Kukoterana

1, 2. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo visintha asani munthu wakota? (b) Kumbi nchinthu wuli chingovya ateŵeti aku Chiuta wo azumbulika m’Bayibolo kuti akondwengi pa nyengu ya ukoti wawu?

PE VINTHU vinandi vo visintha asani taŵanthu tikota. Nthazi zimala chifukwa chakutamatama. Asani titijiwona pagilasi, tiwona kuti tayamba mankhwinya, mbuha kweniso sisi litamba kumala. Tingayamba so kuluwaluwa. Asani ŵana ŵidu ato pamwenga ayirwa, tisaniya akosanu, akumwana, ayemba kweniso azuku. Wo ŵenga panchitu yakulembeka, akhumbika kusintha so vinthu vinyaki asani apumuwa panchitu.

² Kukamba uneneska, ukoti we ndi masuzgu nganandi. (Wakutawula 12:1-8) Kweni ŵanaŵaniyani ateŵeti aku Chiuta wo azumbulika m’Bayibolo. Chinanga kuti akutayika, kweni angusaniya zeru ndi kuwamu vo vinguŵawovya kuti akondwengi pa nyengu ya ukoti wawu. (Chiyambo 25:8; 35:29; Jobu 12:12; 42:17) Kumbi nchinthu wuli cho chinguŵawovya? Yiwu agwiriskiyanga nchitu fundu zo titizisaniya m’Bayibolo mazuŵa nganu.​—Sumu 119:105; 2 Timote 3:16, 17.

3. Kumbi Paulo wangupereka ulongozgi nuwu ku ŵanthu akukota?

³ M’kalata yo wangulembe Tito, wakutumika Paulo wangupereka ulongozgi wakuvwika umampha ku ŵanthu akukota. Iyu wangulemba kuti: “Madoda ngaŵi ngamkana vinyu, ngakuziza, ngavinjeru, ngakhomi mu chivwanu, mu unkhunthiya: makhongwi nangu kwakulingana ngaŵi ngaulemu mu kajalidu, ngakuparamula cha, chingana ngaŵanda ku vinyu munandi cha, ngakusambiza vamampha.” (Tito 2:2, 3) Kugwiriskiya nchitu fundu izi kungakuwovyani kuti muleki kusuzgika pa nyengu ya ukoti.

MUNGADANDAWULANGA CHA ASANI ŴANA ŴINU AYAMBA KUJIMIYA PAKUŴIJA

4, 5. Kumbi apapi anandi achita wuli asani ŵana ŵawu atuwapu panyumba, nanga apapi anyaki achita wuli kuti aziŵiriyi?

⁴ Kuti munthu waleki kusuzgika chifukwa chakusintha kwa vinthu, wakhumbika kuziŵiriya. Ndipu fundu iyi yingawovya ukongwa apapi asani ŵana ŵaraŵara asama panyumba pamwenga ato kweniso ayirwa. Apapi anandi aziŵa kuti akuwa, asani ŵana ŵawu ayamba kujimiya pakuŵija. Chinanga kuti akondwa kuti ŵana ŵawu akuwa, apapi anandi afipa mtima chifukwa awona nge kuti akuŵasambiza umampha cha kuti angafiska kujimiya pakuŵija. Ndipu angachita phukwa ukongwa chifukwa chakutuwapu kwa ŵana ŵawu.

⁵ Apapi atenere nadi kufipiya mtima ŵana ŵawu chinanga mphanyengu yo ayamba kuja pakuŵija. Munthukazi munyaki wangukamba kuti: “Ndingakondwa ukongwa kuvwaku mazu ngawu pe chifukwa vingandiwovya kuziŵa kuti ŵe umampha.” Munthurumi munyaki wangukamba kuti: “Tingusuzgika ukongwa mwana widu munthukazi wati watuwa panyumba. Wangutisiliya phukwa likulu chifukwa tinguziŵiriya kuchitiya vinthu limoza.” Kumbi nchinthu wuli chinguwovya apapi yaŵa kuti aziŵiriyi kuja kwambula mwana? Kanandi achezanga ndi kovya ŵanthu anyaki.

6. Kumbi nchinthu wuli cho chingawovya kuti ŵanthu achitengi vinthu mwakwenere m’banja?

⁶ Asani ŵana ato pamwenga ayirwa, udindu wa apapi usintha. Lemba la Chiyambo 2:24 likamba kuti: “Munthurumi wasiya awiski ndi anyina ndi watijibatika ku muwolu waki, ndipu ŵatuŵa nyama yimoza.” Kuziŵa fundu zaku Yehova zakukwaskana ndi umutu ndipuso mo watendese vinthu, kungawovya apapi kuti achitengi vinthu mwakwenere asani ŵana ŵawu ato pamwenga ayirwa.​—1 Ŵakorinte 11:3; 14:33, 40.

7. Kumbi mpapi munyaki wangusintha wuli maŵanaŵanu ŵana ŵaki ŵati ayirwa?

⁷ Ŵana ŵaŵi a banja linyaki ŵati ayirwa, apapi ŵawu ajivwanga nge ataya vinthu vinandi pa umoyu wawu. Pakwamba awiskewu akwiyiyanga akosanu ŵawu. Kweni ŵati aŵanaŵaniya ukongwa fundu za m’Malemba zakukwaskana ndi umutu, anguwona kuti akosanu ŵawu ndiwu ŵe ndi udindu wakuphwere mabanja ngawu. Mwaviyo, asani ŵana ŵawu anthukazi atiŵapempha ulongozgi, aŵapemphanga kuti afumbi dankha arumu ŵawu ndipu pavuli paki akolerananga ndi vo akosanu ŵawu akamba. Ivi vinguchitiska kuti akosanu ŵawu ayambi kuŵawona nge bwezi lawu ndipu angwamba kulonde ulongozgi wo aŵapaskanga.

8, 9. Kumbi apapi anyaki achita wuli kuti aziŵiriyi asani ŵana ayamba kujimiya pakuŵija?

⁸ Nyengu zinyaki, ŵana wo atolana ŵaka angatondeka kuchita vinthu vinyaki vo apapi ŵawu awona kuti vingaŵawovya chinanga kuti vo achita visuskana ndi Malemba cha. Kumbi penapa, apapi ŵawu angachita wuli? Banja linyaki lo le ndi ŵana wo ŵe pa nthengwa lingukamba kuti: “Nyengu zosi titiŵawovya kuti awonengi vinthu nge mo Yehova wawone. Kweni chinanga akani kulondo vo taŵakambiya tikwiya cha, m’malu mwaki titiŵawovya ndi kuŵachiska.”

⁹ M’vyaru vinyaki va ku Asia, anthukazi anyaki asuzgika ukongwa kuzomerezga asani mwana wawu munthurumi yo wato, wayamba kujimiya pakuyija. Kweni asani akumbuka vo Malemba ngakamba pa nkhani ya nthengwa ndipuso kuti mwana wawu ndi mutu wa banja laki, angajaliya kwambana ndi akumwana ŵawu cha. Munthukazi munyaki wangukamba kuti kutuwapu kwa mwana waki munthurumi panyumba kunguchitiska kuti akondwengi ukongwa. Iyu wakondwa ukongwa kuwona kuti mwana waki watesesa kuphwere banja laki. Ndipu ivi vachitiska kuti nchitu yikulu yakulera ndi kuphwere mwana wawu yipepukeku pa nyengu yo akota.

KUZGANI CHANJU CHINU

10, 11. Kumbi mbulongozgi nuwu wa m’Malemba wo utovya ŵanthu kuti amalani ndi masuzgu ngo ngaŵapu asani munthu wafika vyaka 40 mpaka 60?

¹⁰ Ŵanthu wo afika vyaka 40 mpaka 60 achita vinthu mwakupambanapambana. Anthurumi anyaki atamba kuvwala nge ampupuka. Anthukazi anandi afipa mtima chifukwa cha vinthu vinandi vo visintha muliŵavu lawu pa nyengu yakuleka kusamba. Chakuchitiska chitima nchakuti ŵanthu anyaki wo afika vyaka 40 mpaka 60, atamba kukopana ndi ampupuka ndipu ivi vichitiska kuti munthu yo akutolana nayu wakwiyengi kweniso wachitengi sanji. Kweni anthurumi wo atopa Chiuta aja “avinjeru” ndipu atesesa kukanizga makhumbiru ngaheni. (1 Petro 4:7) Anthukazi akopa Chiuta atesesa kulutirizga kwanja arumu ŵawu kuti nthengwa yawu yije yakukho kweniso kuti atumbiki Yehova.

¹¹ Fumu Lemuele yingulemba mazu ngakuthamika “muwolu wamampha” yo wachitiya murumu waki “umampha, urwani cha, mumazuŵa ngosi nga umoyu waki.” Munthurumi wachikhristu wakhumbika kulumba muwolu waki chifukwa chakwesesa kumalana ndi masuzgu ngo wakumana nangu m’nyengu ya vyaka 40 mpaka 60. Iyu “watimulumba” chifukwa chakuti watimuyanja.​—Nthanthi 31:10, 12, 28.

12. Kumbi ŵanthu akutolana angachita wuli kuti ayanjanengi ukongwa asani akota?

¹² Asani mulera mwana m’banja, mutesesa kujinola vinthu vinyaki kuti muphwere mwana winu. Kweni asani ŵana ayamba kujimiya pakuŵija, mukhumbika kwamba so kuchita vinthu vo vingakuwovyani kuti muyanjanengi ukongwa. Munthurumi munyaki wangukamba kuti: “Ŵana ŵidu ŵati ayirwa, ini ndi muwolu wangu tingwamba so kwanjana nge mo tayanjiyananga teche pa chibwezi.” Munthurumi munyaki so wangukamba kuti: “Titesesa kuphweriyana kuti tilekengi kutamatama ndipu tikumbuskana kuti tikhumbika kuchitanga masaza ngo ngangatovya.” Kuti alekengi kuchita phukwa acheza ndi abali kweniso azichi a mumpingu wawu. Kukamba uneneska, wamunthu utumbikika kweniso Yehova wakondwa ukongwa asani uŵanaŵaniya anyaku.​—Ŵafilipi 2:4; Ŵahebere 13:2, 16.

13. Nchifukwa wuli kufwatukilana kweniso kuchita vinthu mwauneneska nkhwakukhumbika asani ŵanthu akutolana akota?

¹³ Mungalekanga cha kukambiskana ndi munthu yo mukutolana nayu ndipu mukambiskanengi mwakufwatuka. (Nthanthi 17:27) Munthurumi munyaki wangukamba kuti: “Kuphweriyana kweniso kuŵanaŵanirana kutitovya kuti tiziŵanengi umampha.” Muwolu waki wangumuzomerezga ndipu wangukamba kuti: “Pa ukoti widu, titanja kumwiya limoza ti, ticheza kweniso tichita vinthu mwakukolerana.” Kufwatukirana ndi kuchita vinthu mwauneneska kungakuwovyani kuti mujengi mwakukolerana ukongwa m’nthengwa ndipu ivi vingakuwovyani kuti muthereski Satana yo watimbanyizga mabanja.

MUKONDWENGI NDI AZUKU ŴINU

14. Kumbi ambuyaki aku Timote angumovya wuli kuti waje Mkhristu?

¹⁴ Azuku “nchisoti” cha ŵanthu akukota. (Nthanthi 17:6) Kuja ndi azuku nchinthu chakukondweska ukongwa ndipuso chakusisipuwa. Bayibolo lilumba ambuyaki aku Timote a Loisi, wo awovyananga ndi anyina a Enike pa kusambiza mzuku wawu weche litema. Ivi vinguwovya Timote kuziŵa kuti anyina ndi ambuyaki awona kuti uneneska wa m’Bayibolo ngwakuzirwa ukongwa.​—2 Timote 1:5; 3:14, 15.

15. Kumbi apapi akukota angawovya wuli azuku ŵawu, nanga nchinthu wuli cho atenere cha kuchita?

¹⁵ Tiyeni tiwoni nthowa yapade yo apapi akukota angawovye azuku ŵawu. Mwapapi akukota, mukuwovya kali ŵana ŵinu kuti aziŵi khumbu laku Yehova. Ndipu sonu ndi nyengu yakuti musambiziyi azuku ŵinu! Ŵana anandi akondwa kuvwisiya nkhani za m’Bayibolo zo ambuyawu atiŵakonkhoske. Kuchita ivi kung’anamuwa kuti mulonda udindu wa awiskewu cha wakuti asambizengi ŵana ŵawu uneneska wa m’Bayibolo, kwalwana. (Marangu 6:7) M’malu mwaki mutiŵawovya ŵaka. Murombengi nge mo wangurombe wakulemba sumu munyaki kuti: “Sonu po nde khongwi, nyivu ze kumutu, lekani kundijowo, A Chiuta. Muŵengi nani po ndimemeza nthazi zinu ndi mazaza nginu, mpaka ku migonezi yo yituza.”​—Sumu 71:18; 78:5, 6.

16. Kumbi apapi akukota angachita wuli kuti aleki kutimbanyizga banja la ŵana ŵawu?

¹⁶ Chakupaska chitima nchakuti apapi anyaki akukota aleremeka azuku ŵawu, mwakuti akolerana cha ndi apapi a ŵana. Kweni asani mungachita nawu vinthu mwachanju, angakukonkhoskiyani vinthu mwakufwatuka vo angatondeka kukonkhoske apapi ŵawu. Azuku anyaki agomezga kuti ambuyawu aŵazomerezgengi kuchita vinthu vo apapi ŵawu atinkhana navu. Kumbi mungachita wuli asani ve viyo? Muchitengi vinthu mwazeru ndipu muŵachiskengi kuti afwatukiranengi ndi apapi ŵawu. Muŵakonkhoskiyengi kuti Yehova wakondwa ukongwa asani aja mwakukolerana ndi apapi ŵawu. (Ŵaefesu 6:1-3) Asani mphakwenere mungaŵawovya azuku ŵinu mwakukambirana ndi apapi ŵawu suzgu lo ŵana ŵawu ŵe nalu. Mukambiranengi ndi azuku ŵinu mwambula kubisa vinthu vo mwakumanapu navu pa umoyu winu. Yiwu angayanduwa ukongwa asani mukambirana nawu mwauneneska ndipuso mwakufwatuka.

MUZOMEREZGENGI KUTI MUKOTA

17. Kumbi Akhristu wo akota angayezga mtima nuwu wo wakulemba sumu wenga nawu?

¹⁷ Asani mukota, muwonengi kuti mutondeka kuchita vinthu vo kali mwachitanga kweniso vo mukhumba kuchita. Kumbi nchinthu wuli cho chingakuwovyani kuzomerezga kuti mukota nanga mungachita wuli vinthu pa nyengu iyi? Mungajivwa nge kuti mwe ndi vyaka 30 kweni asani mutijiwona pagilasi, muwona kuti mwakota ukongwa. Mungaguŵanga cha asani ve viyo. Wakulemba sumu wanguŵeyere Yehova kuti: “Lekani kunditaya pa nyengu yinu pakuti nde khongwi; lekani kundisiya po nthazi zangu zamala.” Yezgani mtima wo wakulemba sumu uyu wenga nawu. Iyu wangukamba kuti: “Nyengu yosi ndigomezgengi mwaku imwi; ndikalumbanga imwi lutaluta.”​—Sumu 71:9, 14.

18. Kumbi Akhristu wo we pafupi kupumuwa panchitu angachita wuli kuti agwiriskiyi nchitu umampha nyengu yawu?

¹⁸ Ŵanthu anandi anozgeke limu kuti azisazgiyeku nyengu yakuzithamikiya Yehova asani azipumuwa pa nchitu. Munthurumi munyaki yo wakupumuwa pa nchitu wakukamba kuti: “Ndingunozgeke limu vo ndazamuchita asani mwana widu munthukazi wazimaliza sukulu. Ndinguŵanaŵana kuti ndiziyambi kuteŵete nge m’pharazgi wa nyengu zosi ndipu ndinguguliska katundu yosi wa bizinesi yangu kuti nditeŵete Yehova ndi mtima wosi. Ndipu ndinguromba kuti Chiuta wandilongozgi.” Asani mwe pafupi kupumuwa panchitu mungachiskika ndi mazu ngo Mulengi Mura wakukamba ngakuti: “Chingana ndi mu ukhongwi winu Ndini Iyu, ndi mwaŵanyivu ndikunyamuweningi.”​—Yesaya 46:4.

19. Kumbi ŵanthu wo akota angagwiriskiya nchitu ulongozgi nuwu?

¹⁹ Kupumuwa panchitu nchinthu chipusu cha. Wakutumika Paulo wangulunguchizga madoda kuti ngatenere kuja “ngamkanavinyu [“ngakuchita vinthu mwambula kujumpha mwesu,” NW].” Kuti muchiti ivi, mukhumbika kuja akujiko, ndi kuleka kukhumbira kuja umoyu wapachanya. Ndipu asani mwapumuwa panchitu, mungakhumbika kuchita vinthu mwalusu ndipuso mwazeru ukongwa kuluska kali. Mwaviyo, muŵengi “ŵakufurwiya nyengu zosi mu nchitu ya Ambuya, pakuziŵa kuti mu Mbuya mlimu winu kuti ngwaŵaka cha.” (1 Ŵakorinte 15:58) Muyesesengi kuchita vinthu vo vingawovya ŵanthu anyaki. (2 Ŵakorinte 6:13) Akhristu anandi achita ivi mwa kupharazga mwaphamphu uthenga wamampha, mwakukolerana ndi msinkhu wawu. Pa nyengu yo mukota mutenere kuja achanju kweniso akukho “mu chivwanu, mu unkhunthiya.”​—Tito 2:2.

ASANI MUNTHU YO MUNGUTOLANA NAYU WATAYIKA

20, 21. (a) Kumbi nchinthu wuli cho chipatuska ŵanthu akutolana mazuŵa nganu? (b) Kumbi nkhani yaku Anna yingawovya wuli vyoko mazuŵa nganu?

²⁰ Kukamba uneneska, nchakupaska chitima kuti mazuŵa nganu, nyifwa yipatuska ŵanthu akutolana. Mkhristu waziŵa kuti asani munthu yo wangutolana nayu watayika, waja ŵaka nge wagona ndipu wasimikizga kuti wazakumuwona so. (Yohane 11:11, 25) Chinanga ve viyo, iyu waja mbwenu ndi chitima chikulu. Kumbi munthu yo wakwanjiwa waki watayika wangachita wuli kuti wakunthiyepu?a

²¹ Kukumbuka vinthu vo ŵanthu wo akulembeka m’Bayibolo achitanga, kungawovya. Anna wanguja choko wati waja ŵaka m’nthengwa kwa vyaka 7 pe, ndipu pa nyengu yo nkhani yaki yalembekanga wenga ndi vyaka 84. Viwoneke limu kuti iyu wenga ndi chitima chikulu murumu waki wati watayika. Kumbi nchinthu wuli cho chingumuwovya kuti wakunthiyengepu? Iyu wateŵetiyanga Yehova Chiuta pa nyumba yakusopiyamu, musana ndi usiku. (Luka 2:36-38) Kuromba kweniso kuteŵete Yehova, kungumuwovya kuti wamalani ndi chitima kweniso phukwa lo wenga nalu nge choko.

22. Kumbi ŵanthu anyaki wo munthu yo angutolana nayu wakutayika achita wuli kuti amalani ndi phukwa?

²² Munthukazi munyaki wa vyaka 72, wati waja vyaka 10 pa uchoko wangukamba kuti: “Suzgu likulu lo nde nalu, nkhusoŵa wakulongoro nayu. Murumu wangu wandivwisiyanga umampha ukongwa. Takambiskananga vo tingachita mumpingu kweniso mu uteŵeti wachikhristu.” Choko chinyaki chikukamba kuti: “Chinanga kuti munthu watuvwa umampha asani pajumpha nyengu kweni ndawona kuti vo munthu wachita pa nyengu iyi ndivu vitovya kuti chitima chimali. Ndipu nawi ungawovya anyaku.” Munthurumi munyaki wa vyaka 67, yo muwolu waki wangutayika wangukamba so kuti: “Nthowa yakovya ukongwa yo mungamaliskiya chitima, nkhupembuzga anyinu.”

CHIUTA WAWONA KUTI AKUKOTA MBAKUZIRWA

23, 24. Kumbi Bayibolo lipembuzga wuli ŵanthu akukota kweniso vyoko?

²³ Chinanga kuti nyifwa yitititole akwanjiwa ŵidu, kweni Yehova ngwakugomezgeka nyengu zosi. Fumu Davidi yingulemba kuti: “Chinthu chimoza ndafumba ku Ambuya, chenicho ndichu ndikapenjanga; kuti ndijaririyi munyumba ya Ambuya mazuŵa ngosi nga umoyu wangu, kudaŵira kunozga kwa Ambuya, ndi kupenjeska munyumba yawu yakupaturika.”​—Sumu 27:4.

²⁴ Wakutumika Paulo wangulangula kuti: “Tumbika vyoko vo ndi vyoko veneku.” (1 Timote 5:3) Ulongozgi wo unguperekeka fundu iyi yati yakonkhoskeka, ulongo kuti mpingu utenere kovya vyoko vo vilivi akuŵawovya. Kweniso mazu ngakuti “tumbika,” ngalongo kuti tikhumbika kuwona vyoko kuti mbanthu akuzirwa. Nchinthu chakupembuzga ukongwa kwa vyoko kuziŵa kuti Yehova wativiwona kuti vakuzirwa ndipuso wativiwovya!​— Yakobe 1:27.

25. Kumbi ŵanthu akukota atenere kulutirizga kuchitanji?

²⁵ Mazu Ngaku Chiuta ngakamba kuti: “Kutowa kwa ŵanthu akukota ndi nyivu zawu.” Ndipu nyivu “nchisoti chaunkhankhu; [“asani,” NW] chandukiya mu umoyu wa urunji.” (Nthanthi 16:31; 20:29) Kwali mwe pa nthengwa pamwenga cha, muyanjengi ukongwa kuteŵete Yehova pa umoyu winu. Mwaviyo, Chiuta wakuyanjeningi kweniso wazakukupaskani umoyu wambula kumala m’charu chifya chambula matenda ndi ukoti.​—Sumu 37:3-5; Yesaya 65:20.