Bhibhiliya ya gu hi hevbudza ginani?

“Owu khuwo sasamedzo nya matimu nya guvangwe nya ndzadzi ni mafu.” (Genesi 2:4) Bhibhiliya ya gu ganeya khu gu piya khedzi planeta yathu yi manegidego khidzo. Ganiolu, ina Bhibhiliya yi ngu dzumeleyana ni esi vasiyentista va ganeyago? Wona siyeyedzo nyo khaguri.

**Gupheyani:** Gu di vangwa mafu ni ndzadzi

Ina mafu ni ndzadzi si di romo tepo yatshavbo?

Genesi 1:1 wari khuye: “Guhegulani Nungungulu a di vanga ndzadzi ni mafu.”

Ga lizana myaga nya wu 20, vasiyentista nya vangi va di gu khodwa gu khavo mafu ni ndzadzi si di romo tepo yatshavbo. Ganiolu, guya khesi va nga si tugula matshigwana yaya, nya vangi gwawe va gu khodwa gu khavo mafu ni ndzadzi si na ni maphelo.

Mafu ma di khade kharini gupheyani?

Genesi 1:2, 9 a gu tshamuseya gu khuye mafu ma diri “liphanga ni gu ma diri giwula,” na ma di fenengedzidwe khu mati.

Tshamuselo wowu wa gu seketedwa khesi vasiyentista va muhuno va nga si tugula. Biólogo nyo khaguri nyo pwani khu Patrick Shih wari khuye, planeta yathu yi diri ni “atmosfera yi nga ba yi ri mwalo phuvbo (oxigénio), kha sa nga ba si kodzega gu hefemula . . . yi di gu khatshi giwula. Revhista nya Astronomy yari khiyo: “Dzipeskiza nya dziphya dza gu yeyedza gu khidzo planeta yathu yi diri litigo li nga ba li tade khu mati, si nga ba si si kodzegi gu wona ambari vbadugwana basi mafu.”

Atmosfera yathu yi vbindrugedzide kharini khu gu gimbiya nya tepo?

Genesi 1:3-5 a gu yeyedza gu khuye gupheyani, guwonegeya gu di pheya gu beya omu nya atmosfera mafuni. Khu gu gimbiya nya tepo, lihani ni ngima si di pheya gu wonega mafuni. — Genesi 1:14-18.

Bhibhiliya kha yi ganeyi gu khiyo yatshavbo makhalelo nya womi mafuni ma giridwe khu 24 dziora nya 6 matshigu

Tsindza nya wugevesisi nya mafu ya Smithsonian ya gu ganeya gu khiyo: “Gupheyani atmosfera yathu yi di gu dzumeya gu khiyo guwonegeya nya gudugwana basi gu manega mafuni, yi bwe yi ganeya gu khiyo, gu diri ni dzighota nya dzidugwana nya metano ndrengelengeni, dzi nga ba dzi fenengedza mafu khu thondrwani.” Khu hwane nya tepo, “thondrwani nya metano yi di phalalega, ndzadzini gu khala azul.”

Womi mafuni wu manegide khu ndziya muni?

1 Litshigu nyo pheye: Guwonegeya gu di pheya gu beya omu nya atmosfera mafuni. — Genesi 1:3-5

2 Litshigu nya wuvili: Mafu ma di fenegedzwa khu mati ni lipfhi nya mati. Isoso si giride gu, gu hambaniswa mati ya vbavbatshi ni aya ya vbatshani nya ndrengelenge. — Genesi 1:6-8

3 Litshigu nya wuraru: Mati ma di patana dangamwedo, gu manega mafu nya gubange. — Genesi 1:9-13

4 Litshigu nya wuna: Gu di manega lihani ni ngima ndzadzini, gasi gu wenengedza mafu. — Genesi 1:14-19

5 Litshigu nya livbandre: Nungungulu a di vanga sirengo nya singi sa matini ni sinyoni na si ri ni makodzelo nya gu velegeyane guya khu mafumbu yaso. — Genesi 1:20-23

6 Litshigu nya livbandre na limwedo: Gu di vangwa sirengo nya mafumbu ni mafumbu, nya sikhongolo ni esi nya sidugwana. Khu guhegisa gu di vangwa patwa nyo pheye nya vathu. — Genesi 1:24-31

Genesi 1:20-27 a gu ganeya gu khuye, gupheyani gu di vangwa dzindzandzi, sinyoni, sirengo sa mafuni, khu gu hegisa gu di vangwa vathu. Vasiyentista va gu khodwa gu khavo dzindzandzi nyo pheye dzi manegide hwane nya gu vangwe sirengo nyo pheye sa mafuni, nigu vathu va manegide na gu vbindride tepo nyo laphe.

Bhibhiliya kha yi ganeyi gu khiyo sivangwa si na ba si ri ni makhalelo nyo fane, gu si manegi gu vbindrugedza khu gu gimbiya nya tepo

**Ginani egi Bhibhiliya yi gu mba ganeya?**

Vathu nyo khaguri vo ganeya gu khavo esi Bhibhiliya yi ganeyago si hambanide ni esi vasiyentista va nga si tugula. Ambari ulolo, isoso sa gu dzi seketeya avba nya guwegeleye nya mapwisiselo nya vathu maningano khesi Bhibhiliya yi ganeyago khu lisine.

Bhibhiliya kha yi ganeyi gu khiyo mafu ni ndzadzi si na ni 6 mil myaga. Vbavbandze nya isoso, ya gu ganeya gu khiyo mafu ni ndzadzi si vangidwe “guhegulani.” (Genesi 1:1) Ganiolu, Bhibhiliya kha yi ganeyi gu khiyo gu diri tepo muni.

Bhibhiliya kha yi ganeyi gu khiyo yatshavbo makhalelo nya womi mafuni ma giridwe khu 24 dziora nya 6 matshigu. Khu lisine, Bhibhiliya ya gu thumisa lito “litshigu” gasi gu thula tepo nyo khaguri. Khu giyeyedzo, iyo yo ganeya gu khiyo gu vangwa nya planeta yathu ni womi khu 6 “matshigu” ma khumbugwago omu ga Genesi gipimo 1, gu giregide khu tepo yi ranwago gupwani ‘tepo eyi Jehovhaa Nungungulu a giridego mafu ni ndzadzi.’ (Genesi 2:4) Isoso so yeyedza gu khiso, ga limwedo ni limwedo nya 6 “matshigu” nya gu vangwe si nga thula tepo nyo laphe ngudzu.

Bhibhiliya kha yi ganeyi gu khiyo sivangwa si na ba si ri ni makhalelo nyo fane gu bwe gu si manegi gu vbindrugedza khu gu gimbiya nya tepo. Libhuku la Genesi la gu ganeya gu khilo sirengo si giridwe khu “mafumbu ni mafumbu.” (Genesi 1:24, 25) Bhibhiliya ni siyensiya kha si thumisi lito “mafumbu” khu ndziya ya yimweyo. Omu nya Bhibhiliya, li na ni tshamuselo wu patago silo nya singi, nigu siyensiya ya gu li thumisa gasi gu thula silo nya gu hambane-hambane. Khu kharato, si nga kodzega gu sivangwa nya “mafumbu” nya gu fane (guya khu Bhibhiliya) si vbanyago wulanga wa wumowo, na si manegide ni gu vbindrugedza nyo khaguri khu gu gimbiya nya tepo.

Wa gu si wona kharini?

Kha nga hi si wonidego, Bhibhiliya ya gu tshamuseya tepo nya lisine nya maphelo nya mafu ni ndzadzi, edzi mafu ma nga ba ma khade khidzo gupheyani ni edzi womi wu manegidego khidzo. Ganiolu, ina Bhibhiliya yi ngu ganeya lisine maningano ni Oyu a vangidego silo sesi? Enciclopédia ya Britânica khu gingiza yari khiyo: “Gukhodwa gu womi wu di tumbunuga khavba nya gilo nya mba olovelega si ngu fana ngudzu ni esi siyensiya ya muhuno yi nga si tugula.”b

a Bhibhiliya ya gu ganeya gu khiyo lina la Nungungulu khu Jehovha.

b Enciclopédia ya Britânica kha yi ganeyi gu khiyo womi wu di vangwa.