Ikuba Mwaalu Uukwete—Kuyumuna Mikuli Eeyi Yoonse Kabotu
‘Bishopo naa mwaalu uleelede kuba amwanakazi omwe luzutu.’—1 TIMOTEO 3:2.
1, 2. Nkaambo nzi mulawo wakuti bapaizi tabeelede kukwata, ncouteendelani amagwalo?
MUMWAANDA wakusaanguna wamyaka, Banakristo basyomeka bakali kuyeeya mbobanga bayumuna mikuli yabo yaandeene-andeene kabotu. Ciindi mwaapostolo Paulo naakaamba kuti Munakristo uutakwati “ulacita kabotu cakwiinda,” sena wakali kwaamba kuti muntu wamusyobo oyu inga weelela kabotu kuba mulangizi mumbungano ya Bunakristo? Sena wakali kubikka mulawo wakuti muntu uubikkwa acibaka cabwaalu weelede katakwete? (1 Ba-Korinto 7:38) Basololi bazikombelo zya Katolika tabazumizigwi kukwata pe. Pele sena Mulawo wakuti bapaizi beelede kabatakwete uzwa mu Magwalo? Izikombelo zya Eastern Orthodox Church zilabazumizya bapaizi bazyo kukwata aabo ibabeleka muzilawo, pele bama bishopo pe. Sena eco cileendelana a Bbaibbele?
2 Bamaapostolo ba Kristo bali 12 ibakatalisya mbungano ya Bunakristo bakali kwete. (Matayo 8:14, 15; Ba-Efeso 2:20) Paulo wakalemba kuti: “Sa tatujisi ceelelo cak[ukwata, NW] amukazi sibunyina, mbuli mbubacita baapostolo bamwi [Petro], abakwabo Mwami, a-Kefa.” (1 Ba-Korinto 9:5) New Catholic Encyclopedia ilazumina kuti “mulawo wakutakwata wakaletwa azikombelo” alimwi akuti “bakambausi ba C[izuminano] C[ipya] taakwe nobaapedwe mulawo wakutakwata.” Bakamboni ba Jehova batobela Magwalo ikutali mulawo wazikombelo.—1 Timoteo 4:1-3.
Bwaalu Alukwatano Zileendelana
3. Ncinzi caambwa a Magwalo kutondezya kuti balangizi Banakristo balakonzya kuti kabakwete?
3 Muciindi cakubikka mulawo wakuti aabo baalumi beelede kubikkwa mucibaka cabulangizi kabatakwete, Paulo wakalembela Tito kuti: “Nkakaambo ako ncendakakusiila mu-Krete, kuti umanizye kubamba oonse makani, akusala baalu [mu Cigiliki pre·sbyʹte·ros] muminzi yoonse, mbubonya mbundakakulailila, kufumbwa nkojana muntu uutakwe butongo, uugaminide mwanakazi omwe luzutu, alimwi kajisi bana bazumina, batajisi mulandu wabudakwi nokuba kutaba bana batalabulaye. Nkaambo bishopo uleelede kuba muntu uutakwe butongo, mbali mubanzi wa-Leza. Atabi sikazundozundo, nokuba kuba sikanyetunyetu, nokuba kuba mukolwi na kuyandisya kulwana, nokuba kuunya kulubono lwaansi ano.”—Tito 1:5-7.
4. (a) Ino tuzi buti kuti lukwatano tauli mulawo kutegwa Munakristo abe mulangizi? (b) Muunzila nzi njali kabotu mukwesu mwaalu uutakwete?
4 Nokuba boobo Magwalo taabikkide mulawo wakuti mwaalu weelede kali muntu uukwete. Jesu taakakwata pe. (Ba-Efeso 1:22) Paulo taakakwete kali mulangizi mumbungano ya Bunakristo yamumwaanda wamyaka wakusaanguna. (1 Ba-Korinto 7:7-9) Sunu mbanji Banakristo baalu ibatakwete pe. Akaambo kakuti tabakwete, ambweni balakonzya kubaa ciindi cinji cakucita mulimo wabo wabulangizi.
‘Muntu Uukwete Ujata Maanka-Maanka’
5. Ncinzi caambwa a Magwalo ceelede kuzuminwa a bakwesu bakwete?
5 Naa Munakristo wakwata, weelede kuziba kuti wabweza mikuli iitimupe kuti ajate bubi. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Muntu uutakwete ulasungwaala kumakani aa Mwami, mbweelede kubotezya Mwami. Pele muntu uukwete usungwaalila makani aansi, kuti abotezye mukaintu wakwe, aboobo ujata maanka-maanka.” (1 Bakolinti 7:32-34, Ci) Ino muunzila nzi njokunga kwaba kujata maanka-maanka?
6, 7. (a) Ino ninzila nzi imwi ‘njajata maanka-maanka’ mwaalumi uukwete? (b) Ino Paulo upa lulayo nzi ku Banakristo bakwetene? (c) Ino eci inga camujatikizya buti mwaalumi kumakani aakusala kutambula mulimo?
6 Muntu uukwete tacijisi nguzu zyakweendelezya mubili wakwe pe. Paulo wakaasalazya makani aya naakati: “Mwanakazi takonzyi kucita mbuli mbwayanda kumubili wakwe mwini, mulumi nguujisi bwami. Mbubonya obo alakwe mulumi takonzyi kucita mbuli mbwayanda kumubili wakwe, mwanakazi nguujisi bwami.” (1 Ba-Korinto 7:4) Bamwi balangila kukwata inga bayeeya kuti eci tacikwe makani nkaambo koonana tacikabi cintu cipati mulukwatano lwabo. Pele mbwaanga Magwalo taazumizyi koonana bantu kabataninga kwatana, Munakristo tazi cini-cini naa inga wakonzya kuzuzikizya nzyayanda muntu ngwaya kukwata.
7 Paulo utondezya kuti nobaba banabukwetene ‘ibayeeya makani aamuuya’ beelede kuzuzikizya ceelelo cakoonana caumwi aumwi kumweenzinyina. Banakristo baku Korinto wakabalaya kuti: “Mulumi uleelede kupa mwanakazi wakwe zyeelede, alakwe mwanakazi ape mulumaakwe mbubonya. Mutaondonganyi, cita muzuminane kucita obo ziindi zimwi kuti mubike myoyo yanu kukukomba, elyo kusule muboole kuswanaana. Saatani atamutepauli kukutalyeendelela kwanu.” (Ba-Roma 8:5; 1 Ba-Korinto 7:3, 5) Mukubula coolwe, bamwi bajatwa mumamambe ciindi olu lulayo nolwatatobelwa. Akaambo kaceeci, Munakristo uukwete uyandika kukkala ansi akuyeeya katana zumina kutumwa mulimo uutimwaandaanye amukaintu wakwe kwaciindi cilamfwu. Tacaangulukide kubeleka mbuli mbwaakali kubeleka ciindi naatakaninga kwata.
8, 9. (a) Ino Paulo wakali kwaamba nzi naakati Banakristo bakwete “[ba]lalipakasizya kumakani aansi”? (b) Ino ncinzi Banakristo bakwete ncobeelede kulipakasizya?
8 Muunzila nzi njokunga kwaambwa kuti Banakristo bakwete, kubikkilizya abaalu ‘balalipakasizya kumakani aansi [koʹsmos]’? (1 Ba-Korinto 7:33) Cilalibonya kuti Paulo taakali kwaamba zintu zibi zyaansi ano nzyobeelede kutantamuka boonse Banakristo beni-beni. (2 Petro 1:4; 2:18-20; 1 Johane 2:15-17) Ijwi lya Leza litulailila “kukazya kasampusampu azisusi zibi zyaansi ano, tuleelede kukala cakulibatamika acakululama acakulemeka Leza muciindi ecino casunu.”—Tito 2:12.
9 Aboobo Munkristo uukwetwe, “ulalipakasizya kumakani aansi” mukuti ulalibilika munzila iluzi azintu zyanyika izijatikizya buumi bwalukwatano. Eezi zilibilikwa zijatikizya makani aakwakukkala, cakulya, zyakusama, kusobana—kubikkilizya azintu zinji zipenzya kuti naa muntu ulijisi bana. Nobaba banabukwetene ibatajisi bana boonse bobile mulumi amukaintu baleelede kuyeeya mbobanga ‘babotezya’ ngobakwetene limwi kuti kabayanda kuti lukwatano lwabo luzwidilile. Eeci cijatikizya kapati baalu Banakristo nobali mukuzuzikizya mikuli yabo yoonse kabotu.
Babe Bamalumi Bali Kabotu Abaalu Bali Kabotu
10. Kutegwa Munakristo ayelele kuba mwaalu, ncinzi babunyina alimwi abantu bakunze ncobeelede kubona?
10 Nokuba kuti kunyina mulawo wakuti muntu weelede kakwete kutegwa abe mwaalu, Munakristo weelede kutondezya kuti ulasola kuba mulumi uuli kabotu, siluyando weendelezya kabotu busilutwe bwakwe katana pegwa mulimo wabwaalu. (Ba-Efeso 5:23-25, 28-31) Paulo wakalemba kuti: “Kuti naa muntu uyanda mulimo wabweendelezi bwambungano ulayanda mulimo mubotu. Mweendelezi uleelede kubula kampenda, uukwete mukaintu omwe buyo.” (1 Timoti 3:1, 2, Ci) Ceelede kulibonya kuti mwaalu ulasola kapati kuba mulumi uuli kabotu, mukaintu wakwe nali musyominyina natali musyominyina. Nobaba bantu batali mumbungano beelede kubona kuti ulanga kabotu mukaintu wakwe amikuli yakwe imwi. Paulo wakayungizya kuti: “Alimwi uleelede kuba muntu uuli ampuwo imbotu kulibaabo bali anze, kuti abule abutongo mbobamwaamba, alimwi kuti atacegwi mukooze ka-Saatani.”—1 Timoteo 3:7.
11. Ino majwi aakuti “uukwete mwanakazi omwe” aamba nzi, elyo baalu ncinzi ncobeelede kucenjelela?
11 Aino majwi aakuti “uukwete mukaintu omwe buyo” atondezya kuti maali taazumizigwi pe, pele alimwi atondezya kuti muntu weelede kusyomeka mulukwatano. (Ba-Hebrayo 13:4) Ikapati baalu beelede kucenjela nobagwasya bacizi mumbungano. Mwaalu tayelede kuba alikke naswaya mucizi uuyandika kulaya akuumbulizya. Cilagwasya kuti wasindikilwa amwaalu umbi, mukutausi, naba mukaintu wakwe kuti kakuli uswaila kukulwaizya.—1 Timoteo 5:1, 2.
12. Majwi nzi bamakaintu babaalu ababakutausi ngobeelede kusola kuzuzikizya?
12 Naakali kubandauka zyeelelo zyabaalu abakutausi, mwaapostolo Paulo wakababikkilizya mululayo lwakwe bamakaintu babaabo bajisi mikuli mumbungano. Wakalemba kuti: “Abalo bakaintu abalome, batanoonga kabatamizya bamwi twaambo, kabagamine kulibatamika akusyomeka muzintu zyoonse.” (1 Timoteo 3:11) Mulumi Munakristo ulakonzya kumugwasya mukaintu wakwe kuzuzikizya malailile ayo.
Milawo Yamu Magwalo Iitondezya Mbwabambwa Mukaintu
13, 14. Nokuba kuti mukaintu wamwaalu tali Kamboni, nkaambo nzi ncayelede kuzumanana anguwe alimwi akuba mulumi uuli kabotu?
13 Aino, lulayo olu ilupegwa kuli bamakaintu babaalu nobaba babakutausi ndwabamakaintu Banakristo balyaabide. Eci mboceelede nkaambo Banakristo beelede kukwata “muna-Kristo.” (1 Ba-Korinto 7:39) Ino mbuti mukwesu wakajanika ukwete kale muntu uutasyomi ciindi naakalyaaba kuli Jehova, naba yooyo uuli amukaintu wakawa mwini?
14 Eeci calo tacikonzyi kumukasya kuba mwaalu. Alimwi taakwe nocinga camuzumizya kwaandaana amukaintu wakwe akaambo buyo kakuti tatoli lubazu mulusyomo lwakwe. Paulo wakalailila kuti: “Sa ulaangidwe kumwanakazi? Aakuli boobo, utakanzi kwaangununwa.” (1 Ba-Korinto 7:27) Wakayungizya wakati: “Akuli umwi sibunyina uujisi mukaakwe uutali muzumini, lino moyo wakwe wanooyanda kukala kulinguwe, atamuleki. Pele kuti sikutazumina ulayanda kulekana, mbubo, balekane. Kwakuli boobo, sibunyina naba mwaalumi naba mwanakazi taangidwe kulukwato. Nduumuno ndwaakatwiitila Leza. Nkaambo webo, mwanakazi, sa tozi kuti inga ulafutula mulumaako? Ayebo, mwaalumi, sa tozi kuti inga ulafutula mukaako?” (1 Ba-Korinto 7:12, 15, 16) Nokuba kuti mukaintu wakwe tali Kamboni, mwaalu weelede kuba mulumi uuli kabotu.
15. Ndulayo nzi mwaapostolo Petro ndwapa kubalumi Banakristo alimwi ncinzi cinga cacitika kuti mwaalu taciti mulimo wakwe?
15 Naba musyominyina naa pe, mwaalu Munakristo weelede kuziba kuti mukaintu wakwe uleelede kumubamba kubotu. Mwaapostolo Petro wakalemba kuti: “Anywebo nobalumi, mbubonya obo, amukale kabotu abakazi banu, nkaambo mukazi uli mbuli cilongo cikompeme, mulumi nguuinda inguzu. Amubalemeke, mbobali baswaananyoko kubuumi mbomuti pegwe, kuti kukomba kwanu kutabi kwabuyo.” (1 Petro 3:7) Mulumi uucita caali kutabamba kabotu mukaintu takonzyi kweendelena a Jehova pe; eci cilakonzya kumusinkila kuli Jehova mbuli kuti “walivumbya ijoba kuti cikombyo [cakwe] citasiki [nkwa]bede.” (Malilo 3:44) Eci inga capa kuti agwisigwe acuuno cabulangizi bwa Bunakristo.
16. Ino ncintu nzi cipati ncaakaamba Paulo, alimwi mbuti baalu mbobeelede kulimvwa kumakani aya?
16 Mbuli mbokwabonwa kale, ncaamba Paulo ncakuti naa muntu wakwata, tacijisi lwaanguluko lumwi ndwaakajisi naatakaninga kwata ilwakali kumuzumizya kuti abelekele “Mwami cakutalipakasizya.” (1 Ba-Korinto 7:35) Kuli mpuwo yakuti bamwi baalu bakwete muzimwi ziindi tabatobeli lulayo lwa Paulo lwakalembwa kwiinda mukusololelwa amuuya uusalala. Mukuyanda kucita ncobayeeyela kuti ncayelede kucita mwaalu uuli kabotu, balakonzya baluba kucita milimo imwi yabulumi. Bamwi cilabaalila kukaka kutambula milimo naa mikuli imbi yambungano nokuba kuti balibwene kuti kwiitambula kulanyonganya bakaintu babo munzila yakumuuya. Balaziyanda mpindu izijanwa mulukwatano, pele sena balayanda kuyumuna mikuli yeendelana ampindu ezyo?
17. Ino ncinzi cacitika kuli bamakaintu babalangizi, alimwi mbuti mbocali kunga catantamukwa?
17 Cakutadooneka, mwaalu uleelede kuti kali musungu. Nokuba boobo sena inga kwaambwa kuti Munakristo uzyeendelezya kabotu zintu kuti wajata bubi amilimo yakwe yamumbungano cakuti waalilwa akubamba mukaintu wakwe munzila yaamba Magwalo? Mwaalu weendelezya kabotu zintu takooyanda buyo kugwasya baabo bamumbungano, ulayanda kugwasya amukaintu wakwe munzila yakumuuya. Bamwi bamakaintu babaalu banjila mumapenzi mapati, alimwi bamwi basweeka munzila yakumuuya “mbuli bwaato ubwaloba.” (1 Timoteo 1:19) Nokuba kuti mukaintu weelede kulibonena mwini kumakani aambwanga waakufwutuka, muzimwi ziindi eeci nocatacitika kuti mwaalu ‘naakamusanina akumuyanda’ mukaintu wakwe “mbubonya obo Mwami mbwacitila imbungano.” (Ba-Efeso 5:28, 29) Kwaamba masimpe, baalu beelede ‘kujatisya makani aabo aabutanga boonse.’ (Incito 20:28) Kuti naa balikwete eeci cilabikkilizya abamakaintu babo.
“Mapenzi Aakunyama”
18. Ino nzintu nzi zileta “mapenzi” izicitika ku Banakristo bakwete, alimwi eci inga caijatikizya buti milimo yabwaalu?
18 Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Pele kuti kokwete, tobisizye. Alakwe musimbi kuti kakwetwe, tabisizye. Nekubaboobo abo bakwatana bayoojana mapenzi aakunyama, nkabela mebo ndayanda kumuyokola.” (1 Ba-Korinto 7:28) Paulo wakali kuyanda kuti abayokole kuzwa mumapenzi aakuyeeya aboola aalukwatano aabo bakonzya kutobela cikozyanyo cakwe cakutakwata. Nobaba banabukwetene batajisi bana, aya mapenzi aamizeezo alakonzya kubikkilizya kuciswa naa kubula mali alimwi akulanga bazyali bamukaako bacembeede mbuli bulailila Magwalo. (1 Timoteo 5:4, 8) Mwaalu weelede kupa cikozyanyo cibotu kwiinda mukuyumuna mikuli eyi, elyo eci zimwi ziindi cilakonzya cajatikizya milimo yakwe yabulangizi bwa Bunakristo. Mucoolwe bunji bwabaalu bacita kabotu mumilimo yabo yoonse yobile, kulanga mukwasyi alimwi ambungano.
19. Ino ncinzi Paulo ncaakali kwaamba naakaamba kuti: “Abo bakwete banakazi babe mbuli batakwete”?
19 Paulo wakayungizya kuti: “Ciindi ncifwiifwi. Kuzwa sunu abo bakwete banakazi babe mbuli batakwete.” (1 Ba-Korinto 7:29) Aino aawa taakali kwaamba kuti Banakristo bakwete balakonzya kutabikkila maanu kubakaintu babo, eci cilalibonya kumajwi ngaakalembede kale mucibalo kuba Korinto. (1 Ba-Korinto 7:2, 3, 33) Wakatondezya ncaakali kwaamba naakalemba kuti: “Abaabo babelesya zintu zyaansi batapangiki moyo kukubelesya nzizyo. Nkaambo ziyanza zyaansi ano zili mukwiindilila.” (1 Ba-Korinto 7:31) Lino ‘nyika ilaafwaafwi kumana’ kwiinda mbukwakabede muciindi ca Paulo naa camwaapostolo Johane. (1 Johane 2:15-17) Aboobo Banakristo ibakwete ibabona kuti kulayandika kulyaaba mukutobela Kristo tabakonzyi kugama buyo kubelekela mpindu zijanwa mulukwatano alimwi alukkomano.—1 Ba-Korinto 7:5.
Bamakaintu Balisungula
20, 21. (a) Ino balyaabide buti bamakaintu banji Banakristo? (b) Ino ncinzi mukaintu ncakonzya alimwi ncayelede kulangila kumulumi wakwe nokuba kuti mwaalu?
20 Bamakaintu babaalu banji abalo mbweena mbuli baalu balasola canguzu kuzuzikizya milimo yabo yamulukwatano antoomwe aya Bwami. Izyuulu zyabamakaintu Banakristo balakkomana kugwasyilizya bamalumi babo mukucita milimo yabo yabulangizi. Akaambo kaceeco Jehova ulabayanda, alimwi ulauleleka muuya ngobatondezya. (Filimona 25) Nokuba boobo lulayo lwa Paulo lujatikizya mbazu zyoonse lutondezya kuti bamakaintu babalangizi balakonzya alimwi baleelede kulangila kuti balajaninwa ciindi ceelede alimwi akubikkilwa maanu kubalumi babo. Mmulawo kweelana a Magwalo kuti baalu bakwete bajane ciindi cinji ceelede cakukkala abamakaintu babo, munzila eyi balakonzya kuyumuna mikuli yabo yobile yabulumi ayabulangizi.
21 Ino atwaambe kunze lyakuba mulumi, Munakristo mwaalu ulaabana? Eeci cilayungizya mikuli njayelede kuyumuna alimwi cimuletela mulimo umbi wabulangizi mbuli mbotutibone mucibalo citobela.
Ikwiindulula
◻ Ncinzi caambwa a Magwalo kutondezya kuti Munakristo mulangizi ulakonzya kali mwaalumi uukwete?
◻ Kuti naa mwaalu uutakwete wakwata, ncinzi ncatayelede kuluba?
◻ Muunzila nzi Munakristo uukwete “[nja]lipakasizya kumakani aansi”?
◻ Muunzila nzi bamakaintu babalangizi banji nzyobatondezya muuya mubotu wakulisungula?
[Cifwanikiso icili apeeji 15]
Nokuba kuti mwaalu ujisi bubi kumilimo yateokrasi, weelede kumubikkila maanu mukaintu wakwe