LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w97 10/1 map. 18-23
  • Imajwi aa Leza Anikuliko Kukabe Kutamani

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Imajwi aa Leza Anikuliko Kukabe Kutamani
  • Ngazi Yamulindizi 1997
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Ciindi Nokwasolwa Kwaazimaazya
  • Ikwaakwabilila Majwi Kukuleyesegwa Kutegwa Atanyonganizigwi
  • Mulumbe Wasika Munyika Yoonse Mboizulwa
  • Jehova, ngu Leza Uubandika Azilenge Zyakwe
    Ngazi Yamulindizi—2015
  • Ma Bbaibbele​—Nkaambo Nzi Ncaali Manji?
    Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakubuleya)—2017
  • Mbolyakafwutuka Bbaibbele
    Sinsimuka!—2007
  • Ikutabilila Majwi aa Leza Aakasololelwaa Muuya Cakusyomeka
    Ngazi Yamulindizi 1997
Ngazi Yamulindizi 1997
w97 10/1 map. 18-23

Imajwi aa Leza Anikuliko Kukabe Kutamani

“Pele majwi aa Leza wesu alikkalilide lyoonse!”—IZAYA 40:8, The Bible in Tonga 1996.

1. (a) Ncinzi caambwa mumakani aakuti “majwi aa Leza wesu”? (b) Mbuti businsimi bwabantunsi mbobwiindene abwamajwi aa Leza?

IBANTUNSI balaa ciyanza cakusyoma muzisyomezyo ibaalumi abamakaintu balaampuwo nzyobabasyomezya. Pele nozibota buti zisyomezyo ezi kubantu bayanda kusumpuka mubukkale bwabo, iciindi nozikozyanisigwa a jwi lya Leza wesu, zili buyo mbuli malubaluba aali mukunyana. (Intembauzyo 146:3, 4) Imyaka iili 2,700 yainda, Jehova Leza kwiinda munguzu zyamuuya wakwe wakacitya musinsimi Isaya kulemba kuti: “Bantu boonse bali mbuli bwizu, bulemu bwabo buli mbuli maluba. . . . Bwizu bulayuma aalo maluba alakunkumuka, pele majwi aa Leza wesu alikkalilide lyoonse!” (Izaya 40:6, 8, The Bible in Tonga 1996) “Majwi” nzi aayo aakkalilide? Mmakani aa Leza aajatikizya makanze aakwe. Sunu aayo “majwi” nkwaali alilembedwe mu Bbaibbele.—1 Petro 1:24, 25.

2. Mpaakati aamizeezo amicito iili buti Jehova mpaakazuzikizya majwi aakwe kujatikizya Israyeli yansiku alimwi a Juda?

2 Ibantu bakali kukkala mu Israyeli yansiku bakaasinizya majwi Isaya ngaakalemba. Kwiinda mubasinsimi bakwe Jehova wakasinsima kuti, akaambo kakutasyomeka kwabo kulinguwe, ibwami bwa Israyeli ibwakalaa misyobo iili kkumi bwakali kuyoosaangunwa kunyonyoonwa abantu babo kuyootolwa mubuzike, mpoona eeci cakalikuyoocitika akubwami bwa Juda bwakalaa misyobo iili yobile. (Jeremiya 20:4; Amosi 5:2, 27) Nokuba kuti bakasoleka kuti businsimi butazwidilili kwiinda mukupenzya basinsimi ba Jehova mane akubajaya, kwiinda mukuumpa ibbuku lyakajisi mulumbe wa Leza wakucenjezya, alimwi nokuba kuti bakalomba lugwasyo kuzwa kumpi zyabasikalumamba baku Egepita kuti babagwasye, ijwi lya Jehova lyakazwidilila. (Jeremiya 36:1, 2, 21-24; 37:5-10; Luka 13:34) Alimwi, icisyomezyo ca Leza cakubweedezya bamucaala ba Juda ibakeempwa kubanamuzyaabo cakazuzikizigwa munzila iigambya.—Isaya, caandaano 35.

3. (a) Nzilongezyo nzi zyakalembwaa Isaya izyaalubazu izitujatikizya andiswe? (b) Nkaambo nzi ncomusyoma kuti ncobeni zintu ezi ziyakuzuzikizigwa?

