ZYAKACHITIKA MUBUUMI
Jehova Wakaswiilila Nkombyo Zyangu
BUMWI buzuba mansiku kandili aaminyaka iili 10, ndakalanga kujulu mpawo ndakabona julu kalitubide bu anyenyeezi. Ndakafugama mpawo ndakomba. Nikuba kuti ndakachili kusaanguna kwiiya atala aJehova, pesi ndakamubuzya zyoonse zyakali kundikataazya. Aachiindi eechi, mpimpawo mpundakasaanguna kuba aafwiifwi aJehova Leza, ‘Uuswiilila mipailo.’ (Int. 65:2) Muleke ndimubuzye kuti nkamboonzi nindakakomba kuli Leza ngundakalitanaba aachiindi pe kandili ndayiya atala anguwe.
KUSWAYA KWAKACHINCHA BUUMI BWANGU
Ndakazyalwa mu22 December 1929 kuNoville, muunzi muniini wakali aamapulazi aali 9 aakali aafwiifwi akuBastogne kuBelgia Ardennes. Zintu nzindakali kuchita kandichili muniini kandili aabazyali bangu kupulazi zyakali kundinoneezya. Ime amwanikaangu Raymond twakali kukama ng’ombe buzuba abuzuba akugwasilizya mukutebula. Bantu bamuchilawu chesu bakali kubelekelaamwi kabagwasyania kuchita milimu iisiyene-siyene.
Kandilaamwi abamumpuli yangu katulikubeleka mupulazi lyesu
Bazyali bangu, Emile a-Alice bakasimpide miyanda muchikombelo chaRoma. Nsondo ansondo bakali kwiinka kuMisa. Nikuba oobo, kuma1939, mapayona aku-England bakasika muchilawu chesu mpawo bakapa ndeende magazini yakali kutegwa Consolation (lino itegwa Amubuke!) kuchitila kuti kayijana chiindi choonse. Ndeende wakafwambaana kuziba kuti zyakali mumagazini eeyi nkasimpe alubo wakasaanguna kubala Bbayibbili. Naakaleka kwiinka kuMisa, basimayakilane besu bakali beenzinyina bakasaanguna kuyaka biya akunyema kabali kumukazya. Bakasungilizya ndeende kuti akkale kanjila Roma alubo chiindi nibakali kwaambuula aandeende, bakayinoonga banyemezyania biya.
Zyakali kundichisa loko nindakali kubona ndeende kalikujatwa munzila eeyi abasimayakilane. Eezi nzizyo zyakapa kuti ndikombe kandikumbila Leza kuti agwasye ndeende. Eeyi njinjiyo nkombyo njindaamba kumasaangunino aachiiyo eechi. Ndakabotelwa loko chiindi basimayakilane nibakaleka kukataazya ndeende. Ndakaba aachoonzyo chakuti Jehova nguLeza ‘Uuswiilila mipailo.’
MBUBWAKABEDE BUUMI MUCHIINDI CHANKONDO
Masooja baNazi Germany bakanjila changuzu muBelgium mu10 May 1940. Eezi zyakapa kuti bantu biingi bachije muBelgium. Mpuli yesu yakachijila kuFrance nkwiili kumusaanza. Nitwakali kuchija, chimwi chiindi twakali kwiinda mundawu ziyoosya mubakali kulwanina masooja aakuGermany aFrance.
Nitwakabweeda kupulazi lyesu, twakajana zintu zyesu zyiingi kazili zyabbigwa. Kwakali kwasyaala munkala wesu kupela uutegwa Bobbie, nguwe wakatutambula. Zintu eezi zyakachitika zyakapa kuti ndilibuzye kuti, ‘Nkamboonzi nikuli nkondo amapenzi?’
Nindakachili mulombe, ndakasaanguna kuswena aafwiifwi aJehova
Aachiindi nchicheecho, twakasungwaazigwa loko akutuswaya nkwaakali kuchita Mukwesu Emile Schrantz. Mukwesu Schrantz,a wakali mwaalu uusyomeka alubo wakali payona. Wakapandulula kabelesya Bbayibbili kuti nkamboonzi nikuli mapenzi alubo wakasandula iimwi mibuzyo yangu yakali atala abuumi. Ndakaba aabweenzuma busimide aJehova alubo ndakaba aachoonzyo chakuti nguLeza uuli aaluyando.
Nkondo kayitanamana, bamumpuli yesu bakali kukkala kabaambuuzyania abamwi Bakamboni. Mu-August 1943, Mukwesu José-Nicolas Minet wakatuswaya kupulazi lyesu kuti azoope nkani. Wakabuzya kuti, “Mbaani bayanda kubbabbatizigwa?” Ime andeende twakatambika mpawo twakabbabbatizigwa mukalonga kakali aafwiifwi apulazi lyesu.
MuDecember 1944, masooja bakuGermany bakabusya iimwi nkondo mpati yakazooba yamamanino ku-Europe nkwiili kububbila. Twakali kukkala aafwiifwi ankubakali kulwanina. Twakayuba mung’anda yaansi kwamweezi uumwi. Limwi zuba nindakazwa aanze kuti ndikakusanine banyama, ntyavu yakawuma mupulazi lyesu mpawo yakavumbula chiluli chang’anda yakuyobweda zintu. Musooja waku-America wakali mubbondo lyabanyama, wakoompolola kati, “Ona aansi.” Ndakachijaana ndakoona aafwiifwi anguwe mpawo wakandizwaatika ngwaani yakwe yankondo mumutwe kuti indikwabilile.
MBUNDAKASIMA MUBUKOMBI
Buzuba mbutwakachada
Niyakamana nkondo, twakali kukkala katubonana aabakwesu abachizi bamumbungano yakuLiège. Mbungano eeyi yakali kule amakkilomita aali 90 kuzwa nkutwakali kukkala. Mukuya kwachiindi, kwakajulwa kabunga kaniini kuBastogne kakunjila miswaangano yambungano. Ndakasaanguna kubeleka mubbizinesi lyamitelo mpawo ndakajana mweenya wakuti ndiiye zyamulawu. Mukuya kwachiindi, ndakazoobelekela muwofesi yamfulumende. Mu1951, twakaba aamuswaangano wabbazu muniini muBastogne. Muswaangano ooyu wakanjilwa aabantu basika ku100 kuswaanizya awumwi muchizi payona musungu wakali kutegwa Elly Reuter. Muchizi Elly wakachova bbasikili kwamakkilomita aali 50 kuti azoonjile muswaangano ooyu. Kakutanayinda chiindi, twakayandana mpawo twakasyomezyania kukwatana. Elly wakali watambwa kuti azoonjile Chikolo chaGiliyadi ku-United States. Wakazoolembela bakumawofesi mapati lugwalo kalikubabuzya kuti tachikonzyi pe kunjila chikolo alubo wakababuzya kuti nkamboonzi. Mukwesu Knorr, wakali kuzulwida bakombi baLeza aachiindi eecho, wakamusandula kuti amwi limwi zuba wakali kuzookonzya kunjila Chikolo chaGiliyadi kalaamwi amulumaakwe. Twakachada muFebruary 1953.
Elly amwaneesu mulombe uutegwa Serge
Mumunyaka nguyooyu, ime amwanakazi wangu twakanjila muswaangano wakali aamutwe utii, New World Society kuYankee Stadium kuNew York. Katuli nkukooko, ndakabonana aawumwi mukwesu wakandipa mulimu mubotu alubo wakandibuzya kuti tulongele ku-United States. Nitwakayikombela nkani eeyi, ime a-Elly twakasala kuti tuukake mulimu ooyo mpawo tubweede kuBelgium kuti tukagwasilizye kukabunga kaniini kakali aabasikupupulula basika ku10 kuBastogne. Munyaka wakatobela, twakabotelwa nitwakaba aamwana mulombe wakali kutegwa Serge. Chuusisya nchakuti, kali aamyeezi iili 7, Serge wakachiswa mpawo wafwa. Twakakomba katubuzya Jehova mbutwakali kulimvwa alubo bulangilizi bwabubuke bwakatusimya.
MULIMU WACHIINDI CHOONSE
Mu-October 1961, ndakajana mulimu wakali kundizumizya kupayona. Mubuzuba mbuboobo, ndakafoonenwa aawumwi mubelesi wamutabi wakuBelgium. Wakandibuzya kuti ndilakonzya na kubeleka kandili mubelesi wabbazu (lino wiitwa kuti mulangizi wabbazu). Ndakamusandula kuti: “Tulakonzya na kuti tusaangune twapayona mpawo nitutazoochite mulimu ooyu?” Bakwesu bakazootuzumizya kuti tupayone. Twakasaanguna kupayona muJanuary 1962. Nitwakapayona kwamyeezi iili 8, twakasaanguna mulimu wabbazu muSeptember 1962.
Twakabeleka mumulimu wabbazu kwaminyaka iibili mpawo twakazookumbilwa kuti tubelekele kuBbeteli kuBrussels. Twakasaanguna kubelekela kuBbeteli mu-October 1964. Twakajana zilongezyo zyiingi akaambo kamulimu ooyu mupya. Kakutanayinda chiindi, Mukwesu Knorr wakatuswaya kuBbeteli mu1965 mpawo ndakagamba nindakasalwa kuti ndibe mubelesi wamutabi. Nikwakayinda chiindi, ime a-Elly twakazootambwa kuti tunjile kkilasi yachi41 yaChikolo chaGiliyadi. Majwi aaMukwesu Knorr ngakaamba kakuli kwayinda minyaka iili 13 akazuzikizigwa. Nitwakagilajuweta, twakabweeda kuBbeteli yakuBelgium.
KULWANINA LWAANGUNUKO LWESU LWABUKOMBI
Kwaminyaka myiingi, ndakali aachilongezyo chakubelesya luzibo lwazyamilawu ndundakajana kuti ndiiminine bakombi baJehova ku-Europe akulizimwi nyika kuti bakombe Leza kabaangunukide. (Flp. 1:7) Akaambo kamulimu ooyu, ndakazibana aabalupati-pati bamfulumende bamunyika zyiinda ku55 ooko mulimu wesu nkuwakali kukasigwa. Kwiinda kuti ndisyome luzibo ndundakali aalo lwazyamilawu, ndakali kubuzya balupati-pati kuti ndili mubelesi waLeza. Chiindi choonse ndakali kukumbila Jehova kuti andizulwide nkaambo ndakalizi kuti “moyo wamwami [naakuti wamubetesi] uli mbuli tulonga twamaanzi mujanza lya Jehova. Ulaunyona kufwumbwa nkwayanda kuti utozye.”—Tus. 21:1.
Ndichiyeeyede nindakali kwaambuula aawumwi mwaalumi wakuPaliyamenti yaku-Europe. Ndakali ndamukumbila kwaziindi zyiingi kuti ndaambuulaawe mpawo kumamanino wakazoozumina. Wakazoondibuzya kuti, “Ndikupede maminiti aali 5 kupela.” Ndakakotamika mutwe aansi mpawo ndasaanguna kukomba. Mwaalumi ooyu wakayoowa mpawo wakandibuzya kuti ndalikuchitaanzi. Ndakabusya mutwe mpawo ndamubuzya kuti, “Ndalikulumba Leza nkaambo uli uumwi wababelesi bakwe.” Wakabuzya kuti, “Ulikwaambaanzi?” Ndakamutondeezya lugwalo lwa Baroma 13:4. Mwaalumi ooyo wakali kulilemeka Bbayibbili, nkinkaako, vesi eeyi yakamujata-jata. Kwakaba mpinduunzi? Wakazoondipa maminiti aali 30 kuti twaambuule alubo nzitwakaambuula zyakazwidilila. Mwaalumi ooyu wakaamba kuti ulawulemeka mulimu wesu.
Kwaminyaka myiingi ku-Europe, bakombi baJehova bakatolwa kunkuta akaambo kakutatola lubazu muli zyankondo, kukwabililwa kwabana, nkani zyakubbadala mitelo azimwi. Ndakaba aachilongezyo chakubona Jehova mbaakatugwasya kuti tuzunde akuti tuzwidilile. Bakamboni baJehova bakawina munkani zyiinda ku140 munkuta mpati yaku-Europe.
MULIMU WAKAVULA KUCUBA
Kuma1990, ndakabeleka aaMukwesu Phillip Brumley wakumawofesi mapati aMukwesu Valter Farneti waku-Italy kuti tugwasye bakwesu abachizi bakuCuba kuti bakombe Jehova kabaangunukide nkaambo mulimu wesu wakalikasidwe kunyika eeyi. Ndakalembela wofesi yiiminina bantu bakuCuba iili muBelgium lugwalo mpawo ndakakubonana aawalupati-pati wakasalidwe kuti atugwasye munkani eeyi. Nitwakaambuuzyania kakusaanguna, twakakachilwa kuti tumupandulwide kabotu zintu zyakali kupa kuti mfulumende yakuCuba ikasye mulimu wesu.
Kandili aaPhilip Brumley aValter Farneti chiindi nitwakaswaya kuCuba kuma1990
Nitwakamana kukomba kuli Jehova kuti atuzulwide, twakakumbila kuti tutumizye maBbayibbili aali 5 000 kuCuba. Balupati-pati bakatuzumizya. MaBbayibbili aaya akasika kabotu alubo akapegwa bakwesu. Twakabona kuti Jehova wakazilongezya zyoonse nzitwakachita. Twakazookumbila lubo mvumo yakuti tutumizye maBbayibbili aambi aali 27 500. Mfulumende yakatuzumizya lubo. Kugwasya bakwesu abachizi bakuCuba kuti umwi awumwi wabo abe aaBbayibbili kwakapa kuti ndibotelwe loko.
