LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w97 3/1 map. 8-13
  • Buumi Bwanu—Ino Bujisi Mulimo Nzi?

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Buumi Bwanu—Ino Bujisi Mulimo Nzi?
  • Ngazi Yamulindizi 1997
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Intalisyo Mpati Yakuteelela
  • Mulimo Wabuumi Notwamanaa Kubona Buumi Bwalyoonse
  • Nceciindi Cakubaa Mpuwo Mbotu
  • “Ceelelo Coonse Camuntu”
    Ngazi Yamulindizi 1997
  • Cikozyanyo Cibotu Pele Alimwi Citucenjezya
    Ngazi Yamulindizi—2011
  • Mukambausi 3:11​—“Zintu Zyoonse Wazipanga Kuti Kazili Zibotu Muciindi Canzizyo”
    Tupango Twamu Bbaibbele Twapandululwa
  • Ino Ncinzi Ciletela Lukkomano Mubuumi?
    Ngazi Yamulindizi—2008
Amubone Azimwi
Ngazi Yamulindizi 1997
w97 3/1 map. 8-13

Buumi Bwanu—Ino Bujisi Mulimo Nzi?

“Lino mumoyo wangu ndakali . . . kulyeendelezya cabusongo . . . mane nkabone na ncinzi cintu cibotela bantu, . . . mumazuba mace aabuumi bwabo.”—MUKAMBAUSI 2:3.

1, 2. Nkaambo nzi ncociluzi kuliyanda munzila yeelede?

MULALIYANDA, embo na? Eco cililuzi. Aboobo tulalya abuzuba, tuloona notwakatala, alimwi tulayanda kukkala abeenzuma abayandwa besu. Zimwi ziindi tulasobana zisobano, tulayamba, naa kucita zimwi zintu nzyotuyanda, kutondezya kuti tulaliyanda munzila yeelede.

2 Oku kuliyanda kuli boobo kuleendelana amajwi Leza ngaakacita kuti Solomoni alembe aakuti: “Taakwe cintu cibotu kwiinda eci: muntu alye akunywa akulikondezya mumilimo yakwe.” Kwiinda muzintu nzyaakabona, Solomoni wakayungizya kuti: “Aceeci acalo, ndakabona kuti cilazwa kumaanza aa-Leza, nkaambo taakwe uukonzya kulya akulibotezya [“kwiinda ndime,” NW].”—Mukambausi 2:24, 25.

3. Mibuzyo nzi iikopa ibanji njobatakonzya kwiingula?

3 Pele mulizi kuti buumi tabuli buyo bwakulya, kunywa, koona alimwi akucita zintu zibotu. Tulaciswa, tulatyompwa alimwi tulalibilika. Alimwi kulibonya kuti tujisi bubi cakuti tulaalilwa kuyeeya mulimo wabuumi bwesu. Embo na mbomulimvwa obo? Ba Vermont Royster ibakali balinguzi ba The Wall Street Journal nobakabona lusumpuko lwaluzibo lwesu tobantu alimwi amilimo yesu bakalemba kuti: “Nceeci cintu cigambya. Notuyeeya buumi bwamuntu alimwi amapenzi aakwe, lubazu ndwajisi akati kazilenge zyoonse, tatujisi luzibo lunji kwiinda ndotwakajisi kumatalikilo aabuumi. Tucijisi mibuzyo yakuti, ino ndiswe bani alimwi tuponena nzi alimwi akuti tuya kuli?”

4. Nkaambo nzi umwi aumwi wandiswe ncayelede kuyanda kukonzya kwiingula mibuzyo iimujatikizya?

4 Mulayiingula buti mibuzyo yakuti: Ino ndiswe bani? Tuponena nzi? Alimwi tugama kuli? Mumwezi wa July mwakali, ba Royster bakafwa. Sena musyoma kuti ciindi eco mibuzyo yabo yakali yaingulwa cini-cini? Ikutainda ambali, inga kwabuzigwa kuti, sena kuli nzila njomunga mwaingulwa kumibuzyo eyo? Alimwi ino eco inga camugwasya buti kubaa buumi bwalukkomano, ibulaa mulimo? Atubone.

Intalisyo Mpati Yakuteelela

5. Nkaambo nzi ncotweelede kusyoma muli Leza notuyandaula maanu aakuteelela kumibuzyo iijatikizya kaambo ncotuponena?

5 Kuti notwatalijisi lugwasyo mukuyandaula luzibo lwamulimo wabuumi bwesu, notwatacikonzya pe, mbweena mbubatacikonzya baalumi abamakaintu banji, nobaba baabo bajisi lwiiyo lunji aluzibo. Pele taakwe notwalekelelwa buyo pe. Mulengi wesu watugwasya. Mwayeeya buyo, sena tali Njentalisyo mpati yaluteelelo alimwi abusongo, mbwanga waliko “kuzwa kuciindi eco akusikila kuziindi zyoonse” alimwi ulizi zilenge zyoonse alimwi ambozyakaboola? (Intembauzyo 90:1, 2) Nguwakalenga bantu alimwi wabulangilila bukkale bwamuntu boonse, aboobo tweelede kuyandaula maanu aakuteelela Kulinguwe kutali kubantu batalondokede ibajisi luzibo luniini alimwi ibataziteeleli kabotu zintu.—Intembauzyo 14:1-3; Ba-Roma 3:10-12.

6. (a) Mbuti Mulengi mbwaapa maanu aakuteelela aayandika? (b) Ino Solomoni ujatikizigwa buti?

6 Nokuba kuti tatukonzyi kulangila kuti Mulengi aambaule buya andiswe kutuzibya mulimo wabuumi, watupa ntalisyo yakuteelela—Ijwi lyakwe lyakalembwa kwiinda mumuuya uusalala. (Intembauzyo 32:8; 111:10) Ibbuku lya Mukambausi lilagwasya kapati mukaambo aka. Kwiinda mumuuya wakwe uusalala, Leza wakagwasya mulembi walyo, aboobo “busongo bwa-Solomoni bwakali kwiinda busongo bwabantu boonse bakujwe.” (1 Bami 3:6-12; 4:30-34) “Busongo bwa-Solomoni” bwakamugambya mwami wakali kuswaya cakuti wakaamba kuti taakaambilwa nociba cisela alimwi aabo baswiilila busongo bwakwe banookkomana cini-cini.a (1 Bami 10:4-8) Andiswe tulakonzya kubaa maanu aakuteelela alimwi akukkomana kwiinda mubusongo buzwa kuli Leza Mulengi wesu mbwaakabikka antangalala kwiinda muli Solomoni.

7. (a) Majwi nzi aamamanino Solomoni ngaakaamba kujatikizya milimo minji iicitwa ansi? (b) Ino ncinzi citondezya kuti majwi aa Solomoni ngamasimpe?

7 Ibbuku lya Mukambausi litondezya busongo bwakapegwaa Leza, obo ibwakanjila mumoyo amubongo bwa Solomoni. Akaambo kakuti wakalijisi ciindi, zintu ziyandika, alimwi aluteelelo, Solomoni wakali kukonzya kulingula “zintu zyoonse zicitika ansi ano.” Wakabona kuti zyoonse “nzyabuyo, tazikutyi moyo,” aya majwi aakaambwa kwiinda mumuuya uusalala, aboobo tatweelede kwaaluba ciindi notuyeeya mulimo wabuumi. (Mukambausi 1:13, 14, 16) Solomoni aawa wakali kwaamba masimpe. Mucikozyanyo amuyeeye majwi aakwe aajanwa ku Mukambausi 1:15, 18. Mulizi kuti kwamyaanda yamyaka yainda bantu basoleka mfulumende zyaandeene-andeene zyalo cimwi ciindi zyasola cini-cini kumana mapenzi alimwi akubotya buumi bwabantu. Sena kuli mfulumende yalulamika cini-cini zintu “[z]ipilingene” zyabweende bwazintu obu butalondokede? Alimwi ambweni mulibwene kuti muntu mbwayabubaa luzibo lunji, unooyabubona kuti nciyumu kululamika zintu cini-cini mubuumi bufwaafwi mbotupona. Olu luzibo lupa kutyompwa kubantu banji, kutali kulindiswe pe.

8. Nzintu nzi zyali kwiinduluka kucitika kuzwa kaindi?

8 Acimbi cintu ceelede kuyeeya nzintu ziinduluka kucitika lyoonse izitujatikizya, mbuli kuzwa kwazuba akubbila kwalyo naa kuunga kwamuwo akweenda kwamaanzi. Zyakaliko mumazubaa Musa, Solomoni, Napoléon alimwi asyaanene mupati. Alimwi zicizumanana. Mbubwena buyo “musela umwi ulamana, kulasika umbi.” (Mukambausi 1:4-7) Kubantu, taakwe cini-cini cacinca. Bantu bansiku abasunu balikucita milimo, kulangila, kuyandaula alimwi akujana zintu zikozyenye. Nokuba kuti kuli muntu akati kabantu wakajisi mpuwo naa wakazizilwe kububotu naa kunguzu, ino uli kuli oyo muntu ma lino? Oyo muntu taciko pe ambweni wakalubwa akulubwa. Oku takuli kumutyompya pe. Bunji bwabantu tabaazi amazina aabamasyaanyinakulu abamanyinakulu beni-beni nokuba kuziba nkobakazyalilwa ankobakazikkilwa. Aboobo mwabona Solomoni ncaakabona kuti zyoonse zintu nzyobacita bantu nzyabuyo.—Mukambausi 1:9-11.

9. Ino inga catugwasya buti kuteelela buumi bwamuntu mbuli mbobubede?

9 Muciindi cakututyompya, aya maanu aakuteelela aabuleza aakubona ciimo ncabede muntu alakonzya kutugwasya, alatupa kuti tutabelekeli zintu naa kuyandaula zintu zikonzya kumana akulubwa ino-ino. Eelede kutugwasya kuyeeyesya kutegwa tubone ncotuli mukujana mubuumi alimwi amakanze ngotujisi. Mucikozyanyo, muciindi cakupona buumi bwakulisukata, tulakonzya kujana lukkomano kwiinda mukulya kweelede akunywa. (Mukambausi 2:24) Alimwi mbweena mbotutibone aakale, Solomoni ulakosola makani munzila iigwasya alimwi iisyomezya. Cakufwiinsya, waamba kuti tweelede kululemeka kapati luyanzano lwesu a Mulengi wesu, walo uunga watugwasya kubaa buumi bwalukkomano lutamani alimwi ibuyootujanya mpindu kumbele. Solomoni wakacaamba cintu cipati, wakati: “Ngaaya mamanino aamakani. Oonse amvwigwa. Lemeka Leza akubamba milazyo yakwe, nkaambo kucita obo nceelelo coonse camuntu.”—Mukambausi 12:13.

Mulimo Wabuumi Notwamanaa Kubona Buumi Bwalyoonse

10. Muunzila nzi Solomoni njaakeezyanisya banyama abantu?

10 Busongo buzwa kuli Leza ibutondezegwa mubbuku lya Mukambausi bulakonzya alimwi kutugwasya notuyeeya mulimo wabuumi. Munzila nzi? Mukuti Solomoni wakali kubandika zintu zyamasimpe zimwi nzyotutayeeyi-yeeyi. Cimwi cazeezi cijatikizya kukozyanya kwabantu abanyama. Jesu wakakozyanisya basikumutobela ambelele, nokuba kuti bantu kanjikanji tabayandi kweezyanisigwa aabanyama. (Johane 10:11-16) Pele Solomoni wakaamba masimpe, wakati: “Leza ulabatondezya [bana ba Adamu] mbubabede, bazibe kuti bali mbuli banyama buyo. Nkaambo cintu cisikila bantu, abanyama cilabasikila. Balo balafwa, abalo balafwa mbubonya. . . . Nkabela muntu tali mubotu kwiinda banyama, nkaambo boonse mbabuyo. . . . Bakazwa kubulongo, alimwi balapiluka kubulongo.”—Mukambausi 3:18-20.

11. (a) Mbuti buumi bwamunyama mbobunga bwapandululwa? (b) Ino muyeeya buti amuzeezo oyu?

11 Amuyeeye munyama ngomuyandisya kweebela, ambweni cibila naa sulwe. (Deuteronomo 14:7; Intembauzyo 104:18; Tusimpi 30:26) Ambweni mulakonzya kweezeezya sikaale; misyobo yabasikaale ilasika ku 300 nyika yoonse mbwiizulwa. Ino sikaale upona buti? Naamana kuzyalwa, nyina ulamulela kwansondo zili mbozibede. Kwainda ciindi cisyoonto buyo boya bwakwe bulalampa, ulazwa mubwina. Mulakonzya mwamubona kaingaila kwiiya kujana cakulya. Pele kanjikanji uboneka mbuli kuti usobana buyo, kukkomana abwana bwakwe. Naakomena akukkwanya mwaka omwe kuya kumbele, ulajana mweenzinyina wakukkala limwi. Kuzwa waawo weelede kuyaka citeente naa kujana bwina bwakulelela bana. Kuti naa wajana micelo minji, inyemu alimwi anseke, mukwasyi wabasikaale ulakonzya kuvwula, elyo nceciindi nokutitalikwe kukomezya munzi wabo. Pele kwamyaka buyo misyoonto, munyama oyu ulacembaala, elyo ulavwula kunjila muntenda akuciswa-ciswa. Aakkwanya myaka itandila kukkumi ulafwa. Oobu mbobuumi bwasikaale nokuba kuti kuli kwiindana kusyoonto amisyobo imbi yabasikaale.

12. (a) Kwaamba masimpe, nkaambo nzi buumi bwabantu banji ncobukozyenye abwabanyama banji? (b) Ino ncinzi ncotweelede kuyeeya ciindi ciboola twaakumubona munyama ngotwali kuyeeya?

12 Bunji bwabantu tabakonzyi kukazya kuti oobo mbobuumi bwamunyama, alimwi tabalangili kuti sikaale ulakonzya kubaa makanze mubuumi. Nokuba boobo buumi bwabantu banji tabwiindene kapati abwamunyama, teekayi? Balazyalwa akulelwa nobacili bana. Balalya, balakomena alimwi balasobana ciindi nobaba bakubusi. Kakatanaba kaindi balakomena, mpoona balakwatana, alimwi balayandaula busena bwakukkala alimwi anzila yakujana cakulya. Kuti naa bazwidilila balavwula akukomezya ŋanda (citeente) mwakukomezezya bana. Pele kwainda buyo makumi aamyaka masyoonto, balacembaala. Kuti bakkalisya, balakonzya kufwa kwainda myaka iili 70 naa 80 iizwide “makatazyo buyo amapenzi.” (Intembauzyo 90:9, 10, 12) Mulakonzya kuyeeya makani aaya aausisya ciindi alimwi nomuyakubona sikaale (naa munyama umbi buyo ngomwali kuyeeya).

13. Ncinzi cicitika kuli boonse banyama abantu?

13 Mulakonzya kukabona kaambo Solomoni ncaakeezyanisya buumi bwabantu abwabanyama. Wakalemba kuti: “Zintu zyoonse zilijisi ciindi cazyo, . . . ciindi cakuzyalwa aciindi cakufwa.” Eco caambwa kumamanino, ilufwu, lulabasikila bantu abanyama, “balo balafwa, abalo balafwa mbubonya.” Wakayungizya kuti: “Bakazwa kubulongo, alimwi balapiluka kubulongo.”—Mukambausi 3:1, 2, 19, 20.

14. Mbuti bantu bamwi mbobasoleka kucinca buumi bwalyoonse, pele, ino caba buti?

14 Ooku kulanga buumi mbuli mbobubede takweelede kututyompya. Masimpe, bamwi balasoleka kucinca zintu, mbuli atwaambe kubeleka canguzu kujana lubono lunji kwiinda ndobakajisi bazyali babo. Balakonzya kusoleka kujana lwiiyo lunji kutegwa bakakkale kabotu, kumwi kabasola kuteelelesya buumi. Ambweni balakonzya kubikkila maanu kapati kumilimo iiyumya mubili naa kulya zilyo zigwasya mubili nkobasoleka kuti ambweni balapona kabotu akulansya buumi bwabo aasyoonto. Ooku kukutauka ambweni kulakonzya kubagwasya munzila imwi. Pele nguni uukonzya kuziba naa balazwidilila kwiinda mukukutauka kuli boobu? Nokuba kuti bazwidilila, ino cilagwasya ciindi cilamfwu buti?

15. Ninzila nzi yeni-yeni yakulanga buumi bwabantu banji mbuli mbobubede ncobeni?

15 Solomoni wakabuzya, wakati: “Majwi manji alavuzya zintu zyabuyo? Alagwasya buti muntu? Ngwani uuzi cintu cibotela muntu mumazuba mace ngapona ansi, mazuba aabuyo aafwambaana kumana mbuli cinzinzimwa? Ngwani uubwene makani aaboola musule lyakwe ansi ano?” (Mukambausi 6:11, 12) Mbwaanga lufwu lulaboola kufwambaana kumuntu ikugozya milimo yakwe, sena cilagwasya cini-cini kubeleka canguzu kusoleka kujana lubono lunji naa kusoleka kujana lwiiyo lunji kutegwa muntu abe alubono lunji kwiinda ndwajisi? Alimwi mbwaanga buumi mbufwaafwi boobu, buli mbuli cinzimweemwe cilibonya buyo kwakaindi kasyoonto, banji balabona kuti taakwe ciindi cakusoleka makanze ambi nobabona kuti baalilwa mucintu ncobalikucita; alimwi muntu takonzyi kuziba ciyakucitika kubana bakwe “musule lyakwe.”

