Nobazyali—Amubakwabilile Bana Benu!
KUCIKOLO cakusekondali kucisi ca Nigeria, imusimbi umwi iwakakatazide kubwaamu, lyoonse wakali kuyiisya basicikolonyina basimbi imakani aajatikizya koonana. Akati kamisamu njaakabaambila kuti ilabeleka kugusya mada bwakali bukoko bukali bwamisamu iikola ibuvwelengene atombwe. Itwaano twakwe ntwaakali kusala kuzwa mumabbuku aamba makani aazisapi bakatukkomanina basicikolonyina banji. Bamwi bakatalika kucita nzyaakali kubaambila zyakoonana, elyo umwi akati kabo wakamita. Ikutegwa agusye da, wakanywa bukoko bukali obo bwakavwelengene atombwe. Kwiinde buyo mawoola masyoonto, wakatalika kuluka bulowa. Wakafwa kacili mucibbadela mbokwakaindila buyo mazuba masyoonto.
Mazubaano, ibakubusi banji lyoonse baluula buyo makani aajatikizya koonana aanyonganya basikuswiilizya ibatobela buyo kufwumbwa ncobamvwa. Nkuukuli bakubusi nkobeelede kuunka kutegwa bajane luzibo lwini-lwini lunga lwabakwabilila? Inga cainda kubota kaka ikuti baunka kubazyali babo basyomeka, balo bajisi mukuli wakulela bana babo “mulwiiyo lwa-Mwami amumilazyo yakwe.”—Ba-Efeso 6:4.
Izilengwa Zyamu Afulika Kujatikizya Makani Aakoonana
Munyika yoonse mbwiizulwa, ibazyali banji cilabayumina kubandika makani aajatikizya koonana kubana babo. Eeci cilacitika kapati mu Afulika. Imuzyali umwi kucisi ca Sierra Leone wazina lya Donald wakati: “Makani aali boobo kwiina naasolwa kubandikwa. Tacili ciyanza camu Afulika.” Imukaintu umwi waku Nigeria wazina lya Confident uzuminizya kuti: “Ibazyali bangu makani aakoonana baabona kuba makani aateelede kwaambwa caantangalala; alatondwa.”
Mumasena amwi mu Afulika, ikwaamba zina mabala aajatikizya koonana mbuli ntoni, bunye naa kuyaluka, cilatondwa. Mukaintu Munakristo umwi wakakasya mwanaakwe musimbi kubelesya bbala lyakuti “koonana,” nokuba kuti wakamuzumizya kubelesya bbala lyakuti “bwaamu.” Mukwiindana, Jwi lya Leza Bbaibbele lilaamba cakutasisa makani aajatikizya koonana alimwi azyizo zibelesyegwa. (Matalikilo 17:11; 18:11; 30:16, 17; Levitiko 15:2) Ncolicitila boobu takuli kuyanda kugambya naa kubusya mizeezo imwi pele nkuyanda kukwabilila alimwi akuyiisya bantu ba Leza.—2 Timoteo 3:16.
Kunze lyakutondwa, ikaambo kambi bazyali ncobakweeleba kukanana makani aaya kakaambwa amwaalumi muzyali umwi wakucisi ca Nigeria kuti: “Ikubandika makani aajatikizya koonana abana bangu, kukonzya kubakulwaizya kucita bwaamu.” Pele sena imakani aajatikizya koonana aabandikwa cabulemu mu Bbaibbele akulwaizya bana kuti batalike kucita boobo? Peepe. Icinga cacitika ncakuti ikubula luzibo kumakani aakoonana inga kwabanjizya mumapenzi bana. “Busongo [ibuzwa muluzibo lwini-lwini] bulatabilila,” mbolyaamba Bbaibbele.—Mukambausi 7:12.
Mucikozyanyo ncaakapa Jesu, imuntu uucenjede, akaambo kakuti wakatelaika zyamapenzi aaguwo linga lyamusikila kumbele, wakayaka ŋanda yakwe amwala, pele imufwubafwuba wakayaka ŋanda yakwe amuseye nkabela wakaba muntenda. (Matayo 7:24-27) Mbubwena buyo, ibazyali Banakristo ibacenjede akaambo kakuti balizi kuti bana babo bayooyaanaa mapenzi aali mbuli guwo pati linga lyabasinikizya kutobela zyeelelo zyanyika zyabwaamu, balabayumya bana babo aluzibo lwini-lwini lunga lwabagwasya kukakatila kuzintu nzyobazi kuti zililuleme.
Ikaambo kambi ibazyali ncobatakananini makani aajatikizya koonana kubana babo kakaambwa amukaintu umwi muna Afulika, wakati: “Ciindi neekali mukubusi, ibazyali bangu ibakali Bakamboni kwiina nobakali kwaamba makani aajatikizya koonana kulindime, aboobo ambebo kwiinaa nociboola mumizeezo kuti ndaakanane abana bangu.” Pele, ikwaatikizya kuliko ono kubakubusi nkupati loko kwiinda kwakali aabakubusi myaka 10 naa 20 yainda. Eeci tacigambyi. Ijwi lya Leza lyakasinsima kuti “kumazuba aamamanino . . . , bantu babi banooyoobija akubijila limwi. Bayooena bamwi alimwi akweenwa lwabo beni.”—2 Timoti 3:1, 13, Ci.
Ipenzi liliko alimwi ndyakuti ibunji bwabana tabalisungwide naa tabakonzyi kuyaama kubazyali babo mumakani aya. Imibandi akati kamuzyali amwana lyoonse taili kabotu pe nomuba mutuntu tusyoonto buyo. Imukubusi musankwa umwi uulaamyaka iili 19 yakuzyalwa wakatongooka kuti: “Kwiina zintu nzyotubandika abazyali bangu. Mebo abataata kwiina mibandi njotukanana cakulikwaya. Kwiina nobandiswiilila pe.”
Bana alimwi inga bayoowa kuti ikubuzya makani aajatikizya koonana inga kwabaletela mapenzi. Imusimbi umwi wamyaka yakuzyalwa iili 16 wakati: “Kwiina nondikanana abazyali bangu mapenzi ngondijisi kujatikizya makani aakoonana nkaambo kambobaabona makani aali boobo. Cimwi ciindi, mupati wangu musimbi wakabuzya Bamaama mibuzyo imwi iijatikizya makani aakoonana. Muciindi cakuti Bamaama bamugwasye kupenzi lyakwe, bakatalika kumuyeeyela kuti kuli ncayanda kucita. Ciindi aciindi Bamaama bakali kundibuzya mibuzyo minji kujatikizya mupati wangu, zimwi ziindi mane akumutamikizya kutalilemeka. Tandiyandi kuti Bamaama baleke kundiyanda, aboobo mapenzi aangu oonse tandaakanani pe kuli mbabo.”
Nkaambo nzi Ncomweelede Kubalailila?
Ikulailila bana besu zyoonse nzyobayandika kuziba mumakani aajatikizya koonana tacili buyo cintu cibotu kucita, pele ninzila iigwasya. Ikuti bazyali tababayiisyi bana babo makani aajatikizya koonana, ibambi bayoobayiisya—kanjikanji aba balacita obo ibazyali kabatanaa kuciyeeyela alimwi babayiisya zintu ziteendelani amalailile aabunaleza. Imusimbi umwi ulaamyaka iili 13 wakacita bwaamu nkaambo sicikolonyina wakamwaambila kuti ikuti naa taleki kuba nakalindu ono, uyakumvwa kucisa kapati kumbele. “Bayookutenda kubusimbi bwako akagele,” mbwaakaambilwa. Naakabuzigwa ncaatakabaambila zintu eezi nzyaakamvwa banyina ibakali Banakristo, imusimbi oyu wakavwiila kuti makani aali boobo cakali kutonda kwaakananaa bantu bapati.
Imusimbi umwi waku Nigeria wakati: “Ibeenzuma bakucikolo bakasoleka kundisinikizya kabati koonana cakali cintu ibantuloko boonse ncobeelede kucita. Bakandaambila kuti, ikuti tanditoli lubazu mukoonana ono, ciindi nondiya kubaa myaka iili 21 yakuzyalwa, ndiyootalika kuciswa bulwazi buyoonyonyoona bukaintu bwangu. Aboobo, ikutegwa ibulwazi bubyaabi buli boobu butakandicitikili, bakati, cakali cintu cibotu kutalikila limwi koonana ono nonditana kukwatwa.”
Akaambo kakuti wakalilikwayide kubandika abazyali bakwe, cakufwambaana wakakubona kwiimpana azintu nzyaakayiide kuŋanda. “Mbuli mbondicita lyoonse, ndakajokela kuŋanda ndaakubaambila bamaama zintu zyoonse nzyobakandaambila kucikolo.” Banyina bakakonzya kutululamika twaambo twakubeja ooto.—Amweezyanisye Tusimpi 14:15.
Kwiinda mukubayiisya luzibo lweelede kubagwasya bana kuti bajane busongo bwabunaleza mumakani aajatikizya makani aakoonana, bazyali babacitya kuti balibambile kuzyiba ziimo zibyaabi alimwi akuzyiba bantu bayanda kubabisya. Eeci cilagwasya kubakwabilila kumapenzi aamalwazi aaboola mukoonana alimwi amadaa musokwe. Cilabagwasya kulilemeka alimwi akulemekwa abantu bambi. Cilabaangulula kumakani aalubide akulibilika. Kupa kuti muntu abe aaciimo cibotu, ceelede kumakani aakoonana kweelede, calo cipa kuti bakabe aalukkomano ciindi baakutwala naa kutwalwa. Cilakonzya kubagwasya kubaa ciimo cibotu cikkomaninwaa Leza. Alimwi ciindi bana nobabona balagwasigwa caluyando, cilabakulwaizya kulemeka alimwi akuyanda bazyali babo kwiinda lyoonse.
Kubandika Kabotu
Ikutegwa bazyali bape lulayo lweelede kuzintu ziyandika bana babo, kweelede kuba kubandika kubotu akati kabazyali abana. Nolubota buti lulayo lwabazyali, kwiina nolunga lwabagwasya bana ikuti bazyali kabatazi zili mumyoyo amizeezo yabo, ncimwi buyo amusilisi uusoleka kupa musamu kumulwazi pele katazi ncaciswa. Ikutegwa bacizibe kabotu kulaya, bazyali beelede kuziba nzyobayeeya bana babo alimwi ambobalimvwa. Beelede kuziba zikatazya bana babo alimwi amapenzi ngobayaanya alimwi amibuzyo iibakatazya. Cilayandika kapati kubaswiilila kabotu-kabotu bana, ikuba bantu ‘bafwambaana kuswiilila, pele batafwambaani kwaamba.’—Jemusi 1:19, Ci; Tusimpi 12:18; Mukambausi 7:8.
Kutola ciindi, ikukkazika moyo alimwi akusungwaala ikutegwa bazyali bayanzane kabotu abana babo, ikuyanzana kunga bana babo banoolikwayide kwaamba kufwumbwa cili kumoyo wabo. Elo eci ncibotu kaka ciindi nocizuzikizigwa! Mwaalumi umwi uulaa bana bosanwe ku West Africa wakati: “Ndimuzyali alimwi ndimuntu uusyomwa kwaambilwa zintu zyamaseseke. Bana bangu balabandika andime kufwumbwa cintu, kubikkilizya amakani aakoonana. Abasimbi boonse balandaambila zintu zyamaseseke. Tulakkala ansi akubandika mapenzi aabo. Abalo balazibandika andime zyoonse zibakkomanisya.”
Mwanaakwe musimbi umwi wazina lya Bola, waamba kuti: “Kwiina makani aamaseseke ngondibasisa bataata. Bataata bali kabotu alimwi balateelela. Kwiina nobatuguntaika nokuba kutweendelezya cabukali, nociba ciindi notulubizya. Muciindi cakunyema, balaalanga-langa makani akututondezya ncotweelede kucita naa ncotwateelede kucita. Lyoonse balatutondezya zibalo mubbuku lya Your Youth—Getting the Best Out Of It alimwi alya Lukkomano Mumukwasyi.”a
Ncintu cibotu kuti bazyali batalike kukanana kubana babo makani aajatikizya koonana ciindi nobacili basyoonto kapati. Eeci cipa ntalisyo yamibandi iizumanana mane muciindi camyaka iikatazya yabukubusi. Ikuti mibandi taitalikwi ibana nobacili basyoonto, zimwi ziindi cilakatazya kwiitalisya bakomena, pele cilakonzeka. Mukaintu umwi ulaa bana bosanwe wakati: “Nokuba kuti cakali kukatazya, ndakalisungula kwaamba makani aajatikizya koonana mane limwi ndazyibila, awalo mwana wazyibila.” Akaambo kakuti mbuumi bwamwanaanu buli muntenda, ikusungwaala kuli boobo kulayandika kapati.
Ibakwabilidwe Alimwi Bakkomene
Ibana balabalumba ibazyali ibabagwasya caluyando kuti balibambilile limwi aluzibo lunga lwabakwabilila. Amulange-lange twaambo twabamwi ba Bakamboni ba Jehova mu Afulika:
Kali amyaka 24, imukaintu umwi wazina lya Majisola wakati: “Ndinoobalumba lyoonse bamaama. Bakandipa lwiiyo luyandika kapati lujatikizya makani aakoonana aciindi ceelede. Nokuba kuti ndakafwa bweemya ciindi nobakali kubandika makani aayo ciindi eco, ono ndilimukuzibona zintu zibotu zigwasya nzyobakandicitila Bamaama.”
Awalo Iniobong wakayungizya kuti: “Lyoonse ndilakkomana ciindi nondilanga musyule akuyeeya nzyobakandicitila Bamaama kwiinda mukundiyiisya kabotu kujatikizya makani aakoonana. Candigwasya kapati kweenda kabotu mubukaintu bwangu. Ndikanza kuyakucita mbubonya kubana bangu mbendiya kubaambabo kumbele.”
Imusankwa uulaamyaka iili 19 wazina lya Kunle wakati: “Ibazyali bangu bandigwasya kapati kuti nditazundwi abanakazi banyika ibaamu, ibasinikizya koonana. Nokwatakali kuyiisya nkobakandiyiisya, nondibisizye kale. Lyoonse ndinikubalumba azintu nzyobakacita.”
Christiana wakati: “Ndilagwasigwa kapati mukubandika kwakulikwaya abamaama kujatikizya makani aakoonana. Ndakwabililwa kumalwazi mabyaabi aajaya alimwi amadaa musokwe, alimwi ndapa cikozyanyo cibotu kubasyoonto bangu basankwa abasimbi ncobeelede kutobela. Alimwi bantu boonse balandilemeka, alimwi ooyo uyoondikwata uyakundilemeka awalo. Ikapati, ndilaaluyanzano lubotu a Jehova Leza akaambo kakutobela milawo yakwe.”
Bola, iwaambwa musyule, wakati: “Kuli umwi ngotwakali kwiiya limwi mukkilasi iwakali kwaamba kuti koonana kweelede kucitwa kamutana kwata naa kukwatwa. Kulinguwe cakali cintu ciininizya. Pele, tiilyakatanta wakaziba kuti tiicakali cintu cakusobanina ciindi naakamita akutandwa kakunyina kulemba musunko antoomwe andiswe iwakali wakumanizya lwiiyo lwakusekondali. Nendatakajisi muzyali mubotu uuli mbuli bataata, ndiza andime neekaba mbuli nguwe, neekasubuka.”
Elo cilagwasya kaka ciindi bazyali Banakristo nobagwasya bana babo kubaa luzibo ‘lusongwaazya mukufwutulwa’ munyika ino iizwide bwaamu! (2 Timoteo 3:15) Lwiiyo ndobajana kuzwa mu Bbaibbele lulayandika mbuli luwenje lwamunsingo lusakatizya akubotya bana mumeso aa Leza. (Tusimpi 1:8, 9) Ibana balimvwa kuti balikwabilidwe alimwi bazyali balabakkomanina kapati. Mwaalumi umwi mu Afulika uuzumanana kukulwaizya mibandi yakulikwaya abana bakwe basyoonto wakati: “Myoyo yesu ilikkede. Tusyoma kuti bana besu balizizi zintu zimukkomanisya Jehova; kwiina nobanga bayungwa abantu banyika. Tulizi kuti kwiina nobatikacite zintu zinga zyaleta mapenzi kumukwasyi. Ndilumba Jehova kuti lusyomo lwesu baluzwidilizya bana besu.”
Bupanduluzi buyungizidwe
a Aakamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.