CIBALO 3
“Usyi Wabaabo Boonse Bajisi Lusyomo”
1, 2. Mbuti nyika mboyakacinca kuzwa mumazuba aa Nowa, alimwi mbuti Abrahamu mbwaakalimvwa kujatikizya kucinca ooko?
ABRAHAMU wakalanga mujulu, wakabikkilide maano kungazi yatempele iyakali mujulu mumunzi wakwe wa Uri.a Busi bwakali kuuntumuka kuya mujulu. Bapaizi ba leza wamwezi bakali kutuula zipaizyo alimwi. Amweezeezye Abrahamu kacenguluka alimwi akupukunya mutwe wakwe, wasyulungana kubusyu bwakwe akaambo kakubijilwa. Naakali kweenda kuya kuŋanda kwiinda makamu aabantu ibakali mumigwagwa, kulangilwa kuti wakali kuyeeya kujatikizya kukomba mituni ikwakadumide kapati mumunzi wa Uri. Bukombi busofweede oobo bwakamwaika munyika kuzwa mumazuba aa Nowa.
2 Abrahamu wakazyalwa myaka yobilo kuzwa Nowa naakafwa. Ciindi Nowa naakazwa mubwato Zambangulwe mpati nolyakamana, sinsiku uulya wakatuula cipaizyo kuli Jehova Leza, walo iwakapa kuti kube fwulicoongo. (Matl. 8:20; 9:12-14) Kuciindi eeco, bukombi busalala mbobwakaliko bulikke munyika. Pele lino izyalani lyakkumi kuzwa kuli Nowa nolyakali kuyaabuvwula munyika, bukombi busalala bwakali kuyabunyongana. Bantu kuli koonse bakali kukomba baleza bakubeja. Nobaba bawisi Abrahamu ba Tera bakalijatikizyidwe mukukomba mituni, ambweni akupanga mituni.—Jos. 24:2.
Mbuti Abrahamu mbwaakaba cikozyanyo cibotu kapati calusyomo?
3. Naakali kupona, mbube nzi bupati Abrahamu mbwaakajisi, alimwi ncinzi ncotukonzya kwiiya?
3 Abrahamu naakali kupona, wakaliindene kapati abantu banji ibakamuzingulukide akaambo kalusyomo lwakwe. Mubwini, mwaapostolo Paulo mukuya kwaciindi wakasololelwa amuuya kumwiita kuti “usyi wabaabo boonse bajisi lusyomo.” (Amubale Baloma 4:11.) Atubone Abrahamu mbwaakatalika kuti abe mwaalumi uuli boobo. Tulakonzya kwiiya zinji kujatikizya mbwaakayuma mulusyomo.
Kubelekela Jehova Zambangulwe Nolyakainda
4, 5. Nkuuli ni Abrahamu nkwaakaiya kujatikizya Jehova, alimwi nkaambo nzi ncotukonzya kwaamba kuti ambweni mbocakabede oobo?
4 Mbuti Abrahamu mbwaakaiya kujatikizya Jehova Leza? Tulizyi kuti Jehova wakalijisi babelesi basyomeka anyika kuciindi eeco. Semu wakali umwi wabaalumi aabo. Nokuba kuti tanaakali ngomupati akati kabana basankwa botatwe ba Nowa, kanji-kanji nguusaanguna kwaambwa. Kweelede kuti cakali boobo akaambo kakuti Semu wakali mwaalumi iwakajisi lusyomo lulibedelede.b Ciindi cimwi nolyakainda Zambangulwe, Nowa wakaamba Jehova kuti ngu “Leza wa-Semu.” (Matl. 9:26) Semu wakali kutondezya bulemu kuli Jehova alimwi abukombi busalala.
5 Sena Abrahamu wakalimuzyi Semu? Kulangilwa kuti wakalimuzyi. Amweezeezye Abrahamu naakacili mulombe. Eelo kaka weelede kuti wakagambwa kumvwa kuti wakalijisi sinsiku iwakaponede myaka iinda ku 400! Semu wakabubona bubi ibwakaliko munyika Zambangulwe ilyakasalazya nyika kalitanasika, kutalika kwamisyobo yabantu yakusaanguna ciindi bantu nobakali kuyaabuvwula anyika alimwi amazuba mabyaabi aamuzangi Nimrodi, ku Ngazi ya Babeli. Semu iwakali kusyomeka wakabutantamuka buzangi oobo, aboobo ciindi Jehova naakanyonganya mwaambo wabasikuyaka ngazi, Semu wakazumanana amukwasyi wakwe kwaambaula mwaambo wabantu iwakaliko kumatalikilo, mwaambo wa Nowa. Mukwasyi ooyo wakali kubikkilizya awa Abrahamu. Aboobo, cakutadooneka Abrahamu wakakomena kamulemeka kapati Semu. Ciinda waawo ncakuti, Semu wakazumanana kupona a Abrahamu kwaciindi cilamfwu. Aboobo, Abrahamu weelede kuti wakaiya kujatikizya Jehova kuli Semu.
Abrahamu wakakaka kukomba mituni ikwakadumide mumunzi wa Uri
6. (a) Mbuti Abrahamu mbwaakatondezya kuti wakali kuziyeeya zyintu nzyaakaiya kujatikizya Zambangulwe? (b) Mbuumi buli buti ba Abrahamu a Sara mbobakali kupona antoomwe?
6 Mubukkale buli boonse, Abrahamu wakali kuziyeeya zyintu nzyaakaiya kujatikizya Zambangulwe. Wakakanzide kweenda a Leza mbubwenya mbuli Nowa mbwaakacita. Nkakaambo kaako Abrahamu wakaikaka mituni alimwi wakaliindene abantu bamumunzi wa Uri, ambweni buya abamumukwasyi wakwe. Nokuba boobo, wakazikujana mukaintu mubotu. Wakakwata Sara, mukaintu iwakaindene abamwi akaambo kakubota ciwa alimwi alusyomo luyumu kapati muli Jehova.c Nokuba kuti bakanyina mwana, tacidoonekwi kuti banabukwetene aaba bakalikkomene kapati kubelekela Jehova antoomwe. Alimwi mbebakakomezya Loti mujwa wa Abrahamu alimwi iwakali mucaala.
7. Mbuti mbociyandika kuli basikutobela Jesu kwiiya Abrahamu?
7 Abrahamu tanaakamusiya Jehova kutegwa akombe mituni yaku Uri. Walo alimwi a Sara bakali kuyanda kwiindana abantu bamumunzi ibakali kukomba mituni. Ikuti katuyanda kuba alusyomo lwini-lwini, tweelede kuba amuuya ngobakajisi. Cakuliyandila, andiswe tweelede kwiindana abantu bamunyika. Jesu wakaamba kuti basikumutobela tiibakeelede ‘kuba banyika’ alimwi akuti nyika yakali kuyakubasula akaambo kakutaba banyika. (Amubale Johane 15:19.) Ikuti naa cilamucisa akaambo kakukakwa abanamukwasyi naa basimukobonyoko akaambo kakusala kubelekela Jehova, amuyeeye kuti tamuli nyolikke pe. Mweenda aamuntu uuli kabotu, mweenda a Leza mbubwenya mbuli Abrahamu a Sara mbobakacita.
“Kosiya Cisi Cako”
8, 9. (a) Ncinzi cakamucitikila Abrahamu citalubiki? (b) Mulumbe nzi Jehova ngwaakatumina Abrahamu?
8 Bumwi buzuba, Abrahamu wakacitikilwa cintu citalubiki. Wakatambula mulumbe kuzwa kuli Jehova Leza. Ibbaibbele talyaambi zinji kujatikizya Abrahamu mbwaakautambula mulumbe, pele lilaamba kuti “Leza wabulemu” wakalibonya kumwaalumi ooyu uusyomeka. (Amubale Milimo 7:2, 3.) Abrahamu wakabona bulemu bwa Mwami wabubumbo boonse, ambweni ibwakali kwiimininwa amungelo. Tulakonzya kweezeezya Abrahamu mbwaakakkomana kubona kwiindana akati ka Leza muumi alimwi amituni iitaponi iyakali kukombwa abantu bakali kupona kuciindi cakwe.
9 Mulumbe nzi Jehova ngwaakatumina Abrahamu? Mulumbe wakuti: “Kosiya cisi cako abasazinyoko uunke kucisi ncetiikutondezye.” Jehova tanaakaamba kuti naa ncisi nzi eeco ncaakali kuyeeya—pele wakali kuyakumutondezya Abrahamu. Cakusaanguna, Abrahamu wakeelede kusiya munzi wakwe alimwi abasazinyina. Kweelana azilengwa zyaku Middle East yansiku, mukwasyi wakali kuyandika kapati. Kuti mwaalumi wasiya basazinyina alimwi akuunka kumbi kanji-kanji cakali kubonwa kuti ncibyaabi kapati; kuli bamwi, cakali cibyaabi kwiinda lufwu.
10. Nkaambo nzi ncokwakali kulyaaba kuli Abrahamu a Sara kusiya munzi wabo mu Uri?
10 Kusiya cisi cakwe kwakali kuyandika kulyaaba ncobeni. Bumboni bumwi butondezya kuti munzi wa Uri weelede kuti wakali munzi bantu mobakajisi bubi alimwi bakalivwubide kapati. (Amubone kabbokesi kakuti: “Munzi ba Abrahamu a Sara Ngobakasiya Musyule.”) Zyintu izyakazikkulwa zitondezya kuti mumunzi wa Uri kwakali maanda mabotu; amwi akajisi maluumu aasika ku 12 naa kwiinda waawo aamukwasyi ababelesi, oonse akali mumulongo uubambidwe kabotu mulubuwa lwamukati luyakidwe kabotu. Cintu cikkomanisya ncakuti meenda akali manji mumunzi wa Uri, aakunywa alimwi aakubelesya. Amuyeeye alimwi kuti Abrahamu alimwi a Sara tiibakali bana; kulangilwa kuti Abrahamu wakajisi myaka iili kuma 70 yakuzyalwa, mpoonya Sara yakali kuma 60. Tacidoonekwi kuti Abrahamu wakali kuyanda kuti Sara kakkede kabotu alimwi akulanganizyigwa kabotu—icintu mulumi mubotu uuliwoonse ncayanda kucitila mukaintu wakwe. Amweezeezye buyo mibandi njobakajisi kujatikizya mulimo ooyu, mibuzyo alimwi akulibilika nkobakajisi mumyoyo yabo. Abrahamu weelede kuti wakakkomana kapati kubona Sara kazumina kunjila mubuyumuyumu oobu. Mbubwenya mbuli Abrahamu, awalo Sara wakalilibambilide kusiya bubotu boonse ibwakali mumunzi.
11, 12. (a) Nkulibambila nzi alimwi nkusala kuli buti ikwakali kuyandika kuli ba Abrahamu a Sara kabatanazwa mumunzi wa Uri? (b) Ino inga mwapandulula buti mbocakabede mafwumofwumo kabatanatalika lweendo?
11 Kweelana akusala nkobakacita ba Abrahamu a Sara, bakalijisi mulimo mupati wakucita. Mulimo wakwaanga zibbudu zyabo alimwi akulibambila wakali kubalindila. Ncinzi ncobakeelede kunyamuna mulweendo lwabo kuya kubusena nkobatazyi, alimwi ncinzi ncobakeelede kusiya? Nokuba boobo, icakali kuyandika kapati mbantu mbobakali kukkala limwi. Ncinzi ncobakali kukonzya kucita kujatikizya ba Tera, bausyi Abrahamu? Bakasala kubatolelezya ba Tera alimwi akubalanganya kusikila kulufwu. Mbwaanga cibalo citwaambila kuti mbebakabweza mukwasyi wabo kuzwa ku Uri, kuboneka kuti cakuliyandila bakazumina kuunka ambabo. Tacidoonekwi kuti bakalilekede kukomba mituni. Mujwa wa Abrahamu Loti awalo wakabasangana basilweendo.—Matl. 11:31.
12 Lino ciindi cakasika mafwumofwumo cakuti batalike lweendo lwabo. Amweezeezye basilweendo boonse kabaimvwi anze aabulambo bwamunzi wa Uri. Nkamela alimwi ambongolo zyakalinyamwide zibbudu, matanga aabanyama akaliimvwi, mukwasyi alimwi ababelesi bakalilibambilide akukkomana kuti baunke.d Ambweni boonse bakalangide kuli Abrahamu, kulindila kuti abaambile kuti katweenda lino. Ciindi nocakasika, bakatalika kweenda kusiya munzi wa Uri.
13. Mbuti babelesi ba Jehova mazuba aano mbobatondezya muuya mbuli ngobakatondezya ba Abrahamu a Sara?
13 Mazuba aano, babelesi banji ba Jehova balasala kuunka kubusena kubulide basikumwaya ba Bwami. Bamwi balasala kwiiya mwaambo mupya kutegwa bayungizye mulimo wabo. Mpoonya bamwi basala kubelesya nzila zyabukambausi nzyobatazyibide. Kanji-kanji kusala kuli boobo, kuyandika kulyaaba—kuliimya zyintu zimwi zyakumubili zibotu. Eelo kaka cilakkomanisya kapati ciindi babelesi ba Jehova nobatondezya muuya wakulyaaba uuli boobo alimwi kwiinda mukucita boobo baiya Abrahamu alimwi a Sara! Kuti twatondezya lusyomo luli boobo, tulakonzya kuba masimpe kuti Jehova uyakutulongezya kapati. Taakwe naalilwa kulongezya baabo batondezya lusyomo. (Heb. 6:10; 11:6) Sena wakacita oobo kuli Abrahamu?
Kuzabuka Mulonga wa Firate
14, 15. Ino lweendo lwakuzwa ku Uri kuya ku Harani lwakali buti, alimwi nkaambo nzi Abrahamu ncaakasala kuti bajane cilawo ku Harani kwaciindi cili mbocibede?
14 Mukuya kwaciindi nkamu yabantu eeyi yakazyibila kweenda kuzwa kubusena bumwi kuya kubusena bumbi. Tulakonzya kweezeezya ba Abrahamu a Sara kabacinca-cinca akati kakweenda aamaulu alimwi akutanta ankamela naa ambongolo, kababandika kumwi kakulila milangu yabanyama. Mukuya kwaciindi, nobaba baabo batakazyibide kweenda nyendo zilamfwu bakazikuzyibila kuyaka akumwaya zivwuka alimwi akugwasya ba Tera ibakacembeede kutanta akukkala kabotu ankamela naa ambongolo. Bakatozya kunyika lwaambo akaambo kakunyona kupati kwa mulonga wa Firate. Kwakainda mazuba manji kabeenda.
15 Nobakeenda kwamakkilomita aabalilwa ku 960, bakasika atwaanda twaku Harani, munzi iwakadumide iwakali aaswaanganina migwagwa yabasimakwebo ba Kujwe aba Kumbo. Nobakasika abusena oobuya mukwasyi wakaima, mpoonya bakajana cilawo cakukkala kwaciindi cili mbocibede. Ambweni ba Tera bakalicembeede kapati akubula nguzu cakuti tiibakali kukonzya kweenda kuzwa waawo.
16, 17. (a) Ncizuminano nzi icakakkomanisya Abrahamu? (b) Mbuti Jehova mbwaakalongezya Abrahamu ciindi ncaakakkede mu Harani?
16 Mukuya kwaciindi ba Tera bakafwa kabajisi myaka iili 205 yakuzyalwa. (Matl. 11:32) Abrahamu wakaumbulizyigwa kapati ciindi eeciya cakuusa nkaambo Jehova wakaambaula anguwe alimwi. Wakainduluka malailile ngaakamupede kaindi ku Uri, alimwi wakayungizya kujatikizya zisyomezyo zyakwe. Abrahamu wakali kuyakuba “musyobo mupati,” alimwi zilongezyo zyakali kuyakuboola kumikwasyi yoonse yaanyika akaambo kanguwe. (Amubale Matalikilo 12:2, 3.) Kakkomene akaambo kacizuminano eeci akati kanguwe a Leza, Abrahamu wakalizyi kuti lino ciindi cakkwana cakutalika kweenda.
17 Aciindi eeci, wakalijisi zyintu zinji zyakunyamuna kwiinda naakatalika lweendo lwakwe, nkaambo Jehova wakamulongezya Abrahamu ciindi ncaakakkala mu Harani. Cibalo caamba “mbono zyabo zyoonse nzibakavubide, abasiŋanda boonse mbobakajene ku-Harani.” (Matl. 12:5) Kutegwa abe musyobo, Abrahamu wakeelede kuba azyintu zyakumubili zyakubelesya alimwi ababelesi—mukwasyi mupati. Talili lyoonse Jehova napa kuti babelesi bakwe babe bavwubi, pele ulabapa kufwumbwa nzyobayandika kutegwa bazuzikizye kuyanda kwakwe. Akaambo kakuyumizyigwa, Abrahamu wakazumanana kweenda kuya kubusena nkwaatakazyi.
Kusiya buumi bubotu mumunzi wa Uri tiicakali cuuba-uba kuli Abrahamu a Sara
18. (a) Ndilili nokwakacitika cintu cipati ncaatakaluba Abrahamu mubuumi bwakwe calo icakali kujatikizya Leza mbwaakali kweendelezya bantu bakwe kuzwa kaindi? (b) Nzyintu nzi zimbi izyakacitika mu Nisani 14 mumyaka yakatobela? (Amubone kabbokesi kakuti: “Deeti Iiyandika Mumakani Aamu Bbaibbele.”)
18 Kuzwa ku Harani, kwakali busena bwiitwa kuti Karikemesi, imusinzo weendwa mazuba masyoonto buyo, kwalo kanji-kanji nkamu zyabasilweedo nkozyakali kuzabukila mulonga wa Firate. Ambweni oobu mbobwakali busena imwakacitikila cintu cipati ncaatakaluba Abrahamu mubuumi bwakwe calo icakali kujatikizya Leza mbwaakali kweendelezya bantu bakwe kuzwa kaindi. Kweelede kuti mwakali mu 1943 B.C.E., buzuba bwanamba 14 mumwezi wakazooitwa kuti Nisani, ciindi Abrahamu naakasololela nkamu yabasilweendonyina kuzabuka mulonga. (Kul. 12:40-43) Kumusanza kwakali nyika Jehova njaakasyomezyede kutondezya Abrahamu. Mubuzuba oobo, cizuminano ca Leza a Abrahamu cakatalika kubeleka.
19. Ino cisyomezyo ca Jehova kuli Abrahamu cakali kubikkilizya nzi, alimwi ceelede kuti cakamuyeezya nzi Abrahamu?
19 Abrahamu wakeenda mucisi kuya kumusanza, alimwi nkamu yabasilweendo yakaima afwaafwi azisamu zipati zya More munsi-munsi a Sekemu. Kubusena ooku, Abrahamu wakatambula alimwi mulumbe uumbi kuzwa kuli Jehova. Cisyomezyo ca Leza ciindi eeci cakaamba kujatikizya lunyungu lwa Abrahamu lwalo lwakeelede kukona nyika. Sena Abrahamu wakayeeya businsimi Jehova mbwaakaambide mu Edeni, ibwaamba “lunyungu” lwakeelede kuvwuna bantu bumwi buzuba? (Matl. 3:15; 12:7) Ambweni. Weelede kuti wakalitalikide kumvwisya asyoonto, kuzyiba kuti wakali cibeela cipati mumakanze Jehova ngaakali kuyeeya.
20. Mbuti Abrahamu mbwaakatondezya kulumba kucoolwe Jehova ncaakamupa?
20 Abrahamu wakalumba kapati kucoolwe Jehova ncaakamupa. Naakali kweenda mucisi—tacidoonekwi kuti wakacita oobo cakubikkila maano, mbwaanga cisi cakacilikkedwe abana Kanana—Abrahamu wakaima akuyaka zipaililo kuli Jehova, cakusaanguna afwaafwi azisamu zipati zyaku More, mpoonya cimbi munsi-munsi a Beteli. Wakapaila muzyina lya Jehova, kulumba kuzwa aansi amoyo kuli Leza ciindi naakali kuzinzibala kuyeeya kujatikizya lunyungu lwakwe kumbele. Alimwi kulangilwa kuti wakali kubakambaukila basimukobonyina bana Kanana. (Amubale Matalikilo 12:7, 8.) Kwaamba masimpe, buyumuyumu bwakali kulangilwa kulusyomo lwa Abrahamu mubuumi bwakwe. Cabusongo, Abrahamu tanaakali kulanga musyule kuzyintu zibotu nzyaakasiya musyule ku Uri. Wakabikkilide maano kuzisyomezyo zya Jehova. Lugwalo lwa Bahebulayo 11:10 lwaamba Abrahamu kuti: “Wakali kulindila munzi uujisi ntalisyo zini-zini, imunzi ooyo wakaanzwa akuyakwa a Leza.”
21. Nkwiindana nzi kuliko akati kaluzyibo ndotujisi aluzyibo ndwaakajisi Abrahamu kujatikizya Bwami bwa Leza, alimwi ino mukulwaizyigwa kucita nzi?
21 Swebo notubelekela Jehova mazuba aano tuzyi zinji kapati kwiinda Abrahamu mbwaakauzyi munzi uulya wacikozyanyo—Bwami bwa Leza. Tulizyi kuti Bwami bulalela kujulu alimwi ino-ino buyakugwisya bweende bwazyintu oobu, alimwi tulizyi kuti Lunyungu ilwakasyomezyegwa kuli Abrahamu kaindi, Jesu Kristo, lino ulalela mu Bwami oobo. Eelo kaka cinooli coolwe kulindiswe kubona Abrahamu kapona alimwi akuti kumamanino akamvwisye makanze aa Leza mbwaakazuzikizyigwa! Sena mulayanda kubona Jehova mbwayakuzuzikizya zisyomezyo zyakwe zyoonse? Amuzumanane kucita ncaakali kucita Abrahamu kusikila mpomugolela. Amutondezye muuya wakulyaaba, kumvwida alimwi akupaila kulumba zyoolwe Jehova nzyaamupa. Nomwiiya lusyomo lwa Abrahamu, “usyi wabaabo boonse bajisi lusyomo” andinywe uyakuba uso.
a Aciindi eeci, Abrahamu wakali kwiitwa kuti Abramu. Pele nokwakainda myaka, Leza wakacinca zyina eeli kuba Abrahamu, icaamba kuti “Wisi Wamisyobo Minji.”—Matl. 17:5.
b Mbubwenya buyo, awalo Abrahamu kanji-kanji ngowakali kusaanguna kwaambwa akati kabana basankwa ba Tera, nokuba kuti tanaakali ngomupati akati kabo.
c Aciindi eeci, Sara wakali kwiitwa kuti Sarai. Pele nokwakainda myaka, Leza wakacinca zyina eeli kuba Sara, icaamba kuti “Mwana wa Mwami.”—Matl. 17:15.
d Basikwiiya zyamu Bbaibbele bamwi baladooneka kuti naa nkamela zyakali kuvwubwa mumazuba aa Abrahamu. Nokuba boobo, kuyeeya kuli boobo kunyina mpokuyeeme pe. Ziindi zinji Bbaibbele lilaamba kujatikizya nkamela akati kabanyama mbaakavwubide Abrahamu.—Matl. 12:16; 24:35.