3 Kwiinda muli Isaya, Jehova alimwi wakasinsima makani aabweendelezi bululeme ibuyakweendelezya banamaleya kwiinda muli Mesiya, ikufwutulwa kuzwa kucibi alufwu, alimwi akusandulwa kwanyika yoonse mboizulwa kuba paradaiso. (Isaya 9:6, 7; 11:1-9; 25:6-8; 35:5-7; 65:17-25) Sena zintu eezi azyalo ziyoozuzikizigwa? Mmasimpe, ziyakuzuzikizigwa kakunyina akudooneka! “Leza . . . tabeji.” Wakacitya kuti majwi aabusinsimi alembwe kutegwa tugwasigwe, alimwi kunze lyaboobo wakaayobola kaatanyonganisigwi.—Tito 1:2; Ba-Roma 15:4.

4. Nokuba kuti imagwalo mataanzi aa Bbaibbele tanaakayobolwa, mbuti mbocili cakasimpe kwaamba kuti majwi aa Leza ‘ali abuumi’?

4 Jehova tanaakayobola magwalo mataanzi mwalo ibalembi bakwe bansiku mubakalemba businsimi oobo. Pele “majwi” aakwe, makanze aakwe aambidwe, acaala mbwaabede. Makanze aayo ali mukuya kumbele mukuzuzikizigwa kakunyina caaobezya, alimwi mbwaayabuzuzikizigwa boobo, imizeezo yabantu alimwi amakanze aabaabo ibajatikizigwa ancaamba mubuumi zilalibonya caantangalala. (Ba-Hebrayo 4:12) Kuyungizya aali ceeci, imakani aansiku atondezya kuti ikuyobolwa akuzubululwa kwa Magwalo aakasololelwa amuuya kwazwidilila kwiinda munguzu zyabuleza.

Ciindi Nokwasolwa Kwaazimaazya

5. (a) Nkusoleka nzi kwakacitwaa mwami waku Asuri ikwakuzimaazya Magwalo aa Cihebrayo aakasololelwaa muuya? (b) Nkaambo nzi ncaatakazwidilila?

5 Ziindi zinji, beendelezi basoleka kuti baazimaazye malembe aakasololelwa amuuya. Mumwaka wa 168 B.C.E., Mwami wa Asuri Antiochus Epiphanes (watondezegwa apeeji 18) wakayaka cipaizyo ca Zeus mutempele yakaabidwe kuli Jehova. Alimwi wakaayandaula ‘mabbuku aakajisi Mulawo,’ akwaaumpa, alimwi akwaambilizya kuti kufwumbwa muntu uutikajanwe a Magwalo aali boobu uyoojaigwa. Nokuba kuti wakaumpa makkopi aali mbwaabede mu Jerusalemu alimwi amu Judaya, kwiina naakakonzya kwaazimaazizya limwi Magwalo. Iciindi eco ziinga zyaba Juda zyakalimwaikizyenye kukkala muzisi zimbi zinji zyakeengelede, alimwi icikombelo cimwi acimwi cakalijisi magwalo aaco.—Amweezyanisye Incito 13:14, 15.

6. (a) Nkusoleka nzi kwanguzu ikwakacitwa kuzimaazya Magwalo aakali kubelesegwaa Banakristo bakusaanguna? (b) Ncinzi icakacitika kumbele?

6 Mumwaka wa 303 C.E., Mwami waci Roma Diocletian awalo wakaambilizya kuti maanda Banakristo nkobakali kuswaanganina amwaigwe alimwi akuti ‘Magwalo aumpwe mumulilo.’ Ikunyonyoonwa kuli boobo kwakazumanana kwamyaka iili kkumi. Nokuba kuti kupenzya ooku kwakali kubyaabi kapati, Diocletian kwiina naakazwidilila kubuzimaazya Bunakristo, alimwi Leza kwiina naakacizumizya kuti basikutumwaa mwami aaba banyonyoone cibeela niciba cimwi camakkopi aa Majwi Aakwe aakasololelwa amuuya uusalala. Pele kwiinda mukumwaisigwa akukambaukwa kwa Majwi aa Leza, aaba basinkazi mukukazya bakatondezya zyakali mumizeezo yabo. Bakalitondezya kuba bantu baofwaazidwe a Saatani alimwi ibacita kuyanda kwakwe.—Johane 8:44; 1 Johane 3:10-12.

7. (a) Nkusoleka nzi kwakacitika ikwakulesya kumwaisigwa kwaluzibo lwa Bbaibbele ku western Europe? (b) Nimpindu nzi yakajanika mukusandulula alimwi akumwaisigwa kwa Bbaibbele?

7 Akwalo kusola-sola kukasya kuti luzibo lwa Bbaibbele lumwaisigwe kwakacitwa munzila zimbi. Iciindi musyobo waci Latini nowakalekwa kubelesegwa abantu banji, ibakakasya kuti Bbaibbele lisandululwe mumyaambo yakazizilwe abantu boonse teebakali beendelezi batamuzi Leza pele mbantu bakali kulyaamba kuti Mbanakristo—Paapa Gregory Waciloba (1073-85) alimwi a Paapa Innocent Watatu (1198-1216). Mukusola kugwisya muuya wakukazya bweendelezi bwacikombelo, mumwaka wa 1229 imbunga ya Roman Catholic Council of Toulouse, mucisi ca France, yakaambilizya kuti muntu uutali mweendelezi wacikombelo tayelede kujanika amabbuku aa Bbaibbele mumwaambo bantu boonse ngobazyi. Imbetekelo Yalunya yaba Katolika yakabelesegwa kubona kuti mulawo ooyu watobelwa. Pele, nokwakainda myaka iili 400 Mulawo ooyo kauliko, ibayandisi ba Majwi aa Leza bakalisandulula Ibbaibbele lyoonse mbolizulwa alimwi aayo ngobakasimba bakaamwaya mumyaambo iitandila ku 20, kubikkilizya amyaambo imwi iikozyenye, alimwi zibeela zimwi zipati-pati zyandilyo zyakazubululwa mumilaka imbi iili 16.

8. Mukati kamwaanda wamyaka wa 19, ncinzi cakali kucitika kulubazu lwakusandulula akumwaisigwa kwa Bbaibbele mu Russia?

8 Tacili buyo Cikombelo ca Bakatolika baci Roma icakasola kulikasya Bbabbele kuti litani kubalwi abantu boonse. Kumatalikilo kwamwaanda wamyaka wa 19, syaabusongo umwi wazina lya Pavsky waku St. Petersburg Academy of Divinity, wakasandulula Makani Mabotu aakalembwa a Matayo kuzwa mu Cigiliki kutola mumwaambo waci Russia. Imabbuku ambi aa Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki aalo akasandululwa kutola mumwaambo waci Russia, alimwi ooyu Pavsky ngowakali kulondola malembe oonse akeelede kulembwa akupegwa kubantu. Aaya magwalo akamwaigwa kapati, kusikila mu 1826 muleli wacisi wakali kutegwa Czar naakayungwa acikombelo kubikka mbunga ya Russian Bible Society mumaanzaa cibeela citegwa “Holy Synod” Cacikombelo ca Russian Orthodox calo icakatalika kudyaminina mulimo wambunga eeyi. Mukuya kwamazuba, Pavsky wakasandulula Magwalo aa Cihebrayo kwaatola muci Russia. Aciindi ncoona eco, Makarios, muntu uutobela bbishopu mucuuno Mucikombelo ca Orthodox, awalo wakasandulula Magwalo aa Cihebrayo kwaatola muci Russia. Aba boonse bobile bakasubulwa akaambo kakusoleka kwabo kucita boobo, alimwi mazinaa magwalo ngobakasandulula akayobwedwa antoomwe amabbuku akaindi aacikombelo. Icikombelo cakali kanzide kuti Ibbaibbele lisyaale mumwaambo wakaindi waci Slavon, walo aciindi eco bantu boonse ngobatakali kukonzya kubala nokuba kuuteelela. Pele kusoleka kwabantu kuyanda kujana luzibo lwa Bbaibbele nokwatakacili kukonzeka limbi kudyaamininwa, ikabunga keendelezya ka cikombelo cacisi ca Kujwe naa “Holy Synod,” mu 1856 kakabweza ntaamu yakujana busanduluzi buzumizidwe ankako, kakacita obo amalailile aakali aabucenjezu kucita kuti makani aali mubusanduluzi obo kaaendelana alusyomo lwacikombelo cabo. Aboobo, eeci ciimo ncobakajisi basololi bazikombelo kumakani aakumwaisigwa kwa Jwi lya Leza cakatondezya kuti mbaasikuupaupa ameso nkaambo ciwa cabo cakaandeene amakanze aamumyoyo yabo aakalibonya kwiinda mumajwi aabo alimwi amicito.—2 Ba-Tesalonika 2:3, 4.

