LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • g16 No. 2 map. 3-7
  • Sena Bbaibbele Ndibbuku Buyo Libotu?

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Sena Bbaibbele Ndibbuku Buyo Libotu?
  • Sinsimuka!—2016
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Bbaibbele Lilapa Busongo Bwakulilemeka Abwakumuuya
  • Bbaibbele Lilapandulula Cipa Kuti Bantu Kabapenga Akuzwangana
  • Bbaibbele Lilapa Bulangizi
  • Tulakonzya Kucisyoma Ncolyaamba Bbaibbele Kujatikizya Ciluzi Acitaluzi
    Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakubuleya)—2024
  • Sena Sayaansi Ileendelana Ancolyaamba Bbaibbele?
    Sinsimuka!—2011
  • Ikasensa Kabusongo Busumpukide Ikateelanisigwi
    Sena Kuli Mulimo Wabuumi? Mbubuti Mbomunga Mwabujana?
  • Ibbuku Litondezya Luzibo lwa Leza
    Luzibo Lutola Kubuumi Butamani
Amubone Azimwi
Sinsimuka!—2016
g16 No. 2 map. 3-7
Mwaalumi ubala Bbaibbele

MAKANI AAYEEME AMUTWE UULI ACIVWUMBYO

Sena Bbaibbele Ndibbuku Buyo Libotu?

Bbaibbele lyakalembwa myaka ibalilwa ku 2,000 iyainda. Kuzwa ciindi eeco, mabbuku aambi manji alikulembwa akuleka kubeleka. Pele Bbaibbele lyalo licibeleka. Amulange-lange twaambo tutobela.

  • Bbaibbele lyazumanana kubako nokuba kuti lyali kukazyigwa citaambiki abantu bajisi nguzu. Mucikozyanyo, mumyaka yamuma 500 C.E kusikila kuma 1,500 C.E., bbuku limwi litegwa An Introduction to the Medieval Bible lyakaamba kuti, “muzisi zimwi izilitaminina kuba zya Bunakristo, kuba a Bbaibbele alimwi akulibala [mumwaambo ngobamvwa nobaba bantu batayiide] cakali kubonwa kuti nkucita cintu cikazyanya anzyobacita bamwi.” Basyaazibwene ibakasandulula Bbaibbele mumwaambo ngobamvwa nobaba bantu batayiide naa ibakali kukulwaizya kwiiya Bbaibbele bakali kubikka buumi bwabo muntenda. Bamwi bakajaigwa.

  • Nokuba kuti bakali banji ibakali kulikazya, Bbaibbele ndebbuku lyakamwaigwa kapati kwiinda mabbuku oonse alimwi lyazumanana kumwaigwa asunu. Makkopi aa Bbaibbele lyoonse likkwene naa cibeela buyo, aabalilwa ku 5 bbiliyoni asimbwa mumyaambo iinda ku 2,800. Eeci ciliindene kapati amabbuku aamba zyabusyaabusongo, sayaansi, alimwi aambi aamba makani aakozyenye ayaaya, aatakamwaigwa kapati alimwi aakonzya kufwambaana kuleka kubeleka.

  • Bbaibbele lyagwasya kuyobola alimwi akupa kuti myaambo oomo molyakasandululwa izumanane. Busanduluzi bwaci German ibwakacitwa a Martin Luther bwakaugwasya kapati mwaambo ooyu. Bbaibbele lyakusaanguna lyabusanduluzi bwa King James Version lyaambwa kuti “ambweni ndebbuku lyagwasya kapati ilyakamwaigwa” mu Chingisi.

  • Bbaibbele “lyazijatikizya kapati zilengwa zyamasi aakumbo, kutali buyo njiisyo zyabukombi amicito pele alimwi azyakuzekaula, mabbuku, mulawo, twaambo twacisi alimwi ambazu zimbi zinji.”—The Oxford Encyclopedia of the Books of the Bible.

Ootu twaambo buyo tumwi itwamasimpe itupa kuti Bbaibbele kaliindene amabbuku aambi. Pele nkaambo nzi ncolizyibidwe kapati? Nkaambo nzi bantu ncobabikka buumi bwabo muntenda akaambo kandilyo? Akati katwaambo tunji ituliko ntootu tumwi: Bbaibbele lilijisi makani aabusongo aajatikizya mbotweelede kupona alimwi ambotukonzya kuba aacilongwe cibotu a Leza. Bbaibbele lilatugwasya kumvwisya icipa kuti bantu kabapenga alimwi akuzwangana. Alimwi ciinda kubota ncakuti, lisyomezya kuti mapenzi aaya ayoomana mane buya lilatondezya ambwaayoomana.

MAKANI MUBUFWAAFWI

Bbaibbele lijalukide

Bbaibbele lijisi mabbuku aali 66; bbuku eeli lisalala liyeeyelwa kuti lyakatola myaka iinda ku 1,600 kulembwa.

Bbaibbele lyakalembwa abantu babalilwa ku 40, bamwi bakali balimi, bazubi banswi, babetesi, bami, alimwi abaimbi.

Mutwe wamakani wa Bbaibbele ujatikizya Bwami bwa Leza, imfwulumende yakujulu iiyoolela nyika. (Daniele 2:44; 7:13, 14) Bwami buyoogwisya bubi, kupenga, alimwi alufwu kwiinda mukukamantanya bantu ansi a Mweendelezi wesu weelede—Mulengi, Jehova Leza.—1 Bakorinto 15:24-26.

Bbaibbele Lilapa Busongo Bwakulilemeka Abwakumuuya

Lwiiyo lwakumubili lulayandika. Pele “nokuba kuti muntu wajana lwiiyo lusumpukide buti, tacaambi kuti ulakonzya kusala kabotu mumakani aakulilemeka” kweelana ambowakaamba muteende waku Canada wiitwa kuti Ottawa Citizen. Mubwini, bantu banji bayiide kubikkilizya abalemekwa mumakwebo alimwi amumfwulumende, balabeja, mbampelenge, alimwi balabba, calo cipa kuti “bantu baleke kubasyoma basololi,” kweelana abuvwuntauzi bwakacitwa nyika yoonse ibwakamwaigwa akkampani yiitwa kuti Eldelman.

Bbaibbele libikkila kapati maano kulwiiyo lwakumuuya alimwi akulilemeka. Lilatupa busongo kujatikizya “cintu ciluleme, ciluzi alimwi cibotu, nkokuti bukkale boonse bubotu.” (Tusimpi 2:9) Mucikozyanyo, mwaalumi uujisi myaka iili 23, ngotutiipe zina lyakuti Stephen, wakalaangidwe muntolongo ku Poland. Kali muntolongo, wakatalika kwiiya Bbaibbele akubona lulayo luli mulindilyo mbolugwasya. Wakalemba kuti: “Lino ndacizyiba ncocaamba ‘kulemeka bauso abanyoko.’ Alimwi ndaiya kulijata, ikwaambisya kunyema cakuzwa munzila.”—Baefeso 4:31; 6:2.

Njiisyo njaakaiya Stephen njiyeeyi iijanika mulugwalo lwa Tusimpi 19:11 ilwaamba kuti: “Bupampu bwamuntu bulamulesya kufwambaana kunyema, alimwi cilamubotela kujatila milandu.” Aano mazuba, ciindi Stephen nalijana mubukkale bukatazya, ulasolekesya kubulanga-langa cakukkazika moyo akutobela njiisyo zyamu Bbaibbele iziyandika. Wakaamba kuti: “Ndajana kuti Bbaibbele ndebbuku liinda kupa busolozi.”

Kamboni wa Jehova wazina lyakuti Maria, wakatukilwa mubuleya kumukaintu umwi iwakali acilengwa cakusalana mubala, walo iwakapa kuti kube manyongwe. Pele muciindi cakupilusya cibi, Maria wakaumuna buyo akuzumanana kweenda kuya nkwaakali kuunka. Mukaintu ooyo wakamvwa bubi akaambo kancaakacita mpoonya wakatalika kuyandaula Bakamboni. Nokwakainda mwezi omwe, ciindi mukaintu ooyo naakamubona Maria alimwi, wakamukumbata akulilekelela kulinguwe. Kuyungizya waawo, wakazyiba kuti kubomba kwa Maria alimwi akulilesya kwakali kutondezya nzyasyoma mubukombi bwakwe. Ncinzi cakatobela? Mukaintu ooyo iwakajisi cilengwa cakusalana mubala antoomwe abamukwasyi wakwe bosanwe bakatalika kwiiya Bbaibbele a Bakamboni ba Jehova.

Jesu Kristo wakaamba kuti busongo bulabonwa kwiinda mumilimo yambubo yoonse. (Luka 7:35) Aboobo, kuli bumboni bunji bwakuti njiisyo zyamu Bbaibbele zilagwasya. Zitupa kuba abube bubotu. “Zilabasongwaazya batakwe luzyibo,” ‘zipa kuti moyo ukkomane’ alimwi ‘zipa kuti meso ajaluke’ akumvwisya makani aakulilemeka alimwi aakumuuya.—Intembauzyo 19:7, 8.

Bbaibbele Lilapandulula Cipa Kuti Bantu Kabapenga Akuzwangana

Ciindi basikuvwuntauzya nobavwuntauzya kubbuka kwabulwazi bumwi, balasola kujana capa kuti bubbuke. Nzila njiyonya eeyi njiibeleka mukumvwisya “icipa” kuti bantu kabapenga akuzwangana. Aawa alimwi, Bbaibbele lilatugwasya kapati, nkaambo lilijisi makani aakalembwa kaindi, ciindi mapenzi eesu naakatalika.

Bbuku lya Matalikilo lyaamba kuti mapenzi aabantu akatalika ciindi bantu bakusaanguna nobakamuzangila Leza. Akati katwaambo ntobakacita, bakayanda kutobela zyeelelo zyabo beni zyakulilemeka, muciindi cakutobela zya Mulengi wabo. (Matalikilo 3:1-7) Cuusisya ncakuti, kuzwa ciindi eeco, bunji bwabantu bajisi muzeezo nguwenya ooyo wakutayanda kweendelezyegwa. Ncinzi cicitika? Kuzwa kaindi, bantu tabajisi lwaanguluko alimwi tabakkomene, aboobo kuli mazwanga, kudyaaminina, alimwi akuteendelana mukulilemeka alimwi akumuuya. (Mukambausi 8:9) Bbaibbele lyaamba kuti: “Muntu . . . tapedwe nguzu zyakusololela noziba ntaamu zyakwe.” (Jeremiya 10:23) Makani mabotu ngakuti, kusola kulyeendelezya bantu nkobali kucita kwiinda mukuzanga kuyanda kusika kumamanino.

Bbaibbele Lilapa Bulangizi

Akaambo kaluyando Leza ndwajisi kuli baabo ibalemeka bweendelezi bwakwe alimwi azyeelelo, Bbaibbele litusyomezya kuti takalekeli kuti bubi alimwi akupenga zizumanane kukabe kutamani. Basizibi “bayoopegwa cisubulo akaambo kamicito yabo.” (Tusimpi 1:30, 31) Kulubazu lumwi, “babombe myoyo bayookona nyika, eelyo bayoobotelwa kapati muluumuno lunji.”—Intembauzyo 37:11.

Bbaibbele lijalukide kumbali aankapu yakkofi

‘Leza uyanda kuti bantu boonse bafwutulwe akuba aluzyibo lwini-lwini lwakasimpe.’—1 Timoteyo 2:3, 4

Leza uyoozuzikizya makanze aakwe aakuleta nyika imuli luumuno kwiinda mu “Bwami bwa Leza.” (Luka 4:43) Bwami oobo nimfwulumende yanyika yoonse, alimwi kwiinda mulinjiyo Leza uyootondezya kweelela kwakwe kuba mweendelezi wabantu. Jesu wakaswaanganya Bwami kunyika, mumupailo wakwe wacikozyanyo kuti: “Abuboole Bwami bwako. Akucitwe kuyanda kwako ansi aano.”—Matayo 6:10.

Masimpe, balelwa ba Bwami bwa Leza banoocita kuyanda kwa Leza, akuzyiba Mulengi kuti ngo Muleli weelela kutali muntu uuli woonse. Makulo, bulyato, buyumuyumu bwakujana mali, kusalana mubala alimwi ankondo ziyoomana. Kunooli nyika yomwe, mfwulumende yomwe, alimwi amulongo omwe wazyeelelo zyakulilemeka azyakumuuya.—Ciyubunuzyo 11:15.

Cintu ciyandika kapati kutegwa tukaibone nyika mpya ndwiiyo. Lugwalo lwa 1 Timoteyo 2:3, 4 lwaamba kuti: ‘Leza uyanda kuti bantu boonse bafwutulwe akuba aluzyibo lwini-lwini lwakasimpe.’ Kasimpe aako kalabikkilizya anjiisyo zyamu Bbaibbele kujatikizya amilawo ya Bwami—milawo alimwi anjiisyo zinootobelwa, zikozyanyo zilakonzya kujanwa mu Mulumbe Waacilundu wa Jesu Kristo. (Matayo, zyaandaano 5-7) Ciindi nomubala zyaandaano eezyi zyotatwe, amusole kweezeezya buumi mbobuyooba ciindi bantu boonse baakutalika kutobela busongo bwa Jesu.

Sena tweelede kugambwa kuti Bbaibbele ndebbuku liinda kumwaigwa kapati munyika? Peepe! Njiisyo zili mumo zyakasololelwa amuuya wa Leza. Alimwi kumwaigwa kwandilyo munyika yoonse ncitondezyo cakuti Leza uyanda kuti bantu bamyaambo yoonse amisyobo yoonse bamuzyibe alimwi akuyoojana zilongezyo nzyobuyooleta Bwami.—Milimo 10:34, 35.

Julu lijisi nyenyeezi

Bbaibbele lyaamba kuti milawo njiyeendelezya majulu

BBUKU ILIYUBUNUNA MAKANI AAMIZIMO

Bbuku litegwa Encyclopedia of Science and Religion lyaamba kuti “bantu bakaindi bakali kusyoma kuti bubumbo bwakali kweendelezyegwa atuleza.” Nokuba boobo, Bbaibbele lyaamba kuti, bubumbo bweendelezyegwa amilawo yeendelezya zilengwaleza. Mucikozyanyo, myaka iibalilwa ku 3,500 yainda, Bbaibbele lyakaamba kujatikizya “milawo yeendelezya majulu alimwi anyika.” (Jobu 38:33) Lugwalo lwa Jeremiya 31:35, lwaamba ‘milawo yamwezi alimwi anyenyeezi.’ Bantu ibakazumina kuzibona boobo zintu bakalikwabilidwe kubukombi bwakubeja alimwi akusyoma mizimo. —Jobu 31:26-28; Isaya 47:1, 13.

BBUKU LISYOMEKA

Bube bukkomanisya kapati bwabasikulemba Bbaibbele nkusyomeka kwabo—nomuba muzintu nzyobakali kulubizya. Mucikozyanyo, Mwami Davida naakacita bumambe amwanakazi wazina lya Bati-seba, wakaamba cakutainda mumbali kuti: “Ndacita cintu cibi mumeso [aa Leza].” (Intembauzyo 51:4) Mwaapostolo Johane wakalyaambilila kuti ziindi zyobilo wakafwugama kuti akombe mungelo. Mungelo wakati: “Peepe! Utaciti oobo pe! . . . Komba Leza.” (Ciyubunuzyo 19:10; 22:8, 9) Cilausisya kuti ikusyomeka kuli boobu, tiikwakali kujanika kubalembi bakaindi, pele balembi ba Bbaibbele bakali kusyomeka.

BBUKU ILIKULWAIZYA KUBA AMIZEEZO MIBOTU

Bbaibbele litukulwaizya kuba abube bukonzya kutugwasya kuba amizeezo mibotu, bube mbuli lubomba alimwi akulekelela. Lugwalo lwa Baefeso 4:32 lwaamba kuti: “Amufwidilane luzyalo, mube amoyo mutete walubomba, akulekelelana camoyo woonse.”

Kweelana ancolyakaamba bbuku lya Mayo Clinic, ku United States, “ikuti muntu katalekeleli, inga nguupenga kapati.” Cibalo cakapandulula kuti, kulekelela kupa kuba “azilongwe zibotu; kuliiba mumizeezo alimwi akuba abube bubotu bwakumuuya; kutalibilika kapati, kutatyompwa, kutaba amapenzi aa BP alimwi akutaba muntenda yakuciindizya kunywa bukoko amisamu iikola.”

BBUKU LIINGULA MIBUZYO IIKATAZYA KAPATI MUBUUMI

Nsalalila

Nsalalila

Basayaansi balijisi bwiinguzi kumibuzyo minji kapati. Nokuba boobo, kuli mibuzyo imwi njobatakonzyi kwiingula. Bbuku litegwa Biotechnology—Changing Life Through Science lyaamba kuti: “Bunji bwabasayaansi, bamadokota, alimwi abasyaabusongo balazumina kuti sayaansi taikonzyi kwiingula mibuzyo iijatikizya zyeelelo zyabukkale, zyakulilemeka, naa iijatikizya bukombi.”

  • BASAYAANSI BALAKONZYA kutupandulwida kwiinda mukubelesya namba kujatikizya mboibeleka milawo yeendelezya bubumbo, pele tabakonzyi kutwaambila kaambo bubumbo ncobwakabeda alimwi ancobweendelezyegwa amilawo iigaminide.

  • BASAYAANSI BALAKONZYA kutwaambila zizo zibelesyegwa kuzyala mbozibeleka, pele tabakonzyi kutugwasya kusala kabotu mumakani aakoonana.

  • BASAYAANSI BALAKONZYA kupandulula mboikomena nsalalila, pele tabakonzyi kumugwasya kusala kabotu kujatikizya kugwisya da.

Bbaibbele lilaingula mibuzyo eeyi alimwi aimwi minji iiyandika kapati, ikutugwasya ‘kumvwisya cintu ciluleme, ciluzi alimwi acibotu, nkokuti bukkale boonse bubotu.’—Tusimpi 2:9.

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi