Kaseelo kayisiti kapangidwe munzila iigambya kapati. Mpokali akati kaseelo aaka kamwi akamwi kalijisi DNA iikaambila ncokeelede kucita. Alimwi kaseelo kamwi akamwi kalijisi nzila yakupanga zintu zimwi kuba zyakulya nzyokeelede kulya kutegwa kazumanane kupona.
Ncotukonzya Kwiiya Kuzintu Zipona
Zintu zipona zilakomena, zileenda alimwi akuzyalana. Zipa kuti nyika yesu ibote akuba busena bulibedelede. Alimwi mazuba aano, bantu bazyi zintu zinji kujatikizya zintu zipona kwiinda kaindi. Ino zilenge zituyiisya nzi kujatikizya mbobwakatalika buumi? Amubone twaambo tutobela.
Mbozipangidwe zintu zipona citondezya kuti zyakalengwa buya. Zintu zipona zipangidwe aatuntu tusyoonto-syoonto kapati itwiitwa kuti maseelo. Seelo limwi alimwi lilacita zintu zinji izigambya kapati kutegwa cilenge cizumanane kupona alimwi akuzyalana. Oobu mbocibede akutuntu tusyoonto-syoonto kapati itupona. Mucikozyanyo, kaseelo kamwi akamwi kayisiti iibelesyegwa kupanga cinkwa, nkantu kasyoonto kapati ikapona. Keezyanisyigwa aseelo lyamuntu, kaseelo kayisiti kalakonzya kulibonya kuceya kapati. Nokuba boobo, kapangidwe munzila iigambya kapati. Mpokali akati kaseelo aaka kamwi akamwi kalijisi DNA iikaambila ncokeelede kucita. Alimwi kaseelo kamwi akamwi kalijisi nzila yakupanga zintu zimwi kuba zyakulya nzyokeelede kulya kutegwa kazumanane kupona. Ikuti naa kaseelo kayisiti kabula cakulya, kaseelo aaka kalacileka kubeleka akuba mbuli kuti koona. Eeci ncecipa kuti yisiti kakonzya kuyobolwa mukkincini kwaciindi cilamfwu mpoonya akubeleka ciindi nabelesyegwa kupanga cinkwa.
Basayaansi bali kwiiya kujatikizya kaseelo kajanika muyisiti kwamyaka minji kutegwa bacikonzye kwaamvwisya kabotu maseelo aabantu. Pele kucili zintu zinji nzyobayandika kwiiya kujatikizya maseelo aabantu. Ba Ross King, basyaazibwene baku Chalmers University of Technology ku Sweden, bakaamba kuti: “Kunyina basayaansi banji balo ibakaonzya kucita nzyotuyanda kutegwa tucikonzye kumvwisya mbotubeleka notuba tuntu tusyoonto mbuli kaseelo kayisiti.”
Ino muyeeya buti? Sena mbokapangidwe munzila iigambya kaseelo kayisiti kapa bumboni bwakuti kakapangwa buya? Naa kakaile kulicitikila buya?
Cintu cipona cikonzya buyo kuzwa kucintu cipona. DNA yakapangwa ama molekkiyu aayitwa kuti ma nucleotide. Seelo lyamuntu limwi alimwi lilijisi tuma nucleotide tuli 3.2 bbiliyoni. Alimwi zintu eezyi zibambidwe munzila mbotu kapati kutegwa seelo kalicikonzya kupanga ma enzyme alimwi amapuloteni.
Basayaansi baamba kuti, ikuti naa tuma nucleotide twasangana kwaziindi zinji kapati, inga twacikonzya buyo kupanga DNA ciindi comwe. Alimwi buya eeci inga tiicacitika pe.
Bumboni butondezya kuti basayaansi kunyina nobacikonzya kupanga cintu cipona kuzwa kucintu citaponi.
Bantu balilibedelede. Tobantu, tulijisi bube ibutupa kuti katucikonzya kukkomana mubuumi, kwiinda cilenge cili coonse. Kunyina cilenge cimbi cipona icikonzya kuzekaula, kupanga zilawo alimwi akutondezya mbocilimvwa mbuli bantu mbobacita. Tulamvwa kunona kwacintu twacilabila, tulanunkizya, tulaswiilila, tulacikonzya kubona mibala yiindene-indene alimwi azintu zimwi buyo. Tulalibambila kujatikizya nzyotuyoocita kumbele alimwi akusola kuyandaula buumi bulaampindu.
Ino muyeeya buti? Sena zintu zili boobu zyakaile buyo kulitalikila mulindiswe nkaambo twakali kuyandika kuba anzizyo kutegwa tuzumanane kupona alimwi akuzyalana? Naa zitondezya kuti buumi ncipego kuzwa ku Mulengi siluyando?