LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w96 7/1 map. 4-9
  • Lulongezyo naa Lutuko—Nkulisalila!

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Lulongezyo naa Lutuko—Nkulisalila!
  • Ngazi Yamulindizi—1996
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Izilongezyo Zyacitwa Kuti Zikonzeke
  • Mbuti Lwalo Lutuko?
  • Ikwaambilizya Lulongezyo Alutuko
  • Kwaalangisya Makani Aya
  • Kusala kwa Israyeli Teecakali Cintu Cinyina Makani
  • Lulongezyo naa Lutuko—Izitondezyo Kulindiswe Sunu
    Ngazi Yamulindizi—1996
  • “Amusale Buumi, Kuti Mupone”
    Ngazi Yamulindizi—2006
  • Sena Cilongezyo ca Jehova Ciyoomusikila?
    Ngazi Yamulindizi—2001
  • Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Deuteronomo
    Ngazi Yamulindizi—2004
Ngazi Yamulindizi—1996
w96 7/1 map. 4-9

Lulongezyo naa Lutuko—Nkulisalila!

“Buumi alufu, lulongezyo alutuko, zyoonse ndazibika kuti mulisalile. Amusale buumi, kuti mupone.”—DEUTERONOMO 30:19.

1. Ino bantu bakabambwa munzila yakukonzya kutyani?

JEHOVA LEZA wakatwaanza—tozilenge zyakwe zyamaanu zyabuntu—munzila yakuti katulisalila cibotu naa cibi. Teetwakalegwa buyo mbuli mincini iiteyelwa limwi, pele twakapegwa coolwe alimwi amukuli wakusala. (Intembauzyo 100:3) Ibantu bakusaanguna—ba Adamu a Eva—bakalaangulukide kulisalila nzila yabo, alimwi bakali kuzoolilungulwida beni kuli Leza kujatikizya kusala kwabo.

2. Ino Adamu wakasala nzi, alimwi cakaleta nzi?

2 Mulengi wabubambila maunda-maunda aazilongezyo buumi bwabuntu muparadaiso yaanyika. Ino nkaambo nzi ncaatanazuzikizigwa makanze ayo? Nkaambo kakuti Adamu wakalubizya kusala. Jehova wakalailide boobu kumuntu oyo: “Misamu yoonse yamumuunda ncobeni uyooilya, cita musamu wakuziba bubotu abubi. Toelede kulya kulinguwo pe, nkaambo mubuzuba obo mboyoolya kulinguwo ncobeni uyoofwa.” (Matalikilo 2:16, 17) Kuti Adamu naakasala kumvwa, ibazyali besu bakusaanguna nobakalongezegwa. Ikutamvwa kwakaleta lufwu. (Matalikilo 3:6, 18, 19) Aboobo cibi alimwi alufwu ziyaabusiilwa luzubo loonse lwa Adamu.—Ba-Roma 5:12.

Izilongezyo Zyacitwa Kuti Zikonzeke

3. Ino Leza wakapa buti cisyomezyo cakuti makanze aakwe aajatikizya bantu ayoozuzikizigwa?

3 Jehova Leza wakatalisya nzila yakuti limwi makanze akwe aakulongezya bantu akazuzikizigwe. Walo lwakwe wakaambilizya Lunyungu, naakali kusinsima mu Edeni kuti: “Njoobusya inkondo akati kanduwe amwanakazi, akati kalunyungu lwako alunyungu lwakwe. Walo uyookuuma amutwe, ayebo uyoomuluma kukasinde.” (Matalikilo 3:15) Kumbele Leza wakasyomezya kuti zilongezyo zyakwe ziyoobasikila bantu kwiinda mu Lunyungu olu, ilwaluzubo lwa Abrahamu.—Matalikilo 22:15-18.

