Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
MARCH 2-8
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 22-23
“Chiuta Wanguyesa Abrahamu”
w12 1/1 23 ¶4-6
Ntchifukwa Wuli Chiuta Wangukambiya Abrahamu Kuti Wapereki Mwana Waki Sembi?
Ŵanaŵaniyani vo Yehova wangukambiya Abrahamu. Iyu wangumukambiya kuti: “Chondi, to mwana waku, mwana waku yumoza pe yo utimuyanja ukongwa, Isaki, ndipu . . . umupereki nge sembi yakotcha.” (Chiyambo 22:2) Wonani kuti Yehova wangukamba kuti Isaki ndi mwana yo Abrahamu ‘wamuyanjanga ukongwa.’ Yehova waziŵanga kuti Isaki wenga wakuzirwa ukongwa kwaku Abrahamu. Chiuta nayu waziŵanga mo wamuyanjiyanga Mwana waki Yesu. Yehova wamuyanjanga ukongwa Yesu mwakuti wangukamba kaŵi kosi kutuliya kuchanya kuti Yesu ndi “Mwana wangu, mweniyo nditanja.”—Mariko 1:11; 9:7.
Wonani so kuti pa nyengu yo Yehova wakambiskananga ndi Abrahamu, wanguchita kumupempha kuti “chondi.” Kaswiri munyaki wa Bayibolu wangukamba kuti vo Yehova wanguchita pakukamba mazu ngakuti “chondi,” vilongo kuti “AMBUYA aziŵa mo munthu wavwiya asani amupempha kuti wapereki chinthu chaki chakuzirwa ukongwa.” Pemphu ili litenere kuti lingumuŵaŵa ukongwa Abrahamu mumtima. Mwakuyanana waka, tingaŵanaŵaniya so mo Yehova nayu vingumuŵaŵiya pa nyengu yo wawonanga Mwana waki wakwanjiwa wachisuzgika ndi kufwa. Tikayika cha kuti venga vechendamuŵaŵepu viyo Yehova ndipu vazakumuŵaŵapu so cha nge po vingumuŵaŵiya pa nyengu iyi.
Vo Yehova wangupempha Abrahamu kuti wachiti venga vakuziziswa nadi. Kweni wangumuzomereza cha munthu wakugomezgeka mwenuyu kuti walutirizgi kupereka mwana waki nge sembi. Vo iyu wanguchita vinguchitiska kuti Isaki waleki kufwa. Venivi vinguwovya kuti Abrahamu waleki kuvwa urwirwi wo mpapi watuvwa asani mwana waki watayika. Chinanga kuti Abrahamu wangumupereka cha Isaki, kweni Yehova wanguleka cha “kutipaska Mwana waki chayiyu, kweni wangumupereka chifukwa chaku isi tosi.” (Aroma 8:32) Ntchifukwa wuli Yehova wangujipereka viyo pa nkhani yakusuzga nge iyi? Iyu wanguchita ivi kuti “isi tisaniyi umoyu.” (1 Yohane 4:9) Yapa Chiuta wakulongo kuti watitiyanja ukongwa! Kukamba uneneska vo Yehova wanguchita vititichiska kuti nasi timuyanjengi ukongwa.
w12 10/15 23 ¶6
Muvwiyengi Chiuta Kuti Muyanduwengi ndi vo Wakulayizga
Pakukhumba kusimikiziya ŵanthu akubuda, Yehova wagwiriskiyanga ntchitu mazu ngakuti: “‘Nge mo ndiliri wamoyu,’ Yehova Ambuya Chiuta mura ukongwa wakamba kuti.” (Ezeki. 17:16) Bayibolu lilongo kuti Yehova wangukambapu malayizgu ngaki mwakuchita kulapizga maulendu ngakujumpha 40. Chakuwoniyapu chakuziŵika ukongwa pa nkhani iyi ntcha mo Chiuta wanguchitiya vinthu ndi Abrahamu. Kwa vyaka vinandi Yehova wanguchita mapanganu nganandi ndi Abrahamu ndipu asani tingangasazga pamoza, ngalongo kuti Mphapu yakulayizgika yatingi yituliyengi nadi mwaku Abrahamu kuziya mwaku Isaki. (Chiya. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12) Pavuli paki, Yehova wangukambiya Abrahamu kuti wachiti vinthu vakusuzga ukongwa. Iyu wangumukambiya kuti wapereki mwana waki sembi. Abrahamu wanguvwiya nyengu yeniyo ndipu po wanguja kamanavi kuti wapereki mwana waki sembi, mungelu waku Chiuta wangumukaniza. Pavuli paki, Chiuta wangumukambiya mwakulapizga kuti: “Ndilapizga ndamweni . . . kuti chifukwa cha vo wachita kuti wakana cha kupereka mwana waku yumoza pe, ndikutumbikengi nadi. Ndipuso ndazamuyandanisa mphapu yaku nge nyenyezi zakuchanya kweniso nge mchenga wamumphepeti mwa nyanja. Kweniso mphapu yaku yazamulonda geti la arwani ŵawu. Ndipu mitundu yosi yapacharu chosi chapasi yazamutumbikika kuziya mu mphapu yaku, chifukwa wavwiya mazu ngangu.”—Chiya. 22:1-3, 9-12, 15-18.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
Yehova Wangumudana Kuti “Mubwezi Wangu”
Abrahamu wechendalekani ndi antchitu ŵaki, wanguŵakambiya kuti: “Imwi muje penipanu ndi bulu, ini ndi mwana wangu tiluta kuwa tamusopa, tikusaniyeningi.” (Chiy. 22:5) Abrahamu wanguziŵa kuti wakumupereka sembi mwana waki. Kweni wangukambiya antchitu ŵaki kuti Isaki wamuweku. Kumbi waŵapusikanga? Awa. Bayibolu lititiwovya kuziŵa chifukwa cho Abrahamu wangukambiya viyo. (Ŵerengani Aheberi 11:19.) Abrahamu “wanguŵanaŵana kuti Chiuta waziŵa kumuyuska [Isaki], chinanga nkhu nyifwa.” Iyu wagomezganga kuti kwe chiyuka. Wanguziŵa kuti Yehova wanguŵapaska nthazi zakubala mwana chinanga kuti iyu ndi muwolu waki Sara ŵenga akukota. (Ahe. 11:11, 12, 18) Mwaviyo, waziŵanga kuti palivi cho Yehova wangatondeka kuchita. Iyu wanguziŵa cha vo vatingi vichitikiyengi mwana waki pa zuŵa ili. Kweni wanguziŵa kuti Yehova wangamuyuska asani wangafwa, kuti vo wangumulayizga vifiskiki. Ndichu chifukwa chaki Abrahamu wadanika kuti “wisewu wa ŵanthu wosi . . . wo ŵe ndi chivwanu.”
it-1 853 ¶5-6
Kuziŵiya Limu Vinthu Vakunthazi
Kuchita kusankha kuziŵiya limu vinthu vo vichitikengi kunthazi. Ŵanthu anyaki agomezga kuti Chiuta wakulembe limu chechosi cho chichitikiyengi munthu. Kweni mwakupambana ndi venivi, Chiuta wachita kusankha vinthu vo wangaziŵiya limu ndipu venivi vikoliyana ndi fundu zaki zaurunji kweniso mo watijikonkhoske mu Mazu ngaki. Malemba nganandi ngalongo kuti Chiuta wafufuza dankha vinthu ndipu pavuli paki wasankha vakuchita mwakukoliyana ndi vo wafufuza. Venivi vipambana ukongwa ndi chisambizu chakuti Chiuta waziŵiya limu chinthu chechosi cho chichitikiyengi munthu.
Ndichu chifukwa chaki pa Chiyambo 11:5-8 pakamba kuti Chiuta wangulereska pacharu chapasi, ndipu wanguwona vo vachitikanga pa Babele. Ndipu pa nyengu yeniyo wanguŵanaŵana kuti watimbanyizgi ntchitu yakuzenga yo ŵanthu aheni achitanga. Vinthu viheni vati vayamba kuchitika ku Sodomu ndi Gomora, Yehova wangukambiya Abrahamu kuti wafufuzengi vyaru venivi (mwakugwiriskiya ntchitu angelu ŵaki) kuti ‘wawoni asani ŵanthu achita vinthu mwakukoliyana ndi kuliya ko kwafika kwaku iyu. Ndipu asani veviyo cha, napu waziŵengi.’ (Chiya. 18:20-22; 19:1) Chiuta wangukamba kuti Abrahamu ndi ‘mubwezi waki.’ Ndichu chifukwa chaki po Abrahamu wanguja kamanavi kuti wapereki sembi mwana waki Isaki, Yehova wangumukambiya kuti, “Sonu ndaziŵa kuti utimuyanja ukongwa Chiuta chifukwa wakana cha kupereka mwana waku kwaku ini, mwana waku yumoza pe.”—Chiya. 18:19; 22:11, 12; yeruzgiyani ndi Nehe. 9:7, 8; Aga. 4:9.
Kusazgiyaku Lusu Lidu mu Uteŵeti
it-1 604 ¶5
Ntchifukwa Wuli Abrahamu Wangukambika Kuti Wenga Munthu Murunji Chinanga Kuti Khristu Ndipu Wechendafwi?
Kweniso, chivwanu cho Abrahamu wenga nachu, cho chasazgangapu ntchitu zaki ndichu chinguchitiska kuti ‘Chiuta wawoni [wamuŵerenge, wamulumbi, pamwenga wamukambi] kuti vo wanguchita wenga urunji.’ (Aro. 4:20-22) Ivi ving’anamuwa kuti Abrahamu kweniso ŵanthu anyaki akugomezgeka wo ŵengaku Chikhristu chechendayambi ŵenga akufikapu cha. Kweni Chiuta waŵawonanga kuti mbarunji mwakupambana ndi ŵanthu anyaki wosi chifukwa yiwu agomezganga layizgu laku Chiuta lakukwaskana ndi “mphapu” kweniso ayesesanga kulondo marangu ngaku Chiuta. (Chiya. 3:15; Sumu 119:2, 3) Yehova waŵawonanga kuti alivi mulandu pakuyeruzgiya ndi ŵanthu a mucharu ichi wo ŵe kutali ndi Chiuta. (Sumu 32:1, 2; Aefe. 2:12) Ŵanthu yaŵa ŵenga ndi chivwanu chakukho. Ndichu chifukwa chaki Chiuta wachitanga nawu vinthu chinanga kuti ŵenga ambula kufikapu ndipu waŵatumbikanga. Chinanga kuti wachitanga vinthu ndi ŵanthu ambula kufikapu ŵenaŵa kweni waswanga cha fundu zaki za urunji. (Sumu 36:10) Kweniso, ŵanthu ŵenaŵa aziŵanga kuti akhumbika kuwomboleka ku ubudi ndipu alindizanga nyengu yo Chiuta wazamutuzgiyapu ubudi wenuwu.—Sumu 49:7-9; Ahe. 9:26.
MARCH 9-15
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 24
“Muwolu Waku Isaki”
“Hinya Ndilutengi”
Abrahamu wanguchita phanganu ndi Eliyezere kuti wangachimupenjiyanga anthukazi a ku Kanani cha Isaki. Ntchifukwa wuli wangumukaniza? Chifukwa chakuti ŵanthu a ku Kanani asopanga Yehova Chiuta cha. Abrahamu wanguziŵa kuti Yehova wazamulanga ŵanthu aku Kanani chifukwa cha vinthu viheni vo achitanga. Ndipu wakhumbanga cha kuti mwana waki Isaki waje paubwezi ndi ŵanthu ŵenaŵa ndipuso kuti watoliyeku mijalidu yawu yiheni. Kweniso, waziŵanga kuti malayizgu ngaku Chiuta ngazamufiskika kuziya mu mwana waki.—Chiyambo 15:16; 17:19; 24:2-4.
“Hinya Ndilutengi”
Eliyezere wangulutirizga kuŵakambiya kuti wati wafika pachisimi pafupi ndi Harani wangupemphera kwaku Yehova Chiuta. Wangupempha Yehova kuti wamuwovyi kusankha munthukazi waku Isaki. Kumbi Eliyezere wangumukambiyanji Yehova? Iyu wangumupempha kuti munthukazi yo Yehova wakhumba kuti watorani ndi Isaki wazi pachisimi. Ndipu asani wamupempha maji ngakumwa wamuwovyi so kumwisa ngamila zaki. (Chiyambo 24:12-14) Kumbi ndiyani yo wanguza pachisimi ndi kuchita vo Eliyezere wangupempha Yehova? Wenga Rabeka. Ŵanaŵaniyani mo Rabeka watingi wavwiyengi asani wanguvwa vo Eliyezere wakambanga.
wp16.3 14 ¶6-7
“Hinya Ndilutengi”
Eliyezere wechendanyamuki kuluta ku Harani, wangufumba Abrahamu kuti: “Wuli asani munthukazi yo wachikana kuza?” Abrahamu wangumumuka kuti: “Wazamufwatuka ku phanganu laku.” (Chiyambo 24:39, 41) Betele nayu wakhumbikanga kumufumba dankha maŵanaŵanu Rabeka. Eliyezere wangukondwa ukongwa kuti vo wanguziya vafiskika ndipu ndi mulenji wangupempha kuti waluti ku Kanani ndi Rabeka. Kweni apapi aku Rabeka akhumbanga kuti aje nayu kwa mazuŵa nganyaki 10. Pakumaliya, angukamba kuti: “Tiyeni timudani msungwana kuti tivwi vo wakambengi.”—Chiyambo 24:57.
Yapa sonu Rabeka wakhumbikanga kusankhapu chimoza. Kumbi iyu wangukambanji? Kumbi wangusaniriyapu mwaŵi wakupempha awisi ndi mzichi waki kuti angazomerezanga cha kuti waluti chifukwa chakuti ko walutanga waziŵangaku cha? Pamwenga wanguwona kuti ndi mwaŵi kuluta chifukwa chakuti Yehova ndiyu walongozganga vakuchitika ivi? Vo wangumuka vingulongo mo wavwiyanga mumtima vinthu vati vasintha pa umoyu waki. Iyu wangukamba kuti: “Hinya ndilutengi.”—Chiyambo 24:58.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
“Hinya Ndilutengi”
Zuŵa linyaki wati wazaza maji mumsuku waki, munthu munyaki mura wangumutchimbiliya. Wangumupempha kuti: “Chondi ndipaskeku maji ngamanavi mumsuku waku ndimwi.” Iyu wangupempha mwaulemu ukongwa. Rabeka wanguziŵa kuti munthu uyu wayenda mtunda utali. Mwaviyo, wanguthula liŵiliŵi msuku waki ndipu wangumupaska maji nganandi ngakuzizira umampha. Iyu wanguwona kuti munthu uyu wenga ndi ngamila 10 kweni maji ngangumala mu chakumwiyamu ngamila. Rabeka wanguwona so kuti munthu uyu wamulereskanga ukongwa. Mwaviyo, Rabeka wakhumbisiskanga kuti wamuwovyi. Iyu wangumukambiya kuti: “Ndizineŵiyengi maji ngamila zinu mpaka po zagutiya.”—Chiyambo 24:17-19.
Mungawona kuti Rabeka wangujipereka kumwisa ngamila mpaka po zingugutiya. Asani ngamila ye ndi nyota ukongwa yitumwa maji malita 95. Sonu tingakamba kuti asani ngamila zosi zenga ndi nyota ukongwa ndikuti Rabeka wangumwisa maji ngamila izi kwa maola nganandi. Chifukwa cha mo vinthu venge, vakukayikisa kuti ngamila izi zenga ndi nyota ukongwa. Kweni kumbi Rabeka wanguŵanaŵaniya ukongwa za nyengu? Awa. Iyu wangukhumbisisa kuti wamuwovyi munthu mwenuyu. Munthu uyu wanguzomera kuti Rabeka wamuwovyi. Iyu wamulereseskanga Rabeka pa nyengu yo waneŵanga maji pachisimi ndi kuchingadira muchakumwiyamu ngamila kwa maulendu nganandi.—Chiyambo 24:20, 21.
wp16.3 13, mazu ngamumphata
“Hinya Ndilutengi”
Ivi vachitikanga nyengu yamazulu. Kweni Bayibolu likamba cha kuti Rabeka wanguja kuchisimi kwa maola nganandi wuli. Likamba so cha kuti pa nyengu yo wawengaku ndipu abali ŵaki agona pamwenga kuti angumulondoku chifukwa chakuti wanguswera.
“Hinya Ndilutengi”
Pakumaliya, angufika pamalu ngo tangazumbuwa kukwamba kwa nkhani iyi. Ŵati afika ku Negebu ndi mazulu, Rabeka wanguwona munthu wachiyenda mumunda. Munthu uyu wanguŵaleresesa. Bayibolu likamba kuti Rabeka “wangusika liŵiliŵi pa ngamila” ndipu wangufumba munthu yo wamulongozganga kuti: “Kumbi ndiyani yuwa watuwa mumunda kuti wazikumani nasi?” Wati waziŵa kuti ndi Isaki wangubenekere chisku chaki ndi salu. (Chiyambo 24:62-65) Ntchifukwa wuli wanguchita viyo? Ivi valongonga kuti watumbikanga Isaki mulumu waki. Ŵanthu anyaki angakamba kuti sonu ŵanthu angachita cha venivi. Kweni uneneska ngwakuti weyosi wangasambirapu jalidu lamampha laku Rabeka lakujiyuyuwa.
MARCH 16-22
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 25-26
“Esawu Wangugulisa Ura Waki”
it-1 1242
Yakobe
Mwakupambana ndi Esawu yo awisi amuyanjanga ukongwa, yo wajaliyanga waka kubaya nyama mudondu, Bayibolu likamba kuti Yakobe wenga “munthu wambula kalema [mu Chiheberi, tam], ndipu wajanga mumahema.” Iyu wachitanga vinthu mwalisungu, wenga wakuthembeka pakugwira ntchitu zapanyumba ndipu anyina amuyanjanga ukongwa. (Chiya. 25:27, 28) Bayibolu litingagwiriskiya ntchitu ukongwa mazu nga Chiheberi ngakuti tam pakukamba za ŵanthu wo atanjika ndi Chiuta. Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolu likamba kuti “ŵanthu wo atanja kubaya anyawu atinkhana ndi weyosi wambula kalema.” Kweni Yehova watitisimikiziya kuti “munthu [wambula kalema] wazamuja mwachimangu kunthazi.” (Nthanthi 29:10; Sumu 37:37) Munthu wakugomezgeka Yobu nayu “wangulongo kuti ngwambula kalema [mu Chiheberi, tam] kweniso kuti ngwakunyoloka.”—Jobu 1:1, 8; 2:3.
Ntchifukwa Wuli Titenere Kulongo Kuti Tiwonga?
Chakupaska chitima ntchakuti ŵanthu anyaki a mu Bayibolu angutondeka kulongo kuwonga. Mwakuyeruzgiyapu, Esawu wawonganga cha vinthu vakupaturika chinanga kuti wanguleleka ndi apapi wo ayanjanga ndi kutumbika Yehova. (Ŵerengani Aheberi 12:16.) Kumbi wangulongo wuli kuti wenga wambula kuwonga? Esawu wangugulisa ura waki ku mvurwa waki Yakobe chifukwa cha mbali yimoza ya chakurya. (Chiya. 25:30-34) Pavuli paki, Esawu wangudandawula ukongwa ndi vo wanguchita. Kweni wawonganga cha vinthu vo wenga navu ndipu pengavi chifukwa chakudandawuliya wati waleka kulonde vitumbiku vo mwana wakwamba wakhumbikanga kulonde.
it-1 835
Mwana Wakwamba Kuwaku
Kutuliya kali ukongwa, mwana munthulumi wakwamba ndiyu watumbikikanga ukongwa kweniso ndiyu wapaskikanga udindu wakulongozga banja asani awisi atayika. Iyu waharanga vigaŵa viŵi va katundu wa awisi. (Mara. 21:17) Rubeni wanguja pafupi ndi Yosefi pa nyengu yachakurya chifukwa iyu ndiyu wenga mwana wakwamba. (Chiya. 43:33) Kweni ndi nyengu zosi cha po Bayibolu litamba kuzumbuwa mwana wakwamba kuwaku. Kanandi litamba kuzumbuwa mwana yo ngwakuziŵika ukongwa pamwenga wakugomezgeka kuluska anyaki wosi.—Chiya. 6:10; 1 Miko. 1:28; Yeruzgiyani ndi Chiya. 11:26, 32; 12:4.; Wonani pamutu wakuti BIRTHRIGHT; INHERITANCE.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
Vo Akuŵerenga Afumba
Sonu tiyeni tiwere so ku lemba la Aheberi 12:16 lo likamba kuti: “Muwonesesi kuti paŵevi wakuchita malusu ngaheni ngakugonana pamwenga weyosi yo waleka kuwonga vinthu vakupaturika, nge Esawu, yo wangupereka wanangwa waki wakuja mwana wakwamba kuwaku mwakusinthana ndi chakurya chakuryapu kamoza pe.” Kumbi pa lemba ili Paulo wakambanganji?
Yapa Paulo wakambanga za mukoka waku Mesiya cha. Iyu wangukamba mazu yanga wati wamala ŵaka kuchiska Akhristu kuti ‘anyoloski nthowa za maphazi ngawu.’ Kuchita viyo kwatingi kuŵawovyengi kuti aleki ‘kutondeka kulonde wezi ukulu waku Chiuta.’ Ivi ndivu vatingi vichitikengi asani anguchita ureŵi. (Ahe. 12:12-16) Asani anguchita ureŵi atingi ayananengi ndi Esawu. Iyu wangutondeka “kuwonga vinthu vakupaturika” ndipu wangwanja vinthu vakuliŵavu.
Mu nyengu yaku Esawu, ŵanthu aperekanga sembi ndipu nayu watenere kuti waperekanga sembi zenizi. (Chiya. 8:20, 21; 12:7, 8; Jobu 1:4, 5) Kweni chifukwa chakwanja vinthu vakuliŵavu, Esawu wangutaya vitumbiku vosi ivi chifukwa cha mbali yimoza ya chakurya. Panyaki wakhumbanga cha kuti wazikumani ndi masuzgu ngo Chiuta wangukamba kuti mphapu yaku Abrahamu yazamukumana nangu. (Chiya. 15:13) Esawu wangulongo so kuti wayanjanga vinthu vakuliŵavu kweniso kuti wawonganga cha vinthu vakupaturika mwakuto anthukazi ŵaŵi, wo asopanga achiuta aboza ndi kuchitiska chitima apapi ŵaki. (Chiya. 26:34, 35) Iyu wenga wakupambana ndi Yakobe yo wanguto munthukazi yo wasopanga Chiuta wauneneska.—Chiya. 28:6, 7; 29:10-12, 18.
it-2 245 ¶6
Boza
Mbuneneska nadi kuti Bayibolu likaniziya limu kukamba boza. Kweni tikhumbika cha kusumuwa uneneska wa nkhani zinyaki ku ŵanthu wo zileka kuŵakwaska. Yesu Khristu wangukamba kuti: “Mungapaskanga agalu cha vinthu vakupaturika pamwenga kuponya ngali panthazi pa nkhumba, kuchitiya kuti zingakandapukandapu, kukung’anamukiyani ndi kukufwimbuwani.” (Mate. 7:6) Ndichu chifukwa chaki Yesu wakananga kukonkhoska nkhani zinyaki pamwenga kumuka mwauneneska mafumbu ngo wafumbikanga ngo ngatingi ngachitiskengi masuzgu. (Mate. 15:1-6; 21:23-27; Yoha. 7:3-10) Mwaviyo, viwoneke limu kuti vo Abrahamu, Isaki, Rahabi ndi Elisha anguchita pakuleka kuŵakambiya uneneska ŵanthu wo alekanga kusopa Yehova, viyanana waka ndi vo Yesu wanguchita ndipu nasi titenere kuchita so viyo.—Chiya. 12:10-19; chaputala 20; 26:1-10; Yoswa 2:1-6; Yako. 2:25; 2 Ŵakaro. 6:11-23.
MARCH 23-29
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 27-28
“Yakobe Wangulonde Vitumbiku Vakumuyenere”
w04 4/15 11 ¶4-5
Rabeka Wenga Munthukazi Wakopa Chiuta Ndipu Wanguchitapu Kanthu Mwaliŵi
Bayibolu likambapu cha kuti Isaki waziŵanga kuti Esawu wazamuteŵete Yakobe pamwenga cha. Kweni Rabeka ndi Yakobe aziŵanga kuti Yakobe ndiyu wenga wakwenere kulonde vitumbiku. Rabeka wanguchitapu kanthu mwaliŵi wati wavwa kuti Isaki wakhumba kutumbika Esawu asani wamubikiya nyama. Rabeka wanguleka cha kugwira ntchitu mwakulimbikiya nge mo wachitiyanga weche msungwana. Iyu ‘wangukambiya’ Yakobe kuti wazi ndi tana tiŵi ta mbuzi chifukwa wakhumbanga kubikiya mulumu waki chakurya cho wachiyanjanga ukongwa. Wangukambiya so Yakobe kuti wajisinthi kuti wawoneki nge Esawu kuti iyu ndiyu walonde vitumbiku. Kweni Yakobe wangukana chifukwa wawopanga kuti awisi amutembengi asani angaziŵa kuti watiŵapusisa. Rabeka wangumuchichizga ndipu wangumukambiya kuti: “Thembu laku lizi paku ini wamwana wangu.” Pavuli paki wangubika chakurya, wangumusintha Yakobe kuti wawoneki nge Esawu, ndipu wangumutuma kuti waluti kwa awisi.—Chiyambo 27:1-17.
Bayibolu likamba cha chifukwa cho Rabeka wanguchitiya viyo. Ŵanthu anyaki akamba kuti wanguchita umampha cha, kweni Bayibolu likambapu chechosi cha pankhani iyi. Ndipu Isaki wangumutemba cha Yakobe wati waziŵa vo wanguchita. Mumalu mwaki Isaki wangusazgiyaku vitumbiku vaki. (Chiyambo 27:29; 28:3, 4) Rabeka waziŵanga vo Yehova wangukambiya limu vakukwaskana ndi ŵana ŵaki wosi ŵaŵi. Mwaviyo, wanguchitapu kanthu kuti wawonesesi kuti Yakobe ndiyu walonde vitumbiku vakumuyenere. Venivi vakoliyananga ndi vo Yehova wakhumbanga.—Aroma 9:6-13.
w07 10/1 31 ¶2-3
Vo Akuŵerenga Afumba
Bayibolu likonkhoska cha chifukwa cho Rabeka ndi Yakobe anguchitiya viyo, kweni lilongo kuti vinthu venivi vinguchitika mwaliŵi ukongwa. Kweni vo tiziŵa vakuti Mazu ngaku Chiuta ngakambapu cha kuti ŵanthu yaŵa anguchita umampha pamwenga angunangisa kweniso kuti anguchita chinyengu. Mumalu mwaki, Bayibolu likonkhoska waka vo vinguchitika.
Chakwamba, nkhani iyi yikonkhoska mwakuvwika umampha kuti Yakobe ndiyu wenga wakwenere kulonde vitumbiku kutuliya kwa awisi, Esawu cha. Ivi vechendachitiki, Yakobe wangugula ura ku mku waki wambula kuwonga. Iyu wangugulisa ura waki mwakusinthana ndi chakurya kuti wamalisi waka nja yo wenga nayu pa nyengu yo. Esawu “wangunyoza ura waki.” (Chiyambo 25:29-34) Mwaviyo, Yakobe wachiluta kwa awisi kuti amutumbiki, wapenjanga kulonde vitumbiku vo venga vakumuyenere.
it-1 341 ¶6
Vitumbiku
Mu nyengu yakali asani ada panyumba aja kamanavi kuti afwi, atumbikanga ŵana ŵawu anthulumi. Nkhani yeniyi yenga yakukhumbika ukongwa ndipu ŵanthu atumbikanga vo ada akamba. Ndichu chifukwa chaki Isaki wangutumbika Yakobe wachiŵanaŵana kuti ndi Esawu mwana waki wakwamba. Vitumbiku vo Isaki wangukamba vinguluta kwaku Yakobe mumalu mwa mku waki Esawu. Chifukwa chakuti Isaki wenga wakukota kweniso walereskanga cha, tikayika cha kuti pakupereka vitumbiku wangupempha Yehova kuti watumbiki mwana mwenuyu. (Chiya. 27:1-4, 23-29; 28:1, 6; Ahe. 11:20; 12:16, 17) Pavuli paki, Isaki wati waziŵa kuti Yakobe ndiyu walonde vitumbiku, wangumusazgiyaku so vitumbiku vinyaki. (Chiya. 28:1-4) Pa nyengu yo Yakobe wenga pafupi kufwa, wangutumbika dankha ŵana waŵi aku Yosefi. Pavuli paki ndipu watumbikanga ŵana ŵaki. (Chiya. 48:9, 20; 49:1-28; Ahe. 11:21) Mozesi nayu wechendafwi, wangutumbika mtundu wosi wa Ayisirayeli. (Mara. 33:1) Nkhani zosi zenizi zilongo kuti vitumbiku vo ŵanthu yaŵa aperekanga vamiyanga vinthu vinyaki vo vatingi vizichitikengi kunthazi. Nyengu zinyaki munthu yo waperekanga vitumbiku waŵikanga janja laki pamutu pa munthu yo wamutumbikanga.—Chiya. 48:13, 14.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
w06 4/15 6 ¶3-4
Vo Ŵanthu Akutolana Angachita Kuti Akambiskanengi Umampha
Kumbi Isaki ndi Rabeka akambiskananga umampha? Mubanja lawu mungwamba masuzgu ngakulu mwana wawu Esawu wati wato ŵana anthukazi ŵaŵi Achihiti. Rabeka ‘wakambiyanga’ Isaki kuti: “Ndaseruka nawu umoyu wangu chifukwa cha ŵana anthukazi Achihiti. Asani Yakobe [mwana wawu mumana] wangato muthukazi pakati pa ŵana asungwana Achihiti . . . , ndikuti umoyu wangu we ndi phindu wuli?” (Chiyambo 26:34; 27:46) Vo Rabeka wanguchita vilongore limu kuti wakambiskananga mwakufwatuka ndi mulumu waki.
Isaki wangukambiya Yakobe mvurwa waku Esawu kuti waleki kuto munthukazi pakati pa ŵana asungwana a ku Kenani. (Chiyambo 28:1, 2) Fundu yeniyi ndiyu Rabeka wanguyikambapu kali. Banja ili lingufiska kukambiskana nkhani yakusuzga ukongwa yeniyi. Vo yiwu anguchita ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa kwaku isi mazuŵa nganu. Wuli asani akutolana atondeka kukoliyana pa nkhani yinyaki? Kumbi akhumbika kuchitanji?
w04 1/15 28 ¶6
Fundu Zikulu Zakutuliya mu Buku la Chiyambo—Chigaŵa Chakwamba
28:12, 13—Kumbi vo Yakobe wangulota vakukwaskana ndi “makwereru” ving’anamuwanji? “Makwereru” yanga ngo ngawonekanga nge masitepu nga mya ngakukwere muchanya, ngalongo kuti wo aja kuchanya angakambiskana ndi ŵanthu wo aja pacharu chapasi. Vo angelu aku Chiuta achitanga pakukwera ndi kusika pamakwereru yanga, vilongo kuti angelu achita uteŵeti wakukhumbika ukongwa pakati paku Yehova ndi ŵanthu wo watiŵayanja.—Yohane 1:51.
MARCH 30–APRIL 5
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIYAMBO 29-30
“Yakobe Wato”
w03 10/15 29 ¶6
Yakobe Wawonanga Kuti Vinthu Vauzimu Vakuzirwa
Mu nyengu yakali, ŵanthu asimikizanga kuti atolanengi nadi asani munthulumi wapereka malowolu ku banja la munthukazi. Pavuli paki, Dangu laku Mozesi lakambanga kuti munthu yo wakolere mwali wakhumbikanga kupereka ndalama zakukwana masekeli 50 nga siliva. Kaswiri munyaki zina laki Gordon Wenham wagomezga kuti uwu wenga “mtengu wakumaliya, mwakuti ŵanthu ajumphisanga cha yapa,” ndipu ŵanthu anandi “aperekanga ndalama zimanavi waka.” (Marangu 22:28, 29) Yakobe watingi wafiskengi cha kupereka malowolu ngo angumutchaja. Iyu wangujipereka kuti wamugwiriyi ntchitu Labani kwa vyaka 7. Wenham wangukamba so kuti: “Munyengu yakali ku Babiloni, munthu waholiyanga sekeli yimoza pamwenga sekeli yimoza ndi hafu asani wagwira ntchitu kwa mwezi wamphumphu” (vo vilongo kuti munthu waholiyanga masekeli pakati pa 42 ndi 84 asani wagwira ntchitu kwa vyaka 7). Kaswiri uyu wangukamba so kuti, “Yakobe wangujipereka kuti waperekengi malowolu ngapachanya ukongwa kwaku Labani kuti wato Rakelu.” Labani wanguzomereza.—Chiyambo 29:19.
w07 10/1 8-9
Anthukazi wo “Anguzenga Nyumba ya Isirayeli” Chinanga Kuti Asuzgikanga Maŵanaŵanu
Kumbi Leya wangukoliyana navu vakuti amupusisi Yakobe? Pamwenga wanguchichizgika waka kuvwiya awisi? Nanga Rakelu wenga pani pa nyengu iyi? Kumbi waziŵanga vo vachitikanga? Asani ndiviyo, muwona kuti wavwanga wuli mumtima? Kumbi watingi wakanengi vo awisi akhumbanga? Bayibolu limuka cha mafumbu yanga. Kaya Rakelu ndi Leya aŵanaŵananganji pa nkhani iyi, kweni vo vinguchitika vingumuguŵisa ukongwa Yakobe. Yakobe wanguŵakwiyiyapu cha ŵana anthukazi aku Labani, kweni wangukwiyiya Labani. Wangumufumba kuti: “Asi ndakuteŵetiyaningi kuti ndito Rakelu? Nanga ntchifukwa wuli mwandipusisa?” Labani wangumuka kuti: “Mudawuku . . . uzomereza cha kuti mumana wayambi kuyirwa mura wechendayirwi. Ukondwi mwakukwana ndi munthukazi uyu sabata yosi iyi. Pavuli paki ndikupaskengi munthukazi munyaki uyu, kweni unditeŵetiyengi so vyaka vinyaki 7.” (Chiyambo 29:25-27) Mwaviyo, Yakobe wanguchichizgika kuto muta wo unguchitiska kuti awolu ŵaki achitiyanengi sanji.
it-2 341 ¶3
Nthengwa
Chikondwereru. Ŵanthu akondwanga ukongwa pa zowala zo zachitikanga ku Isirayeli chinanga kuti pachitikanga vinthu vinyaki vapade cha. Pa zuŵa la zowala, kanandi munthukazi mweneku wa nthengwa wajinozganganozganga. Chakwamba, wasambanga kweniso wapakanga mafuta ngakununkhira. (Yeruzgiyani ndi Ruti 3:3; Ezeki. 23:40.) Nyengu zinyaki, munthukazi munyaki wamuvwalikanga vakuvwala vapachifuŵa kweniso mukhanju utuŵa wo kanandi wajanga wakudula, mwakukoliyana ndi mo mweneku wasaniriyanga ndalama. (Yere. 2:32; Chivu. 19:7, 8; Sumu 45:13, 14) Iyu wajitowesanga ndi ndeŵereŵi, mpheti ndi vibangiri vakudula. (Yesa. 49:18; 61:10; Chivu. 21:2) Pavuli paki wavwalanga mukhanju upepu wange velu, wo watuwanga kumutu mpaka kumalundi. (Yesa. 3:19, 23) Venivi vititiwovya kuvwisa chifukwa cho Labani wangupusisiya Yakobe kuti waleki kuziŵa kuti wamupaska Leya mumalu mwaku Rakelu. (Chiya. 29:23, 25) Rabeka wangujibenekere salu kumasu pa nyengu yo wakumananga ndi Isaki. (Chiya. 24:65) Ivi vilongo kuti Rabeka wajithereskanga ku mulumu waki chifukwa cha udindu wo wenga nawu.—1 Akori. 11:5, 10.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 50
Aŵawonanga Kuti Mbana Ŵawu
Rakelu ndi Leya awonanga kuti ŵana wo Yakobe wangubaliya pa anthukazi ŵawu antchitu ŵenga ŵana ŵawu chayiwu chifukwa ‘anguwiya pamakongonu ngawu.’ (Chiya. 30:3-8, 12, 13, 24) Ŵana yaŵa nawu angulonde chihara limoza ndi ŵana wo Yakobe wangubaliya paku Rakelu ndi Leya wo ŵenga awolu ŵaki chayiwu. Yiwu ŵenga ŵana chayiwu aku Yakobe. Kweniso penga pakuvwika kukamba kuti ŵana yaŵa ŵenga ŵawu chifukwa antchitu ŵawu ndiwu angubala ŵana yaŵa.
w04 1/15 28 ¶7
Fundu Zikulu Zakutuliya mu Buku la Chiyambo—Chigaŵa Chachiŵi
30:14, 15—Ntchifukwa wuli Rakelu wangutaya mwaŵi wakuto nthumbu mwakusinthana ndi munkhwala wa mandileki? Mu nyengu yakali, vipasu va chimiti cha mandileki avigwiriskiyanga ntchitu nge munkhwala wakovya kuti munthu wagoni tulu kweniso kuti waleki kuvwa vilasu. Kweniso vipasu venivi avilumbanga kuti vachitiskanga kuti munthu waje ndi khumbiru lakugonana ndipuso vawovyanga kuti munthu wato liŵi nthumbu. (Sumu ya Zisumu 7:13) Bayibolu likambapu cha chifukwa cho Rakelu wangutole munkhwala uwu. Kweni watenere kuti wanguwuto kuti umuwovyi kuti wabali mwana. Venivi vatingi viwovyengi kuti ŵanthu aleki kumuseka kuti wabala cha. Chinanga venga viyo, pangujumpha vyaka vinandi kuzifika po Yehova “wangujuliya chibaliru chaki.”—Chiyambo 30:22-24.