Mwaalu Uujisi Bana—Kuzuzikizya Mbazu Zyoonse Zyobile
“Na muntu tajisi maanu aakubamba kabotu iŋanda yakwe mwini, ino inga ulakonzya buti kubamba makani aambungano ya-Leza?”—1 TIMOTEO 3:5.
1, 2. (a) Mbuti balangizi batakakwete abakakwete ibatakajisi bana mbobakali kukonzya kubelekela babunyina mumwaanda wakusaanguna? (b) Ino ba Akula a Priska mbuti mbobali citondezyo kubanabukwetene banji sunu?
BALANGIZI bamumbungano ya Bunakristo yakusaanguna bamwi teebakakwete, bamwi bakali kwete pele teebakajisi bana, bamwi bakali basimukwasyi ibajisi bana. Cakutadooneka aabo bamwi Banakristo bakatobela lulayo lwamwaapostolo Paulo ndwaakapa mulugwalo lwakwe lwakusaanguna kuba Korinto caandaano 7, teebakakwata. Jesu wakaambide kuti: “Nkobali bamwi batakonzyi kukwata nkaambo mbubakazyalwa. Alimwi nkobali bamwi batakonzyi kukwata nkaambo bakacitwa boobo abantu. Alimwi nkobali bamwi bakalilesya kukwata kuti babelekele Leza.” (Mateyo 19:12, Ci) Aaba bantu batakakwete mbuli Paulo ambocakali kweenda limwi bakalaangulukide kweendeenda kuyabugwasya babunyina.
2 Ibbaibbele talyaambi naa teebakakwete ba Barnaba, Marko, Sila, Luka, Timoteo alimwi a Tito. Kuti naa bakali kwete, cilalibonya kuti bakalaangulukide kumikuli yakulanga mikwasyi nkaambo bakali kukonzya kutumwa mumilimo iindene-indene iijatikizya kweendeenda kapati. (Incito 13:2; 15:39-41; 2 Ba-Korinto 8:16, 17; 2 Timoteo 4:9-11; Tito 1:5) Balakonzya bakali kweenda abamakaintu babo, mbuli Petro “[a]baapostolo bamwi” ibakali kutolelezya bamakaintu babo nobakali kweenda mumasena aasiyene-siyene. (1 Ba-Korinto 9:5) Akula a Priska ncitondezyo cabanabukwetene bakalisungwide kweenda mumasena aasiyene-siyene kabayabutobela Paulo kuzwa ku Korinto kuyakusikila ku Efeso, mpoona kuzwa kooko kweenda kusika ku Roma alimwi akupilukila ku Efeso. Ibbaibbele talyaambi naa bakali jisi bana. Akaambo kakubelekela babunyina cakulisungula, bakalumbwa “[a]mbungano zyoonse zyabamasi.” (Ba-Roma 16:3-5; Incito 18:2, 18; 2 Timoteo 4:19) Cakutadooneka mbanji sunu banabukwetene ibali mbuli Akula a Priska, ibakonzya kugwasya mbungano zimwi kwiinda ambweni mukulongela kubusena ikuyandika lugwasyo kapati.
Mwaalu Uulaa Bana
3. Ncinzi citondezya kuti baalu banji ibamumwaanda wamyaka wakusaanguna bakali kwete alimwi bakali jisi mikwasyi?
3 Cilibonya kuti ibaalu banji Banakristo ibamumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., bakali kwete alimwi bakali abana. Paulo naakali kwaamba zyeelelo zyeelede kuzuzikizigwa ‘amuntu wakali kuyanda mulimo wabubishopo naa bwaalu,’ wakaamba kuti oyo Munakristo weelede “abe muntu uubeenzya kabotu boonse bamuŋanda yakwe, uuiisya bana bakwe mbokulibambwa mukukala kabotu.”—1 Timoteo 3:1, 4.
4. Ino ncinzi ncobakeelede kuzuzikizya baalu bakakwete alimwi ibakajisi bana?
4 Mbuli mbotwamvwa kale, teekwakabikkidwe mulawo wakuti mulangizi weelede kajisi bana nouba mulawo wakuti weelede kakwete. Pele kuti naa wakali kwete, kutegwa ayelele kuba mwaalu naa mukutausi, Munakristo wakeelede kumweendelezya kabotu mukaintu wakwe alimwi akutondezya kuti ulakonzya kubeendelezya bana bakwe. (1 Ba-Korinto 11:3; 1 Timoteo 3:12, 13) Kuti naa kwajanika kuti ujisi penzi pati mukweendelezya iŋanda yakwe, mukwesu ulakonzya kunyanzigwa mukuli wakwe mumbungano. Nkaambo nzi? Paulo ulapandulula kuti: “Na muntu tajisi maanu aakubamba kabotu iŋanda yakwe mwini, ino inga ulakonzya buti kubamba makani aambungano ya-Leza?” (1 Timoteo 3:5) Ikuti bamukwasyi wakwe tabayandi kulibombya kubweendelezi bwakwe, ino bamwi inga balimvwa buti?
“[Weelede] Kajisi Bana Bazumina”
5, 6. (a) Ino ncinzi cakali kuyandika kubana ncaakaamba Paulo kuli Tito? (b) Ino ncinzi cilangilwa kubaalu ibajisi bana?
5 Naakali kulailila Tito kubikka balangizi mumbungano zyaku Krete, Paulo wakati: “Kufumbwa nkojana muntu uutakwe butongo, uugaminide mwanakazi omwe luzutu, alimwi kajisi bana bazumina, batajisi mulandu wabudakwi nokuba kutaba bana batalabulaye. Nkaambo bishopo uleelede kuba muntu uutakwe butongo, mbali mubanzi wa-Leza.” Ino oyu mulawo wakuti weelede “kajisi bana bazumina” waamba nzi?—Tito 1:6, 7.
6 Majwi aakuti “bana bazumina” apandulula bana baniini ibalyaabide kale kuli Jehova alimwi ibakabbapatizigwa nobaba bana baniini batondezya kuti bali mukusola kuti balyaabe alimwi babbapatizigwe. Bana babaalu, bantu bamumbungano babalangila kuba bana balilemeka kabotu, ibamvwa. Mwaalu weelede kutondezya kuti ulasola mbuli mbwakonzya kuyaka lusyomo lwabana bakwe. Mwami Solomoni wakalemba kuti: “Iyisya mwana aende munzila iielede, lino akomena takooyooleya mulinjiyo.” (Tusimpi 22:6) Ino kuti atwaambe mukubusi iwakatambula lwiiyo olu wakaka kubelekela Jehova naa ambweni waakusika nkwacita cibi cipati?
7. (a) Nkaambo nzi ncocilibonya kuti ibbuku lya Tusimpi 22:6 talibikki mulawo uutanyoneki? (b) Kuti naa mwana wamwaalu tanaasala kubelekela Jehova, nkaambo nzi mwaalu ncatakooide kugwisigwa buyo mumulimo wakwe?
7 Aawa cilalibonya kuti aaka kasimpi kazwaa kuzubululwa takali mukubikka mulawo wini-wini weelede kutobelwa. Takali mukukazya mulawo wakulisalila pe. (Deuteronomo 30:15, 16, 19) Ikuti mwana musankwa umwi naa musimbi wasika aciimo mpakonzya kulibonena, weelede kulisalila kumakani aakulyaaba akubbapatizigwa. Kuti mwaalu wakamugwasya kabotu-kabotu munzila yakumuuya, wakamusololela, akumulaya, pele mukubusi taakayanda mwini kubelekela Jehova, oyu muzyali takonzyi kunyanzigwa mulimo wabulangizi. Pele kuti mwaalu kajisi bana banji mbakkala abalo aŋanda ibali mukutobelana kuciswa bulwazi bwakumuuya, ibanjila mumapenzi, inga wategwa ‘talimukubeenzya kabotu boonse bamuŋanda yakwe.’ (1 Timoteo 3:4) Icaambwa aawa ncakuti mulangizi weelede kutondezya kuti ulasola mbuli mbwakonzya kuba ‘abana bazumina ibatajisi mpuwo yabudakwi naa batalilemeki.’a
Uukwete “Mukazi Uutali Muzumini”
8. Mbuti mwaalu mbwayelede kweendelezya mukaintu wakwe uutali muzumini?
8 Ku baalumi Banakristo ibakwete bamakaintu batasyomi, Paulo wakalemba kuti: “Akuli umwi sibunyina uujisi mukaakwe uutali muzumini, lino moyo wakwe wanooyanda kukala kulinguwe, atamuleki. . . . nkaambo . . . mukazi uutali muzumini ulasalazigwa kumulumaakwe. Kwatakuli boobo bana banu nibatasalali, anukuti lino balasalala. Nkaambo webo, . . . mwaalumi, sa tozi kuti inga ulafutula mukaako?” (1 Ba-Korinto 7:12-14, 16) Majwi aakuti “uutali muzumini” aawa taambi mukaintu uutajisi lusyomo lwacikombelo cili coonse, pele apandulula mukaintu uutalyaabide kuli Jehova. Ulakonzya kali mu Juda, naa muntu uusyoma ba Leza bahedeni. Mazubaano mwaalu ulakonzya kakwete mukaintu uukomba cikombelo cimbi, uutasyomi muli Leza. Kufwumbwa kuti kayanda kukkala anguwe atamuleki akaambo buyo kakuti tabeendelene mulusyomo. Beelede ‘kukkala kabotu abakaintu babo, kababalanga mbuli cilongo cikompeme’ alimwi akulangila kuti bayakubafwutula.—1 Petro 3:7; Ba-Kolose 3:19.
9. Mumasi mulawo moupa nguzu kumulumi amukaintu zyakuyiisya bana lusyomo lwazikombelo zyabo, mwaalu inga wacita buti, alimwi eci cilabujatikizya buti bwaalu bwakwe?
9 Ikuti mulangizi kajisi bana, weelede kweendelezya busilutwe bwakwe kabotu kumukaintu wakwe akubana bakwe nabakomezya “mulwiiyo lwa-Mwami amumilazyo yakwe.” (Ba-Efeso 6:4) Mumasi manji mulawo ulapa nguzu zyakuyiisya bana makani aabukombi kubanabukwetene boonse bobile. Aboobo mukaintu ulakonzya wayanda kuti abelesye nguzu nzyapedwe kuyiisya bana lusyomo lwakwe, eci inga cabikkilizya akubatola kucikombelo cakwe.b Aino bana beelede kulisalila kweelana anzyobakaiya mu Bbaibbele kumakani aakutola lubazu muzilengwa zyabukombi zyakusekelela zyakubeja. Mbwali mutwe waŋanda, wisi ulabelesya nguzu zyakwe ikuyiisya bana bakwe alimwi akubatola ku Ŋanda ya Bwami kufwumbwa nocakonzeka. Basika aciimo cakuti balakonzya kulisalila, balalisalila beni inzila njobayanda kutola. (Joshua 24:15) Ikuti baalunyina alimwi abamwi buyo mumbungano babona kuti wasola mbuli mbwakonzya kuyiisya bana nzila yakasimpe kweelana anguzu nzyapedwe amulawo wacisi, taakwe nanga wagwisigwa acuuno cabulangizi.
“Abe Muntu Uubeenzya
Kabotu Boonse Bamuŋanda Yakwe”
10. Ikuti mwaalumi uujisi mukwasyi kali mwaalu, ino ujisi mulimo nzi mupati?
10 Tacili citete nokuba kumwaalu uulaa bana uukwete Munakristonyina ikwaabanya kabotu ciindi kutegwa kujanwe ciindi cakulanga mukaintu, bana alimwi amilimo yambungano. Magwalo alasalazya kwaamba kuti muzyali Munakristo weelede kulanga mukaintu wakwe abana. Paulo wakalemba kuti: “Na muntu tabambi basazinyina, kwaambisya bamuŋanda yakwe, wati oyo ulisowede lusyomo lwakwe, ulaindilila akuliyooyo uutazumina.” (1 Timoteo 5:8) Mulugwalo ndoonya olo, Paulo wakaamba kuti ibalo beelede kusalwa kuba balangizi, mbaabo baalumi bakwete ibalitondezya kale kuti mbalumi abazyali bali kabotu.—1 Timoteo 3:1-5.
11. (a) Mbuti mwaalu mbwanga ‘wabamba bamukwasyi wakwe’? (b) Ino eci inga camugwasya buti mwaalu kuzuzikizya milimo yakwe yamumbungano?
11 Mwaalu uleelede ‘kubamba’ basazinyina ikutali buyo kuzintu zyakumubili, pele akuzintu zyakumuuya amizeezo. Mwami musongo Solomoni wakalemba kuti: “Bamba milimo yako anze; bamba zintu zyoonse mumyuunda; wamana obo, yaka iŋanda yako.” (Tusimpi 24:27) Kunze lyakubamba mukaintu wakwe alimwi abana kuzintu zyakumubili, kumizeezo, alimwi azyakusobana iziyandika, mulangizi weelede alimwi kubayaka munzila yakumuuya. Eeci citola ciindi—iciindi ncatakoobelesya kuzintu zyambungano. Pele eeci ciindi ncabelesya munzila eyi cilamuletela mpindu mukuti kulaba lukkomano mumukwasyi alimwi mukwasyi ulaya ambele munzila yakumuuya. Kumbele aamazuba, kuti mukwasyi wamwaalu wayuma munzila yakumuuya, alalangilwa kuceya manyongwe mumukwasyi ngayelede kululamika. Eeci cilapa kuti ajane ciindi cakulanga makani aambungano. Citondezyo ncapa mukuba mulumi uuli kabotu alimwi amuzyali cilagwasya mbungano munzila yakumuuya.—1 Petro 5:1-3.
12. Nimbazu nzi yamukwasyi baalu bajisi bana njobayelede kupa citondezyo cibotu?
12 Ikubamba bamukwasyi kabotu cijatikizya kujana ciindi cakweendelezya ciiyo camukwasyi. Aawa baalu baleelede kupa citondezyo cibotu kapati nkaambo mikwasyi miyumu ipa kuti kube mbungano ziyumu. Mulangizi teelede kuti lyoonse kajisi bubi amilimo imbi cakuti tacijisi aciindi cakwiiya amukaintu wakwe alimwi abana. Ikuti zintu zyali kweenda boobo, weelede kuzilulamika. Ulakonzya wayandika kwaabanya ciindi naa kucesya ciindi ncatola mumilimo imwi, naa kutatambula milimo imwi muzimwi ziindi.
Ibulangizi Bweelede
13, 14. Ndulayo nzi “muzike musyomesi uucenjede” ndwaapa kubaalu ibajisi mikwasyi?
13 Oolu lulayo lwakuti kweelede kwaabanya kabotu ciindi notulanga mikuli yamukwasyi ayambungano teelwapegwa lino pe. Kwamyaka minji “muzike musyomesi uucenjede” walikupa lulayo kubaalu kumakani aya. (Matayo 24:45) Myaka yiinda ku 37 yainda, Ngazi Yamulindizi yamu Cingisi ya September 15, 1959, mapeeji 553 alimwi a 554, yakalailila kuti: “Sena eci tacaambi kwaabanya kabotu ciindi muzintu zyoonse ziyandika kucita? Mukwaabanya ciindi oku, mukwasyi weelede kupegwa ciindi ceelede. Cakutadooneka, Jehova Leza takooyanda kuti mwaalumi ciindi coonse kabeleka milimo yamumbungano, kagwasya babunyina alimwi abeenzinyina kujana lufwutuko, pele katagwasyi mukwasyi wakwe kuti ujane lufwutuko. Mwaalumi kusaanguna weelede kugwasya mukaintu wakwe abana.”
14 Ngazi Yamulindizi yamu Chichewa ya November 1, 1986, apeeji 22, yakalailila kuti: “Ikubeleka mulimo wakukambauka antoomwe amukwasyi kulamupa kuti mukamantane antoomwe, pele kutegwa mukonzye kulanga mapenzi aamwana-amwana, mweelede kujana ciindi akubikka moyo wanu woonse. Aboobo kuti mwacaabanya kabotu ciindi canu, mulakonzya kubona ciindi ncomweelede kutola mumulimo wambungano antoomwe akulanga ‘bamukwasyi wanu’ munzila yakumuuya, ayakumubili kubikkilizya amizeezo. [Munakristo] weelede ‘kusaanguna kucita eezyo Leza nzyayanda kumukwasyi [wakwe].’ (1 Timoti 5:4, 8, Ci)”
15. Nkaambo nzi mwaalu uulaa mukaintu abana ncayandika busongo abupampu?
15 Kasimpi kamu Magwalo kaamba kuti: “Iŋanda ilayasigwa busongo, ilaimikwa amaanu [naa bupampu].” (Tusimpi 24:3) Inzya, kutegwa mulangizi azuzikizye milimo yakwe yateokrasi alimwi akuyaka ŋanda yakwe, masimpe uyandika busongo alimwi abupampu. Kweelana acaamba Magwalo, ujisi mbazu zinji zyabulangizi. Mukwasyi wakwe weelede kulanga alimwi amikuli yakwe yambungano. Uyandika bupampu kwaabanya kabotu ciindi akati kambazu ezi. (Ba-Filipi 1:9, 10) Uyandika busongo kutegwa azibe zintu ziyandika kucita aciindi ceelede. (Tusimpi 2:10, 11) Nalimvwa buti kuti uyandika kucita milimo yakwe yamumbungano, weelede kuziba kuti mbwali mulumi alimwi amuzyali, mukuli mupati ngwapedwe kuli Leza ngwakulanga mukwasyi wakwe akuugwasya kuti ukafwutuke.
Babe Bamazyali Bali Kabotu Alimwi Abaalu Bali Kabotu
16. Mbuti mwaalu uunga kumwi kali muzyali mbwali kabotu kwiinda bamwi?
16 Mwaalu uujisi bana balilemeka kabotu ulakonzya kugwasya cini-cini. Ikuti waziba kulanga kabotu mukwasyi wakwe, ulakonzya kugwasya mikwasyi imbi mumbungano. Ulakonzya kuteelela kabotu mapenzi aamikwasyi, elyo inga wapa lulayo kwiinda muluzibo lwakwe. Mucoolwe, izyuulu zyabaalu munyika yoonse mbwiizulwa baucita kabotu mulimo wabo wabulumi, buzyali alimwi abulangizi.
17. (a) Ikuti muntu kali muzyali alimwi mwaalu, ncinzi ncatayelede kuluba? (b) Muunzila nzi bamwi mumbungano njobanga batondezya luse?
17 Kutegwa mwaalumi uulaa mukwasyi ayelele kuba mwaalu, weelede kali Munakristo uusimide uubamba kabotu mukaintu wakwe abana, alimwi uukonzya kweendelezya kabotu zintu kutegwa kajisi ciindi cakubikkila maanu kubantu bamumbungano. Tayelede kuluba kuti mulimo wakwe wabweembezi utalikila kuŋanda. Mbwaanga baalu balaa bamakaintu abana, bayumwide mikuli yakulanga mukwasyi alimwi amilimo yambungano, ibakwesu abacizi mumbungano balasola kutabasowela ciindi mutwaambo tutakwe ankotuya. Mucikozyanyo, mwaalu uulaa bana bafwuma kuya kucikolo buzuba butobela takonzyi kuti lyoonse kacaalila kwaciindi cili mbocibede noyamana miswaangano yamasiku. Bamwi mumbungano beelede kuteelela akumufwida luse.—Ba-Filipi 4:5.
Baalu Besu Tweelede Kubayanda
18, 19. (a) Ino kubandika kwesu ibbuku lya 1 Ba-Korinto caandaano 7 kwatugwasya kuziba nzi? (b) Ino tweelede kubalanga buti aaba baalumi Banakristo?
18 Mukubandika kwesu kwacaandaano 7 calugwalo lwa Paulo lwakusaanguna ndwaakalembela ba Korinto, twagwasyigwa kuti tubone kuti kuli bantu banji ibatakwete ibatobela lulayo lwa Paulo, ibabelesya lwaanguluko lwabo kubeleka milimo ya Bwami. Alimwi kuli zyuulu zyabakwesu ibakwete alimwi ibatajisi bana ibalanga kabotu bamakaintu babo antoomwe amilimo yabo yabulangizi bwazyooko, bwamabbazu, bwamumbungano, alimwi abwamitabi ya Watch Tower kwiinda mulugwasyo lubotu lwabamakaintu babo. Kunze lyabaabo boonse, mumbungano zitandila ku 80,000 zyabantu ba Jehova, kuli bazyali banji ibatalangi buyo kabotu bamakaintu babo alimwi abana, pele alimwi ibacita kabotu mulimo wabo wabweembezi wakulanga kabotu babunyina.—Incito 20:28.
19 Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Baalu abo beendelezya kabotu, abaindilile kulemekwa, kwaambisya abo bajisi mulimo wakukambauka awakufundisya.” (1 Timoteo 5:17) Inzya, baalu ibeendelezya kabotu mumaanda aabo alimwi amumbungano, tweelede kubayanda akubalemeka. Masimpe, aabo “bantu bali boobo beelede kulemekwa.”—Bafilipi 2:29, Ci.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Amubone Ngazi Yamulindizi yamu Cingisi ya February 1, 1978, amapeeji 31-2.
b Amubone Ngazi Yamulindizi yamu Cingisi ya December 1, 1960, mapeeji 735-6.
Ikwiindulula
◻ Ino tuzi buti kuti baalu banji ibamumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. bakali jisi mikwasyi?
◻ Ncinzi ciyandika kubaalu bakwete ibajisi bana, alimwi nkaambo nzi?
◻ Ino caamba nzi kuba ‘abana bazumina,’ ino kuti mwana wamwaalu tasali kubelekela Jehova?
◻ Muunzila nzi mwaalu njayelede ‘kubamba bamukwasyi wakwe’?
[Cifwanikiso icili apeeji 18]
Mikwasyi miyumu ipa kuti mbungano ziyume