Ikwaakwabilila Majwi Kukuleyesegwa Kutegwa Atanyonganizigwi

9. Mbuti basanduluzi ba Bbaibbele bamwi mbobakatondezya kuyanda kwabo kwa Majwi aa Leza?

9 Akati kabaabo ibakasandulula akulembulula Magwalo kwakali baalumi ibakali kwaayanda cini-cini Majwi aa Leza alimwi ibakasolekesya acanguzu kuti abalwe abantu boonse. William Tyndale wakajaigwa (mu 1536) akaambo kamulimo ngwaakacita wakusandulula Bbaibbele kulitola mu Cingisi. Francisco de Enzinas wakaangwa muntolongo ankamu Yambetekelo Yalunya yaba Katolika (mumyaka yakumbele kuzwa mu 1544) akaambo kakusandulula akumwaya Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki muci Spanish. Kazyi kuti buumi bwakwe bwakali muntenda, Robert Morrison (kuzwa mu 1807 kusikila mu 1818) wakasandulula Bbaibbele kulitola muci Chinese.

10. Nzikozyanyo nzi zitondezya kuti kwakali basanduluzi bakali basungu pele kutali akaambo kakuyanda Majwi aa Leza?

10 Pele, zimwi ziindi itwaambo tumbi buyo tutajatene a luyando lwa Majwi aa Leza twakakulwaizya mulimo wabalembi abasikusandulula kucita mulimo oyu. Amulange-lange aazikozyanyo zyone ezi ziccilila: (1) Bana Samariya bakayaka itempele aa Mulundu wa Gerizimu kabati nkubukuluzya kwatempele lyaku Jerusalemu. Mukusumpula mucito oyu, makani aakulipungila akayungizigwa Mumabbuku Osanwe aabana Samariya ku Kulonga 20:17. Bakayungizya mulawo, baucita kuba mbuli umwi wa Milawo iili Kkumi, ooyo uujatikizya kuyaka cipaizyo camabwe aa Cilundu ca Gerizimu akutuula zituuzyo zyabanyama nkukonya oko. (2) Imuntu wakusaanguna kusandulula bbuku lya Daniele mu Septuagint ya Cigiliki wakalibikkila makani aakwe mwini mubusanduluzi bwakwe. Wakayungizya twaambo ntwaakayeeya kuti inga twapandulula naa kucitya kuti twaambo twakasandululwa kuzwa mu Cihebrayo tumvwike kabotu. Wakasotoka makani amwi ngaakayeeya kuti ndiza inga taako kuzuminwa kuli basikubala. Ciindi naakasandulula businsimi bujatikizya ciindi Mesiya naakali kuzyi kulibonya, bujanika kuli Daniele 9:24-27, wakabikka ciindi citaluzi muciindi caciindi cakalembedwe nkuko alimwi wakayungizya, wakaacinca, akwaaimpanya mabala, kajisi muzeezo wakucitya kuti businsimi bweendelane ankondo njobakali kulwana ba Maccabee, imbunga yaba Juda yakali kulwanina lwaanguluko. (3) Mumwaanda wamyaka wane C.E., mumakani aakukazya zilembedwe muci Latini, imuntu wakali musungu kapati mukusumpula njiisyo ya leza wa Butatu kulangilwa kuti wakayungizya majwi aakuti “kujulu, Taata, Ijwi, alimwi amuuya uusalala; alimwi aaba botatwe mmuntu omwe” kutondezya mbuli kuti akazubululwa kuzwa kuli 1 Johane 5:7. Mukuya kwamazuba aaya makani akayungizigwa mucibalo camagwalo aakusaanguna aa Bbaibbele lyaci Latini. (4) Louis wa 13 (1610-43), mucisi ca France, wakazumizya Jacques Corbin kuti asandulule Bbaibbele kulitola muci Fulenci kutegwa kusoleka kwaba Protesitanti kuzimaazigwe. Kabajisi muzeezo oyu, Corbin wakayungizya zibalo zimwi ziteelede, kubikkilizya akuyungizya majwi aamba zya “cituuzyo cisalala ca Masi” ku Incito 13:2.

