angugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti Gehena, kung’anamuwa chilangu chamuyaya cho ndi “nyifwa yachiŵi,” pamwenga kuti kubayika kwamuyaya.—Chivu. 20:14; Mate. 5:22; 10:28.
(Mateyu 18:10) Wonesesani kuti mungayuyuwanga yumoza wa tiŵana iti cha, chifukwa nditikukambiyani kuti angelu ŵawu wo ŵe kuchanya, nyengu zosi alereska chisku cha Ada wo ŵe kuchanya.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 18:10
alereska chisku cha Ada: Pamwenga “awona Ada.” Angelu pe ndiwu angawona chisku chaku Chiuta chifukwa chakuti ŵe ndi mwaŵi wakumuwona.—Chitu. 33:20.
w10 11/1 16
Mo Angelu Atitiwovye
Yesu wangulongo kuti angelu akupaskika udindu wakuphwere umoyu wauzimu wa ateŵeti aku Chiuta. Ndichu chifukwa chaki, panyengu yo Yesu watcheŵesanga akusambira ŵaki kuti aleki kuguŵiska anyawu, wangukamba kuti: “Wonesesani kuti mungayuyuwanga yumoza wa tiŵana iti cha, chifukwa nditikukambiyani kuti angelu ŵawu wo ŵe kuchanya, nyengu zosi alereska chisku cha Ada wo ŵe kuchanya.” (Mateyu 18:10) Kumbi Yesu wachikamba mazu yanga wang’anamuwanga kuti munthu weyosi we ndi mungelu waki yo watimuvikiliya? Awa. Iyu wang’anamuwanga kuti angelu wo agwira limoza ntchitu ndi Chiuta akondwa ukongwa ndi ŵanthu wo ŵe mumpingu wa Chikhristu.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 18:21, 22) Pavuli paki, Peturo wanguza kwaku Yesu ndi kumufumba kuti: “Ambuya, kumbi mubali wangu ndingamugowoke maulendu ngalinga asani watindinangiya? Kumbi ndingamugowoke maulendu 7?” 22 Yesu wangumumuka kuti: “Nditikukambiya, ungamugowokiyanga maulendu 7 pe cha kweni maulendu 77.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 18:22
maulendu 77: Mazu ngaki chayingu, “70 kutayimuziya ndi 7.” Mazu nga Chigiriki yanga panyaki ngangang’anamuwa “70 kusazgapu 7” (maulendu 77) pamwenga “70 kutayimuziya ndi 7” (maulendu 490). Mazu ngenanga ngo ngakugwiriskikiya ntchitu mu Bayibolu la Septuagint pa Chiya. 4:24, mu Chiheberi ngakamba za “maulendu 77,” ndipu venivi vikoliyana ukongwa ndi “maulendu 77” ngo ngakambika pa Mate. 18:22. Chinanga kuti ŵanthu atiyivwa mwakupambana nambala iyi, kweni kuwerezeka kwa nambala ya 7 kung’anamuwa “kuleka kumala” pamwenga “kulutiriya” kwa chinthu. Mwaviyo, Yesu wachikambiya Peturo kuti maulendu 7 cha kweni 77, wakambiyanga akusambira ŵaki wosi kuti agowokiyengi anyawu kwambula kulekeza. Mwakupambana ndi venivi, buku la Babylonian Talmud (Yoma 86b) likamba kuti: “Asani munthu wachita ubudi kakwamba, kachiŵi, ndipuso kachitatu wagowokereka, kweni asani wachita kachinayi wagowokereka cha.”
(Mateyu 19:7) Yiwu angumufumba kuti; “Nanga ntchifukwa wuli Mozesi wangulamula kupereka kalata yachipata ndi kumupata?”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 19:7
kalata yachipata: Pamwenga “kalata yakupatiya munthu.” Dangu lakambanga kuti munthulumi yo wakhumba kupata muwolu waki waŵanaŵaniyengepu dankha mwakukwana wechendalembi kalata yachipata ndipuso panyaki wechendakumani ndi ŵara, chifukwa iyi yenga nkhani yikulu. Viwoneke limu kuti Dangu lazomerezanga cha kuti anthulumi athaŵiriyengi kupata awolu ŵawu ndipu venivi vavikiliyanga anthukazi kuti alekengi kupatika pa vifukwa vambula kuvwika. (Mara. 24:1) Kweni mu nyengu yaku Yesu, alongozgi a matchalitchi azomerezanga ŵanthu kumalisa nthengwa pa vifukwa vambula kuvwika. Josephus, yo walembanga mbiri yakali, nayu so wenga Mufarisi yo wangupata muwolu waki. Iyu wangukamba kuti pengavi suzgu kupata yo ukutolana nayu, “pa chifukwa chechosi cho waŵanaŵana (ndipu kanandi anthulumi ndiwu achitanga venivi).”
nwtsty chithuzi
Kalata Yakupatiya Munthu
Iyi ndi kalata yakupatiya munthu ndipu yingulembeka mu Chiaramu, muchaka cha 71 pamwenga 72 C.E. Kalata iyi yingusanirika kunkhondi kwa msinji wambula maji wa Wadi Murabbaat, mu Chipululu cha Yudeya. Kalata iyi yikamba kuti muchaka cha 6 kutuliya po Ayuda angugalukiya Aroma, Yosefi mwana waku Nakisani yo wajanga mutawuni ya Masada, wangupata Miriamu mwana waku Yonatani.