Nceciindi Cakubaa Mpuwo Mbotu

16. (a) Ncinzi ncotweelede kucita banyama ncobatakonzyi? (b) Makani nzi ambi aamasimpe aayelede kujatikizya kuyeeya kwesu?

16 Mpotwiindene abanyama iswebo tobantu mpakuti tulakonzya kuyeeya, ‘Ino ndiponena nzi? Sena buumi bujatikizya buyo ciindi cakuzyalwa aciindi cakufwa?’ Mukaambo aka, amuyeeye kaambo kamasimpe nkaakaamba Solomoni kajatikizya muntu amunyama ikakuti: “Bakazwa kubulongo, alimwi balapiluka kubulongo.” Sena eci caamba kuti lufwu ngamamanino aamuntu? Ibbaibbele litondezya kuti bantu tabajisi soolu iicaala mubili nowafwa. Ibantu masoolu, alimwi soolu iibisya ilafwa. (Ezekiele 18:4, 20, NW) Solomoni wakapandulula kuti: “Baumi balizi kuti balafwa, pele bafwide tabezi cintu niciba comwe; tabacijisi impindu, tabaciyeeyegwi limbi. Kufumbwa milimo njaajana maanza aako, kocita canguzu, nkaambo taakwe milimo niiba miyeeyo neluba luzibo nebuba busongo mukabanda moyoonjila.”—Mukambausi 9:5, 10.

17. Ino ncinzi bbuku lya Mukambausi 7:1, 2 ncolinga lyatupa kuyeeyesya?

17 Akaambo kamakani aaya aatakwe mbwaacitwa, amumvwe kaambo aka: “Izina ibotu ndibotu kwiinda muunde, abuzuba bwakufwa mbubotu kwiinda buzuba bwakuzyalwa. Kuya kuŋanda yadilwe nkubotu kwiinda kuya kuŋanda yakusekelela, nkaambo kufwa ngemamanino aabantu boonse, nkabela baumi baleelede kubika moyo kuliceeci.” (Mukambausi 7:1, 2) Tulakonzya kuzumina kuti lufwu ali “mamanino aabantu boonse.” Taakwe muntu wakalya musamu wakutafwa, kulya mavitameni amwi, kulya zilyo zimwi, nokuba kucita milimo imwi iigwasya mubili amane wapona kukabe kutamani. Alimwi kanjikanji “tabaciyeeyegwi limbi” kwainda buyo ciindi cisyoonto kuzwa ciindi nobakafwa. Aboobo nkaambo nzi izina ncolili ‘libotu kwiinda muunde, abuzuba bwakufwa ncobuli bubotu kwiinda buzuba bwakuzyalwa’?

18. Nkaambo nzi ncotunga twasyomena kuti Solomoni wakali kusyoma mububuke?

18 Mbweena mbuli mbokwabonwa, Solomoni wakali kulanga zintu mbweena mbuli mbozibede. Wakalibazi bamawisi ba Abrahamu Izaka, alimwi a Jakobo ibakajisi mpuwo naa zina libotu ku Mulengi wesu. Akaambo kakuti wakamuzi kabotu Abrahamu, Jehova Leza wakasyomezya kumuleleka kubikkilizya alunyungu lwakwe. (Matalikilo 18:18, 19; 22:17) Inzya, Abrahamu wakajisi mpuwo mbotu kuli Leza, wakaba mweenzinyina. (2 Makani 20:7; Isaya 41:8; Jakobo 2:23) Abrahamu wakalizi kuti buumi bwakwe abwamwanaakwe teebwakali buyo bwakuzumanana kuzyalwa akufwa. Teebwakali buyo boobo pe. Bakalijisi bulangizi bwini-bwini ibwakupona alimwi—ikupona ikutali akaambo kuti bakajisi soolu itafwi, pele kupona nkaambo bayoobusigwa. Abrahamu wakalijisi lusyomo lwakuti “Leza ulijisi inguzu neziba zyakubusya [Izaka] kukufwa.”—Ba-Hebrayo 11:17-19.

19. Ino bbuku lya Jobu inga lyatugwasya buti kuteelela ncolyaamba bbuku lya Mukambausi 7:1?

19 Eeyo njenzila yakuteelela kaambo ‘izina ibotu ncoili kabotu kwiinda muunde, abuzuba bwakufwa ncobuli bubotu kwiinda buzuba bwakuzyalwa.’ Mbweena mbuli Jobu ciindi camusyule, Solomoni wakalijisi lusyomo lwakuti Oyo wakalenga buumi bwamuntu ulakonzya kubujosya. Ulakonzya kubusya bantu bakafwide. (Jobu 14:7-14) Jobu wakali kusyomeka wakati: “Noyoondiita yebo [Jehova] njoovuwa. Nkaambo uuyoolangila kubona milimo yamaanza aako.” (Jobu 14:15, NW) Amuciyeeye buyo eco! Mulengi wesu “uyoolangila kubona” babelesi bakwe ibakafwa kabasyomeka. (“Uyooyanda kubona milimo yamaanza aako alimwi.”—The Jerusalem Bible.) Kwiinda mukubelesya cipaizyo ca Jesu Kristo, Mulengi ulakonzya kubusya bantu. (Johane 3:16; Incito 24:15) Cakutadooneka, bantu balakonzya kwiindana abanyama buyo ibafwa.

20. (a) Muunzila ilibuti buzuba bwalufwu mobuli bubotu kwiinda buzuba bwakuzyalwa? (b) Muunzila nzi lufwu lwa Lazaro ncolweelede kuti lwakajatikizya bantu banji?

20 Eeci caamba kuti ibuzuba bwalufwu bulakonzya kubota kwiinda buzuba bwakuzyalwa kwamuntu kuti naa oyo muntu wasiya zina naa mpuwo mbotu kuli Jehova uukonzya kubusya bantu basyomeka ibafwa. Solomoni Mupati, Jesu Kristo wakacisinizya eco. Mucikozyanyo, wakabusya mwaalumi wakali kusyomeka Lazaro kuzwa kubafwu. (Luka 11:31; Johane 11:1-44) Amuyeeye buyo, bunji bwabaabo ibakalibonena Lazaro kabusigwa kuzwa kubafwu bakagambwa, bakasyoma mu Mwanaa Leza. (Johane 11:45) Sena muyeeya kuti bakalikulimvwa kuti taakwe ncobaponena, kabatazi kuti naa mbaani alimwi ankobakali kuya? Peepe, bakalizi kuti teebakali kweelede kupona mbuli banyama bazyalwa akupona ciindi cisyoonto kumane bafwa. Kaambo ncobakali kuponena kali kujatikizya kumuzibisisya Wisi Jesu alimwi akucita Ncayanda. Ino nywebo mbuti? Sena makani aya amugwasya kubona, naa kubona kabotu kaambo keni-keni ncomuponena?

21. Ncinzi cimbi cijatikizya kuyandaula mulimo wabuumi ncotuyanda kulanga aakale?

21 Nokuba boobo ikubaa kaambo keni-keni ncotuponena tacaambi buyo kuyeeya lufwu alimwi akupona kwamana waawo. Kujatikizya ncotucita mubuumi bwesu bwabuzuba abuzuba. Acalo eco Solomoni wakacisalazya mubbuku lya Mukambausi mbweena mbotutibone mucibalo citobela.

Bupanduluzi buyungizidwe

a “Makani aa Mwami Mwanakazi waku Seba asinizya busongo bwa Solomoni, pele kanjikanji makani aya ategwa nkaano buyo kakubeja (1 Bam. 10:1-13). Pele makani atondezya kuti kuswaya kwamwanakazi oyu kuli Solomoni kwakali kujatikizya busambazi aboobo kaambo kalamvwika; icaambwa taceelede kudoonekwa pe kuti cakacitika cini-cini.”—The International Standard Bible Encyclopedia (1988), Volume IV, peeji 567.

Sena Mulayeeya?

◻ Muunzila nzi banyama abantu njobakozyenye?

◻ Nkaambo nzi lufwu ncolusinizya kuti bunji bwamilimo njobasola kucita bantu njabuyo?

◻ Mbuti buzuba bwalufwu ncobuli kabotu kwiinda buzuba bwakuzyalwa?

◻ Nduyanzano nzi lunga lwatugwasya kutegwa buumi bwesu bube amulimo?

[Zifwanikiso izili apeeji 10]

Ino buumi bwanu bwiindene buti abwabanyama?

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi