Intalisyo Mbotu Iikulwaizya

INTALISYO ncibeela ciyandika kapati kumakani aali oonse. Ikuti mwaamba kaambo kamwi kapa bantu kuswiilila, bayooyandisya kumvwa twaambo tutobela. Mumulimo wamumuunda, ikuti ntalisyo yanu kaitakulwazyi kuswiilila, inga tamucikonzyi kuzumanana amubandi wanu. Nomukanana makani mu Ŋanda ya Bwami, ibaswiilizi tabakazwi buya pe, pele aumwi ulakonzya kutalika kuyeeya zimbi ikuti tiimwaamba twaambo tubapa kuswiilila.

Nomulibambila ntalisyo, amuzyibikkile maano mbaakani eezyi: (1) kwaamba zintu zipa bamuswiilila kubikkila maano, (2) kusalazya kaambo nkomubandika, alimwi (3) akutondezya kaambo ncokayandika kubaswiilizi. Zimwi ziindi, eezyi mbaakani zyotatwe inga zyazuzikizyigwa aciindi comwe. Pele zimwi ziindi, zilakonzya kubelesyegwa nsini alimwi akutalika kufwumbwa mbomwayanda.

Mbomunga Mwabakulwaizya Baswiilizi Kuzumanana Kumuswiilila. Nokuba kuti bantu babungana kuswiilila makani, tacaambi kuti balilibambide kwaaswiilila makani oonse. Nkaambo nzi? Mubuumi bwabo balijisi zintu zinji nzyobayandika kubikkila maano. Balakonzya kuyeeya penzi ndyobajisi kuŋanda naa cintu cimbi buyo cibapenzya mubuumi. Imukuli ngomujisi mbomuli baambi ngwakukulwaizya baswiilizi ikuzumanana kuswiilila. Kuli nzila zinji mbomukonzya kucita boobo.

Imakani amwi aadumide kapati kwiinda makani oonse aakananwa, akali makani aa Mulumbe waa Cilundu. Ino akatalika buti? Kweelana abwaamba Luka, Jesu wakati: “Muli acoolwe nobacete, . . . muli acoolwe nomufwa nzala sunu, . . . muli acoolwe nomulila sunu, . . . muli acoolwe bantu nobamusulide.” (Lk. 6:20-22) Ino nkaambo nzi eeco ncocakali kukulwaizya kuswiilila? Mumajwi masyoonto, Jesu wakatondezya kuti wakalaazyi mapenzi amwi aakali kubakatazya baswiilizi. Kumane, muciindi cakubandika mapenzi aabo kwaciindi cilamfwu, wakatondezya kuti ibantu bakajisi mapenzi aali boobo bakali kukonzya kukkomana alimwi wakacicita munzila yakapa bamuswiilila ikuyanda kumvwa zinji.

Mibuzyo ilakonzya kubelesyegwa munzila iigwasya iikulwaizya bantu kuswiilila, pele yeelede kuba mibuzyo iili kabotu. Ikuti mibuzyo yanu kaimvwika kuti muyanda kwaamba zyeezyo ibaswiilizi nzyobakamvwa kale, tabakaswiilili kwaciindi cilamfwu. Mutani kubuzyi mibuzyo iipa nsoni baswiilizi naa iibatola ansi. Muciindi caboobo, amubuzye mibuzyo munzila iiyoobapa kuyeeya. Amwiime asyoonto mwabuzya mubuzyo aumwi kutegwa mubape ciindi bamuswiilila cakwiingula mumoyo. Nobalimvwa kuti balabandika andinywe mumoyo, nkokuti balamuswiilila.

Ikwaamba cintu cakacitika ncobeni ninzila imwi iipa kuti bantu baswiilile. Pele ikwiile kuluula cakacitika takugwasyi pe ikuti eeco cakacitika kacipa nsoni umwi wabantu bamuswiilila. Ikuti cakuluula kaciyeeyegwa pele iciiyo kacitayeeyegwi, nkokuti kunyina nomwazuzikizya mbaakani yanu. Nokubelesyegwa cakuluula muntalisyo, ceelede kweendelana amakani amwi aayandika kapati mumakani aanu. Nokuba kuti inga kwayandika twaambo tunji ikutegwa cakuluula cimvwugwe, amubone kuti zyakuluula tazyilampili limwi.

Bamwi baambi balatalika makani aatwaambo twakaambwa muwailesi, mumuteende naa makani aakaambwa amuntu uulemekwa. Azyalo eezyi inga zyagwasya ikuti kazyeendelana akaambo kabandikwa alimwi akuti kazibagwasya baswiilizi.

Ikuti makani aanu kaali makani aakusiilana naa ncibeela ca Muswaangano Wamulimo, ncibotu kuti ntalisyo yanu kaili mfwaafwi alimwi iigaminide. Ikuti kamwaamba makani aabuleya, amucitobele ciindi cipedwe mucibeela cantalisyo. Makani mwaali mukati momuyoojanika twaambo twalo tuyoobagwasya kapati bamuswiilila.

Cimwi ciindi mulakonzya kukananina bantu badooneka naa basikancimwa. Mbuti mbomukonzya kubakulwaizya kuti bamuswiilile? Stefano, Munakristo mutaanzi waambwa kuti ‘wakazwide muuya uusalala abusongo,’ wakatolwa cankazi ku Nkuta Mpati yaba Juda. Okuya wakaamba cakupasaula ikwiiminina Bunakristo. Ino mbuti mbwaakatalika? Wakatalika cabulemu alimwi wakabikkilizya akaambo kamwi nkobakali kusyoma abalo. “Nobaalumi bakwesu anomatata, amuswiilile. Leza wabulemu wakalibonya kuli-Abrahamu tateesu.” (Inc. 6:3; 7:2) Ku Areopagi mu Atene, mwaapostolo Paulo wakagamika ntalisyo yakwe kubantu baimpene kapati abaaba kati: “Nobaalumi bamu-Atene, kulizyoonse ndabona kuti mukombesya mizimo.” (Inc. 17:22) Akaambo kantalisyo mbotu, zyoonse nkamu zyabantu zyobilo eezyi zyakayandisya kuswiilila.

Nomuli mumulimo wamumuunda, andinywe muleelede kwaamba zintu zipa bantu kuswiilila. Ikuti tiimwaamuzyibya kuti muya kumuswaya, mwiniŋanda ulakonzya kajisi bubi muzintu zimwi. Mumbazu zimwi zyanyika, ibeenzu batali kulangilwa kusika bayandika kufwambaana kwaamba ncobaboolela. Kumbazu zimwi, ibeenzu beelede kutobela zilengwa zimwi kabatanaamba ncobaboolela.—Lk. 10:5.

Mumbazu zyoonse zyobilo, imuuya wabulongwe bwini-bwini bulakonzya kugwasya ikuba amubandi uuli kabotu. Kanji-kanji ncibotu ikutalika mubandi amakani aayendelana azili mumoyo wamuntu. Ino mbuti mbomunga mwazyiba nzyomweelede kwaamba? Nomwasika, sena muntu ooyo wali kucita kalimo kamwi? Ambweni wali kulima, kutilaila naa kukukula lubuwa, kubamba mootokala, kujika, kuwacca naa kulanganya bana. Sena kuli ncaali kubala mumuteende naa kulanga zicitika mumugwagwa? Sena mpabede kuboneka kuti muntu uuyandisya kuzuba nswi, kusobana, inyimbo, kweendeenda, makkompyuta azimwi buyo? Ibantu kanji-kanji balalibilika anzyobamvwa muwailesi naa nzyobabona mucipekupeku. Ikubuzya naa ikwaamba buyo asyoonto kutwaambo ooto inga kwapa kuti mube amubandi mubotu.

Iciindi Jesu naakaambaula amwanakazi mu Samariya amugoti munsi-munsi a Sukari, ncikozyanyo cibotu kapati cambokutalikwa mubandi amuzeezo wakuyanda kupa bumboni.—Joh. 4:5-26.

Mweelede kulibambila kabotu ntalisyo, ikapati kuti mbungano momubede kiibeleka mucilawo cayo ciindi aciindi. Buyo-buyo, kunyina nomuya kukonzya kukambauka.

Amukagame Kaambo Nkomujisi. Mumbungano ya Bunakristo, sicuuno naa umwi ngomuccililana makani, ikanji-kanji ulaambilizya mutwe wamakani aanu alimwi akumwiita. Nokuba boobo, ncibotu kubayeekezya bamuswiilila kaambo kabandikwa nomwaamba majwi aantalisyo. Kalakonzya kwaambwa, pele ikutali kwaamba bbala abbala. Kufwumbwa mbozikonzya kuba zintu, imutwe wamakani weelede kumvwugwa mbomuya bubandika makani. Munzila imwi, muntalisyo yanu mweelede kubikkila maano kukaambo nkomujisi.

Naakali kutuma basikwiiya bakwe kuya kukambauka, Jesu wakaugama mulumbe ngobakeelede kwaambilizya. “Nkabela mwanooya bweenda kamunooyookambauka kuti, Bwami bwakujulu buliswenede.” (Mt. 10:7) Kujatikizya mazuba eesu, Jesu wakaamba kuti: “Aya Makani Mabotu aa-Bwami azookambaukwa.” (Mt. 24:14) Tukulwaizyigwa ‘kukambauka makani,’ nkokuti lyoonse katubelesya Bbaibbele notupa bumboni. (2 Tim. 4:2) Kamutana vwununa Bbaibbele naa kwaamba zya Bwami, ncibotu lyoonse ikwaamba kaambo kamwi nkobabikkila maano bantu aciindi eeco. Mulakonzya kwaamba makani aalunya, kubula kwa mulimo, lusalululo, nkondo, mbobagwasyigwa bakubusi, kuciswa naa lufwu. Pele mutatoli ciindi cilamfwu kwaamba makani aatakkomanisyi; mulumbe ngomujisi mmulumbe uuyaka. Amubikkile maano kukugamika mubandi ku Jwi lya Leza abulangizi bwa Bwami.

Amutondezye Kaambo Kabandikwa Ncokayandika Kubaswiilizi. Ikuti naa muyookananina mbungano, amuzyibe kuti bamuswiilila bayooyandisya ikumvwa nzyomwaamba. Pele sena bayooswiilila mbubwenya buyo mbwacita muntu wiiya cimwi cintu cimujatikizya? Sena bayooswiilila nkaambo babona kuti nzyobamvwa zileendelana abukkale bwabo alimwi akuti mwabakulwaizya kucita cintu cimwi kumakani ngomwaamba? Ciyooba boobo ikuti mwakababikkila maano baswiilizi nomwakali kulibambila makani—ibukkale bwabo, zili kumoyo ambobalimvwa. Ikuti mwakacita oobo, nkokuti amubikkilizye amakani aatondezya boobo muntalisyo yanu.

Kunyina makani naa muli acibumbili naa mupa bumboni kumuntu, inzila mbotu iikulwaizya bantu kuswiilila nzyomwaamba, nkubabikkilizya mumubandi. Amwaambe mapenzi ngobajisi, nzyobayandika naa mibuzyo njobajisi mumyoyo mboziswaangene amakani ngomukanana. Ikuti mwacisalazya kuti tamukookanana buyo zintu zijatikizya bantu boonse pele mulanga-langa makani aagaminide, bayoomuswiilila kwiinda. Ikutegwa mucite oobo, mweelede kulibambila kabotu.

Mbomwaamba Makani. Nzyomwaamba muntalisyo yanu zilayandika kapati, pele mbomuzyaamba kulakonzya kupa kuti baswiilile. Akaambo kaceeci, ikulibambila kwanu kweelede kubikkilizya ikutali buyo nzyomuya kwaamba pele ambomuya kuzyaamba.

Kubelesya mabala aayelede kulayandika kapati ikutegwa muzuzikizye makanze aanu. Inga camugwasya ikuti mwalibambila kabotu-kabotu twaambo twakusaanguna tobilo naa totatwe. Kanji-kanji, twaambo tufwaafwi tutakatazyi tulagwasya. Ikuti kaali makani amumbungano, inga mwayanda kutulemba buya twaambo, antela inga mwatubikka mumutwe kucita kuti majwi aanu aantalisyo akabe majwi aakulwaizya. Ikwaamba ntalisyo iigwasya ikutali calubinda kulakonzya kumugwasya kukkalikana ikutegwa mwaakanane kabotu makani aanu.

Nomweelede Kulibambila Ntalisyo. Kuli kwiindana-indana kuyeeya kumakani aaya. Bamwi baambi ibacibwene baamba kuti ikulibambila makani kweelede kutalika antalisyo. Bamwi ibakaiya mbokukananwa kubuleya baamba kuti kulibambila ntalisyo kweelede kucitwa mwamana kulibambila makani.

Mweelede kukazyiba kaambo nkomujisi alimwi atwaambo tupati-pati ntomuyanda kupandulula kamutana libambila makani aantalisyo. Pele ino mbuti ikuti kamulibambila makani aajisi twaambo tupati-pati tusimbidwe? Mwamana kubala twaambo, ikuti kamujisi ntalisyo imwi mumoyo, ncibotu kwiilemba. Kamuyeeya kuti, ikutegwa ntalisyo yanu ikazwidilile, mweelede kubabikkila maano bamuswiilila alimwi atwaambo tupati-pati.