Amukkazike Myoyo Lufwutuko Mbolwasika Afwaafwi
“Nkaambo ndi ayebo, nzookuvuna, mbwaamba Jehova.”—JEREMIYA 1:19.
1, 2. Nkaambo nzi ncouyandikila lufwutuko mukwasyi wabantu?
LUFWUTUKO! Ino lilaumbulizya kaka bbala eli! Ikufwutulwa caamba kuvwunwa, kwaangululwa kuzwa kubukkale bubyaabi butakkomanisyi. Eci cilabikkilizya amuzeezo wakuletwa mubukkale buli kabotu bukkomanisya.
2 Imukwasyi wabantu uliluyandide kaka lufwutuko luli boobu aciindi cino! Ibantu koonse-koonse balilemedwe alimwi akutyompokelwa akaambo kamapenzi aakatazya—aajatikizya mali, bukkale, aakumubili alimwi akumizeezo. Ibanji tabakkomene pe alimwi balityompedwe akaambo kabweende bwanyika aboobo bayanda kuti icince ibe kabotu.—Isaya 60:2; Matayo 9:36.
“Ziindi Zikataazya”
3, 4. Nkaambo nzi ncoluyandikila kapati lufwutuko lino?
3 Mbwaanga oyu mwaanda wamyaka wa 20 wabona mapenzi eni-eni kwiinda yeeyi imwi, lulayandika kapati lufwutuko lino kwiinda lyoonse. Sunu bantu bainda ku zyuulu zyamamiliyoni bali munzala iini-ini alimwi oyu mweelwe ulayungizigwa amweelwe uutandila ku 25 miliyoni amwaka. Amwaka, ibana batandila kusika ku 13 miliyoni balafwa akaambo kakutalya kabotu naa zimwi-zimwi ziletelezyegwaa nzala—ibainda ku 35,000 abuzuba! Alimwi mamiliyoni aabantu bapati-pati balafwa aciindi citeelede akaambo kamalwazi aandeene-andeene.—Luka 21:11; Ciyubunuzyo 6:8.
4 Inkondo alimwi akutakkala kabotu mucisi zyaleta mapenzi aataambiki. Ibbuku litegwa Death by Government lyaamba kuti inkondo, manyongwe aamucisi aazikombelo alimwi akujaya basicisi kwamfulumende mubunji “zyajaya bantu ibainda kumamiliyoni ali 203 mumwaanda uno.” Lilayungizya akwaamba kuti: “Imweelwe wini-wini wabantu abo bafwide ulatandila kusika kumamiliyoni aali 360. Cili mbuli kuti musyobo wabantu wanjililwa bulwazi Buyambukila Ibukatazya. Elyo masimpe obo mbocibede, pele mbulwazi bwa Bweendelezi kutali tuzunda.” Imulembi Richard Harwood wakati: “Inkondo zyatakasumpukide zyamumyaanda yainda zyakali zyafwaindi buyo kuzyeelanya azyasunu.”—Matayo 24:6, 7; Ciyubunuzyo 6:4.
5, 6. Ncinzi cipa kuti ciindi cesu kacityompya kapati?
5 Kunze lyabukkale butyompya mumyaka eyi yasunu kuli kuvwula kwamilandu, kutalilemeka mukoonana alimwi akunyongana kwamikwasyi. Iwakali mulembi wa Lwiiyo mu United States William Bennett wakati, mumyaka iili 30 imweelwe wabantu mu U.S wakavwula kusika ku 41 pasenti pele milandu yakayungizigwa a 560 pasenti, bana bamusyokwe a 400 pasenti, kulekana a 300 pasenti alimwi akulisina kwabakubusi a 200 pasenti. Professor waa University yaku Princeton John Dilulio, Jr., wakacenjezya kujatikizya makamu aayaabuvwula aabakubusi “bakabwenga” beni-beni balo “ibajaya, bauma, ibajata bamakaintu, ibabba, banjila mumaanda aabantu akuleta manyongwe mubuleya. Tabayoowi mpuwo mbi yakujatwa, mapenzi aakwaangwa naa kukatazigwa kwa manjeezyezya.” Mucisi ciya ikujayana lino nkokwabili azintu zileta lufwu akati kabaabo bali amyaka iili 15 kusika ku 19. Alimwi ibana batana sika myaka iili yone balafwa akaambo kakutalelwa kabotu kwiinda malwazi.
