Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
FEBRUARY 3-9
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 12-14
“Cizuminano Icimujatikizya”
(Matalikilo 12:1, 2) Lino Jehova wakaambila Abramu kuti: “Kozwa mucisi cako, usiye basazinyoko abamuŋanda yabauso, uunke kucisi nconditiikutondezye. 2 Ndiyoopa kuti ube cisi cipati alimwi ndiyookulongezya akupa kuti zina lyako lilemekwe alimwi uyooba cilongezyo kubantu.
it-1 522 ¶4
Cizuminano
Cizuminano a Abrahamu. Kulangilwa kuti cizuminano Leza ncaakapanga a Abrahamu cakatalika kubeleka ciindi Abramu (Abrahamu) naakazabuka Mulonga wa Firate kuya ku Kanana. Cizuminano ca Mulawo cakapangwa nokwakainda myaka iili 430. (Gal. 3:17) Jehova wakalibandikide kale a Abrahamu ciindi naakali kukkala ku Mesopotamiya, nkokuti ku Uri mucisi caba Kasidi, eelyo naakamwaambila kuunka kucisi eeco ncaakali kuyoomutondezya Leza. (Mil. 7:2, 3; Matl. 11:31; 12:1-3) Lugwalo lwa Kulonga 12:40, 41 lutwaambila kuti kumamanino aamyaka iili 430 yakukkala mucisi ca Egepita alimwi amunyika ya Kanana, “mubuzuba mbubonya oobu” bana Israyeli, balo ibakali mubuzike mucisi ca Egepita, bakaangununwa. Buzuba mbobakaangununwa mucisi ca Egepita bwakali buzuba bwa Nisani 14, mu 1513 B.C.E., buzuba bwa Pobwe Lyakwiindilila. (Kul. 12:2, 6, 7) Kulibonya kuti eeci citondezya kuti Abrahamu wakazabuka Mulonga wa Firate kuunka ku Kanana mubuzuba bwa Nisani 14, mu 1943 B.C.E., alimwi kuboneka kuti eeci nceciindi cizuminano ca Abrahamu nocakatalika kubeleka. Leza wakalibonya alimwi kuli Abrahamu naakasika ku Kanana kucooko caku Sekemu akuyungizya kwaamba majwi aambi kucisyomezyo kwiinda mukwaamba kuti, “Ndiyoopa nyika eeyi kulunyungu lwako,” calo cakatondezya kuti cizuminano eeci cileendelana acisyomezyo cakapegwa mumuunda wa Edeni, calo cakayubununa kuti “lunyungu” oolu lwakali kuyoopona kali muntu, nkokuti wakali kuyoozyalwa mumulongo wazyalani lyabantu. (Matl. 12:4-7) Twaambo atumbi ntwaakaamba Jehova tulilembedwe kulugwalo lwa Matalikilo 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
(Matalikilo 12:3) Ndiyoobalongezya aabo bakulongezya akusinganya yooyo uukusinganya, alimwi mikwasyi yoonse yaanyika iyoolongezyegwa kwiinda mulinduwe.”
w89 7/1 3 ¶4
Kaambo Ncomweelede Kuzyiba Makani Aamasimpe Kujatikizya Abrahamu
Abrahamu wakasyomezyegwa cisyomezyo cigambya kapati alimwi wakacimvwa kacaambwa ziindi zimbi zyobilo. (Matalikilo 18:18; 22:18) Kutegwa acizuzikizye cisyomezyo cakwe, Leza mane buya uyoobabusya bantu ibazwa mumikwasyi yiindene-indene iitacikwe luzubo lupona. Bantu ibayoobusyigwa bayookkomana citaambiki nkaambo bunji bwabo bayoobukila kubuumi bukozyenye abuumi bwamu Paradaiso bwalo ibwakasweeka kumatalikilo. Mpoonya bayakuyiisyigwa mbobakonzya kuba acoolwe cakupona mane kukabe kutamani.—Matalikilo 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
(Matalikilo 13:14-17) Kabali baandaana kale a Loti, Jehova wakati kuli Abramu: “Abusena aawo mpobede, tambya meso aako kunyika akumusanza, kujwe akumbo, 15 nkaambo nyika yoonse njobwene, ndilakupa yebo alunyungu lwako kuti ibe cikono citamani. 16 Alimwi ndilapa kuti lunyungu lwako lube mbuli musenga, kutegwa naa muntu umwi kakonzya kuubala musenga uuli anyika, nkokuti lunyungu lwako lulakonzya kubalwa. 17 Nyamuka koya weendeende munyika eeyi, mubulamfwu amubwamba bwanjiyo boonse, nkaambo ndilakupa njiyo.”
it-2 213 ¶3
Mulawo
Kweelana abumboni bwamakani aakaindi, basyaazibwene bamwi baamba kuti ciindi sikuula nyika naakali kuyanda kuula nyika, wakali kutondezyegwa nyika eeyo abusena mpoilibonya yoonse kubikkilizya amoigolela minyinza yanjiyo. Ciindi sikuula naakali kwaamba kuti, “ndaibona,” wakali kutondezya kuti wazumina kweelana amulawo. Ciindi Jehova naakaambila Abrahamu cisyomezyo cakuti ulapegwa nyika ya Kanana, wakaambilwa kuti asaangune kulanga muzyooko zyoonse zyone. Pele Abrahamu kunyina naakaamba kuti, “ndaibona,” ambweni akaambo kakuti Leza wakamwaambilide kuti uyoopa Nyika Yakasyomezyedwe kulunyungu lwa Abrahamu, kumbele. (Matl. 13:14, 15) Mbwaakali mwiiminizi wabana Israyeli wamumulawo, Musa wakaambilwa ‘kwiibona’ nyika kutegwa, ikuti naa wabona kuti ili kabotu kweelana amuzeezo wabasyaazibwene, wakali kunootondezya kuti nyika eeyo inga yaba mumaanza aabana Israyeli kweelana amulawo kutegwa ibe yabo kwiinda mukusololelwa a Joshua. (Dt. 3:27, 28; 34:4; alimwi amubone Saatani ncaakacita kuli Jesu kweelana alugwalo lwa Matayo 4:8.) Acimbi cintu icakali kulibonya kuti cakali kweendelana amulawo nguwenya ooyu nceeci: kweendeenda munyika naa kunjila mulinjiyo amakanze aakwiibweza. (Matl. 13:17; 28:13) Muzilembedwe zimwi zyansiku, mweelwe wazisamu izyakali mubusena bumwi abumwi ibwakali kusambalwa zyakali kulembwa.—Amweezyanisye a Matl. 23:17, 18.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matalikilo 13:8, 9) Aboobo Abramu wakaambila Loti kuti: “Tutazwangani kaka, mebo anduwe, nobaba beembezi bangu abeembezi bako nkaambo tuli banabunyina. 9 Ulakonzya kubweza kufwumbwa lubazu lwanyika eeyi ndoyanda. Ndilomba kuti twaandaane. Ikuti naa ulaunka kulumwensyi, nkokuti mebo ndilaunka kululyo; pele ikuti naa uunke kululyo, mebo ndilaunka kulumwensyi.”
w16.05 5 ¶12
Amumanizye Mazwanga Munzila Yaluyando
Ibbaibbele lilatondezya babelesi ba Leza mbobakonzya kubamba luumuno ciindi nokuli kutamvwana. Mucikozyanyo, Abrahamu a Loti imwana wamunyina boonse bakavwubide banyama banji, aboobo beembezi babo bakatalika kuzwangana akaambo kakuti nyika yakaceya cakuti tiibakali kukonzya kukkala antoomwe. Akaambo kakuti Abrahamu wakali kuyanda luumuno, wakalekela Loti kusala nyika mbotu kapati. (Matalikilo 13:1, 2, 5-9) Eelo kaka taciliboteli cikozyanyo eeci! Sena Abrahamu wakapenga mane kusikila kulufwu akaambo kabwaabi oobu? Peepe. Tiilyakalampa, Jehova wakasyomezya Abrahamu kuti wakali kuyoomulongezya azintu zinji kwiinda aali zyeezyo nzyaakasweekelwa. (Matalikilo 13:14-17) Ncinzi ncotwiiya? Nokuba kuti twasweekelwa munzila imwi, Jehova uyootulongezya ikuti twaambo twatubamba munzila yaluyando.—Amubone bupanduluzi buyungizyidwe.
(Matalikilo 14:18-20) Mpoonya Melekizedeki imwami waku Salemu wakaleta cinkwa awaini; wakali mupaizi wa Leza Mupatikampatila. 19 Eelyo wakamulongezya akwaamba kuti: “Aalongezyegwe Abramu kuli Leza Mupatikampatila, Mulengi wajulu anyika; 20 Alimwi aatembaulwe Leza Mupatikampatila, Iwaaba basikukupenzya mujanza lyako!” Mpoonya Abramu wakamupa cipaanzi cakkumi cazintu zyoonse.
(Bahebrayo 7:4-10) Amubone mbwaakali mupati muntu ooyu, ooyo Abrahamu silutwe wamukwasyi, ngwaakapa cakkumi cazintu zibotu kapati nzyaakasaala. 5 Masimpe, kweelana ambowaamba Mulawo, aabo bazwa mubana basankwa ba Levi ibatambula mulimo wabupaizi balaililwa kubweza cakkumi kubantu, nkokuti, kuzwa kubanabokwabo, nokuba kuti aaba mbaluzubo lwa Abrahamu. 6 Pele muntu ooyu watakali kuzulilwa mumulongo wazyalani lyaba Levi wakatambula zyakkumi kuli Abrahamu alimwi wakamuleleka ooyo wakajisi zisyomezyo. 7 Lino tacikazyigwi pe kuti imusyoonto ulelekwa amupati. 8 Kulubazu lumwi ibantu bafwa mbabatambula zyakkumi, pele kulubazu lumbi imuntu uutambula ngooyo uucitilwa bumboni bwakuti muumi. 9 Alimwi inga kwaambwa kuti naba Levi ooyo uutambula zyakkumi, awalo wakapa zyakkumi kwiinda muli Abrahamu, 10 nkaambo tanaakaningaba lunyungu lwasyaanyinakulu ciindi Melekizedeki naakaswaangana anguwe.
it-2 683 ¶1
Mupaizi
Melekizedeki mwami waku Salemu wakali mupaizi (ko·henʹ) uulibedelede. Bbaibbele talyaambi mulongo wazyalani lyakwe, nkwaakazyalilwa naa lufwu lwakwe. Bupaizi bwakwe tiibwakali bwakukona buya pe alimwi wakanyina iwakamutaangunina naa wakamulida zina lyabupaizi bwakwe. Melekizedeki wakali mwami alimwi amupaizi aciindi comwe. Bupaizi bwakwe bwakalisumpukide kapati kwiinda bupaizi bwaba Levi, nkaambo Levi, munzila imwi wakapa zyakkumi kuli Melekizedeki mbwaanga wakacili mucibuno ca Abrahamu ciindi Abrahamu naakapa zyakkumi kuli Melekizedeki alimwi akulongezyegwa anguwe. (Matl. 14:18-20; Heb. 7:4-10) Kwiinda muzintu eezyi, Melekizedeki wakali kwiiminina Jesu Kristo, “mupaizi lyoonse mane kukabe kutamani mbubonya mbuli Melekizedeki.”—Heb. 7:17.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Mukaintu Uuyoowa Leza Alimwi Uuyandwa Kapati
Sara wakakwetwe kumwaalumi iwakajisi lusyomo luyumu kapati. Pele awalo mukaintu ooyu uuyoowa Leza wakasiya cikozyanyo cibotu kapati ncotweelede kwiiya. Mane buya, ziindi zyotatwe Bbaibbele lilamwaamba kwiinda mukubelesya zina lyakwe ikutondezya kuti ncikozyanyo cibotu ncobeelede kwiiya bamakaintu bayoowa Leza. (Isaya 51:1, 2; Bahebrayo 11:11; 1 Petro 3:3-6) Nokuba kuti Magwalo taambi zinji kujatikizya mukaintu ooyu uulibedelede, tulakonzya kubona bube bubotu mbwaakajisi.
Mucikozyanyo, amuyeeye mbwaakalimvwa Sara ciindi Abrahamu naakamwaambila malailile aakazwa kuli Leza aakuti bazwe mumunzi wa Uri. Sena wakali kulibuzya kujatikizya nkobakali kuunka alimwi akaambo ncobakali kuunkila kooko? Sena wakali kulibilika kujatikizya zintu nzyobakali kuyandika kumubili? Sena wakalimvwa bubi kusiya beenzinyina alimwi abanamukwasyi, katazyi naa bakali kuyoobonana alimwi? Tacidoonekwi kuti wakali kuziyeeya zintu zili boobu. Nokuba boobo, wakalisungula kuzisiya zyoonse, kajisi lusyomo lwakuti Jehova wakali kuyoomulongezya akaambo kakumvwida kwakwe.—Milimo 7:2, 3.
Kunze lyakuba mubelesi wa Leza uumvwida, Sara wakali mukaintu uuli kabotu kapati. Muciindi cakuzundana amulumaakwe kujatikizya kweendelezya makani aamumukwasyi, Sara wakajisi bulemu kapati kumulumaakwe, alimwi wakali kumugwasyilizya caluyando ciindi naakali kusololela mukwasyi. Kwiinda mukucita boobu, wakalisakatizya abube bubotu kapati bwamukati kamoyo.—1 Petro 3:1-6.
Sena bube buli boobu bulakonzya kubagwasya bamakaintu mazuba aano? Mukaintu umwi uutegwa Jill, walo iwakkala mucikwati kwamyaka yiinda ku 30 wakaamba kuti: “Cikozyanyo ca Sara cakandiyiisya kuti ndeelede kwaanguluka kubaambila mbondiyeeya balumi bangu. Pele mbwaanga mbobasilutwe bamukwasyi, balumi bangu mbobajisi nguzu zyakusala ceelede kucitwa. Ikuti naa basala cintu cimwi, mebo ndeelede kucita kufwumbwa ncondikonzya kutegwa eeco ncobasala cizwidilile.”
Ambweni ciiyo cibotu kapati ncotukonzya kwiiya kuli Sara nceeci cakuti: Nokuba kuti wakali kweebelwa nzoka mubwina, Sara kunyina naakazumizya kuti kubota kwakwe kumupe kulisumpula. (Matalikilo 12:10-13) Muciindi caboobo, cakulicesya wakali kumugwasyilizya Abrahamu mubuyumuyumu boonse mbobakajana. Cakutadooneka, Abrahamu alimwi a Sara bakali kusyomeka, kulicesya, alimwi bakali banabukwetene basiluyando balo ibakali cilongezyo kuli umwi amweenzinyina.
FEBRUARY 10-16
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 15-17
“Nkaambo Nzi Jehova Ncaakamucinca Zina Abramu Alimwi a Sarai?”
(Matalikilo 17:1) Abramu naakali amyaka iili 99, Jehova wakalibonya kulinguwe akumwaambila kuti: “Ndime Leza Singuzuzyoonse. Kosyomeka kulindime alimwi utondezye kubula kampenda.
it-1 817
Kampenda, Kujanina Bamwi Milandu
Kanji-kanji nzila zyabantu alimwi amilimo yabo inga taziluzi. Bantu boonse bakakona cibi kuli Adamu. (Rom. 5:12; Int. 51:5) Pele Jehova, walo uutakwe kampenda, “ulizyi kabotu mbotupangidwe, ulaibaluka kuti tuli bulongo buyo,” alimwi ulaaluse. (Int. 103:13, 14) Wakali kubona Nowa imwaalumi uusyomeka kuti “wakanyina kampenda alimwi wakaliindene abantu mbaakali kupona limwi.” (Matl. 6:9) Wakaambila Abrahamu kuti, “Kosyomeka kulindime alimwi utondezye kubula kampenda.” (Matl. 17:1) Nokuba kuti baalumi aaba bobilo tiibakalondokede alimwi bakafwa, Jehova ‘walo uubona zili mumoyo’ wakali kubabona kuti bakanyina kampenda. (1Sam. 16:7; amweezyanisye 2Bam. 20:3; 2Mak. 16:9.) Wakalailila bana Israyeli kuti: “Mweelede kuba bantu batakwe kampenda kubusyu bwa Jehova Leza wanu.” (Dt. 18:13; 2Sam. 22:24) Wakapa Mwana wakwe uutakwe kampenda (Heb. 7:26) kuba cinunuzyo, alimwi akaambo kaceeci boonse ibajisi lusyomo alimwi ibamvwida ubaamba kuti ‘baliluleme’ naa kuti banyina kampenda. Nokuba boobo, ulazumanana kubikkila maano kucuuno ncajisi kali Mubetesi uululeme alimwi uunyina kampenda.—Rom. 3:25, 26.
(Matalikilo 17:3-5) Naakamvwa boobo Abramu wakavwuntama ansi, alimwi Leza wakazumanana kwaambaula anguwe kuti: 4 “Ndakapanga cizuminano anduwe, alimwi uyooba usyi wamisyobo minji. 5 Tocinakwiitwi kuti Abramu; unakwiitwa kuti Abrahamu, nkaambo ndiyoopa kuti ube usyi wamisyobo minji.
it-1 31 ¶1
Abrahamu
Kwakainda ciindi. Aciindi eeci bakali mu Kanana kwamyaka iibalilwa ku 10, pele Sara tanaakaningaba amwana. Aboobo Sara wakapa muzeezo wakuti Abrahamu awone amubelesi wakwe musimbi muna Egepita wazina lya Hagare kutegwa amuzyalile mwana. Abrahamu wakazumina. Aboobo mu 1932 B.C.E., ciindi Abrahamu naakali amyaka iili 86, Isimayeli wakazyalwa. (Matl. 16:3, 15, 16) Alimwi kwakainda ciindi cilamfwu. Mpoonya mu 1919 B.C.E., ciindi Abrahamu naakali amyaka iili 99, Jehova wakalailila kuti basankwa boonse ibakali muŋanda ya Abrahamu bapalulwe kutegwa cibe citondezyo naa ciganto cakusinizya kuti kwakali cizuminano caalubazu akati ka Jehova alimwi a Abrahamu. Kuyungizya waawo, Jehova wakacinca zina lya Abramu kuba Abrahamu, ‘nkaambo wakali kuyoopa kuti abe usyi wamisyobo minji.’ (Matl. 17:5, 9-27; Rom. 4:11) Kalitanalampa, bangelo botatwe ibakasamide mibili yanyama, aabo Abrahamu mbaakasamausya muzina lya Jehova, bakasyomezya kuti Sara uyoomita akutumbuka mwana musankwa mumwaka iwakali kutobela!—Matl. 18:1-15.
(Matalikilo 17:15, 16) Mpoonya Leza wakati kuli Abrahamu: “Mukaintu wako Sarai, toyelede kumwiita kuti Sarai pe, nkaambo lino zina lyakwe ngu Sara. 16 Ndiyoomulongezya alimwi ndiyookupa mwana musankwa kwiinda mulinguwe; ndiyoomulongezya alimwi uyooba misyobo minji; bami bamisyobo bayoozwa mulinguwe.”
w09 2/1 13
Ino Zina Lyaamba Nzi?
Leza lwakwe wakacinca mazina aabantu bamwi kutegwa azuzikizye businsimi. Mucikozyanyo, wakacinca zina lya Abramu lyalo ilyaamba kuti “Taata Ulisumpukide,” akumuulika kuti Abrahamu lyalo ilyaamba kuti “Usyi wa Makamu.” Kweelana azina lyakwe, masimpe Abrahamu wakaba usyi wamisyobo minji. (Matl. 17:5, 6) Alimwi amubone kujatikizya mukaintu wa Abrahamu, Sarai izina ambweni ilyaamba kuti “Mazwanga.” Eelo kaka kweelede kuti wakakkomana kapati ciindi Leza naakamucinca zina akumupa lyakuti “Sara” lyalo ilyaamba kuti “Namalelo,” ikutondezya kuti wakali kuyooba kaapanyina wabami!—Matalikilo 17:15, 16.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matalikilo 15:13, 14) Kumane Leza wakati kuli Abramu: “Kozyiba calusinizyo kuti, bantu balunyungu lwako bayookkala kabali bamuzwakule mucisi citali cabo, alimwi akuti bantu bakooko bayoobacita kuba bazike akubapenzya kwamyaka iili 400. 14 Pele ndiyoocibeteka cisi eeco ncobayoobelekela, mpoonya bayoozwa oomo azintu zinji.
it-1 460-461
Kutobelana Kwazintu Mbozyakali Kucitika
Jehova wakaambila Abramu (Abrahamu) kuti: “Kozyiba calusinizyo kuti, bantu balunyungu lwako bayookkala kabali bamuzwakule mucisi citali cabo, alimwi akuti bantu bakooko bayoobacita kuba bazike akubapenzya kwamyaka iili 400.” (Matl. 15:13; alimwi amubone Mil. 7:6, 7.) Eeci cakaambwa katanazyalwa Izaka, “ilunyungu” naa sikukona iwakasyomezyedwe. Mu 1932 B.C.E. Abramu wakazyala Isimayeli kumubelesi musimbi muna Egepita uutegwa Hagare, mpoonya mu 1918 B.C.E. Izaka wakazyalwa. (Matl. 16:16; 21:5) Kubala myaka iili 400 kujoka musyule kuzwa ciindi ca Kulonga, iciindi nokwakamana ‘kupenzyegwa’ (Matl. 15:14), kutusisya mu 1913 B.C.E., alimwi aciindi eeci Izaka wakajisi myaka iibalilwa kuli yosanwe. Kulibonya kuti aciindi eeci Izaka wakalilesyedwe kale kunyonka alimwi wakali kale “muzwakule” mucisi citali cokwabo, lino wakali kulibonena matalikilo aakupenzyegwa ikwakasinsimidwe kwiinda ‘mukufwubaazigwa’ a Isimayeli walo iwakajisi myaka iibalilwa ku 19. (Matl. 21:8, 9) Nokuba kuti mazuba aano kufwubaazya sikukona wa Abrahamu nkwaakali kucita Isimayeli inga kwalibonya mbuli kuti taali makani mapati, kaindi aaya akali makani mapati kapati. Eeci cilalibonya kwiinda mukubona ncaakacita Sara alimwi a Leza mbwaakazumizya kuti Hagare amwanaakwe batandwe. (Matl. 21:10-13) Akaambo kakuti makani aaya akalembwa mu Bbaibbele, acalo ncitondezyo cakuti nceciindi noyakatalika myaka yakupenzyegwa iili 400 iyakasinsimwa yalo iyakali kuyoozumanana mane kusikila kuciindi ca Kulonga.—Gal. 4:29.
(Matalikilo 15:16) Pele balo bayoopiluka kuno muzyalani lyane, nkaambo ciindi cakubetekwa cabana Amori akaambo kazibi zyabo tacinasika pe.”
Ibbaibbele Ndibbuku Lyabusinsimi Busyomeka, Cibeela 1
“Njoocita Kuti Ube Musyobo Mupati”
Kuzuzikizyigwa: Akaambo kanzala yakaba mucisi ca Kanana, mazyalani one aabana ba Abrahamu akakkala mucisi ca Egepita, kumatalikilo bakali kukkala mbuli beenzu, pele kumamanino bakaba bazike bakapegwa mulimo wakupanga zitina. Kulanga-langa mukwasyi omwe buyo, nkokuti mukwasyi wamuzyukululwa wa Abrahamu wazyina lya Levi, walo wakalongela ku Egepita antoomwe abausyi bacembeede, mazyalani aakwe one ngaaya (1) Levi, (2) Kohati, imwanaakwe, (3) Amramu, muzyukulu wakwe alimwi a (4) Musa, muzyukululwa wakwe. (Kulonga 6:16, 18, 20) Mumwaka wa 1513 B.C.E., Musa wakasololela bana Israyeli kuzwa mu Egepita.
FEBRUARY 17-23
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 18-19
“‘Mubetesi Wanyika Yoonse’ Wakaunyonyoona Munzi wa Sodoma a Gomora”
(Matalikilo 18:23-25) Eelyo Abrahamu wakamusikila akumubuzya kuti: “Sena uyoonyonyoona baluleme antoomwe ababi? 24 Ino mbuti kuti kakuli balulami bali 50 mumunzi, sena uyoobanyonyoona naa uyakuufwida luzyalo munzi akaambo kabaluleme aaba bali 50 ibali mumo? 25 Tokonzyi kucita boobo pe, ikunyonyoona uululeme antoomwe amuntu mubi, alimwi muntu uululeme takonzyi kweelana amuntu mubi. Tokonzyi kucita boobo pe. Sena Mubetesi wanyika yoonse takonzyi kucita ciluzi?”
“Mubetesi Wanyika Yoonse” Ucita Ciluzi Lyoonse
“Sena Mubetesi wanyika yoonse takonzyi kucita ciluzi?” (Matl. 18:25) Kweelana amubuzyo ooyu, Abrahamu wakatondezya lusyomo lwakuti Jehova uyakwiibeteka cabululami minzi ya Sodoma a Gomora. Abrahamu wakalisinizyide kuti Jehova takaciti cakutalulama kwiinda ‘mukunyonyoona muntu uululeme antoomwe amuntu mubi.’ Abrahamu tanaakali kuciyeeyela eeco. Myaka iili 400 yakatobela, Jehova wakalyaamba kuti: “Nindomba, milimo yakwe ililondokede, nkaambo nzila zyakwe zyoonse zililuleme. Ngu Leza uusyomeka, uutaciti zitaluleme; uliluleme alimwi uliluzi.”—Dt. 31:19; 32:4.
(Matalikilo 18:32) Kumamanino wakati: “Akaka Jehova utandinyemeni pe, pele ndalomba ndaambe buyo kamamanino: Ino kuti kwajanika buyo bali 10?” Mpoonya Leza wakaingula kuti: “Tandikaunyonyooni akaambo kabaabo bali 10.”
Kukkazika Moyo—Kuliyumya Katujisi Bulangizi
Nokuba boobo, caboola kumakani aakukkazika moyo, Jehova ncikozyanyo cibotu ncotukonzya kutobela. (2Pet. 3:15) Kuli zibalo zinji mu Jwi lya Leza izitondezya ziindi Jehova naakatondezya kukkazika moyo. (Neh. 9:30; Is. 30:18) Mucikozyanyo, ino Jehova wakacita buti ciindi Abrahamu naakamubuzya mibuzyo minji kujatikizya makanze aakwe aakunyonyoona Sodoma? Cakusaanguna, Jehova kunyina naakamunjila mukanwa Abrahamu ciindi naakali kubandika. Muciindi caboobo, Jehova wakali kuswiilila cakukkazika moyo kumubuzyo wa Abrahamu uuli woonse alimwi anzyaakali kulibilika. Mpoonya, Jehova wakatondezya kuti wakali kuswiilila kwiinda mukuziinduluka zintu nzyakali kulibilika Abrahamu alimwi akumusyomezya kuti takonzyi kuunyonyoona Sodoma nokuba kuti kwajanika balulami ibali buyo 10 mumunzi ooyu. (Matl. 18:22-33) Eelo kaka Jehova ncikozyanyo cibotu mukuswiilila cakukkazika moyo alimwi akutaciindizya kunyema!
(Matalikilo 19:24, 25) Mpoonya Jehova wakawisya mulilo asulufa mu Sodoma a Gomora—wakazwa kuli Jehova, kujulu. 25 Eelyo wakainyonyoona minzi eeyi, icooko coonse, kubikkilizya abantu boonse ibakali kukkala mumo alimwi azisyango zyaanyika.
Jehova Ngo Mwami Wesu!
Tuli masimpe kuti ino-ino Jehova uyakutalika kweendelezya. Takalekeli cibi kuti cizumanane alimwi tulizyi kuti tupona muciindi camamanino. Jehova wakabajaya bantu babi ciindi cazambangulwe. Wakanyonyoona munzi wa Sodoma a Gomora alimwi a Farao abasikalumamba bakwe. Sisera abasikalumamba bakwe a Sanakeribu abasikalumamba bakwe baku Asuri tiibakali kukonzya kumuzunda Mupati Kampatila. (Matl. 7:1, 23; 19:24, 25; Kul. 14:30, 31; Bab. 4:15, 16; 2Bam. 19:35, 36) Aboobo tulakonzya kusyoma kuti Jehova Leza takalekeli basampaula zyina lyakwe alimwi abaabo bapenzya Bakamboni bakwe kuti bazumanane. Kuyungizya waawo, lino tubona citondezyo cakubako kwa Jesu amamanino abweende bwazyintu bubyaabi.—Mt. 24:3.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matalikilo 18:1) Kuzwa waawo, Jehova wakalibonya alimwi kuli Abrahamu akati kazisamu zipati zya Mamure eelyo naakakkede amulyango watente, ciindi zuba nolitwa mwaaba.
(Matalikilo 18:22) Mpoonya baalumi bakazwa aawo akuya kulubazu lwa Sodoma, pele Jehova wakasyaala a Abrahamu.
w88 5/15 23 ¶4-5
Sena Kuli Wakamubona Kale Leza?
Kalalimvwisya kaambo Abrahamu ncaakaambila mungelo iwakasamide mubili wanyama iwakali mwaambilizi wa Leza mbuli kuti wakali kwaambaula a Jehova Leza kumugama. Mbwaanga mungelo ooyu wakaamba majwi eeni Leza ngaakali kuyanda kuti aambile Abrahamu alimwi wakaliko cacigaminina kumwiiminina, cileelela kuti Bbaibbele lyaambe kuti “Jehova wakalibonya alimwi kuli Abrahamu.”—Matalikilo 18:1.
Amuyeeye kuti mungelo iwakali mwaambilizi wa Leza wakali kukonzya kwaamba majwi aa Leza mbweena mbwaabede mbubwenya mbuli fooni naa wailesi mboikonzya kutola majwi eesu kumuntu uumbi. Aboobo, cilalimvwisya kwaamba kuti Abrahamu, Musa, Manowa alimwi abamwi bakali kukonzya kwaambaula amungelo iwakasamide mubili wanyama mbuli kuti bakali kwaambaula aa Leza. Nokuba kuti bantu aaba bakali kukonzya kubabona bangelo alimwi abulemu bwa Jehova kwiinda mulimbabo, tiibakali kukonzya kumubona Leza. Aboobo, eeci cileendelana amajwi aamwaapostolo Johane aakuti: “Kunyina muntu wakamubona kale Leza nociba ciindi comwe pe.” (Johane 1:18) Baalumi aaba bakabona buyo bangelo ibakali kwiiminina Leza, ikutali Leza lwakwe pe.
(Matalikilo 19:26) Pele mukaintu wa Loti iwakali musyule lyakwe wakatalika kulanga musyule, eelyo wakaba cuulu camunyo.
Amubagwasye Bamwi Kuliyumya Ciindi Nobatyompedwe
Loti wakalubizya kapati ciindi naakasala kuyookkala akati kabantu bamu Sodoma ibakali kucita micito mibyaabi kapati. (Amubale 2 Petro 2:7, 8.) Nyika yakali mbotu, pele Loti wakajana mapenzi manji akaambo kakulongela kunyika eeyo. (Matl. 13:8-13; 14:12) Ambweni mukaintu wakwe wakaukkomanina kapati munzi naa bantu bamwi ibakali kukkala mumunzi ooyo cakuti cakamupa kutamvwida Jehova. Aboobo wakafwa ciindi Leza naakalosya mulilo asulufa mucooko eeco. Alimwi amuyeeye kujatikizya bana basimbi bobilo iba Loti. Bakali kuyanda kukwatwa kubasankwa ibakafwa mu Sodoma. Loti wakasweekelwa ŋanda yakwe, lubono ndwaakajisi alimwi cicisa kapati ncakuti, wakafwidwa mukaintu wakwe. (Matl. 19:12-14, 17, 26) Muciindi eeci cityompya kapati, sena Jehova wakaleka kumukkazikila moyo Loti? Peepe.
FEBRUARY 24–MARCH 1
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 20-21
“Jehova Lyoonse Ulazizuzikizya Nzyasyomezya”
(Matalikilo 21:1-3) Lino Jehova wakayeeya ncaakaambide kujatikizya Sara, alimwi wakacita mbubonya mbwaakamusyomezya Sara. 2 Aboobo Sara wakamita akuzyalila Abrahamu mwana musankwa mubucembele bwakwe, aciindi nciconya Leza ncaakamusyomezya. 3 Eelyo Abrahamu wakaulika mwana musankwa ooyo Sara ngwaakamuzyalila kuti Izaka.
Leza Wakamwaamba Kuti “Namalelo”
Sena kuseka kwa Sara bwakali bumboni bwakuti wakanyina lusyomo? Peepe. Bbaibbele lyaamba kuti: “Akaambo kalusyomo awalo Sara wakatambula nguzu zyakumita lunyungu, nokuba kuti wakaliindide aciimo cakuzyala bana, nkaambo wakabona yooyo wakasyomezya kuti ulasyomeka.” (Bahebrayo 11:11) Sara wakalimuzyi Jehova; wakalizyi kuti ulakonzya kuzuzikizya cisyomezyo cili coonse ncaakasyomezya. Ino nguni akati kesu uutayandi kuba alusyomo luli boobu? Cilayandika kumuzyiba kabotu Leza mukamwini Bbaibbele. Mbotuyaabucita boobo, tulakonzya kubona kuti Sara wakaliluzi kuba alusyomo oolo ndwaakajisi. Masimpe Jehova ulasyomeka alimwi ulazuzikizya cisyomezyo cakwe cili coonse, zimwi ziindi ulakonzya kucita oobo munzila ikonzya kutugambya naa munzila njotutakonzyi kusyoma!
“KOMUSWIILILA”
Kajisi myaka iili 90, Sara lino wakakkomana kuba acintu ncaakali kulangila mubuumi bwakwe. Sara wakamuzyalila mwana musankwa mulumaakwe, aciindi eeci iwakajisi myaka iili 100. Abrahamu wakamuulika zina mwana lyakuti Izaka naa “Kuseka” kweelana a Leza mbwaakaambide. Tulakonzya kweezeezya Sara kalemede pele kumwi kakkomene ciindi naakali kwaamba kuti: “Leza wandipa kuseka; kufwumbwa uuyakwaamvwa makani aaya awalo uyooseka.” (Matalikilo 21:6) Tacidoonekwi kuti cipego eeci camaleele icakazwa kuli Jehova cakamuletela kukkomana mane kusikila naakafwa. Nokuba boobo, cipego eeci alimwi cakamuletela mukuli mupati.
Ciindi Izaka naakajisi myaka yosanwe, mukwasyi wakaba apobwe lyakulesyegwa kunyonka kwamwana ooyu. Pele zintu tiizyakeenda kabotu pe. Tubala kuti Sara “wakali kubona” bukkale butali kabotu. Isimayeli, mwana wa Hagare iwakajisi myaka iili 19 wakali kufwubaazya mwana musyoonto Izaka. Kufwubaazya ooku tiikwakali kwakusobana buyo. Mukuya kwaciindi, mwaapostolo Paulo wakasololelwa amuuya kwaamba bukkale bubyaabi bwa Isimayeli. Sara wakabona kufwubaazya ooku ncokwakali kupandulula: yakali ntenda mpati kubuumi bwamwanaakwe. Sara wakalizyi kabotu-kabotu kuti Izaka tanaakali mwana-mwana buyo; wakajisi mukuli mupati mukuzuzikizyigwa kwamakanze aa Jehova. Aboobo cabusicamba wakamwaambila Abrahamu cakutainda mumbali. Aboobo Sara wakalomba Abrahamu kuti atande Hagare alimwi a Isimayeli.—Matalikilo 21:8-10; Bagalatiya 4:22, 23, 29.
Ino Abrahamu wakacita buti? Tubala kuti: “Makani aaya ngaakaamba kujatikizya mwana akamubijila kapati Abrahamu.” Wakali kumuyanda kapati Isimayeli, aboobo tanaakalibikkila maano penzi lyakaliko. Nokuba boobo, Jehova wakabona bwini mbwaakabede makani, aboobo wakaanjilila. Tubala kuti: “Mpoonya Leza wakati kuli Abrahamu: ‘Utanyemi pe kumakani ngaakwaambila Sara kujatikizya mwana mulombe amubelesi wako musimbi. Komuswiilila, nkaambo iluyootegwa ndunyungu lwako luyoozwa muli Izaka.’” Jehova wakasyomezya Abrahamu kuti Hagare alimwi amwana bakali kuyoolanganizyigwa. Mwaalumi usyomeka Abrahamu wakamvwida.—Matalikilo 21:11-14.
(Matalikilo 21:5-7) Abrahamu wakali amyaka iili 100 ciindi Izaka mwanaakwe naakazyalwa. 6 Mpoonya Sara wakati: “Leza wandipa kuseka; kufwumbwa uuyakwaamvwa makani aaya awalo uyooseka.” 7 Alimwi wakati: “Nguni wakazyi kuti Sara uyooba abana akwaambila Abrahamu kuti, ‘masimpe Sara uyooba abana’? Pele ndamuzyalila mwana musankwa mubucembele bwakwe.”
(Matalikilo 21:10-12) Aboobo wakati kuli Abrahamu: “Mutande mubelesi musimbi ooyu antoomwe amwanaakwe, nkaambo mwana wamubelesi ooyu takabi sikukonanyina amwanaangu Izaka.” 11 Pele makani aaya ngaakaamba kujatikizya mwana akamubijila kapati Abrahamu. 12 Mpoonya Leza wakati kuli Abrahamu: “Utanyemi pe kumakani ngaakwaambila Sara kujatikizya mwana mulombe amubelesi wako musimbi. Komuswiilila, nkaambo iluyootegwa ndunyungu lwako luyoozwa muli Izaka.
(Matalikilo 21:14) Aboobo Abrahamu wakabuka mafwumofwumo akubweza cinkwa ankomo yamaanzi yacikutu akupa Hagare. Wakazibikka zintu eezyi agwezyo lyakwe, mpoonya wakamwaambila kuti aunke amwanaakwe. Aboobo wakaunka akutalika kwiingaila munkanda ya Beere-seba.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matalikilo 20:12) Mubwini buya mucizyi wangu, tuzyalwa limwi kuli bataata, pele kutali kuli bamaama, eelyo ndakamukwata.
wp17.3 12, bupanduluzi buyungizyidwe
“Uli Mukaintu Weebeka”
Sara wakali mucizyi wa Abrahamu. Tera nguwakali usyi wabo boonse bobilo, pele bamanyina bakaliindene. (Matalikilo 20:12) Nokuba kuti cikwati cili boobu taceeleli mazuba aano, cilayandika kapati kuyeeya zintu mbozyakabede mumazuba aayo. Bantu bakacili afwaafwi akulondoka nkobakajisi ba Adamu a Eva. Kubantu aaba ibakacili afwaafwi akulondoka, kweelede kuti kukwatana mubusazinyina tiikwakali kukonzya kuletela ntenda kubana. Pele nokwakainda myaka iibalilwa ku 400, bantu bakaba kulamfwu kapati akulondoka. Aciindi eeco, Mulawo wa Musa wakakasya koonana kuli koonse mubusazinyina.—Levitiko 18:6.
(Matalikilo 21:33) Kumane wakasyanga cisamu camusiikka ku Beere-seba eelyo ooko wakapaila muzina lya Jehova, Leza walyoonse.
w88 2/15 p. 31
Mibuzyo Yabasikubala
Mbwaanga bantu ba Leza beelede ‘kubabamba kabotu bamukwasyi wabo,’ ino nkaambo nzi Abrahamu ncaakaambila Hagare alimwi a Isimayeli kuti baunke munkanda?
Cileelela alimwi ncaluyando kubabelesi ba Leza kulanganya banamukwasyi ibayandika lugwasyo. Kujatikizya bazyali Banakristo, Paulo wakalemba kuti: “Masimpe, ikuti muntu katababambi kabotu bamukwasyi wakwe, ikapati aabo bamuŋanda yakwe, nkokuti walukaka lusyomo alimwi mubi kapati kwiinda muntu uunyina lusyomo.”—1 Timoteyo 5:8.
Tulakonzya kuba masimpe kuti Abrahamu wakali kupona kweelana alulayo lwa Leza oolu, nkaambo wakali cikozyanyo cibotu calusyomo lwini-lwini alimwi wakali “mulongwe wa Jehova.”—Jakobo 2:23; Bahebrayo 11:8-19.
Leza wakasyomezya kuti cilongezyo ciyooboola kwiinda mulunyungu lwa Abrahamu naa sikukona. Ciindi Sara naakacembaala alimwi katanaba amwana, wakaambila Abrahamu kuti azyale mwana kwiinda mumubelesi wakwe muna Egepita uutegwa Hagare. Kumbele, Hagare naakamita, wakatalika kumusampaula Sara calo cikonzya kwaambwa kuti wakali “sinkondo” naa silunya kumukaintu uuyandwa kapati wa Abrahamu. (Kulonga 23:1; 2 Samuele 22:49; Intembauzyo 11:5) Aboobo Abrahamu wakamuzumizya Sara kuti amweendelezye Hagare kufwumbwa mbwaakali kuyanda, calo cakapa kuti Hagare atijile munkanda, ambweni kupiluka ku Egepita. Cibalo tacaambi kuti Hagare wakabwezelezya zyakulya amaanzi, aboobo kweelede kuti wakalizyi kuti wakali kukonzya kuzijana muminzi iimbi, mbuli kunkamu zyabana Arabu.—Matalikilo 12:1-3, 7; 16:1-6.
Mungelo wakalibonya kuli Hagare akumwaambila kuti apiluke, akuti lunyungu lwakwe lwakali kuyoovwula alimwi akuti mwanaakwe Isimayeli “uyoolwana abantu boonse.” (Matalikilo 16:7-12) Tiikwakainda myaka minji, Isimayeli wakatalika kulwana Izaka, sikukona wa Abrahamu mwini-mwini iwakazyalwa kuli Sara. Isimayeli wakatalika ‘kumufwubaazya’ Izaka naa kumupenzya. Aaya akali makani mapati kapati, tiikwali buyo kuzwangana kwabanabokwabo. Jwi lya Leza lyaamba kuti ooku kwakali “kupenzya” lunyungu lwa Abrahamu ilwakasinsimwa a Leza. Aboobo cakali kweelela kubweza ntaamu yeelede.—Matalikilo 21:1-9; Bagalatiya 4:29-31.
Jehova wakaambila Abrahamu kutobela ncaakaamba mukaintu wakwe kujatikizya cakeelede kucitwa, nkokuti ‘kutanda Hagare antoomwe amwanaakwe.’ Nokuba kuti Abrahamu tanaakaukkomanina muzeezo wakuti Hagare amwanaakwe baunke, Abrahamu wakabapa nzyobakali kuyandika. Mukwiimpana aciindi cakusaanguna Hagare naakaunkide munkanda, lino aciindi eeci wakaunka acinkwa (ambweni ikwaamba zyakulya ziindene-indene) alimwi amaanzi, zyalo nzyaakamupa Abrahamu. Kulibonya kuti wakasweeka “munkanda ya Beere-seba,” alimwi zyoonse zyakulya amaanzi zyakamana katanasika amukalo uumwi iwakali mubusena oobo. Pele kupenga kwakwe tiikwakaba akaambo ka Abrahamu pe, nkaambo Abrahamu wakali kubapa ‘nzyobakali kuyandika bamukwasyi wakwe,’ nociba ciindi nokwali kucitika zintu izyakali kukonzya kupa kuti batandwe amunzi.—Matalikilo 21:10-21.