Ndakaswaya kuCuba kwaziindi zyiingi kuti ndikagwasye bakwesu abachizi kuti bakombe Jehova kabaangunukide. Mulimu ooyu ngundali kuchita wakandigwasya kuti ndimvwanane aabalupati-pati bamfulumende biingi.
KUGWASYA BAKOMBIMA KURWANDA
Mu1994, bantu bayinda 1 000 000 bakajayigwa chiindi bantu nibakali kulwana akaambo kakusaluulana misyobo muRwanda. Zilawusisya kuti bamwi bakombima ambabo bakajayigwa. Kakutanayinda chiindi,kwakasalwa kabunga kabakwesu kuti kagwasye bakwesu abachizi kuti bajane zintu zyakuponaazyo.
Kabunga kesu nikakasika kudolopo pati lyaRwanda litegwa Kigali, twakajana kuti miduli yawofesi yabusanduluzi amiduli yang’anda kusikila mabbuku yakali yadubulwa kwaziindi zyiingi. Twakamvwa makani miingi aawusisya akali atala abakwesu abachizi bakajayigwa aamapanga mapati. Alubo twakamvwa aamwi makani akali atala ambubakatondeezyania luyando bakwesu abachizi aaba. Muchikozyano, twakabonana aawumwi mukwesu muTutsi wakasisidwe mumpako kwamazuba aali 28 ayimwi mpuli yaBakamboni bachiHutu. Nitwakali aamuswaangano kuKigali, twakasungwaazya bakwesu abachizi bayinda ku900 alubo twakabawumbulizya.
Kuchimwensi: Bbuku lyakawumwa aantyavu kuwofesi yabusanduluzi
Kuchilisyo: Nitwakali kubeleka kuti tugwasye bakwesu azintu zyakuponaazyo
Twakazooyinka kuZaire (lino yiitwa kuti Democratic Republic of the Congo) kuti tukayanduule Bakamboni biingi bakuRwanda bakali bachijila kumakkeempu aakali aafwiifwi adolopo lyaGoma. Twakababula, nkinkaako twakakomba katukumbila Jehova kuti atugwasye kuti tubajane. Twakazoobona uumwi muntu wakali kweenda kunembo lyesu kaza kulindiswe, mpawo twakamubuzya kuti wakalibazi na Bakamboni baJehova. Wakasandula kuti, “Iiyi ndili Kamboni waJehova. Ndilakonzya kumutola kukkomiti yabakwesu bagwasilizya nikwachitika mapenzi.” Nitwakamana kusungwaazyania abakwesu bakali mukkomiti yakugwasya, twakazoobonana aabakombima bakachija kulimbabo basika ku1 600. Twakabawumbulizya akubasungwaazya. Alubo twakababalila lugwalo lwakazwa kuKabunga Keendelezya. Bakwesu abachizi aaba bakabotelwa loko nibakamvwa majwi aasungwaazya aakuti: “Tukkala katumukombela. Tulizi kuti Jehova tazoomulekelezyi pe.” Majwi aaya aakazwa kuKabunga Keendelezya akali aachoonzyo. Mazubaano, kuRwanda kuli Bakamboni bayinda ku30 000.
NDAKAKANZA KUKKALA KANDISYOMEKA
Mu2011, mwanakazi wangu Elly wakafwa. Twakali twaba aaminyaka iili 58 katulaamwi. Jehova wakanduumbulizya chiindi nindakamubuzya mbundakali kulimvwa munkombyo. Alubo kubuzya bamwi makani mabotu aaBwaami kwakanduumbulizya.
Nikuba kuti ndaba aaminyaka iili kuma90, ndichikambawuka mviki amviki. Ndilabotelwa kugwasilizya kuDipatimenti yaMulawu ookuno kumutabi wakuBelgium, ndigwasya bamwi kandibabuzya zintu zyakandichitikila mubuumi akusungwaazya bachiniini bali mumpuli yaBbeteli.
Kwaminyaka iisika ku84 yayinda, ndakakomba kuli Jehova kakusaanguna. Aawa mpimpawo mpundakasaanguna kuswena aafwiifwi anguwe. Ndilamulumba Jehova akaambo kakuti wakaswiilila nkombyo zyangu kwabuumi bwangu boonse.—Int. 66:19.b
a Zyakachitika mubuumi bwaMukwesu Schrantz zyakapupululwa muNgaziyakulinda yaChikuwa yamuSeptember 15, 1973, pp. 570-574.
b Nichakali kulembwa chiiyo eechi, Mukwesu Marcel Gillet wakoona mulufu mu4 February, 2023.