6 Imilandu iili boobu alunya tazili buyo mucisi comwe pe. Imanyika manji aalaluula makani aakonzyenye. Iciindizya boobu nkubelesya kwamisamu iikola ikwasofwaazya mamiliyoni. Ipepa lyamakani lyaku Australia litegwa Sydney Morning Herald lyakati: “Ikuulisya misamu iikola akati kamanyika kwaba cintu cabili munyika icileta mpindu kapati mumakwebo kunze lya makwebo aazilwanyo.” Ikaambo kamwi ndunya alimwi akutalilemeka zyalo lino zivwulide a televisyini. Muzisi zinji, ciindi mwana aakusika myaka iili 18, unooli wabona kale makumi aazyuulu zyamicito yalunya a TV alimwi ziindi zitabaliki zyakutalilemeka. Eco ncecilengwa cisofwaazya kapati nkaambo ciimo cesu ceendelanaa zintu nzyetusanina mizeezo yesu ciindi aciindi.—Ba-Roma 12:2; Ba-Efeso 5:3, 4.
7. Ino Bbaibbele lyakabusinsima buti bukkale obu bubyaabi buliko lino?
7 Businsimi bwa Bbaibbele bwakasinsima mulongo oyu mubyaabi wazintu mumwaanda wesu. Lyakati kuyakuba nkondo nyika yoonse mbwiizulwa, malwazi aayambukila, kuceya kwazyakulya akuvula kwamilandu. (Matayo 24:7-12; Luka 21:10, 11) Alimwi twalanga businsimi bulembedwe kuli 2 Timoteo 3:1-5 cili mbuli kuti tuswiilila kumakani aaluulwa abuzuba. Lyaamba ciindi cesu kuti “mazuba aakumamanino” alimwi lyaamba bantu kuti ‘bayooba basikuliyanda, basimuyanda mali, batamvwi bamawisi, batakombi, basikancimwa, batalyeendeleli, basitunyetunyetu, basikulisumpula, bayandisya misalo yaansi kwiinda Leza.’ Obo mboibede ncobeni nyika sunu. Mbubwenya William Bennett mbwaakazumina: “Zyavwulisya zitondezyo zyakuti . . . lusumpuko lwazakala.” Mane kulaambwa aakuti lusumpuko lwakamanaa nkondo yanyika yakusaanguna.
8. Nkaambo nzi Leza ncaakaletela Zambangulwe mumazubaa Nowa, alimwi cikonzyenye buti aciindi cesu?
8 Ibukkale lino bwaindila buya kwiinda mbubwakabede kalitana Zambangulwe lyamumazubaa Nowa ciindi “nyika [no]yakazula luuni.” Kuciindi eco bantu banji bakali kukaka kweempwa kunzila zyabo zibyaabi. Aboobo Leza wakati: “Nkaambo nyika ilizwide luuni nkaambo kabo. Ncobeni njoobanyonyoona.” Izambangulwe lyakamana nyika eeyo yaluuni.—Matalikilo 6:11, 13; 7:17-24.
Kunyina Lufwutuko Kwiinda Mubantu
9, 10. Nkaambo nzi ncotuteelede kulanga kubantu kuti balakonzya kutufwutula?
9 Sena kusoleka kwabantu kulakonzya kutufwutula kuzwa kubukkale obu bubyaabi? Ijwi lya Leza lilaingula: “Mutasyomi bami, na muntu waansi uutagwasyi.” “Muntu ulaya bweenda, pele tabwene kweenzya intaamu zyakwe.” (Intembauzyo 146:3; Jeremiya 10:23) Izyuulu zya myaka zyabukkale zyatusinizya twaambo otu. Ibantu basoleka nzila zyoonse zyamapolitikisi, zyabuvwubi, abukkale zinga zyayeeyelwa pele bukkale bwiindila buya kubija. Nokwali nzila iigwasya kwiinda mubantu, noyalibonekede kale kwaamba kuno. Muciindi caboobo, masimpe ngakuti ‘muntu weendelezya muntunyina kukumubisizya.’—Mukambausi 8:9; Tusimpi 29:2; Jeremiya 17:5, 6.
10 Myaka misyoonto yainda, iwakali mulailizi wa national security mu U.S. Zbigniew Brzezinski wakati: “Imamanino aatakwe aambwaelebwa aakulanga-langa kwazintu nyika yoonse mbwiizulwa aaluzi ngakuti kunyongana kujatikizya bukkale, kutakkalikana kwa mapolitikisi, mapenzi aabuvwubi alimwi akuzwangana kwaakati ka zisi kulangilwa kuvwula koonse-koonse.” Wakayungizya aakuti: “Ntenda iijisi bantu mmanyongwe aakoonse-koonse.” Ooku kulanga-langa kwa bukkale bwamunyika kulabeleka kapati sunu. Kalyaamba aciindi cesu cino nokwavwula lunya, ipepa lyaku New Haven, Connecticut, litegwa Register lyakati: “Kuboneka kuti tusakene kale cakuti tatukonzyi akubulesya bukkale obu pe.” Peepe takukabi nokwiimikwa kunyonyooka kwabukkale bwanyika eyi bwanyonyooka nkaambo businsimi bujatikizya “mazuba aakumamanino” abwalo bwakati: “Balo bantu babi abasikulibeja balainda anka kubija, banooena akweenwa.”—2 Timoteo 3:13.