4. Mbubambe nzi Jehova mbwacitide ibwakulongezya bantu?

4 Oolo Lunyungu lwakasyomezegwa lwakazoojanika kuti ngu Jesu Kristo. Kujatikizya lubazu Jesu ndwajisi mububambe bwa Jehova bwakulongezya bantu, mwaapostolo Munakristo Paulo wakalemba ategwa: “Leza, walo ulatondezya luyandisyo lwakwe kulindiswe boobo, nkaambo nitwakacili basizibi Kristo wakatufwida.” (Ba-Roma 5:8) Izilongezyo ziyoojanwa abaabo akati kabantu basizibi ibamvwida Leza akutambula lugwasyo lwabulemu bwacipaizyo ca Jesu Kristo icacinunuzyo. (Incito 4:12) Sena muyoosala kumvwa alimwi azilongezyo? Ilunyansyo luyooleta cimbi-cimbi buyo.

Mbuti Lwalo Lutuko?

5. Ino lyaamba nzi bbala lyakuti “lutuko”?

5 Ikulisandamuna bupanduluzi, ijwi lyalulongezyo ndutuko. Ibbala lyakuti “lutuko” lyaamba kusampula muntu naa kumusinganya. Ibbala lya Cihebrayo lya qela·lahʹ lizwa mucciti lyantalisyo ilya qa·lalʹ, ililaa bupanduluzi bwini-bwini bwakuti “uba-uba.” Pesi nolibelesyegwa munzila yacikozyanyo, lyaamba ‘kusinganya’ naa ‘kunyansya.’—Levitiko 20:9; 2 Samuele 19:43.

6. Ncinzi cijatikizya Elisha icakacitikila afwaafwi aku Beteli yansiku?

6 Atulange cikozyanyo cipati cakutola ntaamu yalutuko mpoona-mpoona. Eeci cakacitika ciindi musinsimi wa Leza Elisha naakali kuyaabweenda kuzwa ku Jeriko kuya ku Beteli. Makani ayo aluulwa kuti: “Naakali kuya bweenda munzila, mwakazwa balombe banikenike mumunzi, bamuweela, bati, Tanta syaalubala! Tanta syaalubala! Elyo wakacebuka, wababona, wabatukila muzina lya-Jehova. Nkabela mwakazwa musokwe [babbeya, NW] bobile, bakakwamauna akati kabo balombe bali makumi one ababili.” (2 Bami 2:23, 24) Icini-cini Elisha ncaakaamba mulutuko olo ndwaakasinganya bana abo ibakali kuweela tacizibisigwi pe. Nokuba boobo, icakaambwa kumulomo cakabeleka nkaambo cakaambwa muzina lya Jehova alimwi cakaambwa amusinsimi wiiminina Leza mumicito yakwe yakali kweendelana akuyanda kwa Leza.

7. Ino ncinzi cakacitikila bana aabo bakaweela Elisha, alimwi nkaambo nzi?

7 Ikaambo keni-keni kakumuweelela kaboneka kuba kakuti Elisha wakasamide cibaki camulimo icakazizilwe kuba ca Eliya, alimwi aabo bana teebakali kuyanda kufwumbwa muntu simulyazina lyamusinsimi ooyo munsi-munsi ambabo. (2 Bami 2:13) Ikwiingula basikukazya kuti talinguwe simulyazina lya Eliya akuyiisya bakubusi aba alimwi abazyali babo ibulemu bweelede musinsimi wa Jehova, Elisha wakiisinganya eyi nkamu iiweela muzina lya Leza wa Eliya. Jehova wakatondezya kuti ulimuzumide Elisha kuba musinsimi wakwe kwiinda mukupa kuti kuzwe babbeya bobile mucisaka bakwamaune bali 42 akati kabasikasankusanku aabo. Jehova wakatola ntaamu mpati nkaambo bakalipeekezya kunyansya nzila eyo njaakali kubelesya kuzyibya nyika kuciindeeco.

8. Ino bana Israyeli bakazumina kucita nzi, alimwi cakali kunoobaletela nzi?

8 Myaka iili mbwiibede yakaindide, ibana Israyeli abalo bakalitondezyede kubula bulemu kububambe bwa Leza. Mboobu mbocakacitika: Mumwaka wa 1513 B.C.E., Jehova wakabaleleka bana Israyeli kwiinda mukubaangulula kuzwa mubuzike mu Egepita mbuli “amababa amusika.” Kwiinde kaindi-indi abalo bakasyomezya kuti bayoomumvwida Leza. Amubone ikumvwa mbukwakaswaangene akuzuminwa a Leza cakuti tazikwe bwaandaanye. Jehova wakabaambila kwiinda muli Musa ategwa: “Na mwazumina kuswiilila ijwi lyangu akubamba cizuminano cangu, muyooyandika mumeso aangu kwiinda bamasi boonse; nkaambo nyika yoonse njiyangu.” Mpoona abalo bantu bakaingula cakuzuminizya kabati: “Coonse buyo Jehova ncaamba tulacicita.” (Kulonga 19:4, 5, 8; 24:3) Ibana Israyeli bakali kulitaminina kumuyanda Jehova, bakalilyaabide kulinguwe, alimwi bakalikonka kuti bayoomumvwida jwi lyakwe. Ikucita boobu kwakali kunooleta zilongezyo zipati.

9, 10. Musa kacili a Mulundu wa Sinai, ncinzi bana Israyeli ncobakacita, alimwi cakabaletela nzi?

9 Pele kazitana kusimbwa abbwe intalisyo zyacizuminano eco ‘amunwe wa-Leza,’ kwakayandika lutuko lwa Leza. (Kulonga 31:18) Ino nkaambo nzi ncokwakayandika cisubulo ciyumu boobo? Sena bana Israyeli teebakatondezyede kuti balayanda kucita kufwumbwa eco Jehova ncaamba? Ee, kwalo kumulomo bakaluyanda lulongezyo, pele kwiinda mumicito yabo bakasala nzila yakeelede lutuko.

10 Iciindi cilampa mazuba aali 40 lyalo Musa naakali a Mulundu wa Sinai kuyootambula Milawo Iili Kkumi, ibana Israyeli bakacijaya cisyomezyo cabo camusyule icakusyomeka kuli Jehova. Imakani ayo aluulwa kuti, “lino bantu nebakabona kuti Musa wamuka kuseluka kuzwa kucilundu, bantu bakayobolokela Aroni, bati, Buka utucitile baleza bakutuzulwida, nkaambo oyo Musa, muntu iwakatupozya mucisi ca-Egepita, tatuzi camusikila.” (Kulonga 32:1) Eeci acalo ncikozyanyo cimbi icamuuya walunyansyo uutondezegwa kubwiiminizi bwabuntunsi obo Jehova mbwaakali kubelesya kusololela akweendelezya bantu bakwe. Ibana Israyeli bakoongelezyegwa kuti baiye bana Egepita kukomba mituni, eelyo bakatebula cisubulo ciindi ibali 3,000 akati kabo nobakajaigwa amapanga mubuzuba bomwe.—Kulonga 32:2-6, 25-29.

Ikwaambilizya Lulongezyo Alutuko

11. Mmalailile nzi aajatikizya lulongezyo alutuko ngaakatobela Joshua?

11 Nolwakaamba kusika kumamanino ilweendo lwabana Israyeli ilwamyaka iili 40 munkanda, Musa wakabandauka zilongezyo izinoojanwa kwiinda mukusala nzila yakumvwida Leza. Alimwi wakabandauka lutuko ndubakali kunoojana bana Israyeli kuti basala kumunyansya Jehova. (Deuteronomo 27:11-28:10) Kaindi kasyoonto buyo bana Israyeli kabatananjila mu Cisi Cisyomezedwe, Joshua wakaatobela malailile aa Musa aajatikizya lulongezyo alutuko. Mikowa ya Israyeli iili cisambomwi yakaima munsi lya Mulundu wa Ebala, eyo imwi iili cisambomwi yalo yakaima kumbele lya Mulundu wa Gerizimu. Iba Levi bakaima mucibanda akati. Kuboneka kuti eyo mikowa yakaimvwi kumbele ya Mulundu Ebala yakaamba kuti “Akube boobo [Ameni]!” kulutuko, naa kusinganya kwakaambilwa kulubazu lwabo. Eeyo imwi yakaingula kululongezyo lwalo ba Levi ndubakabalila kulubazu lwabo munsi lya Mulundu wa Gerizimu.—Joshua 8:30-35.

12. Ino ndutuko nzi lumwi ilwakaambilizigwa aba Levi?

12 Amulyeezyeezye kuti mwamvwa ba Levi kabati: “Uli alutuko muntu uupanga cikozyano cibezedwe cifulidwe, cisesemyo kuli-Jehova, milimo yamaanza aamufuzi, akuciimika mucinkutikwa. . . . Uli alutuko muntu uusampaula wisi abanyina. . . . Uli alutuko muntu uusunzulula munyinza wamweenzinyina. . . . Uli alutuko muntu uulebya moofu munzila. . . . Uli alutuko muntu uubisya imbeta zyabeenzu na zyabamucaala na zyabamukabafu. . . . Uli alutuko muntu uulalika mukawisi, nkaambo wausya wisi insoni. . . . Uli alutuko muntu uulalika munyama naba umwi. . . . Uli alutuko muntu uulalika mucizi wakwe, naba mwana wawisi naba mwana wabanyina. . . . Uli alutuko muntu uulalika banyinazyala. . . . Uli alutuko muntu uuma mweenzinyina cakuyubilila. . . . Uli alutuko uulya makulo kuti ajaye muntu uutakwe kaambo. . . . Uli alutuko muntu uutazuminini majwi oonse aabbuku eli lya-Mulao kuti aazuzikizye.” Kwamana lutuko lumwi alumwi, imikowa iili kumbele lya Mulundu wa Ebala yaamba kuti, “Akube boobo [Ameni]!”—Deuteronomo 27:15-26.

13. Mumajwi enu nobeni, mbuti mbomunga mwaamba zilongezyo zimwi nzyobakaambilizya ba Levi?

13 Lino amweezeezye kuti mwamvwa baabo bali kumbele lya Mulundu wa Gerizimu kabaingula cakupozomoka kucilongezyo cimwi acimwi iba Levi mbobayaabuti: “Mulaba acoolwe mumunzi, mulaba acoolwe musokwe. Lulaba acoolwe lunyungu lwamibili yanu, alunyungu lwamicelo yanyika yanu, alunyungu lwaŋombe zyanu, banamani bamatanga aanu abana bambelele zyanu. Zilaba acoolwe intumba zyanu azikandilo zyanu. Mulaba acoolwe kuciindi cakunjila akuciindi cakuzwa.”—Deuteronomo 28:3-6.

14. Ino bana Israyeli bakali kunoolongezegwa akaambo nzi?

14 Ino kutambula zilongezyo ezi kwakayeeme anzi? Makani ayo aamba kuti: “Lino na mwaswiilila ijwi lya-Jehova Leza wanu, akucenjela kubamba milazyo yakwe yoonse njendi mukumulailila buzuba obuno, ncobeni Jehova Leza wanu ulamusumpula kwiinda misyobo yoonse [yaansi]. Zyoolwe ezi zyoonse zilamusikila, zilaba zyanu, na mwaswiilila ijwi lya-Jehova Leza wanu.” (Deuteronomo 28:1, 2) Ee, kkii wakujana zilongezyo zya Leza wakali wakumvwida kuli Leza. Ino mbuti lyalo sunu? Sena swebo lwesu tobeni tuyoosala zilongezyo abuumi kwiinda mukuzumanana ‘kuswiilila jwi lya Jehova’?—Deuteronomo 30:19, 20.

Kwaalangisya Makani Aya

15. Nkaambo nzi ikakaambwa mucilongezyo cilembedwe ku Deuteronomo 28:3, alimwi mbuti mbotunga twagwasyigwa ankako?

15 Atulange zilongezyo zimwi muna Israyeli nzyaakali kukonzya kujana akaambo kakumvwida Jehova. Mucikozyanyo, Deuteronomo 28:3 yaamba kuti: “Mulaba acoolwe mumunzi, mulaba acoolwe musokwe.” Ikulongezegwa a Leza takuyeeme abusena naa mulimo muntu ngwatumidwe pe. Bamwi inga balimvwa kwaangililwa muciimo mobabede, ambweni akaambo kakuti bakkede mubusena buceteede kulubono naa mucisi mulwanwa nkondo. Bamwi balakonzya kulombozya kubelekela Jehova kubusena kumbi. Bamwi baalumi Banakristo inga batyompwa akaambo kakuti tabanasalwa kuba bakutausi naa kuba baalu mumbungano. Zimwi ziindi, bamakaintu Banakristo balatyompwa akaambo kakuti tabali muciimo ncobanga balanjila mumulimo waciindi coonse kabali bapainiya naa bamishinali. Nokuba boobo, kufwumbwa muntu ‘uuswiilila ijwi lya-Jehova, akucenjela kubamba milazyo yakwe yoonse’ uyoolongezegwa lino akusikila mane kutamani.

16. Mbuti njiisyo ya Deuteronomo 28:4 mbwiili mukucitikila mbunga ya Jehova sunu?

16 Deuteronomo 28:4 yaamba kuti: “Lulaba acoolwe lunyungu lwamibili yanu, alunyungu lwamicelo yanyika yanu, alunyungu lwaŋombe zyanu, banamani bamatanga aanu abana bambelele zyanu.” Ibbala lya Cihebrayo ilyabumwi ilibelesyegwa waawa ilisandululwa kuti “aanu [ilyakulemeka kutali lyabunji]” litondezya kuti eci cakali cintu umwi aumwi wabana Israyeli uusyomeka ncaakali kuzoolibonena mwiini. Mbuti ino babelesi ba Jehova bamvwa sunu? Kuyungizigwa ikuyaabucitika mumbunga ya Bakamboni ba Jehova kuletwa alulongezyo lwa Leza kubaambilizi bamakani mabotu aa Bwami ibali 5,000,000 ibasoleka canguzu. (Marko 13:10) Alimwi kulalibonya kuti kucikonzeka kuyungizigwa kapati nkaambo bakainda ku 13,000,000 ibakajanika kukusekelela Mulalilo wa Mwami mu 1995. Sena mulilujisi lulongezyo lwa Bwami?

Kusala kwa Israyeli Teecakali Cintu Cinyina Makani

17. Ino ‘kusikilwa’ lulongezyo naa lutuko kwakayeeme anzi?

17 Atwaambe kuti zyoolwe zyakali kunoozoomutandila buya muna Israyeli uumvwa. Kwakasyomezegwa kuti: “Zyoolwe ezi zyoonse zilamusikila, zilaba zyanu.” (Deuteronomo 28:2) Mbubwena kwakaambwa kujatikizya lutuko kuti: “Intuko ezi zyoonse ziyoomusikila.” (Deuteronomo 28:15) Nomwakali akati kabana Israyeli bansiku, sena ‘nomwakasikilwa’ lulongezyo naa lutuko? Eeci ciya mbuli mbomwakali kunoomvwida naa kunyansya Leza.

18. Mbuti bana Israyeli mbobakali kunga bakonzya kutantamuka lutuko?

18 Ku Deuteronomo 28:15-68, imacise aaletwaa lunyansyo alaambilizigwa mulutuko. Amwi inga ngakusandamuna buyo bupanduluzi bwazilongezyo zyakuba muntu uumvwa izibandaukwa ku Deuteronomo 28:3-14. Kanjikanji bantu ba Israyeli bakali kutebula mapenzi aazwa mulutuko akaambo kakuti bakasala kukomba kwakubeja. (Ezara 9:7; Jeremiya 6:6-8; 44:2-6) Ma! Cilausisya akaka eco. Eezi zisubulo zyakali kukonzeka kuzitantamuka kwiinda mukusala kuluzi, ikusala kumvwa milawo anjiisyo zya Jehova izigwasya, zyalo izibupandulula kabotu-kabotu ibubotu abubi. Ibanji sunu balapenzegwa amacise amanyongwe akaambo kakuti basalide kucita ziteendelani anjiisyo zya Bbaibbele kwiinda mukucita bukombi bwakubeja, bwaamu, misamu iikola, kwiindilizya kunywa makoko, azimwi zili boobu. Mbuli mu Israyeli yansiku alimwi a Juda, ikulubizya kusala boobu kuletela lusulo lwa Leza akupenga kwamoyo ikuteelede.—Isaya 65:12-14.

19. Amupandulule bukkale bubotu ibwakali mu Juda a Israyeli ciindi nobakali kumumvwida Jehova.

19 Ilyalo Israyeli niyakali kumumvwida Jehova izilongezyo nizyakali maunda-maunda alimwi kuliiba nikwakavwulide. Mucikozyanyo, nzeezi zyotubala kujatikizya mazuba aa Mwami Solomoni: “Ba-Juda aba-Israyeli kabali banji-banji, bakavula mbubonya mbuuvula musenga wakunkomwe yalwizi. Bakali kulya akunywa akusekelela. . . . Ba-Juda aba-Israyeli bakali kukala cakuliiba, umwi aumwi ulikede munsi lyamusaansa wakwe alyamukuyu wakwe, kuzwa ku-Dani akusikila ku-Beeriseba, mazuba oonse ngaakapona Solomoni.” (1 Bami 4:20-25) Nociba ciindi ca Mwami Davida, lyalo nokwakali nkondo zinji zyakulwana basinkondonyina Leza, icisi cakali kulimvwa kutabililwa akulongezegwa a Jehova ciindi nobakali kusala kumvwida Leza wakasimpe.—2 Samuele 7:28, 29; 8:1-15.

20. Ncinzi Leza ncasyomede kujatikizya bantu?

20 Sena muyoomumvwida Leza, naa muyoomunyansya? Ibana Israyeli bakeelede kulisalila. Nokuba kuti toonse twakasiilwa kampenda kakubisya kuli Adamu, alo tulijisi cipego cakukonzya kulisalila. Nokuba kuti kuli Saatani, inyika eyi mbyaabi, alimwi akutalondoka kwesu, tulakonzya kusala ciluzi. Kunze lyaboobo, Imulengi wesu ulasyoma kuti nokuba mapenzi amasunko manji, nkobali bantu ibayoosala ciluzi, kutali buyo mukwaambaula, pele amwalo mumicito. (1 Petro 5:8-10) Sena anywebo munooli akati kabo?

21. Ncinzi ciyoolangwa-langwa mucibalo citobela?

21 Mucibalo citobela, tuyookonzya kweezyanya mizeezo amicito yesu azikozyanyo zyakaindi. Umwi aumwi wesu aaingule cakulumba imajwi aa Leza kwiinda muli Musa aakuti: “Buumi alufu, lulongezyo alutuko, zyoonse ndazibika kuti mulisalile. Amusale buumi, kuti mupone.”—Deuteronomo 30:19.

Inga Mwaingula Buti?

◻ Mbuti Jehova mbwaapa kuti zikonzeke zilongezyo kubantu basizibi?

◻ Ino lutuko ninzi?

◻ Mbuti bana Israyeli mbobakali kunga batambula lulongezyo muciindi calutuko?

◻ Nzilongezyo nzi Israyeli nziyakajana akaambo kakumvwida Leza?

[Cifwanikiso icili apeeji 7]

Bana Israyeli bakabungana munsi lya Mulundu wa Gerizimu alimwi a Mulundu wa Ebala

[Kulumba]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi