Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
APRIL 13-19
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 31
“Yakobe Wachita Phanganu la Chimangu ndi Labani”
(Chiyambo 31:44-46) Sonu ayiza, tiyi tichiti phanganu, yiwi ndi ini, ndipu phanganu lenili lijengi nge kaboni pakati paku yiwi ndi ini.” 45 Mwaviyo, Yakobe wanguto mwa ndipu wanguwumika kuti uje mwa wakukumbukiyapu. 46 Pavuli paki, Yakobe wangukambiya abali ŵaki kuti: “Toni mya!” Yiwu anguto mya yo ndipu angupanga chiguŵa. Pavuli paki, anguryiya chakurya pachiguŵa cho.
it-1 883 ¶1
Galiyedi
Yakobe ndi Labani ŵati amalisa mphindanu yo yenga pakati pawu mwachimangu, anguchita phanganu. Mwakukoliyana ndi venivi, Yakobe wanguŵika mwa kuti uje wakukumbukiyapu ndipu wangukambiya “abali” ŵaki kuti apangi chiguŵa cha mya, chakuwoneka nge thebulu kuti aryiyepu chakurya cho anguchitiya phanganu. Labani wangudana chiguŵa cho zina la Chiaramu (Chisiliya) lakuti “Yegara-sahaduta,” kweni Yakobe wanguchidana zina la Chiheberi lakuti “Galiyedi.” Labani wangukamba kuti: “Chiguŵa cha mya ichi [Heb., gal] mbukaboni [Heb., ʽedh] pakati paku yiwi ndi ini msanawale.” (Chiya. 31:44-48) Chiguŵa cha mya (ndipuso mwa wakukumbukiyapu) venga nge ukaboni ku ŵanthu wo ajumphanga munthowa. Venivi vikoliyana ndi vo vikambika mu vesi 49 kuti, “Malu Ngakuthopoka nga Mulonda [Heb., mits·pahʹ],” kulongo kuti Yakobe ndi Labani angukoliyana kuti yiwu pamoza ndi mabanja ngawu ajengi mwachimangu. (Chiya. 31:50-53) Pavuli paki, ŵanthu angwamba kugwiriskiya ntchitu mya kuti yijengi nge ukaboni.—Yoswa 4:4-7; 24:25-27.
(Chiyambo 31:47-50) Sonu Labani wangudana chiguŵa cho kuti Yegara-sahaduta kweni Yakobe wanguchidana kuti Galiyedi. 48 Pavuli paki, Labani wangukamba kuti: “Chiguŵa cha mya ichi, mbukaboni pakati paku yiwi ndi ini msanawale.” Ndichu chifukwa chaki chingudanika kuti Galiyedi, 49 ndipuso kuti Malu Ngakuthopoka nga Mulonda, pakuti wangukamba kuti: “Yehova wawonengi yiwi ndi ini asani tapatukana. 50 Asani wamusuzga ŵana ŵangu yaŵa, ndipuso asani wamuto anthukazi anyaki kusazgiyapu pa ŵana ŵangu, chinanga kuti palivi munthu yo we nasi, kumbuka kuti Chiuta wazamuja kaboni pakati paku yiwi ndi ini.”
it-2 1172
Malu Ngakuthopoka nga Mulonda
Yakobe wangupanga chiguŵa cha mya ndipu wanguchidana kuti “Galiyedi” (kung’anamuwa “Chiguŵa cha Ukaboni”) ndipuso “Malu Ngakuthopoka nga Mulonda.” Pavuli paki, Labani wanguti: “Yehova wawonengi yiwi ndi ini asani tapatukana.” (Chiya. 31:45-49) Chiguŵa cha mya ichi chachitiyanga ukaboni kuti Yehova waleresanga kuti wawoni asani Yakobe ndi Labani asunga phanganu la chimangu lo anguchita.
(Chiyambo 31:51-53) Labani wangulutirizga kukambiya Yakobe kuti: “Wona chiguŵa cha mya ichi ndipuso mwa wakukumbukiyapu wo ndamika pakati paku yiwi ndi ini. 52 Chiguŵa cha mya ichi mbukaboni ndipu mwa wakukumbukiyapu uwu uchitiya ukaboni kuti ndazamujumpha cha chiguŵa cha mya ichi, kuti ndikupweteki ndipu nawi wazamujumpha cha chiguŵa ichi, kweniso mwa wakukumbukiyapu uwu kuti undipweteki. 53 Chiuta waku Abrahamu ndi Chiuta waku Nahori, Chiuta wa awusewu, watiyeruzgi.” Ndipu Yakobe wangulapizga mu zina laku Chiuta yo awisi a Isaki atopa.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Chiyambo 31:19) Labani wanguluta kuchisenga mbereri zaki, ndipu Rakelu wanguba vikozgu va aterafi va awisi.
it-2 1087-1088
Aterafi
Vinthu vo ŵanthu wo afukuwa vinthu vakali angusaniya ku Mesopotamiya ndi vigaŵa vinyaki vapafupi, vilongo kuti munthu yo wasunganga vikozgu va aterafi waŵanga ndi mwaŵi wakuhara katundu wa apapi ŵaki. Pa mwa unyaki ku Nuzi, pangulembeka kuti asani mukosanu we ndi vikozgu pamwenga kuti aterafi ŵa apapi a muwoli waki, waŵanga ndi nthazi kuluta kukhoti kuti wakahali katundu wa asibweni ŵaki asani ŵafwa. (Ancient Near Eastern Texts, edited by J. Pritchard, 1974, pp. 219, 220, and ftn 51) Panyaki ndichu chifukwa chaki Rakelu wanguwona kuti wangunanga cha kuto vikozgu va aterafi va awisi pakuti yiwu angumuchitiya chinyengu mulumu waki, Yakobe. (Yeruzgiyani ndi Chiya. 31:14-16.) Panyaki venivi ndivu vinguchitiska Labani kuti wafipi mtima ukongwa ndi kuchilonda angoza ŵaki, mwakuti wanguto abali ŵaki ndipu angwenda ulendu wa mazuŵa 7 kulondo Yakobe. (Chiya. 31:19-30) Kweni Yakobe wanguziŵa cha vo Rakelu wanguchita (Chiya. 31:32), ndipu palivi po palongo kuti wakhumbanga kugwiriskiya ntchitu aterafi yaŵa kuhariya katundu yo wakhumbikanga kuharika ndi ŵana anthulumi aku Labani. Yakobe wenga navu ndi ntchitu cha vikozgu. Ndipu Labani wakalekengi kuza liŵi kuzilonda vikozgu vaki va aterafi, Yakobe watingi wavitayengi. Tikamba viyo chifukwa chakuti pati pajumpha waka kanyengu kamanavi, Yakobe wangulonda achiuta wosi achilendu wo ŵanthu amunyumba yaki ŵenga nawu ndipu wanguŵawundiya pasi pa chimiti chikulu kufupi ndi Shekemu.—Chiya. 35:1-4.
(Chiyambo 31:41, 42) Ndaja namwi kwa vyaka 20. Ndakuteŵetiyani kwa vyaka 14 kuti mundipaski ŵana ŵinu anthukazi ŵaŵi, kweniso kwa vyaka 6 kuti mundipaski viŵetu, kweni mungusintha malipiru ngangu maulendu 10. 42 Asani Chiuta wa ada, Chiuta waku Abrahamu ndipuso Chiuta yo Isaki watopa, wenga nani cha, mwatingi mundiweziyengi kwidu ndi manja ngaŵaka. Chiuta wawona masuzgu ngangu kweniso ntchitu yo ndagwira mwaphamphu, ndichu chifukwa chaki wakuchenyani zana ndi usiku.”
(1 Peturo 2:18) Ateŵeti ajithereskengi kwa ambuyawu ndi mantha ngakwenere. Angachitiyanga venivi ambuyawu amampha ndi akoloŵa pe cha, kweni achitiyengi so wo mbakusuzga kuŵakondwesa.
w13 3/15 21 ¶8
Yehova Ndiyu Chakujamu Chidu
Yakobe wati wafika ku Harani, asibweni ŵaki a Labani angumulonde umampha ukongwa ndipu pavuli paki angumupaska Leya ndi Rakelo kuti aje awolu ŵaki. Pati pajumpha nyengu, Labani wanguyesesa kuti Yakobe wafwi mphwayi ndipu wangusintha malipiru ngaki maulendu 10! (Chiya. 31:41, 42) Kweni Yakobe wangukunthiyapu vosi ivi, iyu wenga ndi chigomezgu kuti Yehova walutirizgengi kumuphwere, ndipu wangumuphwere nadi! Panyengu yo Chiuta wangukambiya Yakobe kuti wawere ku Kanani, ndipu we ndi “viŵetu vinandi ukongwa, aŵanda anthukazi ndi aŵanda anthurumi ndi agamila, ndi mbunda.” (Chiya. 30:43) Yakobe wanguwonga ndi mtima wosi ndipu wanguromba kuti: “Chitindenere cha chingana nchakumaliya cha vifundu vinu ndi ukongolekwa winu wosi weniwo mwalongo ku muŵanda winu, pakuti ndi nthonga yangu pe ndingwambuka Yordane uyu; kweni sonu ndaŵa maliŵanja ngaŵi.”—Chiya. 32:10.
Kuŵerenga Bayibolu
(Chiyambo 31:1-18) Pati pajumpha nyengu, Yakobe wanguvwa ŵana aku Labani achikamba kuti: “Yakobe wato vinthu vosi va ada, ndipu wasaniya chuma chosi ichi kutuliya pa vinthu va ada.” 2 Asani Yakobe walereska chisku chaku Labani, wawonanga kuti wayamba kumulereska ndi jisu lamampha cha. 3 Pakumaliya paki, Yehova wangukambiya Yakobe kuti: “Were kucharu cha apapi ŵaku kweniso kwa abali ŵaku, ndipu ini ndiŵengi nawi.” 4 Sonu Yakobe wangutuma uthenga kwaku Rakelu ndi Leya kuti azi kumunda ko waliskiyanga mskambu waki. 5 Ndipu wanguŵakambiya kuti: “Ndawona kuti awusemwi ayamba kundilereska ndi jisu lamampha cha, kweni Chiuta wa ada we nani. 6 Yimwi muziŵa umampha kuti ndateŵete awusemwi ndi nthazi zangu zosi. 7 Ndipu yiwu andipusika ndipuso asintha malipiru ngangu maulendu 10, kweni Chiuta wazomereza cha kuti andipweteki. 8 Asani yiwu akamba kuti, ‘Viŵetu vakuŵalaŵata ndivu viŵengi malipiru ngaku,’ mskambu wosi wabalanga viŵetu vakuŵalaŵata; kweni asani akamba kuti, ‘Viŵetu vamizerimizeri ndivu viŵengi malipiru ngangu,’ mskambu wosi wabalanga viŵetu vamizerimizeri. 9 Mwaviyo, Chiuta watonga viŵetu va awusemwi ndipu waviperekanga kwaku ini. 10 Pa nyengu yo viŵetu vinthukazi vakhumbanga vinthulumi, mu malotu ndinguyunuska chisku changu ndipu ndinguwona kuti aphongu wo akweranga mbuzi zinthukazi mu mskambu wo, ŵenga amizerimizeri, akuŵalaŵata ndipuso avibangavibanga. 11 Pavuli paki, mungelu waku Chiuta wangundidana mu malotu ngo kuti, ‘Yakobe!’ Ndipu ndingumuka kuti, ‘Nde panu.’ 12 Ndipu mungelu yo wangukamba so kuti, ‘Yunuska chisku chaku ndipu wona kuti aphongu wosi wo akwera mbuzi zinthukazi mu mskambu, mbamizerimizeri, akuŵalaŵata ndipuso avibangavibanga, chifukwa ndawona vosi vo Labani watikuchitiya. 13 Ndini Chiuta wauneneska wa ku Beteli, ko yiwi ungupunguliya mafuta pamwa wakukumbukiyapu ndipuso kweniko ungulapizgiya kwaku ini. Sonu soka, tuwamu mucharu ichi, ndipu uwere kucharu cho ukuwiya.’” 14 Rakelu ndi Leya angumumuka kuti: “Kumbi pe chinthu chechosi cho chajaku munyumba ya ada chakuti tihari? 15 Asi atitiwona nge kuti te alendu, pakuti akutigulisa ndipuso aturya ndalama zo mungupereka chifukwa chaku isi! 16 Chuma chosi cho Chiuta wato kwa ada, ntchidu kweniso ntcha ŵana ŵidu. Mwaviyo, chitani chechosi cho Chiuta wakukambiyani.” 17 Sonu Yakobe wangusoka ndipu wangukweza ŵana ŵaki kweniso awolu ŵaki pangamila. 18 Iyu wangwamba kukhwema viŵetu vaki vosi ndipuso wanguto katundu yosi yo wangusaniya. Wangwamba ulendu wakuluta kwa awisi a Isaki, kucharu cha Kanani limoza ndi viŵetu vosi vo wangusaniya ku Padani-aramu.
APRIL 20-26
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 32-33
“Kumbi Mulimbikiya Kuti Muzisaniyi Vitumbiku?”
(Chiyambo 32:24) Pakumaliya, Yakobe wanguja yija. Ndipu munthu munyaki wangulimbana nayu usiku wosi mpaka kumatandakucha.
w03 8/15 25 ¶3
Kumbi Mupenja Yehova ndi Mtima Wosi?
Mu Malemba, mwe vakuyeruzgiyapu vinandi va ŵanthu wo anguyesesa kupenja Yehova. Yumoza mwa ŵanthu yaŵa wenga Yakobe yo wangulimbana ndi mungelu waku Chiuta mpaka kumatandakucha. Ndichu chifukwa chaki, Yakobe wangupaskika zina lakuti Isirayeli chifukwa chakuti “wangulimbana,” pamwenga kuti “wangufwiyapu,” “wanguŵikiyapu mtima,” “wanguchita chitatata,” ndi Chiuta. Mungelu wangumutumbika Yakobe chifukwa chakuti wanguŵikiyapu mtima.—Chiyambo 32:24-30.
(Chiyambo 32:25, 26) Munthu yo wati wawona kuti watondeka kuthereska Yakobe, wangumuko pamalu po palungana chiŵa ndi chiwunu, ndipu chiŵa chaku Yakobe chingugweduka wachilimbana ndi munthu yo. 26 Pavuli paki, munthu yo wangukamba kuti: “Ndileki kuti ndikengi pakuti kwe pafupi kucha.” Yakobe wangumuka kuti: “Ndikulekengi cha mpaka po wanditumbikiya.”
it-2 190
Kupunduka
Kupunduka Kwaku Yakobe. Pa nyengu yo Yakobe wenga ndi vyaka pafufupi 97 wangulimbana ndi mungelu waku Chiuta. Iyu wangumuleka cha mungelu mpaka po wangumutumbikiya. Pa nyengu yo alimbananga, mungelu wanguko Yakobe pamalu po palungana chiŵa ndi chiwunu, ndipu pangugweduka. Venivi vinguchitiska kuti Yakobe wayambi kwenda mwakuganthiya. (Chiya. 32:24-32; Hose. 12:2-4) Pavuli paki Yakobe wangukumbuka kuti chinanga kuti “walimbana ndi Chiuta [mungelu waku Chiuta] ndipuso ŵanthu mwakuti pakumaliya paki [iyu] wangumuthereska,” nge mo mungelu wangukambiya, kweni uneneska ngwakuti Yakobe wangumuthereska cha mungelu waku Chiuta wanthazi. Chiuta wanguzomereza kuti Yakobe walimbani ndi mungelu kuti wawoni asani wenga wakhumbisiska nadi kuti Yehova wamutumbiki.
(Chiyambo 32:27, 28) Sonu munthu yo wangufumba Yakobe kuti: “Zina laku ndiwi yani?” Iyu wangumuka kuti: “Ndini Yakobe.” 28 Pavuli paki wangumukambiya kuti: “Kwamba msanawale udanikengi so kuti Yakobe cha kweni udanikengi kuti Isirayeli, chifukwa chakuti walimbana ndi Chiuta kweniso ŵanthu ndipu pakumaliya paki wapunda.”
it-1 1228
Isirayeli
Ndi zina lo Chiuta wangupaska Yakobe pa nyengu yo wenga ndi vyaka 97. Pa nyengu yo wajumphanga chidika cha Yaboku kuti wakakumani mku waki Esawu, Yakobe wangwamba kulimbana ndi mungelu usiku. Chifukwa chakuti wangufwiyapu kulimbana ndi mungelu, Chiuta wangumusintha zina kuti waje Isirayeli, kulongo kuti wamutumbika. Yakobe wangudana malu ngo walimbananga ndi mungelu kuti Peniyeli pamwenga kuti Penuwelu. Iyu wanguchita ivi kuti wazikumbukengi vinthu vo vinguchitika. (Chiya. 32:22-31; wonani mazu ngakuti JACOB Na. 1.) Pavuli paki, Yakobe wati wafika pa Beteli, Chiuta wangumusimikiziya kuti zina laki lasintha nadi, ndipu kutuliya pa zuŵa lenili mpaka po wangufwiya, wadanikanga kuti Isirayeli. (Chiya. 35:10, 15; 50:2; 1 Miko. 1:34) Mu malu ngakujumpha 2,500 po pasanirika zina lakuti Isirayeli, pakamba va ŵana aku Yakobe nge mtundu.—Chitu. 5:1, 2.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Chiyambo 32:11) Nditikupemphani kuti munditaski mu manja mwa mku wangu Esawu, pakuti nditopa kuti wangaza kuziyukiya ini kweniso anthukazi yaŵa limoza ndi ŵana ŵawu.
(Chiyambo 32:13-15) Ndipu wangugona penapa usiku weniwo. Pavuli paki, wanguto vinyaki mwa vinthu vaki kuti wavipereki nge mphasu kwa mku waki Esawu: 14 Mbuzi zinthukazi 200, aphongu 20, mbereri zinthukazi 200, mbereri zinthulumi 20, 15 ngamila zakonkhesa 30, ng’ombi zinthukazi 40, ng’ombi zinthulumi 10, abulu anthukazi 20 ndipuso abulu anthulumi 10.
Kulongoro Mwaulemu Kutovya Kuti Tikoliyanengi ndi Anyidu
Kulongoro mwaulemu kweniso mwakufwatuka kutovya kuti tikoliyanengi kweniso kuti tijengi mwachimangu ndi anyidu. Asani titesesa kuja mwakukoliyana ndi anyidu vingawovya kuti tifwatukiyanengi. Kweniso asani titesesa kusaniya nyengu yakucheza nawu, kuŵachitiya vinthu vamampha, kuŵawovya, kuŵapaska mphasu, ndipuso kuŵadaniya kunyumba zidu vingawovya kuti tikambiskanengi nawu mwakufwatuka. Vo tingachita ‘vingawunjika maka ngamotu pamutu pawu’ ndipuso vingaŵawovya kuti aje ndi mijalidu yamampha yo yingawovya kuti tifwatukiyanengi.—Aro. 12:20, 21.
Yakobe waziŵanga kuti kulongoro mwaulemu ndi anyidu kutovya ukongwa. Mubali waki Esawu, wangumukwiyiya ukongwa mwakuti Yakobe wanguthaŵa kopa kuti mku waki wangamubaya. Kweni pati pajumpha vyaka vinandi wanguwere kwawu. Esawu wanguza ndi ŵanthu 400 kuzikumana nayu. Pa nyengu iyi, Yakobe wangupemphera kwaku Yehova kuti wamuwovyi ndipu wangutumiza viŵetu kwaku Esawu nge mphasu. Mphasu zenizi zinguwovya ukongwa kuti vinthu viyendi umampha. Veviyo chifukwa ŵati akumana, mtima waku Esawu unguwoloŵa ndipu wangutchimbiya kuchikumana nayu, ndipu wangumuvumbatiya.—Chiya. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Chiyambo 33:20) Penapa wanguzengapu guŵa la sembi ndipu wangulidana kuti Chiuta, Chiuta waku Isirayeli.
it-1 980
Chiuta, Chiuta waku Isirayeli
Yakobe wati walimbana ndi mungelu waku Yehova pa Peniyeli, wangupaskika zina lakuti Isirayeli, ndipu wati wakambiskana ndi mku waki Esawu kuti aweziyepu chimangu pakati pawu, wanguchija ku Sukoti pavuli paki wanguluta ku Shekemu. Iyu wangugula malu ku ŵana anthulumi aku Hamori ndipu wangujinthapu hema laki. (Chiya. 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Pavuli paki, wanguzengapu jotcheru ndipu wangulidana kuti Chiuta, Chiuta waku Isirayeli,” pamwenga kuti Chiuta ndi Chiuta waku Isirayeli.” (Chiya. 33:20) Yakobe wangudana jotcheru lo wanguzenga zina laki lasonu ndipu venivi vang’anamuwanga kuti zina ili wangukondwa nalu. Valongonga so kuti wawonga Chiuta pakumupaska zina ili kweniso chifukwa chakumuvikiliya po waweriyanga ku charu cho Chiuta wanguŵalayizga. Mazu yanga ngasanirika kamoza pe mu Malemba.
Kuŵerenga Bayibolu
(Chiyambo 32:1-21) Pavuli paki, Yakobe wangulutirizga ulendu waki ndipu angelu aku Chiuta angukumana nayu. 2 Wati waŵawona ŵaka angelu wo, Yakobe wangukamba kuti: “Uwu ndi msasa waku Chiuta!” Mwaviyo, wangudana malu ngo kuti Mahanayimu. 3 Pavuli paki, Yakobe wangutuma ŵanthu kuti adanjiyepu kuchikumana ndi mku waki Esawu, mucharu cha Seiri, muchigaŵa cha Edomu. 4 Iyu wanguŵalamula kuti: “Mukamukambiyi Esawu mbuyangu kuti, ‘Mteŵeti winu Yakobe wakamba kuti: “Ndaja ndi Labani kwa nyengu yitali mpaka sonu. 5 Ndasaniya ng’ombi zinthulumi, abulu, mbereri kweniso ateŵeti anthulumi ndi ateŵeti anthukazi, ndipu ndatuma uthenga uwu kwaku yimwi ambuya, kuti ndisaniyi wezi pa masu pinu.”’” 6 Pati pajumpha nyengu, ŵanthu wo angutumika anguwere kwaku Yakobe ndipu angumukambiya kuti: “Takumana nawu aku ŵinu a Esawu ndipu sonu ŵe munthowa kuzikumana namwi. Yiwu atuza ndi anthulumi 400.” 7 Ndipu Yakobe wangutenthema ukongwa kweniso wangufipa mtima. Mwaviyo, wangugaŵa ŵanthu wo wenga nawu ndipuso mbereri, mbuzi, ng’ombi ndi ngamila, mu magulu ngaŵi. 8 Iyu wangukamba kuti: “Asani Esawu wangayukiya gulu limoza, ndikuti gulu linyaki lithaŵengi.” 9 Pavuli paki, Yakobe wangukamba kuti: “Chiuta wa ambuya a Abrahamu ndipuso Chiuta wa ada ŵangu a Isaki, Yimwi Yehova, mungundikambiya kuti: ‘Were kucharu chaku kweniso cha abali ŵaku ndipu ndazakukuchitiya vamampha.’ 10 Ini nde wambula kwenere kulongoreka chanju chosi chambula kumala ndipuso kugomezgeka kosi ko mwalongo ini ndamteŵeti winu, pakuti ndenga ndi nthonga pe ndichiyambuka msinji uwu wa Yorodani, kweni sonu ndasambuka magulu ngaŵi. 11 Nditikupemphani kuti munditaski mu manja mwa mku wangu Esawu, pakuti nditopa kuti wangaza kuziyukiya ini kweniso anthukazi yaŵa limoza ndi ŵana ŵawu. 12 Ndipu mungukamba so kuti: ‘Ndazakukuchitiya vamampha ndipu ndazamuyandanisa mphapu yaku ndipu yazamuja yinandi nge mchenga wa kunyanja, wo ungaŵerengeka cha.’” 13 Ndipu wangugona penapa usiku weniwo. Pavuli paki, wanguto vinyaki mwa vinthu vaki kuti wavipereki nge mphasu kwa mku waki Esawu: 14 Mbuzi zinthukazi 200, aphongu 20, mbereri zinthukazi 200, mbereri zinthulumi 20, 15 ngamila zakonkhesa 30, ng’ombi zinthukazi 40, ng’ombi zinthulumi 10, abulu anthukazi 20 ndipuso abulu anthulumi 10. 16 Wanguvipereka kwa ateŵeti ŵaki, mteŵeti weyosi wangumupaska mskambu waki ndipu wanguŵakambiya kuti: “Danjiyanipu ndipu yambukani msinji. Muwonesesi kuti kutuwa pa mskambu unyaki mpaka pa unyaki, paŵi mpata.” 17 Yakobe wangukambiya mteŵeti wakwamba kuti: “Asani mku wangu Esawu wachikumana nawi, ndipu wachikufumba kuti, ‘Kumbi ndiwi mteŵeti waku yani, ndipu uluta pani, kweniso kumbi viŵetu vo ve panthazi paku vaku yani?’ 18 ukamuki kuti: ‘Nde mteŵeti waku Yakobe. Viŵetu ivi ndi mphasu yo watumiya ambuya a Esawu, ndipu awonani! iyu nayu watuza kuvuli kwidu.’” 19 Yakobe wangulamula so mteŵeti waki wachiŵi, wachitatu ndipuso wosi wo akhwemanga miskambu kuti: “Asani mwachikumana ndi Esawu, mukamukambiyi mazu ngenanga. 20 Ndipu mukakambi so kuti, ‘Mteŵeti winu Yakobe watuza kuvuli kwidu.’” Pakuti Yakobe waŵanaŵananga kuti: ‘Asani ndingamutumiziya limu mphasu, ndingagowozga mtima waki, ndipu asani ndachikumana nayu, panyaki wakundilonde umampha.’ 21 Mwaviyo anguyambuka msinji ndipu angudanjiyapu ndi mphasu kweni iyu wangugona mumsasa.
APRIL 27–MAY 3
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 34-35
“Uheni Wakwanjana ndi Ŵanthu a Mijalidu Yiheni”
(Chiyambo 34:1) Dina mwana waku Yakobe yo wangubaliya paku Leya, wayanjanga kuchicheza ndi asungwana a mucharu cho.
w97 2/1 30 ¶4
Shekemu—Tawuni ya mu Chidika
Kumbi anyamata a mutawuni iyi amuwonanga wuli msungwana uyu yo wayanjanga kucheza mutawuni yawu? Mwana wa mulongozgi wa charu cho, “wati wamuwona, wangumuto, wangugona nayu ndipu wangumukazuzga.” Ntchifukwa wuli Dina wangujisereza mu suzgu chifukwa cha kuyanjana ndi a Kanani wo ŵenga ndi mijalidu yiheni? Kumbi chenga chifukwa chakuti wakhumbanga kucheza ndi asungwana anthanga yaki? Kumbi wenga wamutafu ndipuso wakuvwa vaki pe nge azichi ŵaki anyaki? Ŵerengani nkhani yaki mu buku la Chiyambo ndipu ŵanaŵaniyani chitima kweniso soni zo Yakobe ndi Leya ŵenga nazu chifukwa cha suzgu lo mwana wawu wangukumana nalu pakuchicheza ku Shekemu.—Chiyambo 34:1-31; 49:5-7; wonani so Chigongwi cha Alinda, cha Chingelezi cha June 15, 1985, peji 31.
(Chiyambo 34:2) Shekemu mwana waku Hamori Mhivi, mulongozgi wa charu cho, wati wamuwona, wangumuto, wangugona nayu ndipu wangumukazuzga.
lvs 124 ¶14
“Uthaŵeni Ureŵi!”
Shekemu wanguchita vo wawonanga kuti vakwenere kweniso vakuzomerezeka kwaku iyu. Chifukwa chakuti wangukhumbira Dina, “wangumuto” ndipu “wangumukolere.” (Ŵerengani Chiyambo 34:1-4.) Vo Dina wanguchita vingwambiska masuzgu nganandi mu banja lawu.—Chiyambo 34:7, 25-31; Agalatiya 6:7, 8.
(Chiyambo 34:7) Kweni ŵana anthulumi aku Yakobe ŵati ŵavwa nkhani yeniyi, anguweku kudondu nyengu yeniyo. Yiwu angupwetekeka mtima ndipuso angukwiya ukongwa chifukwa chakuti Shekemu wanguyuyuwa Isirayeli mwakugona ndi mwana munthukazi waku Yakobe. Iyu wanguchita chinthu chambula kwenere.
(Chiyambo 34:25) Kweni pa zuŵa lachitatu, ŵeche kuvwa urwirwi, ŵana ŵaŵi anthulumi aku Yakobe, Simiyoni ndi Levi, azichi aku Dina, weyosi wanguto lipanga laki ndipu anguluta mutawuni yo mwamabuchibuchi ndipu angubaya munthulumi weyosi.
w09 9/1 21 ¶1-2
Kumbi Mutenere Kuchitanji Asani Ŵanthu Akukwiyisani?
Kanandi, ŵanthu aweze kuti avwi umampha asani munthu munyaki waŵakwiyisa. Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolu likamba kuti ŵana aku Yakobe ŵati avwa kuti Shekemu wakazuzga mzichi wawu Dina, yiwu “angupwetekeka mtima ndipuso angukwiya ukongwa.” (Chiyambo 34:1-7) Kuti aweze vo Shekemu wanguchitiya mzichi wawu, ŵana aku Yakobe ŵaŵi anguchitiya chiŵembu Shekemu ndi a mubanja laki. Simiyoni ndi Levi angusere mu Kanani mwauryarya ndipu angubaya munthulumi weyosi kusazgapu Shekemu.—Chiyambo 34:13-27.
Kumbi kubaya ŵanthu kunguwovya? Yakobe wati wavwa vo ŵana ŵaki anguchita, wanguŵachenya, ndipu wanguŵakambiya kuti: “Mwandidaniya masuzgu ngakulu ndipuso mwachitiska kuti ndinunkhi ku ŵanthu a mucharu ichi, . . . ndipu yiwu awunganengi ndi kundiyukiya ndipu andibayengi, ini ndi a munyumba yangu.” (Chiyambo 34:30) Mumalu mwa kumalisa suzgu, mtima wawu wakuweze unguchitiska kuti banja laku Yakobe lijengi mwamantha chifukwa cha kopa kuti panyaki aneba ŵawu wo ŵenga akukwiya ,aŵaweziyengi. Kopa kuti ŵanthu angamuweze, Chiuta wangukambiya Yakobe kuti wasamiyi ku Beteli ndi banja laki.—Chiyambo 35:1, 5.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Chiyambo 35:8) Pati pajumpha nyengu, Debora yo wenga mlezi waku Rabeka wangufwa, ndipu wanguŵikika musina mwa phiri ku Beteli, pasi pa chimiti chikulu. Mwaviyo, Yakobe wangudana chimiti cho, kuti Aloni-bakuti.
it-1 600 ¶4
Debora
Debora wenga mlezi waku Rabeka. Rebeka wati watuwa munyumba ya awisi a Betuweli ndi kuluta ku Palesitina kunthengwa kwaku Isaki, Debora wanguluta nayu. (Chiya. 24:59) Debora wati wateŵete munyumba yaku Isaki kwa vyaka vinandi, wangwamba kuja ndi Yakobe. Panyaki pa nyengu iyi ndipu Rabeka wafwa. Viwoneka kuti pati pajumpha vyaka vakujumpha 125 kutuliya po Rabeka wangutoliyana ndi Isaki, Debora wangufwa ndipu wanguŵikika pasi pa chimiti chikulu ku Beteli. Zina lo linguperekeka ku chimiti chenichi (Aloni-bakuti, ling’anamuwa “Chimiti Chikulu cha Kuliya”) lilongo kuti wenga wakwanjiwa kwaku Yakobe kweniso banja laki.—Chiya. 35:8.
(Chiyambo 35:22-26) Nyengu yinyaki Isirayeli wachija mucharu cho, Rubeni wanguchigona ndi Biliha, mbilika ya awisi, ndipu Isirayeli wanguvwa nkhani yeniyi. Sonu Yakobe wenga ndi ŵana anthulumi 12. 23 Ŵana anthulumi wo Leya wangubaliya Yakobe ŵenga, Rubeni mwana wakwamba, pavuli paki Simiyoni, Levi, Yuda, Isakara ndi Zebuloni. 24 Ŵana anthulumi wo Rakelu wangubaliya Yakobe ŵenga Yosefi ndi Benjamini. 25 Ndipu ŵana anthulumi wo Biliha, mteŵeti waku Rakelu wangubaliya Yakobe ŵenga Dani ndi Nafutali. 26 Ndipu ŵana anthulumi wo Zilipa mteŵeti waku Leya wangubaliya Yakobe ŵenga Gadi ndi Ashere. Ŵenaŵa ndiwu ŵana anthulumi aku Yakobe wo wangubaliya ku Padani-aramu.
Vo Akuŵerenga Afumba
Kumbi kali ku Yisirayeli, munthu wakhumbikanga kuŵa mwana wakwamba kuti Mesiya waziwiyi mubanja laki?
Kuvuli uku takonkhoskanga viyo mumabuku ngidu. Ivi vikoliyana ndi vo tiŵerenga pa Aheberi 12:16. Vesi ili likamba kuti Esawu ‘wanguwonga [cha] vinthu vakupaturika’ ndipu “wangupereka wanangwa waki wakuja mwana wakwamba [kwaku Yakobe] mwakusinthana ndi chakurya chakuryapu kamoza pe.” Lemba ili lilongo nge kuti Yakobe wati wagula ‘wanangwa wakuja mwana wakwamba,’ wanguja so mupapi waku Mesiya.—Mate. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Kweni Bayibolu lilongo kuti munthu wakhumbikanga kuja mwana wakwamba pe cha kuti wazije mupapi waku Mesiya. Tiyeni tiwoni maukaboni ngamanavi:
Mwana wakwamba waku Yakobe (Yisirayeli), wenga Rubeni yo wangubaliya paku Leya. Pavuli paki, mwana wakwamba yo Yakobe wangubaliya paku Rakelu wenga Yosefi. Chifukwa cha vo Rubeni wanguchita, wanangwa waki wakuja mwana wakwamba ungupaskika kwaku Yosefi. (Chiya. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Miko. 5:1, 2) Kweni Mesiya wanguwiya mubanja laku Rubeni pamwenga laku Yosefi cha. Wanguwiya mubanja laku Yuda, yo wenga mwana wachinayi waku Yakobe yo wangubaliya paku Leya.—Chiya. 49:10.
Kuŵerenga Bayibolu
(Chiyambo 34:1-19) Dina mwana waku Yakobe yo wangubaliya paku Leya, wayanjanga kuchicheza ndi asungwana a mucharu cho. 2 Shekemu mwana waku Hamori Mhivi, mulongozgi wa charu cho, wati wamuwona, wangumuto, wangugona nayu ndipu wangumukazuzga. 3 Mtima waku Shekemu wenga paku Dina mwana waku Yakobe, wangumuyanja ukongwa msungwana yo ndipu wamunyengeriyanga. 4 Pakumaliya paki, Shekemu wangukambiya awisi a Hamori kuti: “Nditoliyeni msungwana uyu kuti waje muwolu wangu.” 5 Yakobe wachivwa kuti Shekemu wakazuzga mwana waki munthukazi Dina, ŵana ŵaki anthulumi ndipu ŵe kudondu ko aliskanga viŵetu vaki. Mwaviyo, Yakobe wanguja ŵaka cheti mpaka po ŵana wo anguziya. 6 Pavuli paki, awisi aku Shekemu a Hamori, anguluta kwaku Yakobe kuti akakambiskani nayu. 7 Kweni ŵana anthulumi aku Yakobe ŵati ŵavwa nkhani yeniyi, anguweku kudondu nyengu yeniyo. Yiwu angupwetekeka mtima ndipuso angukwiya ukongwa chifukwa chakuti Shekemu wanguyuyuwa Isirayeli mwakugona ndi mwana munthukazi waku Yakobe. Iyu wanguchita chinthu chambula kwenere. 8 Hamori wangukambiskana nawu ndipu wanguti: “Mwana wangu Shekemu watimukhumba ukongwa mwana winu munthukazi. Chondi mupaskeni kuti waje muwolu waki, 9 ndipu tichiti phanganu la nthengwa. Titongi ŵana ŵinu anthukazi ndipu namwi mutongi ŵana ŵidu anthukazi. 10 Mujengi ndi isi ndipu charu ichi chiŵengi chinu. Jalikiskikani mwenimunu ndipuso muchitengi malonda.” 11 Pavuli paki, Shekemu wangukambiya awisi aku Dina ndi azichi ŵaki kuti: “Ndilongoni wezi ndipu ndikupaskeningi chechosi cho mungapempha kwaku ini. 12 Chinanga mungakhumba malowolu nganandi wuli ndipuso mphasu, nde wakunozgeka kupereka chechosi cho mungandikambiya. Ndipaskeni ŵaka msungwana uyu kuti waje muwolu wangu.” 13 Ŵana aku Yakobe angumuka Shekemu ndi awisi a Hamori mwauryarya, chifukwa chakuti Shekemu wangukazuzga mzichi wawu Dina. 14 Yiwu anguŵakambiya kuti: “Tingachita cha venivo. Tingapereka cha mzichi widu ku munthu wambula kudumulika, chifukwa ntchinthu chakulengesa kwaku isi. 15 Tingazomereza venivi pijapija asani mungaja nge isi, munthulumi weyosi pakati pinu wadumuliki.16 Asani mwachita viyo, tikupaskeningi ŵana ŵidu anthukazi ndipu nasi titongi ŵana ŵinu anthukazi ndipu tijengi namwi ndi kuja ŵanthu amoza. 17 Kweni asani mutivwiyengi cha ndipu mukanengi kudumulika, mbwenu takumuto mwana widu ndi kuza nayu.” 18 Hamori ndi mwana waki Shekemu angukondwa ndi vo ŵana aku Yakobe angukamba. 19 Mnyamata yo, wanguswera cha kuchita vo angumukambiya, chifukwa chakuti wangumuyanja ukongwa mwana waku Yakobe, kweniso Shekemu wenga munthu wakuzirwa ukongwa munyumba yosi ya awisi.