Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Ndipuso Uteŵeti
NOVEMBER 7-13
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 5-6
“Wo Ŵe Ndi Isi Mbanandi Kuluska Wo Ŵe Ndi Yiwu”
it-1 716 ¶4
Elisha
Ayisirayeli Ataskika ku Ŵanthu a ku Siriya. Pa nyengu yo Fumu Yehoramu yalamuliyanga Ayisirayeli, ŵanthu a ku Siriya akhumbanga kuyukiya Ayisirayeli mwakuŵabuchizga waka. Kwa maulendu nganandi Elisha watimbanyizganga mapulani ngaku Beni-hadadi II ndipu wavumbuliyanga Fumu Yehoramu vo ŵanthu a ku Siriya apenjanga kuchita. Pakwamba Beni-hadadi waŵananaŵananga kuti pakati pawu pe munthu munyaki yo wavumbuwa visisi kwa Ayisirayeli. Kweni wati waziŵa kuti ndi Elisha yo wavumbuwanga visisi kwa Ayisirayeli, wangutumiza asilikali wo ŵenga ndi mahachi kweniso magaleta ngankhondu ku Dotani kuti akamuko. (PICTURE, Vol. 1, p. 950) Mteŵeti waku Elisha wenga ndi mantha kweni Elisha wangupemphera kwaku Chiuta kuti wajuli masu nga mteŵeti yo. “Awonani! chigaŵa chosi chamapiri chinguzaza ndi mahachi kweniso magaleta ngankhondu ngamotu kuzunguliya Elisha.” Asilikali a ku Siriya ŵati afika pafupi, Elisha wangupempha Chiuta kuti wachiti chakuziziswa chinyaki, iyu wanguti: “Chondi, chitiskani mtundu uwu kuti uje wachibulumutiya.” Elisha wangukambiya ŵanthu a ku Siriya kuti, “Ndilondoni,” kweni wanguchita kuŵako pajanja cha pakuŵalongozga, venivi vilongo kuti yiwu anguchita chibulumutiya chayichu cha kweni angutimbanyizgika maŵanaŵanu. Yiwu angumuŵanika cha Elisha yo anguza kuti azimuko, kweniso aziŵanga cha ko Elisha walutanga nawu.—2Mf 6:8-19.
w13-CN 8/15 30 ¶2
Elisa Anaona Magaleta Oyaka Moto—Kodi Inunso Mukuwaona?
Elisa sanachite mantha pamene anazunguliridwa ndi adani ku Dotana. Iye sanaope chifukwa chakuti ankakhulupirira kwambiri Yehova. Ifenso tiyenera kukhulupirira Yehova ndi mtima wonse. Choncho tizipempha mzimu woyera wa Mulungu kuti tikhale ndi chikhulupiriro ndiponso makhalidwe ena amene mzimuwu umatulutsa.—Luka 11:13; Agal. 5:22, 23.
it-1 343 ¶1
Chibulumutiya
Viwoneka kuti chibulumutiya cho chinguko asilikali a ku Siriya Elisha wati wapemphera chenga chibulumutiya chayichu cha kweni maŵanaŵanu ngawu ndingu nganguchita chibulumutiya. Asani asilikali wosi anguchita chibulumutiya chayichu, ndikuti akhumbikanga kuŵako pajanja kuti ayendi. Kweni nkhani iyi yikamba kuti Elisha wanguŵakambiya kuti: “Mwalanda, nthowa ndi iyi cha kweniso tawuni yaki ndi iyi cha. Ndilondoni.” Pa chakuchitika ichi William James yo wakulemba buku la Principles of Psychology (1981, Vol. 1, p. 59) wangukamba kuti: “Cho chichitika asani wongu ugwira umampha cha ntchitu ntchakuti maŵanaŵananu ngaziŵa cha vo vichitika. Chinanga kuti ulereska umamphamampha, kweni uwamu cha vo vichitika. Maŵanaŵanu ngaja ngachibulumutiya asani palivi kukoliyana pakati pa vo masu ngawona ndi vo wongu uziŵa; kweniso venivi vichitika asani misipi yo yipinga uthenga kutuwa ku masu kuluta ku wongu, yatimbanyizgika.” Mwaviyo, mtundu wenuwu wachibulumutiya ndiwu Yehova wanguwutuzgapu asilikali a ku Siriya ŵati afika ku Samariya. (2Mf 6:18-20) Mtundu wenuwu wachibulumutiya ndiwu so unguwiya anthulumi a ku Sodomu. Tikamba viyo chifukwa chakuti nkhani yeniyi yilongo kuti mumalu mwakuti afipengi mtima kuti awona cha, yiwu alimbananga ndi kupenjapenja khomu la nyumba yaku Loti.—Ge 19:11.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
w05-CN 8/1 9 ¶2
Mfundo Zazikulu za M’buku la Mafumu Wachiwiri
5:15, 16—N’chifukwa chiyani Elisa anakana mphatso ya Namani? Elisa anakana mphatsoyo pozindikira kuti iye anachiritsa Namani mozizwitsa mwa mphamvu za Yehova, osati zake ayi. Iye sanaone ngati chinthu choyenerera kudyererapo pa ntchito imene Mulungu anam’patsa. Olambira oona masiku ano samafuna kudyererapo pa ntchito yotumikira Yehova. Iwo amamvera mawu a Yesu akuti: “Munalandira kwaulere, patsani kwaulere.”—Mateyu 10:8.
NOVEMBER 14-20
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 7-8
“Yehova Wanguchita Vinthu vo Ŵanthu Aŵanaŵaniyangaku cha Kuti Vingachitika”
it-1 716-717
Elisha
Pavuli paki, Beni-hadadi II, wanguwunganisa asilikali ŵaki wosi, ndipu wanguluta kuchizingiliza tawuni ya Samariya. Asilikali anguzingiliza kananandi waka mwakuti mu Isirayeli mungwamba kuchitika vinthu viheni, ndipu ŵanthu angukambiya fumu kuti munthukazi munyaki warya mwana waki. Fumu Yehoramu “mwana wa wakubaya ŵanthu,” yo wenga wa mu nyumba yaku Ahabu, wangusimikiza mtima kuti wabayengi Elisha. Kweni vo wangukamba vinguchitika cha. Fumu Yehoramu limoza ndi mura wa asilikali ŵati afika kunyumba ya mchimi, fumu yo yingukamba kuti yaleka kugomezga kuti Yehova waŵawovyengi. Elisha wangusimikiziya fumu kuti mawa chakurya chazamusanirika chinandi. Mura wa asilikali wanguseka mwakunyoza vo mchimi wangukamba, vo vinguchitiska kuti Elisha wamukambiyi kuti: “Wazakuviwona ndi masu ngaku, kweni wazamuryaku cha.” Yehova wanguchitiska kuti asilikali a ku Siriya avwi chiwawa mu msasa wawu ndipu anguŵanaŵana kuti kutuza gulu likulu la asilikali kuziŵayukiya, ndipu anguthaŵa ndi kuleka vakurya vawu vosi mu msasa. Fumu yati yavwa kuti asilikali a ku Siriya athaŵa, yinguŵika mura wa asilikali pageti la tawuni ya Samariya kuti waje mulonda. Ayisirayeli wo anguja mazuŵa nganandi kwambula kurya, atchimbiriyanga mu msasa wa ŵanthu a ku Siriya kuti akato chakurya, ndipu angumukandakanda pageti mpaka kufwa. Wanguchiwona chakurya, kweni wanguryaku cha.—2Mf 6:24–7:20.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 195 ¶7
Nyali
Mafumu nga mu Mzeri wa Ufumu Waku Davidi. Yehova Chiuta wanguŵika Fumu Davidi pampandu waufumu waku Isirayeli, ndipu Davidi wenga mulongozgi wazeru chifukwa chakuti wawovyekanga ndi Chiuta. Iyu waziŵikanga kuti “nyali yaku Isirayeli.” (2Sa 21:17) Pa nyengu yo Yehova wachitanga phanganu la ufumu ndi Davidi, wangumulayizga kuti: “mpandu waku waufumu wazamujalikiskika mpaka muyaya.” (2Sa 7:11-16) Nge mo Yehova wangukambiya, ufumu pamwenga mafumu nga mu mzeri wa ufumu waku Davidi kuziya mwa mwana waki Solomoni wenga nge “nyali” kwa Ayisirayeli.—1Mf 11:36; 15:4; 2Mf 8:19; 2Mb 21:7.
NOVEMBER 21-27
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 9-10
“Wanguchita Vinthu Mwachiganga, ndi Mtima Wosi Ndipuso Mwaphamphu”
w11-CN 11/15 3 ¶2
Yehu Anamenyera Nkhondo Kulambira Koyera
Yehu anadzozedwa kukhala mfumu ya Isiraeli pamene dzikolo linali loipa kwambiri chifukwa cha munthu woipa Yezebeli. Pa nthawiyi, Ahabu, mwamuna wake, anali ataphedwa ndipo amene ankalamulira anali mwana wake dzina lake Yehoramu. Yezebeli ankalimbikitsa kulambira Baala m’malo molambira Yehova. Anapha aneneri a Mulungu ndiponso anasocheretsa anthu chifukwa cha “dama” lake ndi ‘zamatsenga.’ (2 Maf. 9:22; 1 Maf. 18:4, 13) Yehova analamula kuti anthu onse a m’nyumba ya Ahabu aphedwe, kuphatikizapo Yehoramu ndi Yezebeli. Mulungu anasankha Yehu kuti atsogolere ntchito imeneyi.
w11-CN 11/15 4 ¶2-3
Yehu Anamenyera Nkhondo Kulambira Koyera
Yehu anakana kuyankha chilichonse kwa anthu awiri amene Yehoramu anawatuma. Kenako Mfumu Yehoramu inanyamuka limodzi ndi mfumu ya Yuda, Ahaziya. Aliyense ananyamuka pa galeta lake kukakumana ndi Yehu. Mfumu Yehoramu inamufunsa kuti: “Kodi ukubwerera zamtendere Yehu?” Ndipo Yehu anamuyankha kuti: “Mtendere ungakhalepo bwanji pali dama la Yezebeli mayi ako ndi amatsenga ake ambirimbiri?” Yehoramu anachita mantha ndi yankho limeneli ndipo anayamba kuthawa. Koma mwamsangamsanga Yehu anakoka uta n’kubaya Yehoramu kumsana moti muviwo unatulukira pamtima pake. Yehoramu anagwera m’galeta lake n’kufera pompo. Ahaziya anathawa koma Yehu anamutsatira mpaka kumupeza n’kulamula kuti aphedwe.—2Maf. 9:22-24, 27.
Munthu wina wa m’nyumba ya Ahabu amene anafunika kuphedwa anali Mfumukazi Yezebeli yomwe inali yoipa kwambiri. Yehu ananena kuti iye anali ‘munthu wotembereredwa.’ Yehu atafika ku Yezereeli anaona Yezebeli ataima pawindo la nyumba yachifumu n’kumayang’ana kunja. Nthawi yomweyo Yehu anauza nduna zina kuti zimuponye pansi kudzera pawindo. Zitamuponya, Yehu anam’pondaponda ndi mahatchi ake munthu amene anaipitsa Isiraeliyu. Kenako Yehu anapitiriza kuwononga anthu ena a m’banja la Ahabu.—2 Maf. 9:30-34; 10:1-14.
w11-CN 11/15 5 ¶3-4
Yehu Anamenyera Nkhondo Kulambira Koyera
N’zoona kuti Yehu anapha anthu ambiri. Koma Malemba amanena kuti iye anali munthu wolimba mtima amene anamasula Aisiraeli mu ulamuliro wopondereza wa Yezebeli ndi banja lake. Kuti wolamulira wa Isiraeli akwanitse kuchita zimenezi, anayenera kukhala munthu wolimba mtima, wakhama ndiponso wosabwerera m’mbuyo. Buku lina lofotokoza Baibulo limati iye anagwira ntchito ‘yovuta ndipo sanalekerere aliyense. Mwina akanachita zinthu mwachifatse sakanakwanitsa kuthetsa kulambira Baala mu Isiraeli.”
Apa tsopano mutha kuona kuti zinthu zina zimene Akhristu amakumana nazo masiku ano zimafuna kuti iwo asonyeze makhalidwe amene Yehu anali nawo. Mwachitsanzo, kodi tiyenera kutani ngati tikuyesedwa kuti tichite zinthu zimene Yehova amadana nazo? Tiyenera kukana mwamsanga, molimba mtima ndiponso mosanyengerera. Sitiyenera kulekerera zinthu pa nkhani zokhudza kudzipereka kwathu kwa Yehova.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
w11-CN 11/15 5 ¶6-7
Yehu Anamenyera Nkhondo Kulambira Koyera
N’kutheka kuti Yehu ankaganiza kuti popeza ufumu wa Isiraeli unali utagawikana ndi wa Yuda, ndiye kuti pafunika kuti asiyanenso pa nkhani ya kulambira. Ndiyeno mofanana ndi mafumu ena a Isiraeli, iye analimbikitsa kulambira ana a ng’ombe pofuna kuti akhalebe osiyana ndi ufumu wa Yuda. Apatu anasonyeza kuti sankakhulupirira kwambiri Yehova, amene anamudzoza kuti akhale mfumu.
Yehova anayamikira Yehu chifukwa chakuti ‘anachita zoyenera pamaso pake.’ Komabe, Yehu “sanayesetse kuyenda motsatira malamulo a Yehova Mulungu wa Isiraeli ndi mtima wake wonse.” (2 Maf. 10:30, 31) Mukaganizira zimene anadzachita pamapeto ake poyerekezera ndi zonse zimene Yehu anachita kumbuyoku, mukhoza kudabwa ndiponso kumva chisoni. Koma zimene iye anachitazi zikutipatsa phunziro. Ubwenzi wathu ndi Yehova sitiyenera kuuona mwachibwanabwana. Tsiku lililonse tiyenera kuyesetsa kukhala okhulupirika kwa Mulungu. Kuphunzira Baibulo, kusinkhasinkha zimene taphunzira ndiponso kupemphera ndi mtima wonse kwa Atate wathu wakumwamba kungatithandize kuchita zimenezi. Choncho tiyeni tiyesetse kwambiri kutsatira malamulo a Yehova ndi mtima wathu wonse.—1 Akor. 10:12.
NOVEMBER 28–DECEMBER 4
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 11-12
“Munthukazi Muheni yo Wakhumbanga Udindu Wangulangika”
it-1 209
Ataliya
Ataliya wanguchita vinthu nge anyina a Yezebeli. Iyu wanguchiska mulumu waki Yehoramu kuti wachitengi vinthu viheni pamasu paku Yehova panyengu yo wangulamuliya Ayisirayeli kwa vyaka 8. (1Mf 21:25; 2Mb 21:4-6) Nge anyina, Ataliya wangubaya ŵanthu ambula kunanga. Mwana waki Ahaziya yo wachitanga vinthu viheni wangufwa wati walamuliya kwa chaka chimoza. Pavuli paki Ataliya wangubaya ŵana wosi wo ŵenga akwenere kuja fumu kupatuwaku Yehowashi, yo wasembi mura kweniso muwoli waki, mzichi wa awisi angumubisa. Pati pajumpha nyengu yimanavi, Ataliya wanguja fumukazi kwa vyaka 6, c. 905-899 B.C.E. (2Mb 22:11, 12) Ŵana ŵaki anguba vinthu vakupatulika mu nyumba yakusopiyamu yaku Yehova ndipu anguvigwiriskiya ntchitu kwaku Bala.—2Mb 24:7.
it-1 209
Ataliya
Yehowashi wati wakwaniska vyaka 7, Yehoyiyada Wasembi Mura, yo wawopanga Chiuta wangumuto ko wangumubisa ndi kumusankha kuja fumu. Ataliya wangutchimbiliya ku nyumba yakusopiyamu wati wavwa chiwawa cha ŵanthu ndipu wati wawona vo vachitikanga wangudaniriza kuti: “Mwandinozge chiŵembu! Mwandinozge chiŵembu!” Wasembi Mura Yehoyiyada wangulamura asilikali kuti amutuzgemu mu nyumba yakusopiyamu kuti akamubayiyi pamalu po mahachi ngaselere kunyumba ya fumu; iyu wenga wakumaliya munyumba yaku Ahabu yo wenga munthu muheni. (2Mf 11:1-20; 2Mb 22:1–23:21) Venivi vingufiska mazgu ngakuti: “Palivi mazu ngaku Yehova chinanga ngamoza ngo Yehova wangukamba ngakususkana ndi nyumba yaku Ahabu ngo ngalekengi kufiskika”!—2Mf 10:10, 11; 1Mf 21:20-24.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 1265-1266
Yehowashi
Pati pajumpha nyengu, Wasembi Mura Yehoyiyada wenga nge awisi aku Yehowashi kweniso ndiyu wamupaskanga ulongozgi, venivi vinguwovya kuti ufumu waki uyendengi umampha. Iyu wanguto we ndi vyaka 21, ndipu wenga ndi anthukazi ŵaŵi, zina la muwolu waki munyaki lenga Yehoyadani, ndipu Yehowashi wangubala ŵana anthulumi ndi anthukazi. Chifukwa chakuti Yehowashi wangubala ŵana anthulumi anandi vinguwovya kuti mzeri waku Davidi wo walongozgiyanga kwaku Mesiya, wo wenga pafupi kumala uje so wanthazi.—2Mf 12:1-3; 2Mb 24:1-3; 25:1.
DECEMBER 5-11
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 13-15
“Munthu yo Wachita Vinthu ndi Mtima Wosi Watumbikika Ukongwa”
w10-CN 4/15 26 ¶11
Kodi Mukutsatira Khristu ndi Mtima Wonse?
Kuti timvetse kufunika kokhala achangu potumikira Mulungu, tiyeni tione zimene zinachitika pa moyo wa Mfumu Yoasi ya Isiraeli. Iye anada nkhawa kuti mwina Aaramu agonjetsa Aisiraeli, choncho anapita kwa Elisa akulira. Mneneriyu anamuuza kuti aponye muvi wake kumene kunali Suriya kudzera pa zenera, posonyeza kuti iwo adzagonjetsa mtunduwo mothandizidwa ndi Yehova. Zimenezi ziyenera kuti zinalimbikitsa mfumuyi. Kenako Elisa anauza Yoasi kuti atenge mivi yake n’kukwapula pansi. Yoasi anangokwapula katatu kokha. Elisa anakwiya kwambiri ndi zimenezi chifukwa chakuti akanakwapula ka 5 kapena 6, ‘akadadzakantha Aaramu mpaka kuwatha.’ Choncho, Yoasi anangopambana katatu kokha chifukwa chakuti anachita zinthu mwamphwayi. (2 Maf. 13:14-19) Kodi tikuphunzirapo chiyani pa nkhani imeneyi? Yehova adzatidalitsa kwambiri ngati tigwira ntchito yake mwakhama ndiponso ndi mtima wonse.
w13-CN 11/1 11 ¶5-6
“Amapereka Mphoto kwa Anthu Omufunafuna Ndi Mtima Wonse”
Kodi Yehova amapereka mphoto kwa ndani? Paulo ananena kuti amapereka mphoto “kwa anthu omufunafuna ndi mtima wonse.” Buku lina lomasulira Baibulo linanena kuti mawu achigiriki amene anawamasulira kuti “omufunafuna ndi mtima wonse” satanthauza ‘kungomufunafuna’ chabe, koma amatanthauza “kulambira Mulungu mwakhama.” Buku linanso limafotokoza kuti verebu lachigiriki limeneli, limanena za kuchita zinthu mobwerezabwereza kapena mwakhama. Choncho, Yehova amapereka mphoto kwa anthu amene amamulambira ndi mtima wonse.—Mateyu 22:37.
Kodi Yehova amapereka bwanji mphoto kwa atumiki ake okhulupirika? Iye amawalonjeza mphoto ya mtengo wapatali imene imasonyeza kuti ndi wachikondi komanso si woumira. Mphoto imeneyi ndi moyo wosatha m’Paradaiso padziko lapansi. (Chivumbulutso 21:3, 4) Koma ngakhale pano, anthu amene amafunafuna Yehova ndi mtima wonse amadalitsidwa kwambiri. Iwo amadalitsidwa ndi mzimu woyera komanso amakhala anzeru chifukwa chotsatira Mawu ake. Amakhalanso ndi moyo wabwino umene amakhutira nawo.—Salimo 144:15; Mateyu 5:3.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
w05-CN 8/1 11 ¶3
Mfundo Zazikulu za M’buku la Mafumu Wachiwiri
13:20, 21—Kodi chozizwitsa cha pa lembali chimasonyeza kuti kulambira zinthu zakale zopatulika sikulakwa? Ayi sichitero. Baibulo silisonyeza kuti mafupa a Elisa analambiridwapo. Mphamvu ya Mulungu ndi imene inachititsa chozizwitsa chimenechi, ndipo ndi imenenso inachititsa zozizwitsa zonse zimene Elisa anachita mmene anali ndi moyo.
DECEMBER 12-18
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 16-17
“Kuzikira Kwaku Yehova Kwe Ndi Mphaka”
it-2 908 ¶5
Shalimaneza
Ulamuliru wa ku Isirayeli. Pa nyengu yo Fumu Hosheya yalamuliyanga Isirayeli (c. 758-740 B.C.E.), Shalimaneza V ufumu waki wenga wanthazi ndipu walamuliyanga mpaka ku Palestina. Hosheya wanguja mteŵeti waki ndipu wangwamba kupereka msonkhu kwaku Shalimaneza chaka chechosi. (2Mf 17:1-3) Kweni nyengu yinyaki Hosheya wangutondeka kupereka msonkhu ndipu wanguchita phanganu ndi Fumu So ya ku Ijipiti. (Wonani SO.) Chifukwa cha venivi, wanguko Hosheya ndi kumujaliya mujeri. Pavuli paki Shalimaneza wanguzingiliza tawuni ya Samariya kwa vyaka vitatu. Pakumaliya paki tawuni ya mpanda wakukho yinguwa, ndipu Ayisirayeli angutoleke ku ukapolu.—2Mf 17:4-6; 18:9-12; yeruzgiyani ndi Ho 7:11; Eze 23:4-10.
it-1 414-415
Ukapolu
Ufumu wa kunkhondi wa Isirayeli wa mafuku 10 ndi ufumu wa kumwera wa Yuda wa mafuku ngaŵi, wosi angutoleke ku ukapolu chifukwa chakuti anguleka kusopa Yehova mwauneneska ndipu angwamba kusopa achiuta aboza. (Dt 28:15, 62-68; 2Mf 17:7-18; 21:10-15) Yehova wanguyesesa kuŵawovya ndipu waŵatcheŵeskanga kuziya mwa achimi kweni yiwu amuvwiyanga cha. (2Mf 17:13) Pa mafumu ngosi nga ufumu wa kunkhondi wa Isirayeli wa Mafuku 10, palivi yo wangumalisa kusopa kwaboza ko fumu yakwamba Yerobowamu yingwambisa. Yuda nayu wangutondeka kuvwiya vo Yehova watcheŵeskanga, ndipu wangusambirapu kanthu cha ku vo vinguchitiska kuti mku waki Isirayeli watoleke ku ukapolu. (Yer 3:6-10) Ŵanthu a mu mafuku ngosi ngaŵi angutoleke ku ukapolu kananandi waka.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 847
Msamariya
Mazu ngakuti “Asamariya” ngangusanirika mu Malemba kakwamba ufumu wa mafuku 10 wa Samariya wati wathereskeka ndi Asiriya mu 740 B.C.E. Mazu yanga ngakambanga va ŵanthu wo ajanga kunkhondi ŵechendathereskeki kuti paŵi mphambanu ndi alendu wo anguza kutuliya mu vigaŵa vinyaki va Ufumu wa Asiriya. (2Mf 17:29) Viwoneka kuti Asiriya anguŵatuzgamu cha Ayisirayeli chifukwa lemba la 2 Mbiri 34:6-9 (yeruzgiyani ndi 2Mf 23:19, 20) likamba kuti Ayisirayeli ŵenga ŵeche mucharu ichi panyengu yo Fumu Yosiya yalamuliyanga. Pati pajumpha nyengu, “Asamariya” angwamba kusuzga ŵanthu wo angujaliya ku Samariya kweniso wo anguchita kuza ndi Asiriya. Mwaviyo, viwoneka kuti Asamariya anyaki atolananga ndi ŵanthu amitundu yinyaki. Mukuluta kwa nyengu, asani munthu wavwa mazu ngakuti Asamariya, cho chazanga mumutu mwaki chenga mtundu pamwenga ndali cha, kweni chisopa. “Msamariya” wenga munthu yo wenga mukagulu ka chisopa ko kaziŵikanga ku Shekemu ndi Samariya ndipuso wo agomezganga vinthu vakupambana ndi vo Ayuda agomezganga.—Yoh 4:9.
DECEMBER 19-25
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 18-19
“Kumbi Ŵanthu wo Atitisuska Angadeweza Wuli Chivwanu Chidu”
w05-CN 8/1 11 ¶5
Mfundo Zazikulu za M’buku la Mafumu Wachiwiri
18:19-21, 25—Kodi Hezekiya anachita pangano ndi dziko la Igupto? Ayi. Apa kazembeyu ananena zabodza, ndipo ananamanso ponena kuti ‘anakwerera malowo ndi Yehova,’ kapena kuti Yehova ndiye anamuuza kuti apite ku Yerusalemu. Hezekiya anali mfumu yokhulupirika ndipo ankadalira Yehova yekha basi.
w10-CN 7/15 13 ¶3
“Usaope Ndidzakuthandiza”
Mochenjera, Rabisake anagwiritsa ntchito mawu ochititsa anthu kukayikira. Iye anafunsa kuti, kodi Yehova “sindiye amene Hezekiya wam’chotsera misanje yake ndi maguwa a nsembe ake? . . . Yehova anati kwa ine, kwelera dziko ili ndi kuliwononga.” (2 Maf. 18:22, 25) Apa Rabisake ankatanthauza kuti Yehova sangamenyere nkhondo anthu ake chifukwa chakuti sakusangalala nawo. Koma izi sizinali zoona. Yehova ankasangalala kwambiri ndi Hezekiya ndiponso Ayuda amene anayambiranso kulambira koona.—2 Maf. 18:3-7.
yb74 177 ¶1
Chigaŵa 2—Germany
Asilikali aku Hitler wo aziŵikanga kuti SS, kanandi agwiriskiyanga ntchitu uryarya kuti munthu wasayini kuti we mu chipani chawu, ndipu nyengu zinandi aŵayukiyanga ŵanthu wo asayina ndipuso aŵachitiyanga nkhaza ukongwa kuluska mo achitiyanga nawu pakwamba. Karl Kirscht wangusimikiziya fundu yeniyi ndipu wangukamba kuti: “Akaboni aku Yehova ndiwu asuzgikanga ukongwa mu misasa yakutombozgiyaku ŵanthu ndi asilikali wo achitanga vinthu mwauryarya. Yiwu aŵanaŵananga kuti nthowa yeniyi ndiyu yingachitiska kuti munthu wasayini kuti we mu chipani chawu. Yiwu atikambiyanga kaŵikaŵi kuti tisayini. Anyaki asayinanga kweni kanandi asani asayina ajanga mujeri chaka champhumphu pamwenga kujumpha ŵechendatuzgiki. Pa nyengu yeniyi asilikali a SS anenanga abali wo asayina kuti mbachinyengu kweniso mbamantha ndipu aŵachichizganga kuti apereki ulemu kwa abali wo akana kusayina ŵechendaŵazomerezi kuti akengi kwawu.”
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 155 ¶4
Kufukuwa Vinthu Vakali
Bayibolu lilongo kuti Fumu Senakeribu ya Asiriya yingubayika ndi ŵana ŵaki ŵaŵi anthulumi, Adirameleki ndi Shareza, ndipu mwana waki munyaki, Esari-hadoni ndiyu wanguja fumu. (2Mf 19:36, 37) Kweni mbiri ya ku Babiloni yikamba kuti, pa zuŵa la 20 la mwezi wa Tebeti, Senakeribu wangubayika ndi mwana waki yo wangugaruka. Berossus, wasembi wa ku Babiloni yo wengaku vyaka 2,300 vo vajumpha ndi Nabonidus, fumu ya ku Babiloni yo wengaku vyaka 2,600 vo vajumpha, nayuso wangukamba kuti Senakeribu wangubayika ndi mwana waki yumoza pe. Kweni dinga lo lasanilika pambula kuswera yapa laku Esari-hadoni yo wanguja fumu mumalu mwaku Senakeribu, wangulembapu kuti aku ŵaki angugaruka ndi kubaya awuskewu pavuli paki anguthaŵa. Pakukamba va nkhani yeniyi, Philip Biberfeld, wangulemba mu buku laki kuti: “Mbiri ya ku Babiloni yo Nabonid, ndi Berossus angulemba yenga yaboza; Bayibolu pe ndilu likamba uneneska pa nkhani iyi (Universal Jewish History 1948, Vol. I, p. 27). Vo Esarihadoni wangulemba vakukwaskana ndi mbiri ya Ababiloni ndi Asiriya venga vauneneska kuluska mbiri yo Ababiloni angulemba. Fundu iyi njakovya ukongwa pakusanda mabuku ngosi ngo ngengaku panyengu iyi ngo ngasuskana ndi vo Bayibolu likamba.”
DECEMBER 26–JANUARY 1
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MAFUMU 20-21
“Yehova Wanguchitapu Kanthu Chifukwa cha Pempheru Laku Hezekiya”
ip-1 394 ¶23
Chikhulupiriro cha Mfumu Chifupidwa
Panthaŵi imene Sanakeribu akudzaukira Yuda kwa nthaŵi yoyamba, Hezekiya akudwala matenda akayakaya. Yesaya akumuuza kuti adzamwalira. (Yesaya 38:1) Mfumuyo ya zaka 39 ikusautsika mtima kwambiri. Siikudera nkhaŵa moyo wake wokha komanso tsogolo la anthu ake. Yerusalemu ndi Yuda ali pachiopsezo cha kugonjetsedwa ndi Asuri. Ngati Hezekiya amwalira, ati atsogolere nkhondoyo ndani? Panthaŵiyi, Hezekiya alibe mwana wamwamuna woti n’kupitiriza ulamulirowo. M’pemphero la mtima wonse, Hezekiya akuchonderera Yehova kuti am’chitire chifundo.—Yesaya 38:2, 3.
g01-CN 8/8 23 ¶4
Kodi Pemphero Lingandithandize Bwanji?
M’nthaŵi za m’Baibulo amuna ena achikhulupiriro anayankhidwa mapemphero awo mwachindunji, ngakhalenso mozizwitsa. Mwachitsanzo mfumu Hezekiya atadwala kwambiri, anapemphera kwa Mulungu kuti am’chiritse. Mulungu anam’yankha kuti: “Ndamva pemphero lako, ndapenya misozi yako; taona, ndidzakuchiritsa.” (2 Mafumu 20:1-6) Amuna ndi akazi ena owopa Mulungu nawonso anathandizidwa ndi Mulungu.—1 Samueli 1:1-20; Danieli 10:2-12; Machitidwe 4:24-31; 10:1-7.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 240 ¶1
Levulu
Ŵanthu agwiriskiya ntchitu levulu kuti nyumba yinyoloki kweniso kuti yikho. Yehova wangukamba kuti wagwiriskiyengi ‘chingwi chakupimiya cho wangupimiya Samariya, ndipuso wagwiriskiyengi ntchitu levulu yo wangupimiya nyumba yaku Ahabu’ kupimiya Yerusalemu yo wamuvwiyanga cha. Chiuta wangupima ndipu wangusaniya kuti Samariya ndipuso nyumba ya Fumu Ahabu yenga yiheni ukongwa pamwenga kuti yiryarya, vo vinguchitiska kuti yibwanganduliki. Mwakuyanana waka, Chiuta wanguyeruzga Yerusalemu ndipuso ŵanthu wo alamuliyanga, kweniso wanguvumbuwa uheni wawu ndi kubwanganduwa tawuni yawu. Vinthu venivi vinguchitika mu 607 B.C.E. (2Mf 21:10-13; 10:11) Kuziya mwaku Yesaya ŵanthu akujikuzga kweniso alongozgi a ŵanthu a mu Yerusalemu, Yehova wanguŵakambiya kuti waŵawisiyengi soka. Iyu wangukamba kuti: “ndazamuchitiska kuti cheruzgu chakunyoloka chije chingwi chakupimiya kweniso kuti urunji uje chidya chakuyanisiya.” Fundu zaku Chiuta zakupimiya cheruzgu chakunyoroka ndipuso urunji weneku ndizu zinguwovya kuziŵa wo ŵenga nadi ateŵeti aku Chiuta kweniso wo ŵenga ateŵeti ŵaki cha, ndipu malipiru ngaki ngenga umoyu pamwenga nyifwa.—Yes 28:14-19.