11. Nkaambo nzi bukkale buyaabwiindila kubija ncobutakonzyi kucincululwa akusoleka kwabantu?
11 Ibantu tabakonzyi kucinculula zintu ezi nkaambo Saatani “ngoleza waansi aano.” (2 Bakolinti 4:4, Ci) Inzya “bantunsi boonse mba Mubi.” (1 Joni 5:19, Ci; amubone akuli Johane 14:30.) Ibbaibbele lyaamba kabotu kujatikizya mazubaa esu noliti: “Pele nywebo nonsi alwizi, muli mumapenzi, ikuti Diabolosi wamuselukila abukali bupati, nkaambo ulizi kuti ciindi ncacijisi nciniini buyo.” (Ciyubunuzyo 12:12) Saatani ulizi kuti bulelo bakwe alimwi anyika zilaafwaafwi kusika kumamanino aboobo uli mbuli “syuumbwa wabutambo akuya buyandaula ngwati lume.”—1 Petro 5:8.
Lufwutuko Lwasika Afwaafwi—Ndwabani?
12. Nkuuli bani lufwutuko nkolwasika afwaafwi?
12 Ibuyumuyumu buyaabuvwula bwabukkale anyika mbumboni bwini-bwini bwakuti kucinca kwini-kwini—inzya lufwutuko lupati—lulaafwaafwi! Ino ndwabani? Lufwutuko lwabaafwaafwi ndwabaabo babikkila maanu kukucenjezya alimwi ibatola ntaamu iiluzi. Ibbuku lya 1 Johane 2:17 lilatondezya ceelede kucitwa: “Nyika [bweende bwa Saatani] ilamana, azisusi zyayo, pele oyo uucita makanze aa-Taata ulakalilila kukabe kutamani.”—Amubone akuli 2 Petro 3:10-13.
13, 14. Mbuti Jesu mbwaakasinizya kaambo kakulinda?
13 Jesu wakasinsima kuti bweende bwasunu busofweede buyoogwisigwa lino-lino kuciindi camapenzi “aatana kubonwa kuzwa kumalengelo aanyika kusikila sunu, alimwi takoozooba limbi aali boobu pe.” (Matayo 24:21) Nkakaambo kaako ncaakacenjezya kuti: “Amukalilangisye, kuti ambweni myoyo yanu ilalengaala nkaambo kabulyatu, abukolwi, amakataazyo aabuumi buno, abuzuba obuya nobuyoomutilimuna mbuli kooze. Nkaambo buyoobasikila boonse abakala ansi. Pele amulinde lyoonse, mukombe, kuti mukakonzye kuyokoka kuzintu zyoonse ezi iziyoocitika.”—Luka 21:34-36.
14 Aabo ‘balilangisya’ alimwi ‘akulindila’ bayooyandaula kuyanda kwa Leza akukucita. (Tusimpi 2:1-5; Ba-Roma 12:2) Aaba ‘mbabayookonzya kuyokoka’ mulunyonyooko lulaafwaafwi kusikila bweende bwa Saatani. Alimwi balakonzya kubaa lusyomo lwini-lwini lwakuti bayoofwutulwa.—Intembauzyo 34:15; Tusimpi 10:28-30.
Imufwutuli Mupati
15, 16. Nguni Mufwutuli mupati, alimwi nkaambo nzi ncotuli masimpe kuti lubeteko lwakwe lunooluleme?
15 Ikutegwa babelesi ba Leza bafwutulwe, Saatani abweende bwakwe bwazintu nyika yoonse mbwiizulwa beelede kugwisigwa. Eeci ciyandika ntalisyo yalufutuko iilaa nguzu kapati kwiinda bantu. Eeyo ntalisyo ngu Jehova Leza, Muleli Mupati, Imulengi singuzuzyoonse wabubumbo bugambya. Ngo Mufwutuli mupati: “Ndime, ndime Jehova. Taakwe Mufwutuli umbi.”—Isaya 43:11; Tusimpi 18:10.
16 Jehova ulijisi nguzu zitaambiki, busongo, bululami alimwi aluyando. (Intembauzyo 147:5; Tusimpi 2:6; Isaya 61:8; 1 Johane 4:8) Aboobo ciindi nacita lubeta lwakwe tulakonzya kuba masimpe kuti micito yakwe ililuleme. Abrahamu wakabuzya ategwa: “Sa oyo uubeteka nyika yoonse takooyoocita cakululama?” (Matalikilo 18:24-33) Paulo wakati: “Sa kuli kutalulama kwa-Leza? Ne!” (Ba-Roma 9:14) Johane wakalemba kuti: “Mbukubede, Mwami Leza Singuzuzyoonse, imbeta zyako nzyalusinizyo, zililuleme.”—Ciyubunuzyo 16:7.
17. Ino babelesi ba Jehova musule bakatondezya buti lusyomo muzisyomezyo zyakwe?
17 Kuti Jehova wasyomezya lufwutuko, kakunyina akukakilwa ulacicita. Joshua wakati: “Taakwe cintu niciba comwe catakacitika akati kazintu zibotu zyoonse Jehova nzyaakaambila mukowa wa-Israyeli.” (Joshua 21:45) Solomoni wakati: “Taakwe ijwi niliba lyomwe lyawa ansi akati kamajwi mabotu oonse ngaakaamba.” (1 Bami 8:56) Mwaaposotolo Paulo wakabona kuti Abrahamu ‘taakadooneka kucisyomezyo ca-Leza kukutasyoma pe, . . . akusyomenena kuti eco Leza ncaakasyomezya ulakonzya kucicita ncobeni.’ Sara awalo “wakamuzumina [Leza] kuti ulasyomeka oyo uwakamusyomezya.”—Ba-Roma 4:20, 21; Ba-Hebrayo 11:11.
18. Nkaambo nzi babelesi ba Jehova sunu ncobakonzya kubeda masimpe kuti bayoofwutulwa?
18 Mukwiindana abantu walo Jehova ulasyomeka, ulacita mbubonya mbwaamba. “Jehova wamakamu wakonka kuti, Ncobeni ciyooba mbubonya mbundiyeeyede, makani ayo ngaonya ngendalailila ayoocitwa.” (Isaya 14:24) Elyo Bbaibbele nolyaamba kuti “Jehova ulizi kuvuna bamukomba kumasukusyo, akuyobola bataluleme mulukomo mane kusikila kubuzuba bwalubeta,” tulakonzya kusyoma kuti masimpe ciyoocitika. (2 Petro 2:9) Nociba ciindi nobayoosyegwa abasinkondo basinguzu, babelesi ba Jehova balakkazika myoyo akaambo kaciimo cakwe icibonwa mucisyomezyo ncaakapa umwi wabasinsimi bakwe ategwa: “Bayookulwisya, pele tabakooyookuzunda pe, nkaambo ndi ayebo, nzookuvuna, mbwaamba Jehova.”—Jeremiya 1:19; Intembauzyo 33:18, 19; Tito 1:2.
Lufwutuko Mumazubaa Kaindi
19. Ino Jehova wakamufwutula buti Lota, ceelene anzi muciindi cesu?
19 Tulakonzya kukulwaizyigwa kwiinda mukulanga-langa imwi micito yakufwutula njaakacita Jehova mumazubaa kaindi. Mucikonzyanyo Lota wakali “kukataazigwa” akaambo kazibi zya Sodoma a Gomora. Pele Jehova wakakuteelela “kulila” kwakwe kujatikizya minzi eeyo. Aciindi ceelede wakatuma batumwa kuyakwaambila Lota amukwasyi wakwe kuti bazwe mubusena obo cakufwambaana. Ncinzi cakacitika? Jehova “wakamuvuna Lota uululeme,” “wakaibeteka minzi ya-Sodoma a-Gomora, wakaitenta amulilo mane kwakasyaala itwe luzutu.” (2 Petro 2:6-8; Matalikilo 18:20, 21) Asunu mbubonya Jehova ulikubwene kulila kujatikizya bubyaabi bwa nyika. Ciindi batumwa bakwe basunu baakumana mulimo wabo wakukambauka uubindeene kusikila aciimo ncayanda, uyootola ntaamu kunyika eeyi akufwutula babelesi bakwe mbuli mbwaakacita kuli Lota.—Matayo 24:14.
20. Amupandulule Jehova mbwaakafwutula bana Israyeli bansiku kuzwa ku Egepita.
20 Mu Egepita wansiku mamiliyoni aabantu ba Leza bakali mubuzike. Jehova wakaamba boobu kujatikizya mbabo: “Ndimvwide mbubalila. . . . Ndizi buusu bwabo mbobubede, lino ndaseluka kuzoobavuna.” (Kulonga 3:7, 8) Nokuba boobo naakamana kubaleka bantu ba Leza kuti baunke, Farao wakacinca maanu akubatobela antoomwe abasimpi bakwe basinguzu. Ibana Israyeli bakaboneka mbuli kuti balaingililwa ku Lwizi Lusalala. Pele Musa wakati: “Mutayoowi, amwiime, mubone lufutuko Jehova ndwasi mucitile buzuba obuno.” (Kulonga 14:8-14) Jehova wakaandaanya Lwizi Lusalala elyo bana Israyeli bakaloboka. Basimpi ba Farao bakabatandaanya, pele Jehova wakabelesya nguzu zyakwe cakuti “lwizi lwakabamena, bakabbila mbuli ibbwe mumaanzi malamfu.” Mpoonya Musa wakatembaula kwiinda mulwiimbo kuli Jehova ategwa: “Nguni uuli mbuli nduwe, mulemu kukusalala, uuyoosya mumilimo, uucita maleele?”—Kulonga 15:4-12, 19.
21. Ino bantu ba Jehova bakafwutulwa buti kuzwa kubana Amoni, Moabu alimwi a Seiri?
21 Kuciindi cimbi zisi zyabasinkondo zya Amoni, Moabu alimwi a Seiri (Edomu) zyakakanza kunyonyoona bantu ba Jehova. Jehova wakati: “Mutayoowi nikuba kukankama nkaambo kamakamu [aabasinkondo] aya mapati, nkaambo inkondo teensi yanu, njiya-Jehova. . . . Tamukooyoobalwana . . . Amwiimike buyo mumindando yanu, mukabone lufutuko lwa-Jehova ndwati mucitile.” Jehova wakabafwutula bantu bakwe kwiinda mukubusya manyongwe akati kabasinkondo cakuti bakatalika aumwi kujaya mweenzinyina.—2 Makani 20:15-23.
22. Nkufwutulwa kuli buti kwamaleele kuzwa kubana Asuri nkwaakacitila bana Israyeli Jehova?
22 Ciindi Asuri Yanguzu noyakalwana Jerusalemu, Mwami Sanakeribu wakasampaula Jehova kwiinda mukwaambila bantu bakali kubulambo ategwa: “Nguuli Leza akati kaba-leza bamasi aya oonse [ngendakazunda] iwakavuna nyika yakwe mumaanza aangu? Lino Jehova ulavuna buti Jerusalemu mumaanza aangu?” Kubabelesi ba Leza wakati: “Hezekiya atamusyomyi Jehova cakwaamba kuti, Jehova ncobeni uyootuvuna.” Mpoonya Hezekiya wakakombela lufwutuko cakusinizya “kuti zisi zyoonse zyaansi zizibe kuti nduwe Jehova olike.” Jehova wakajaya basimpi bana Asuri ibali 185,000 elyo babelesi ba Leza bakafwutulwa. Mpoonya Sanakeribu naakali kupailila leza wakwe wakubeja, ibana bakwe bakamujaya.—Isaya caandano ca 36 aca 37.
23. Mibuzyo nzi iiyandika kwiingula kujatikizya lufwutuko sunu?
23 Masimpe tulakonzya kukkazika myoyo ciindi twabona mbuli Jehova mbwaakafwutula bantu bakwe musule. Ino mbuti sunu? Muubukkale nzi bwantenda mbobayooba ambubo babelesi bakwe basyomeka lino-lino bwalo buyooyandika lufwutuko lwamaleele? Ncinzi ncaalindilida kusika sunu ikuleta lufwutuko lwabo? Ino nkuzuzikizigwa nzi ikuyoobako kwamajwi aa Jesu aakuti: “Zyatalika kucitika ezi zintu, amulange mujulu, mulungumike mitwe yanu, nkaambo kunununwa kwanu kuli afwaafwi”? (Luka 21:28) Alimwi lufwutuko luyooboola buti kubabelesi ba Leza bakafwa kale? Icibalo citobela ciyoolanga-langa mibuzyo eeyi.
Mibuzyo Yakwiindulula
◻ Nkaambo nzi ncoluyandika kapati lufwutuko?
◻ Nkaambo nzi ncotuteelede kulanga kubantu kuti batufwutule?
◻ Nkuuli bani lufwutuko nkolwasika afwaafwi?
◻ Nkaambo nzi ncotukonzya kusyoma kufwutula kwa Jehova?
◻ Nzikonzyanyo nzi zyakufutulwa zyamusule izikulwaizya?
[Cifwanikiso icili apeeji 21]
Abrahamu wakali akati kabaabo bakalaa lusyomo lunji muli Jehova