“Amusalale, Nkaambo Ndasalala Mebo”
“Amusalale, nkaambo ndasalala mebo nde-Jehova Leza wanu.”—LEVITIKO 19:2.
1. Mbantu nzi bamwi nyika mboibona kuti mbasalali?
IBUNJI bwazikombelo zyamunyika zilijisi aabo mbozilanga kuti balasalala. Ba Teresa ibajisi mpuwo ku India babonwa kuba basalali nkaambo kakulyaaba kwabo kumilimo yakugwasya bacete. Paapa wiitwa kuti “Taata Musalali.” Sikutalisya mbunga yasunu yaba Katolika Opus Dei, José María Escrivá ubonwa kuba “citondezyo cabusalali” aba Katolika bamwi. Iba Hindu balijisi bantu babo ibasalala ibaitwa kuti baswami. Gandhi wali muntu uyoowegwa, uubonwa kusalala. Iba Budda balijisi baalumi babo basalali alimwi aba Islamu balijisi basinsimi babo basalali. Ino kusalala caamba nzi cini-cini?
2, 3. (a) Ino majwi aakuti, “kusalala” alimwi “abusalali” aamba nzi? (b) Mibuzyo nzi yeelede kwiingulwa?
2 Ibbala “lyakusalala” lyaamba “1. . . . cintu cijatikizya buleza; icisetekene. 2. Icintu cijatikizya bukombi naa ceelede kukombwa . . . 3. Ikutobela milawo ya bukkale bwabukombi bumwi . . . 4. Ikupambulwa naa kubikkwa ambali kwacintu kuti cibeleke mulimo wabukombi.” Mu Bbaibbele ibbala lyabusalali liswaangene “aabukombi busalala; kusetekana.” Ikweelana acaamba bbuku lyabuvwuntauzi bwa Bbaibbele ilitegwa Insight on the Scriptures, “[Ibbala] lya Cihebrayo litegwa qoʹdhesh nkulyakasandululwa bbala lyabusalali, lipa muzeezo wacintu cipambukide, icili cilikke, naa cisalede kuli Leza, . . . iciimo cacintu cibikkidwe ambali kuti cibeleke mulimo wa Leza.”a
3 Musyobo wabana Israyeli wakaambilwa kuti ube musyobo uusalala. Mulawo wa Leza wakaamba kuti: “Ndime Jehova Leza wanu; amulisalazye, musalale, nkaambo ndasalala mebo.” Ino obu busalali bwakali Kuzwa kuli ni? Mbuti mbubakali kukonzya kusalala bana Israyeli batalondekede? Alimwi nziiyo nzi nzyotunga twaiya sunu mumalailile aa Jehova aakuti tusalale?—Levitiko 11:44.
Musyobo Wa Israyeli Mbuwakaswaangene a Ntalisyo Yabusalali
4. Ino busalali bwa Jehova bwakatondezegwa buti mu Israyeli?
4 Kufwumbwa cintu cali kujatikizya bukombi bwabana Israyeli bwa Jehova Leza cakali kweelede kubonwa kusalala alimwi akweendelezegwa munzila eyo. Ino nkaambo nzi? Nkaambo Jehova lwakwe mwini nguupa busalali alimwi njentalisyo yabo. Icibalo ca Musa icipandulula mulimo wakubamba cipaililo cisalala alimwi azisani atumpangaliko twakucibotya cilamanizya amajwi aakuti: “Bakacita imbede yamunsini uusalala. Bakaicitya ingolida iisalala akulemba alinjiyo, mbubonya mbokulembwa anwenwe, majwi aakuti, Kusalalisya kuli-Jehova.” Eyi imbede iimweka iyakali yangolida iisalala yakabikkwa acitambala ca mupaizi mupati, alimwi eyi mbede yakali kutondezya kuti wakapambulwa naa kubikkwa ambali kuti acite mulimo mupati wabusalali. Eci citondezyo cakasimbidwe nobakali kucibona bana Israyeli kacimweka mumumuni wazuba, cakali kubayeezya lyoonse busalali bwa Jehova.—Kulonga 28:36; 29:6; 39:30.
5. Muunzila nzi njobakali kunga babonwa kusalala bana Israyeli ibatakalondokede?
5 Ino mbuti bana Israyeli mbubakali kukonzya kusalala? Cilikke cakali kukonzya kubagwasya nkuyanzana a Jehova alimwi akumukomba munzila iisalala. Bakali kuyandika kumuziba bwini-bwini “Uusalala” kutegwa bamukombe mubusalali, ibwakumubili alimwi abwakumuuya. (Tusimpi 2:1-6; 9:10) Aboobo bana Israyeli bakeelede kukomba Leza amuzeezo uusalala alimwi amoyo uusalala. Bukombi buli boonse bwakuupaupa ameso bwakali kusesemya kuli Jehova.—Tusimpi 21:27.
Jehova Ncaakasinsila Israyeli
6. Ino bakali langa buti tafwule lya Jehova bama Juda muciindi ca Malaki?
6 Eci cakatondezegwa ciindi bana Israyeli nobakali kuleta zipaizyo kutempele izitali kabotu, izinyongene, alimwi kabatazileti amoyo omwe. Kwiinda mumusinsimi wakwe Malaki, Jehova wakabasinsa kumakani aazituuzyo zyabo, zinyongene, wakati: “Nsimubotelwi pe! mbwaamba Jehova wamakamu. Nsikoozumina kutambula cituuzyo camumaanza aanu pe. . . . . Pele inywe mulalisofwaazya mukwaamba kwanu kwakuti, Intafule ya-Jehova ilisofweede amicelo yalyo azilyo zyalyo tazikwe makani. Alimwi mulaamba kuti, Ma! Cilakataazya. Aboobo mwandicapa, mbwaamba Jehova wamakamu. Mwandiletela cituulo cabanyama bakubba nanka balema nanka baciswa. Sa ndakonzya kutambula cituulo cili boobo kumaanza aanu? mbwaamba Jehova.”—Malaki 1:10, 12, 13.
7. Micito nzi iitasalali bama Juda njobakali kucita mumwaanda wamyaka wasanu B.C.E.?
7 Malaki wakabelesegwa a Leza kusinsa micito yakubeja ya bama Juda ambweni mumwaanda wamyaka wasanu B.C.E. Bapaizi bakali kupa citondezyo cibi alimwi teebakali kulilemeka munzila yabusalali pe. Ibantu bakali kubatobela teebakali kuccilila njiisyo zya Leza pe cakuti mane bakaakusika nkobaleka bamakaintu babo kutegwa ambweni bakwate basimbi bakunze ibakacili bana-bana. Malaki wakalemba kuti: “Jehova kali kamboni wacizuminano ncimwakatangana, webo amukaako mutaanzi ngocitila cakutasyomeka, nekuba kuti ngumweenzinyoko amukaako ngomuzuminene. . . . Nkaambo kako amucenjele, kutabi umwi uucitila mukaakwe mutaanzi calweeno.b Nkaambo kulekana ndikusulide, mbwaamba Jehova Leza wa-Israyeli.”—Malaki 2:14-16.
8. Ino bamwi mumbungano ya Bunakristo bajatikizigwa buti anzila banji sunu njobalanga kulekana?
8 Mazubaano, ikulekana kwavwula muzisi zinji mocitakatazyi kulekana. Noiba mbungano ya Bunakristo yajatikizigwa. Bamwi bazuzaanina kulekana muciindi cakuyandaula lugwasyo kubaalu lwakubamba makani kutegwa lukwatano lwabo luzwidilile. Kanjikanji bana mbobapenga.—Matayo 19:8, 9.
9, 10. Ncinzi ncotweelede kuyeeya caboola kumakani aabukombi bwesu kuli Jehova?
9 Mbuli mbutwaamba kale, akaambo kaciimo cakumuuya cakanyongene muciindi ca Malaki, Jehova taakainda ambali pe kusinganya bukombi bwa Juda alimwi wakatondezya kuti utambula buyo bukombi busalala. Sena eci taceelede kutupa kuyeeya ciimo cabukombi bwesu kuli Jehova Leza Mwami mupati kampatila, uuli Njentalisyo yabusalali bwini-bwini? Sena masimpe tulimukumubelekela Leza mulimo uusalala? Sena tulalibamba muciimo cabusalali?
10 Eci tacaambi kuti tweelede katuli bantu balondokede nkaambo eco tacikonzeki pe, alimwi tacaambi kuti tweelede kulikozyanisya abamwi. Pele caamba kuti Munakristo umwi aumwi weelede akombe Leza munzila njakonzya. Icaambwa awa nciimo cabukombi bwesu. Mulimo wesu uusetekene weelede kucitwa munzila njotukonzya—kausalala. Ino eco inga cacitwa buti?—Luka 16:10; Ba-Galatiya 6:3, 4.
Myoyo Iisalala Ileta Bukombi Busalala
11, 12. Ino bukkale butasalali butalikila kuli?
11 Jesu wakayiisya kuti icintu cili mumoyo cilalibonya kwiinda muzintu nzyaamba akucita muntu. Jesu wakaambila bama Falisi ibakali kulyaamba kululama, pele ibakasofweede, wakati: “Inywe nubana bacipile mbumuli babi mulakonzya buti kwaamba makani mabotu? nkaambo mulomo ulagwisya aata mumoyo.” Amane wakatondezya kuti micito mibi izwa mumizeezo mibi yamumoyo, naa mumoyo wamuntu. Wakati: “Pele kuzwa eco cizwa mukanwa cilazwa mumoyo, nciconya ncicisofwaazya muntu. Nkaambo mumoyo wamuntu mulazwa miyeeyo mibi, bujayi, bumambi, bwaamu, kubba, bulengelezi, amatusi. Nzeezi zisofwaazya muntu.”—Matayo 12:34; 15:18-20.
12 Eci citugwasya kuteelela kuti micito itasalali tailibooleli buyo pe. Iletwaa mizeezo isofwaazya iyasisidwe mumoyo—iboola azintu nzyotuyanda zyamaseseke alimwi ambweni zintu nzyotweezeezya. Nkaambo kaako Jesu wakati: “Mwakamvwa mbukwakaambwa kuti, Utaciti bumambi. Pele mebo ndamwaambila kuti umwi aumwi uulangilila mwanakazi cakumusukama ulimucitide kale bumambi mumoyo wakwe.” Atwaambe kuti, bwaamu abumambi mobuli kale mumoyo kakutana bwezwa ntaamu iliyoonse. Aboobo kuti kwajanika ciindi cibotu micito itasalali ilacinca bwaba bukkale butasalali. Bwaamu, bumambe, bunasodoma, ikubba, masampu alimwi aluleyo zilatalika kucitika.—Matayo 5:27, 28; Ba-Galatiya 5:19-21.
13. Nzikozyanyo nzi zitondezya mizeezo itasalali mboikonzya kumucita kuti muntu acite zintu zitasalali?
13 Eci inga catondezegwa munzila zyaandeene-andeene. Mumasi amwi, maanda aanjuka alimukuvwula kapati, elyo eci capa kuti basikuuma njuka bavwule. Umwi ulakonzya woongelezegwa kutola nzila eyi nkwasola kuti ulamana mapenzi aakwe aakubula mali. Akaambo kakulyeena, imukwesu umwi ulakonzya kukaka naa kuubya-ubya njiisyo zya Bbaibbele.c Mucikozyano cimbi, izyakweebela zijatikizya bwaamu, abe a TV, avidio, akkompyuta, naa mumabbuku inga zyapa kuti Munakristo atalike bukkale butasalali. Ikwalo kutabikkila maanu muzilikwabilizyo zyakwe zyakumuuya inga kwapa kuti Munakristo alijane mubukkale butaluzi. Pele ziindi zinji ikuwida mucibi kutalikila mumizeezo. Ee, muzintu ezi majwi aa Jakobo alazuzikizigwa aakuti: “Muntu ulatepaulwa na alengawidwa akoongwa kuzisusi zyakwe mwini. Eno zisusi zyamita buyo, zilazyala zibi.”—Jakobo 1:14, 15; Ba-Efeso 6:11-18.
14. Ino banji bakonzya buti kuleka bukkale butasalali?
14 Mucoolwe Banakristo banji ibatabisizyi caali balatondezya kweempwa alimwi baalu balakonzya kubagwasya aba kupilukila munzila yakumuuya. Nobaba baabo bagwisigwa akaambo kakuteempwa ibanji cilasika ciindi nobeempwa elyo balapilusigwa mumbungano. Balabona Saatani mbwaakabazunda ciindi nobakazumizya mizeezo itasalali kunjila mumoyo wabo.—Ba-Galatiya 6:1; 2 Timoteo 2:24-26; 1 Petro 5:8, 9.
Ibuyumuyumu Buliko—Mukuziba Akulwana Kukompama Kwesu
15. (a) Nkaambo nzi ncotweelede kuziba kukompama kwesu akubweza ntaamu? (b) Ino ncinzi cinga catugwasya kubona kukompama kwesu?
15 Tweelede kusoleka canguzu ikuuziba ncobeni moyo wesu. Sena tulayanda kuziba kukompama kwesu, kuzumina alimwi akubwezelawo ntaamu? Sena tulayanda kubuzya mweenzuma uusyomeka uukonzya kutwaambila zintu nzyotweelede kujatisya alimwi akuswiilila lulayo lwakwe? Kutegwa tucaale katusalala tweelede kuzunda mumbazu eezyo zitukatazya. Ino nkaambo nzi? Nkaambo Saatani ulizi kukompama kwesu. Ulabelesya nzila zyakwe zyabucenjezu kutoongelezya kuti tucite cinyonyoono akutalika bukkale butasalali. Kwiinda mumicito yakwe yalucengo, ulasola kutupambula kuluyando lwa Leza kutegwa katutacisalali alimwi katutacikwe mpindu mubukombi bwa Jehova.—Jeremiya 17:9; Ba-Efeso 6:11; Jakobo 1:19.
16. Ninkondo nzi njaakajisi Paulo?
16 Mwaapostolo Paulo awalo wakainda mumapenzi alimwi amasunko mbuli mbwaamba mulugwalo lwakwe kuba Roma, wakati: “Ndizi kuti mulindime (nkukuti munyama yangu) tamukali cintu niciba cimwi cibotu. Ikuti kuzumina kwalo nkukuli, pele kucita cintu cibotu nsikujene pe. Nkaambo cibotu ncinjanda nsiciciti pe, pele cibi ncintayandi ncico ncincita. . . . Nkaambo ndakondelwa Mulao wa-Leza mukati kamoyo wangu, pele ndabona mulao umbi muzizo zyangu, uulwisya mulao wamoyo wangu, nkabela ndaba mwaange wamulao wazibi uuli muzizo zyangu.”—Ba-Roma 7:18-23.
17. Ino Paulo wakakonzya buti kuzunda munkondo njaakali kulwana zintu zyakali kumukatazya?
17 Icintu cipati mumakani aya aajatikizya Paulo ncakuti wakali jisi mbazu mwaatakali kucita kabotu. Nokuba boobo wakali kukonzya kwaamba kuti: “Nkaambo ndakondelwa Mulao wa-Leza mukati kamoyo wangu.” Paulo wakali kubuyanda bubotu, alimwi wakali kubusula bubi. Pele wakacili kuzumanana kulwana nkondo njoona njotujisi toonse—iyakulwana Saatani, inyika, alimwi anyama yesu. Ino inga twakonzya buti kuzunda munkondo eyi kutegwa tucaale katusalala, katwaandeene anyika eyi akuyeeya kwayo?—2 Ba-Korinto 4:4; Ba-Efeso 6:12.
Tulakonzya Buti Kucaala Katusalala?
18. Inga twakonzya buti kucaala katusalala?
18 Busalali tabujanwi kwiinda mukutobela nzila iitakatazyi naa yakulilekelela. Muntu uuli boobo lyoonse ulalijatila kuzintu nzyacita alimwi ulasola kutamikizya zintu zimwi. Ambweni tweelede kwiiya kuyumuna mikuli yazintu nzyotucita muciindi cakuba mbuli bantu bamwi ibaamba kuti tabakwe coolwe akaambo kakuti teebakakomezegwa kabotu alimwi zintu nzyobacita nzyakuzyalwa azyalo. Ciya kumoyo wamuntu. Sena ulayanda bululami? ulabulombozya busalali? ulaziyanda zileleko zya Leza? Sintembauzyo wakakasinizya kukaamba kaambo aka kabusalali naakati: “Leka bubi, ucite bubotu. Yandaula luumuno akulutobela.” Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Luyandisyo lwanu lutabi lwakuupaupa ameso. Amusesemwe kububi, mukakatile kububotu.”—Intembauzyo 34:14; 97:10; Ba-Roma 12:9.
19, 20. (a) Muunzila nzi njotunga twayaka mizeezo yesu? (b) Ikubala kugwasya ikwaumwi aumwi kujatikizya nzi?
19 Tulakonzya ‘kukakatila kububotu’ kuti katulanga zintu munzila njazilanga Jehova alimwi akuba amizeezo mbuli ya Kristo. (1 Ba-Korinto 2:16) Ino eci inga cakonzeka buti? Cilakonzeka kwiinda mukubala Jwi lya Leza akuzinzibala kuyeeya ncotwaiya lyoonse. Olu lulayo lwapegwa kapati! Pele sena tulalutobela? Mucikozyanyo, sena mulaibala cini-cini magazini eyi akubala magwalo aapedwe kamutana boola kumuswaangano? Ikubala nkotwaamba takuli kweenga mabala masyoonto mumuncali (paragilafu) omwe-omwe pe. Icibalo cakwiiya cilakonzya kulangwa akweengwa mumaminiti buyo aatandila ku 15. Sena eco caamba kuti twacibala cibalo eco? Atwaambe kuti cilakonzya kutola woola lyomwe naa obile ikubala bwini akwiiya mpindu zyakumuuya izibandikwa mucibalo cimwi acimwi.
20 Ambweni tweelede kuliyiisya kutantamuka TV kwamawoola masyoonto nsondo ansondo kutegwa tubikkile maanu cini-cini kubusalali bwesu. Ikubala akwiiya lyoonse kulatuyaka munzila yakumuuya, kulapa kuti mumizeezo yesu tusale nzila ziluzi—izititweenzye “munzila iisalala.”—2 Petro 3:11; Ba-Efeso 4:23; 5:15, 16.
21. Mubuzyo nzi uuciyandika kwiingula?
21 Lino mubuzyo ngwakuti, Muumilimo nzi imbi alimwi abukkale iswebo to Banakristo motunga twaba basalali mbuli Jehova mbwasalala? Icibalo citobela cilatupa makani ngotweelede kuyeeyesya.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Eli bbuku lyabuvwuntauzi ilyamuzibeela zyobile lyakamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Ikutegwa muzibe “lweeno” lwaambwa awa, amubone Awake! ya February 8, 1994, apeeji 21, “What Kind of Divorcing Does God Hate?”
c Kuti kamuyanda kuti mumvwe ambi makani aatondezya kuti kuuma njuka kuli akati kabukkale busofweede, inga mwabona Awake! naa Galamukani! ya August 8, 1994, mapeeji 14-15, iyakamwaigwa aba Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
Sena Mulayeeya?
◻ Mbuti Intalisyo yabusalali mboyakazibwa mu Israyeli?
◻ Muunzila nzi bukombi bwa Israyeli mbobwatakali kusalala muciindi ca Malaki?
◻ Ino bukkale butasalali butalikila kuli?
◻ Ikutegwa katusalala, ncinzi ncotweelede kuziba?
◻ Mbuti mbotunga twacaala katusalala?