11. (a) Mbuti Majwi aa Leza mbwaakazumanana nokuba kuti basanduluzi bamwi tiibakali kusyomeka? (b) Kuli magwalo aansiku aakusaanguna manji buti aapa bumboni bwancolyakali kwaamba Ibbaibbele kumatalikilo? (Amubone kabbokesi.)

11 Jehova kwiina naakasinkila kutegwa Majwi aakwe atakabi naacincwa boobu, alimwi oku kusoleka kucinca majwi aakwe kwiina nokwakacinca makanze aakwe. Ino nzinzi zintu zyakacitika akaambo kaceeci? Ikuyungizya zyakeelede kucitwa ku Cilundu ca Gerizimu kwiina nokwakacitya kuti bukombi bwabana Samariya bube bukombi Leza mbwabelesya kulongezya banamaleya. Muciindi caboobo, eeci cakapa bumboni bwakuti, nokuba kuti bukombi bwabana Samariya bwakali kulipa kuti busyoma mu Mabbuku aa Mulawo aali Osanwe, kwiina nobwakali kunga bulasyomwa kuti inga bulayiisya kasimpe. (Johane 4:20-24) Ikunyongana kwamabala mu Septuagint kwiina nokwakakasya Mesiya kuboola aciindi cakasinsimwa kuti uyakuboola kwiinda mumusinsimi Daniele. Kuyungizya waawa, nokuba kuti makani aamu Septuagint akali kubelesegwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna, iba Juda bakazyibide kwaaswiilila Magwalo kaabalwa mu Cihebrayo muzikombelo. Akaambo kaceeci, ‘bantu bakacili kulindila’ ciindi kuzuzikizigwa kwabusinsimi obu nokwakaswena afwaafwi. (Luka 3:15) Kwaamba kucinca kwakali kuli 1 Johane 5:7 ikwakusumpula njiisyo ya leza wa Butatu alimwi aku Incito 13:2 kwakusumpula njiisyo ya Masi, eezi zyoonse kwiina nozyakakacinca ikasimpe pe. Alimwi mukuya kwaciindi majwi aakayungizigwa cabumpelenge oonse akayubununwa. Kuli mabbuku manji aakusaanguna kulembwa aa Bbaibbele aakalembwa mumyaambo yakumatalikilo aagwasya kusinizya busanduluzi buli boonse kubona kuti naa buli kabotu.

12. (a) Nkucinca nzi kupati kapati kwakacitwaa basanduluzi ba Bbaibbele bamwi? (b) Ino kwakanyonganya kusika aali oku kucinca?

12 Inzila zimwi zyakusoleka kucinca Magwalo tiizyaali kujatikizya buyo kucinca mabala mutupango tusyoonto. Eezi zyakajatikizya kulwana luzibo lwa Leza wakasimpe. Inzila mbolyakacincwa alimwi akucincwa kwakacitwa cakatondezya caantangalala kuti ikuyunga oku kwakazwide kumuntu uulaanguzu kwiinda muntu uuli woonse neziba mbunga zyabantunsi—inzya, nkuyunga kwakazwide kumulwani mupati wa Jehova, Saatani Diabolosi. Akaambo kakuyungwa oku, basanduluzi alimwi abasikwiindulula kulemba—bamwi cabusungu, bamwi kabacita amyoyo yobilo—bakatalika kugusya izina limugeme Leza, lyakuti Jehova, kuzwa mu Majwi aakwe aakasololelwaa muuya muzyuulu zyamasena molyakali kujanika. Kumatalikilo, basikusandululula bamwi ibakasandulula kuzwa mu Cihebrayo kutola mu Cigiliki, ci Latini, ci Jeremani, Cingisi, cina Italy, alimwi aci Dutch, bakalisotokela limwi buya izina lya Leza naa kulicaazya buyo mumasena masyoonto. Alimwi lyakagwisigwa mumakkopi aa Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki.

13. Nkaambo nzi kusola kulicinca Bbaibbele ikwakavwulide mumasena manji ncokwatakazwidilila kulizimaazya izina lya Leza kuzwa mumizeezo yabantunsi?

13 Pele, izina lisumpukide elyo kwiina nolyakazimaazigwa mumizeezo yabantu. Ikusandululwa kwa Magwalo aa Cihebrayo kutola muci Spanish, ci Portuguese, ci Jeremani, Cingisi, ci Fulenci amyaambo imwi minji kwakalibikkilizya izina limugeme Leza. Kuzikusika mumwaanda wamyaka wa 16, izina limugeme Leza alimwi lyakatalika kulibonya mubusanduluzi bwiindene-indene bwa Cihebrayo bwa Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki; mumwaanda wamyaka wa 18, muci Jeremani; mumwaanda wamyaka wa 19, mucina Croatia amu Cingisi. Nokuba kuti bantu lino basoleke buti kulisisa izina lya Leza, iciindi “buzuba bwa-Jehova” bwaakusika, eeco ciindi bayakumuziba, mbubwena mbuli mbwaamba Leza kuti, ‘nkabela bamasi bayooziba kuti ndime Jehova.’ Aayo makanze aa Leza aakaambwa, taakabi aabuyo pe.—2 Petro 3:10; Ezekiele 38:23; Isaya 11:9; 55:11.

Mulumbe Wasika Munyika Yoonse Mboizulwa

14. (a) Kuzikusika mumwaanda wamyaka wa 20, muumyaambo yongaye Ibbaibbele molyakasimbidwe ku Europe, alimwi ino eci cakapa kuti kucitike nzi? (b) Kumamanino kwamwaka wa 1914, muumyaambo yongaye yamu Afulika Ibbaibbele molyakali kujanika?

14 Kuzikusika kumatalikilo kwamwaanda wamyaka wa 20, Ibbaibbele lyakatalikide kale kusimbwa mumyaambo iili 94 ku Europe. Lyakabazyibya basikwiiya Bbaibbele mucibeela canyika eci kuti zintu zigambya ziyakucitika munyika yoonse kumamanino kwa Ciindi Cabamasi mumwaka wa 1914, eelyo mmasimpe zyakacitika! (Luka 21:24) Kautanamana mwaka uulibedelede wa 1914, Ibbaibbele, lyoonse mbolizulwa naa mabbuku buyo amwi aandilyo, akamwaisigwa mumyaambo iili 157 mu Afulika, kunze lyayaayo aakali kubelesegwa mumasena manji mumyaambo ya Cingisi, ci Fulenci, aci Portuguse. Aboobo intalisyo yakaanzwa iyakuyiisya kasimpe ka Bbaibbele kaangulula munzila yakumuuya kubabombe myoyo bamisyobo minji amikowa ibakkala kooko.

15. Iciindi mazuba aakumamanino naakatalika, muumyaambo minji buti Ibbaibbele molyakali kujanika ku Amelika?

15 Iciindi inyika noyakanjila mumazuba aakumamanino aakasinsimwa, Ibbaibbele lyakali mwaisidwe mumasena manji ku Amelika. Basikulongela naa basikupolela ku Amelika kuzwa ku Europe bakalitolelezya mumilaka yoonse minji-minji njobakali kukanana. Ipulogilamu yalwiiyo lwamu Bbaibblele mumasena manji yakali talikide, mumakani aabuleya alimwi akumwaya kwamabbuku aayiisya Bbaibbele kunji alo aakamwaisigwa aba International Bible Students, lyalo lyakali ndezina ndyobakazizilwe alyalo Bakamboni ba Jehova kuciindi eco. Kuyungizya waawa, ikusimba kwama Bbaibbele kwakali kucitwa mumyaambo imbi iili 57 atubunga tweendelezya kusandululwa kwama Bbaibbele kutegwa boonse muzisi mobakazyalilwa bagwasigwe mucibeela ca Kumbo kwa Nyika.

16, 17. (a) Ino Bbaibbele lyakasikide mumasena manji buti iciindi kukambauka kwanyika yoonse mboizulwa nocakasika? (b) Mbuti Ibbaibbele mbolyatondezya kuti ndibbuku lyakabambilwa kubako lyoonse alimwi lyaacinca maumi aabantu banji?

16 Iciindi nocakasika cakukambauka makani mabotu munyika yoonse ‘mamanino kaatanasika,’ Ibbaibbele tiilyakali lyeenzu ku Asiya amunsumbu naa tusuwa twamulwaanje lwa Pacific. (Matayo 24:14) Lyakali kumwaisigwa kale mumyaambo iili 232 iijatikizya cibeela eco canyika. Amwi akali ma Bbaibbele aakkwene; manji akali abusanduluzi bwa Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki; amwi akali kunga ndibbuku buyo lyomwe lya Magwalo aa Setekene.

17 Cakutadooneka, Ibbabbele tiilyakazumanana kuba buyo bbuku lyatwaano twansiku pe. Kumabbuku oonse aaliko munyika, lyalo ndebbuku lyakasandululwa akumwaisigwa kwiinda bbuku lili lyoonse. Kweelana abumboni obu ibwasinizya kuti lyali kukwabililwa a Leza, zyoonse zyakalembwa mubbuku elyo zyakali kuzoomaninina kuzuzikizigwa. Injiisyo zyalyo alimwi amuuya uusalala iwakazisololela zyakacitya kuti zizumanane kubagwasya bantu mumasi manji. (1 Petro 1:24, 25) Pele zinji zyakacili kutobela—inzya, zinji kwiinda waawo.

Sena Mulayeeya?

◻ Ino “majwi aa Leza wesu” aanooliko kukabe kutamani, ninzi?

◻ Nkusoleka nzi kwakacitwa kwakuyanda kuzimaazya Bbaibbele, alimwi ino nzyinzi zyakacitika?

◻ Ikusyomeka kwa Bbaibbele kwakakwabililwa buti kusikila sunu?

◻ Mbuti makanze aa Leza ngaakaamba mbwaanga aba majwi aapona naa aacibeleka?

[Kabbokesi kali apeeji 20]

Sena Tulicizi Masimpe Ibbabbele Ncolyakali Kwaamba Kumatalikilo?

Imagwalo aakusaanguna aamu Cihebrayo aakalembwaa maanza aatandila ku 6,000 atondezya kuti ncobeni Magwalo aa Cihebrayo ngamasimpe. Magwalo aaya amwi masyoonto atondezya kuti akalembwa ciindi Bunakristo kabutanasika. Alimwi imagwalo aakusaanguna aaciliko asunu aasika ku 19 aa Magwalo aakkwene aa Cihebrayo atondezya kuti akalembwa muciindi mincini iisimba iyeendwaa yalo kaitana kupangwa. Kuyungizya wawa, kuzwa kuciindi ncimunya eco, ibusanduluzi nkobucili asunu ibwakasandululwa mumyaambo imbi iili 28.

Ikujatikizya Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki, imagwalo aasika ku 5,000 mu Cigiliki nkwaali alibambidwe. Lyomwe lyayaaya litondezegwa kuti lyakalembwa mwaka wa 125 C.E., kautanasika, aboobo citondezya kuti mmyaka buyo misyoonto kuzwa ciindi malembe aakusaanguna naakalembwa. Zimwi zibeela-beela ziyeeyelwa kuti zyakalembwa musule kapati kwiinda zinabunji. Imabbuku aali 22 kuzwa muli aali 27 aakasololelwaa muuya, kuli magwalo aakusaanguna aalembedwe mubulembo bwa Cigiliki aci Latini aasika kuzwaa 10 kusika ku 19. Imweelwe wiinda kuceya wamagwalo aakusaanguna aaya kumabbuku aali oonse aacibeela eci ca Bbaibbele ali otatwe—mubbuku lya Ciyubunuzyo. Ilugwalo lwakusaanguna lumwi lwa Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki aakkwene lutondezya kuti lwakalembwa musule mumwaanda wamyaka wane C.E.

Kwiina ibbuku lyansiku lili lyoonse ilijisi bumboni bulembedwe bunji mbuli bwa Bbaibbele ibusinizya kuti ndyakasimpe.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi