CHAANDANO 2
Kujana Wachita Biyeni Kuti Ukkale Kulaa Manjezeezya Aalikabotu?
“Amube amanjezeezya aasalala.”—1 PETRO 3:16.
1, 2. Munkala ulakonzya kutukwabilila biyeni, alimwi kujana twamukozyanisya biyeni amanjezeezya?
MWAALUMI ufwide biya ang’onzi mung’anda yakwe mansiku. Mpawo munkala wakwe wamvwa musabilo wamubbi aanze, alimwi watalika kukuwa. Mubbi wachija. Mwini-munkala wapatamuka alimwi wabbudaanze kuyoolanga-langa, pesi wajana kuluumwide wi. Mubbi wachija chiindi loko. Mpawo moyo wakkala kumwaalumi ooyo. Niinzi chalikunoochitika nikuli munkala ooyu taakuwa pe? Mwaalumi ooyu walikunoobbidwa zintu zyakwe, kuumwa naa kujayigwa biya.
2 Myuunzi myiingi ilaabankala bakwabilila. Ikuti munkala kali mukali ulakonzya kukwabilila. Muliimwi nzila, munkala ulakonzya kukozyanisigwaa chimwi chintu chiyandikana loko nchitwakapegwaa Leza chitegwa manjezeezya. (Jakobo 1:17) Nikuli tatukwe manjezeezya, ninka tatukwe chintu chikonzya kutusololela pe. Ikuti abelesegwa munzila ilikabotu, alakonzya kutugwasya kuti tuchite zintu zili kabotu mubuumi. Lino atubone kuti manjezeezya niinzi akuti abeleka biyeni. Alubo, tuyowambuula atalaa twaambo ootu tutobela: (1) Mbwaakonzya kuyiisigwa manjezeezya, (2) nkamboonzi notweelede kubikkila maanu kumanjezeezya aabamwi, alimwi (3) kukkala katulaa manjezeezya aali kabotu kutugwasya biyeni.
NIINZI CHITEGWA MANJEZEEZYA ALIMWI ABELEKA BIYENI?
3. Bbala lyachiGiriki lyakuti “manjezeezya” lyambaanzi, alimwi lipandulula luli luzibo luli mubantu?
3 MuBbayibbele, bbala lyachiGiriki lyakuti “manjezeezya” lyaamba “kuliziba kwini-kwini.” Kusiyanaa zimwi zilenge, Leza utulengede munzila yakuti tulakonzya kuliziba mbotubede. Tulakonzya kulilanga-langa kuti tuliikuchita zintu zili kabotu na. Manjezeezya eesu alakonzya kubeleka mbuli kamboni naa mbuli mubetesi ulimukati kamyoyo yesu. Alubo alakonzya kutugwasya kulanga bube bwesu, michito yesu akusala kwesu. Alakonzya kutusololela kunzila iilikabotu naa kutupa mulandu ikuti twachita chibi. Alubo, alakonzya kutuumbulizya kuti twasala munzila iilikabotu alimwi kutubeteka kuti twasala chabufuba-fuba.
4, 5. (a) Tuzizi biyeni kuti Adamu aEva bakalaa manjezeezya, alimwi nimpinduunzi njibakajana chiindi nibakawubansya mulawu waLeza? (b) Nziizili zikozyano zitondeezya kuti bantu bakapona chiindi buKristu kabutanatalika bakali kusololelwaa manjezeezya aalikabotu?
4 Bantu bakusaanguna bakalengwa kabalaabo bube oobu. Adamu aEva bakatondeezya kuti bakalaa manjezeezya. Tulaabo bukamboni kuzwa kuleezyo zyakachitika musulaa kubisya kwabo. (Matalikilo 3:7, 8) Chuusisya nchakuti, manjezeezya aabo taakabagwasya pe kuchiindi nchicheecho. Bakali bawubansya mulawu waLeza achaali. Aboobo, bakasala kupapila Leza achaali alimwi bakaanzanaa Jehova Leza. Mbuli bantu bakamaninide, bakalizizi nzibakalikuchita alimwi teekwakachilikwe nzila yakuti baboole lubo kuli Leza.
5 Kusiyanaa Adamu aEva, bantu biingi batamaninide baliikuzuminanaa manjezeezya aabo. Muchikozyano, umwi mwaalumi uusyomeka uutegwa Jobu wakati: “Ndasinizya akujatilila kukululama kwangu; manjezeezya angu taandisinsi nekuba kuciindi comwe buyo.” (Jobu 27:6) Jobu wakali kwaaswiilila manjezeezya aakwe alimwi wakali kwaazumizya kuti amusololele mukuchita zintu zisiyene-siyene amukusala kwakwe. Nchicho chakapa kuti akkutisikane kuti manjezeezya aakwe taakali kumukatazya naa kumupa mulandu. Bona musiyano ulaakati kaJobu aDavida. Chiindi Davida naakatondeezya kutalemeka Saulo, wakali mwaami munanike waJehova, ‘moyo waDavida wakakatazikana.’ (1 Samuele 24:5) Kukatazikana ooku kwakamugwasya loko Davida, nkaambo kwakamuyiisya kuti weelede kulemeka.
6. Niinzi chitondeezya kuti manjezeezya nchipo chili mubantu boonse?
6 Chipego eechi chamanjezeezya chijanika kubabelesi baJehova luzutu na? Atulange-lange majwi akasololelwaa muuya uusalala akalembwaa mwaapostolo Paulo aakuti: “Nkaambo bamasi batakwe Mulao nibacita camumoyo makani aamu-Mulao, elyo aba batakwe Mulao balibeda Mulao beni. Aba balatondezya mulimo wa-Mulao uulembedwe mumyoyo yabo, nkabela kuciindi nciconya manjezeezya aabo aalo alazumina, amiyeeyo yabo ilabapa milandu nanka kubalubusya.” (BaRoma 2:14, 15) Nikuba bantu batazi milawu yaJehova manjezeezya aabo apa kuti chimwi chiindi bachite kweendelana azyeelelo zyaLeza.
7. Kujana manjezeezya atusowa biyeni chimwi chiindi?
7 Nikuba boobo, chimwi chiindi manjezeezya alakonzya kutusowa. Kujana atusowa biyeni? Ikuti munkala katali mukali ngatagwasyi pe. Alubo kuti mwini-munkala waleka kuswiilila kukuwa kwamunkala wakwe kulakonzya kuchitika chimwi chintu chibi. Mbumbubo, ikuti manjezeezya aswiilila zintu ziyandwaa myoyo yesu alakonzya kutusowa. Alubo, kuti twaabelesya katutakwe busolozi buzwa muJwi lyaLeza, tulakachilwa kusiyanisya chibotu achibi muzintu ziyandikana. Masimpe, kuti manjezeezya eesu abeleke kabotu tweelede kusololelwaa muuya uusalala waJehova. Paulo wakalemba kuti: “Moyo wangu ulandizuminina muMuuya Uusalala.” (BaRoma 9:1) Tulakonzya kuziziba biyeni kuti manjezeezya eesu alikusololelwaa muuya uusalala waJehova? Tweelede kwayiisya.
KUJANA TWAAYIISYA BIYENI MANJEZEEZYA EESU?
8. (a) Kujana zintu ziyandwaa myoyo yesu zyaayena biyeni manjezeezya eesu, pesi niinzi nzitweelede kubikkila maanu chiindi notusala zyakuchita? (b) Nkamboonzi maKristu nateelede kusyoma manjezeezya aabo atabakatazyi chiindi choonse? (Langa makani aalimunsi.)
8 Kujana wasala biyeni kweendelanaa manjezeezya? Bamwi balakonzya kusala zyakuchita kwiinda mukutobela mbobalimvwa ambobayeeya. Balakonzya kwaamba kuti: “Zili kabotu kweendelanaa manjezeezya aangu.” Ziyandwaa myoyo yesu zilakonzya kweena manjezeezya eesu. Bbayibbele lyaamba kuti: “Moyo wamuntu uleena kwiinda zintu zyoonse, ulijisi bulwazi bukaka kupona, taakwe uukonzya kuzibisya mbuubede.” (Jeremiya 17:9) Nkinkaako, tatweelede kutobelezya ziyandwaa myoyo yesu. Pesi, tweelede kutobelezya zintu zibotezya Jehova Leza.a
9. Kuyoowa Leza kwaambaanzi, alimwi kujana kwaasololela biyeni manjezeezya eesu?
9 Ikuti nzitusala kazyeendelana amanjezeezya eesu ayiisidwe kabotu, tuyootondeezya kuti tulamuyoowa Leza kutali kuchita ziyandwaa myoyo yesu. Atubone chikozyano chaMweendelezi uusyomeka, Nehemiya. Nehemiya wakalaa cheelelo chakubweza mali achakubbadalisya mitelo kubantu bakuJerusalema. Pesi taakachita mbuboobo pe. Nkamboonzi? Nkaambo wakali kuyoowa kubisizya Jehova kwiinda mukudyamizya bantu baLeza. Wakaamba kuti: “Mebo teendakacita obo pe, nkaambo kakuyoowa Leza.” (Nehemiya 5:15) Kuyoowa Jehova Leza, Ndeende wesu wakujulu aamoyo woonse akuyoowa kumubisizya, kulayandikana. Kuyoowa kuli boobu kuyoopa kuti tuyande busolozi buzwa muJwi lyaLeza chiindi notusala zyakuchita.
10, 11. Ngaali malayilile aazwa muBbayibbele aambuula atalaa bukande, alimwi tulakonzya kubujana biyeni busolozi buzwa muBbayibbele kuti tukonzye kwaabelesya mubuumi bwesu?
10 Muchikozyano, atulange-lange nkani yabukande. Chiindi nokuli pobwe, tweelede kusala kuti tuyoonywa na, naa kuti tatukoyoonywa pe. Chakusaanguna, tweelede kuliyiisya. Ngaali malayilile aazwa muBbayibbele aakonzya kutugwasya munkani eeyi? Bbayibbele talikasyi pe kunywa bukande chakutayindilizya. Lilamulumbayizya Jehova nkaambo wakatupa wayini. (Intembauzyo 104:14, 15) Nikuba boobo, Bbayibbele lilakukasya kukolwa amapobwe atanyoneki. (Luka 21:34; BaRoma 13:13) Kuyungizya waawo, lyaamba kuti kukolwa nchiimwi chazibi zipati zili mbuli bwaamu.b—1 BaKorinto 6:9, 10.
11 Manjezeezya aamuKristu alayiisigwa akuchenjezegwaa malayilile aaliboobo. Nkinkaako, ikuti kupobwe nkutwatambwa kakuli bukande, tweelede kulibuzya mibuzyo ili mbuli eeyi: Linoli biyeni pobwe eelyo? Lilakonzya kwiindilila akuba pobwe litanyoneki na? Nkuukuli kuleezya kwangu? Ndiponena bukande na, naa kuti, ikuti tiindanywa, tandilimvwi kabotu? Ndilakonzya na kulinyona kuti nditayindilizyi kunywa bukande? Mbuli mbotuyeeyesesya atalaa malayilile aazwa muBbayibbele amibuzyo ikonzya kubawo, tweelede kukomba kuli Jehova kuti tujane busolozi. (Bala Intembauzyo 139:23, 24.) Notuchita oobo, ngatulokukumbila kusololelwaa muuya uusalala waJehova. Alubo, tunooli tulikuyiisya manjezeezya eesu kuti ayendelane azyeelelo zyaLeza. Kuli kamwi kaambo nkitweelede kubikkila maanu notusala zyakuchita.
NKAMBOONZI NITWEELEDE KUBIKKILA MAANU KUMANJEZEEZYA AABAMWI?
Manjezeezya aayiisidwaa Bbayibbele alakonzya kukugwasya kuti usale kunywa bukande naa kutabunywa
12, 13. Ntuutuli tumwi twaambo tupa kuti manjezeezya aamaKristu asiyane, alimwi tweelede kuzibona biyeni eezi?
12 Ulakonzya kugamba kuti manjezeezya aamaKristu chimwi chiindi alakonzya kusiyana. Umwi muntu ulakonzya kubona chimwi chintu kachitambulika kataboni chibi pe, pesi umwi ulakonzya kuchibona kachitatambuliki pe. Muchikozyano, umwi muntu ulakonzya kunywa bukande abeenzinyina goko kabali kulyookezya katakatazikani mumoyo wakwe, pesi umwi zilakonzya kumukatazya mumoyo wakwe. Nkamboonzi nokuli kusiyana kuliboobu alimwi eezi zilakonzya kukujata biyeni kusala kwesu?
13 Kuli twaambo twiingi tupa kuti bantu basiyane. Twakakomezegwa munzila zisiyene-siyene. Bamwi balikuzi kuleezya kwabo nkubakali kulwanaako kuzwa chiindi, alimwi chilakonzeka kuti chimwi chiindi teebakali kuzwidilila pe. (1 Bami 8:38, 39) Kunkani yabukande, bantu bali boobo balakonzya kukatazikana mumizeezo. Ikuti muntu uli boobo wakuswaya kung’anda yako, mpawo wamupa bukande, manjezeezya aakwe alakonzya kumukasya kuti abunywe. Eezi ziyookukatazya na? Uyoomusinikizya na kuti abunywe? Peepe. Nikuba kuti ulizizi naa kuti tuzizi pe zyamupa kutanywa, amwi kuli twaambo ntwatayandi kuti utuzibe, pesi luyando lwabunyina lulakonzya kukupa kuti utamusinikizyi pe.
14, 15. Manjezeezya aabantu bamumbungano yamumwaanda wakusaanguna akalisiyene kunkani iili, alimwi Paulo wakabasungwaazya kuchitaanzi?
14 Mwaapostolo Paulo wakabona kuti manjezeezya aamaKristu amumwaanda wamunyaka wakusaanguna akalisiyene. Muchiindi eecho, maKristu amwi akali kukatazikana atalaa zyakulya zyakali kutuulwa kumituni. (1 BaKorinto 10:25) Manjezeezya aaPaulo taakali kumukasya kuli zyakulya zili boobo zyakali kuuzigwa kumisika. Kuli nguwe, mituni yakali yabuyo, alimwi taakwe niyakali kukonzya kubaa chakulya chizwa kuli Jehova. Nikuba boobo, Paulo wakamvwisisisya kuti maboneno aabo atalaa nkani eeyo akalisiyene aakwe. Chilakonzeka kuti bamwi bakali kukomba mituni kabatanaba maKristu. Kuli mbabo, kufumbwa chintu chakali kujatikizigwa mukukomba mituni chiindi, bakali kuchibona kachitatambuliki pe. Ino Paulo wakiijata biyeni nkani eeyi?
15 Paulo wakaamba kuti: “Lino swebo tubayumu tuleelede kuyumuna matenda aabaabo batali bayumu, tatweelede kulikondezya tubeni pe. Nkaambo Kristo alakwe teewakalikondezya mwini.” (BaRoma 15:1, 3) Paulo wakaamba kuti tweelede kubikka ziyandwaa bamwi mubusena bwakusaanguna kwiinda nzituyanda, mbuli mbwaakachita Kristu. Muliimwi nkani ili mbuli njiyeeyi, Paulo wakati taakali kuyoolya nyama kuti atanyonganyi mbelele zyakafwidwaa Kristu.—Bala 1 BaKorinto 8:13; 10:23, 24, 31-33.
16. Nkamboonzi aabo balaa manjezeezya abakasya kuchita zimwi zintu nibateelede kubeteka aabo balaa manjezeezya aasiyene aabo?
16 Kuli lumwi lubazu, aabo balaa manjezeezya abakasya kuchita zimwi zintu tabeelede kusinikizya bantu boonse kuti babe amaboneno aali mbuli aabo. (Bala BaRoma 14:10.) Masimpe, manjezeezya ayelede kubeleka mbuli mubetesi wesu, kutali kuti tubeteke bamwi pe. Yeeya majwi aaJesu aakuti: “Mutabeteki, kuti mutabetekwi anywebo.” (Matayo 7:1) Bantu boonse mumbungano tabeelede kubaa muzeezo wakukazyania atalaa kusala kuchitwaa manjezeezya aabamwi. Kunze lyaboobo, tuyanda kuti tubaa luyando, luumuno, tuyakane, kutali kuusisya bamwi.—BaRoma 14:19.
KUBAA MANJEZEEZYA AALI KABOTU KUTUGWASYA BIYENI?
Manjezeezya aali kabotu alakonzya kutusololela kuti tujane kubotelwa aluumuno lwamumoyo mubuumi bwesu
17. Bantu biingi mazubaano balaa manjezeezya aalibiyeni?
17 Mwaapostolo Petro wakalemba kuti: “Amube amanjezeezya aasalala.” (1 Petro 3:16) Manjezeezya aali kabotu mumeso aaJehova nchipo chiyandikana loko. Alisiyene amanjezeezya aabantu biingi mazubaano. Paulo wakapandulula aabo “bali amyoyo yakalembwa mbuli mbwiilemba insimbi ipya.” (1 Timoteo 4:2) Nsimbi iipya ilatenta alimwi ipa kuti lukanda lutilibale, lutamvwi kuchisa. Bantu biingi balaa manjezeezya aafwide, atachikonzyi kubachenjezya, kubapa mulandu naa kubabeteka chiindi nobabisya. Bantu biingi mazubaano balabotelwa kuti manjezeezya aabo tabapi mulandu pe chiindi nibabisya.
18, 19. (a) Kugwasya biyeni kulimvwa kulaa mulandu naa kulaa nsoni? (b) Tweelede kuchita biyeni kuti kulimvwa katulaamulandu kakulikwiinkilila kunembo nikuba kuti twakeempwa kale?
18 Kulimvwa kulaamulandu njiimwi nzila manjezeezya aako njakubuzyaayo kuti wachita chibi. Kuti sizibi weempwa akaambo kakulimvwa oobo, ulakonzya kulekelelwa nikuba kuti chibi chakwe nchipati biyeni. Muchikozyano, chiindi Mwaami Davida naakabisya wakalimvwa kalaamulandu, pesi nakeempwa kazizwa aansi aamoyo wakalekelelwa. Nzila njakasulaayo chibi akuyanda kuswiilila milawu yaJehova, zyakapa kuti abone kuti Jehova “mubotu, ulafwamba kujatila.” (Intembauzyo 51:1-19; 86:5)Tweelede kuchita biyeni kuti kulimvwa katulaamulandu naa kubaa nsoni kakulikwiinkilila kunembo nikuba kuti twakeempwa akulekelelwa kale?
19 Chimwi chiindi manjezeezya aasizibi alakonzya kwiinkilila kunembo kamupa mulandu alimwi kalikumukatazya nikuba kuti kuchita oobu takuchigwasyi pe. Muzyiimo zili boobo, tweelede kubaa choonzyo chakuti Jehova mupati kwiinda myoyo yesu. Tweelede kusyoma luyando lwakwe alulekelelo lwakwe mbuli mbotusungwaazya bamwi kuchita oobo. (Bala 1 Johane 3:19, 20.) Kuli lumwi lubazu, manjezeezya aalikabotu ayeta luumuno lwamumoyo, kulyiiba akubotelelwa, zitajaniki munyika mazubaano. Mazubaano, bantu biingi bakali kuchita zibi zipati, baliikubotelwa alimwi bali kukomba Jehova Leza kabalaa manjezeezya aali kabotu.—1 BaKorinto 6:11.
20, 21. (a) Bbuku eeli lyakalembelwa kuti likugwasye kuchitaanzi? (b) Mbotuli maKristu tulaa lwaangunuko luli, pesi tweelede kulubelesya biyeni?
20 Bbuku eeli lyakalembelwa kuti likugwasye kuti ujane kubotelwa akuti ukkale kulaa manjezeezya aali kabotu, mubweende oobu bubi bwaSaatani. Pesi, tachaambi kuti bbuku eeli lilaa malayilile amilawu yoonse iizwa muBbayibbele, itakugwasye kulanganaa zyiimo zisiyene-siyene buzubaa buzuba. Aboobo, utalangilili milawu ilaantanganana kumakani aamanjezeezya. Makanze aabbuku eeli ngakukugwasya kuti uyiisye manjezeezya aako kwiinda mukubala Jwi lyaLeza akubelesya nzyobala mubuumi bwako. Kusiyanaa Mulawu wakapegwa Musa, “mulao wa-Kristo” usungwaazya bawuswiila kuti bapone kabasololelwaa manjezeezya aabo amalayilile aazwa muBbayibbele ikutali milawu ilembedwe aansi. (BaGalatiya 6:2) Jehova wakapa maKristu lwaangunuko lupati. Nikuba boobo, Jwi lyakwe litwaambila kuti tutabelesyi lwaangunuko oolo kuti ‘tusise bubi.’ (1 Petro 2:16) Kunze lyaboobo, lwaangunuko oolu lutupa chiindi chibotu loko chakutondeezya mbotumuyanda Jehova.
21 Kukomba, kubona mbokonzya kupona kweendelana amalayilile aazwa muBbayibbele akuchita kweendelanaa nzyowasala, ziyoopa kuti wiinkilile kunembo kuchita mbuli mbuwakali kuchita chiindi nwaakatalika kwiiya atalaa Jehova. ‘Miyeeyo’ yako iyooyiisigwa kwiinda mukubelesegwa. (BaHebrayo 5:14) Manjezeezya ayiisidwe kweendelanaa zizwa muBbayibbele ayookugwasya mubuumi bwako bwabuzubaa-buzuba. Mbuli munkala mukali uukuwa mansiku kuti akuchenjezye naamvwa chimwi chintu, manjezeezya aako ayookugwasya kuti usale zintu zibotezya Wuso wakujulu. Eeyi ninzila mbotu loko yakuti ukkale kuli muluyando lwaLeza!
a Bbayibbele litondeezya kuti kubaa manjezeezya atakatazikani teensi nkuko kuyandikana luzutu. Muchikozyano, Paulo wakalemba kuti: “Nsiliboni kaambo, nekuba boobo tensi boobo mbundulamikidwe pe. Mwami nguundilingula.” (1 BaKorinto 4:4) Nikuba aabo bapenzya maKristu, mbuli mbwaakali kuchita Paulo, balakonzya kubapenzya manjezeezya aabo katabakatazyi pe, nkaambo banoyeeya kuti Leza ulazitambula nzibachita. Nkinkaako, manjezeezya eesu ayelede kuba kabotu mumeso eesu amumeso aaLeza.—Incito 23:1; 2 Timoteo 1:3.
b Madokotela miingi aamba kuti kutayindilizya kunywa bukande takukonzeki pe kuli bachankolwa, pesi aamba kuti “kutayindilizya” chaamba kutabunywa biya pe.