LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w98 4/1 map. 6-8
  • Imukwasyi—Ulayandika Kapati Kubantu!

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Imukwasyi—Ulayandika Kapati Kubantu!
  • Ngazi Yamulindizi 1998
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Ŋanda Mbusena Bwakuliiba
  • Ikugwasya Mukwasyi Wanu Kuzwidilila
  • Ikubaa Ciimo Cibotu Kumali
  • Lwiiyo lwa Bbaibbele Mbolugwasya
  • Sena Kuli Nzila Iikonzya Kuleta Lukkomano Mumukwasyi?
    Inzila Yakujana Lukkomano Mumukwasyi
  • Kamwiiya Jwi lya Leza Lyoonse Amukwasyi
    Ngazi Yamulindizi—1999
  • Amutangale Abuumi Bwamumukwasyi
    Amutangale Abuumi Bwamumukwasyi
  • Amuyandaule Luumuno Lwabunaleza Mubukkale Bwamukwasyi
    Ngazi Yamulindizi 1997
Amubone Azimwi
Ngazi Yamulindizi 1998
w98 4/1 map. 6-8

Imukwasyi—Ulayandika Kapati Kubantu!

CAAMBIDWE kuti iciinga cabantu cilasumpuka lilikke imikwasyi noisumpuka. Imakani aansiku atondezya kuti ibubambe bwamukwasyi mbobuyabunyonyooka, alwalo lusumpuko lwaziinga alimwi azisi lulanyongana. Ikutalilemeka nokwakanyonyoona mikwasyi mucisi ca Greece yansiku, ikusumpuka kwaco akwalo kwakatalika kuloba, icakapa kuti cizundwe abana Roma. Ibulelo bwaba Roma bwakalijisini imikwasyi noyakajisini. Pele mukwiinda kwamyaanda yamyaka, lukamantano lwakali kuyabumana mumikwasyi, elyo inguzu zyabulelo obo zyakaceya. Iwakali musololi wa Harvard University wazina lya Charles W. Eliot, wakati, “Ilukwabililo alimwi alusumpuko lwamikwasyi alimwi abukkale bwayo nzezintu ziyandika kapati kutegwa kube lusumpuko, alimwi nzezileta kuzwidilila mubukutausi boonse bucitwa.”

Inzya, imukwasyi ulayandika kapati kubantu. Ulagwasilizya kapati kukukkazikika kwaciinga alimwi abukkale bubotu bwabana amazyalani aakumbele. Kuli bamatumbu bali balikke ibanji kapati ibabeleka canguzu kukomezya bana, elyo aba beelede kulumbaizigwa kubunkutwe bwabo mumulimo oyu. Pele, buvwuntauzi butondezya kuti ibana inga bakomena kabotu nobali mumukwasyi uujisi bazyali boonse bobile.

Ibuvwuntauzi bwakacitwa kucisi ca Australia ikujatikizya bakubusi ibainda ku 2,100 bwakatondezya kuti “ibakubusi ibazwa mumikwasyi iitakkalikide bakali kuciswa-ciswa kapati, bakali kupenga mumizeezo alimwi balalangilwa kapati kuba baamu kwiinda bakubusi bali mumikwasyi loko.” Ibuvwuntauzi bwakacitwa ambunga ya U.S. National Institute of Health Statistics, bwakatondezya kuti ibana bazwa mumaanda aafwide ibasika ku “20-30 pasenti bakali kulangilwa kuba muntenda, 40-75 bakali kulangilwa kwiindulula mucikolo alimwi ibasika ku 70 pasenti bakali kulangilwa kutandwa kuzikolo.” Alimwi haazibwene mubweendelezi bwazintu uluula kuti “ibana balelwaa muzyali omwe kanjikanji balangilwa kujatikizigwa mumilandu iisiyene-siyene kwiinda baabo ibali mumikwasyi iilondokede.”

Ŋanda Mbusena Bwakuliiba

Ibubambe bwamukwasyi bucitya kuti boonse bamuŋanda bakkomane, bakulwaizigwe alimwi kabaliibide. Muntu umwi kucisi ca Sweden wakati, “Icintu cipati cileta lukkomano alimwi abukkale bubotu mmukwasyi, teensyi mulimo, zintu, zintu muntu nzyakkomanina kucita, nobaba balongwe pe.”

Ibbaibbele litondezya kuti imukwasyi umwi aumwi wakazwa ku Mulengi Mupati wamikwasyi yoonse, Jehova Leza, nkaambo ngowakaanza bubambe bwamukwasyi. (Matalikilo 1:27, 28; 2:23, 24; Ba-Efeso 3:14, 15) Pele, mu Magwalo aakazwa kuli Leza, imwaapostolo Paulo wakasinsima ikunyonganizigwa kubyaabi kwamukwasyi, calo cakali kuzyooleta kutalilemeka kunji alimwi akutalika kwaciinga cabantu ibatali mumbungano ya Bunakristo. Wakati ‘imazuba aakumamanino’ akali kuzyoovwula kutasyomeka, ‘ilunya,’ ibana kutaswiilila bazyali, alimwi abantu ‘bajisi buyo ciwa cabukombi.’ Wakakulwaizya Banakristo kutantamuka bantu bali boobo. Jesu wakasinsima kuti ikukazigwa kwakasimpe ka Leza kwakali kuzyooandaanya mikwasyi.—2 Timoteo 3:1-5; Matayo 10:32-37.

Nokuba boobo, Leza kwiina natusiide buyo kakunyina lugwasyo. Kuli malailile manji aapedwe mu Jwi lyakwe kujatikizya bukkale bwamukwasyi. Lilatwaambila mbotunga twazwidilila mumukwasyi akucitya kuti ŋanda yesu bube busena bukondelezya umwi aumwi mumukwasyi mwajisi lubazu mukugwasya bamwi.a—Ba-Efeso 5:33; 6:1-4.

Sena cilakonzyeka kukkala calukkomano antoomwe mumazubaano ciindi mukwasyi nouli muntenda mpati? Inzya, cilakonzyeka! Mulakonzya kuzwidilila kucitya mukwasyi wanu kuba mbuli kasensa kamaanzi aakatalusya munyika ino iikatazya, iili mbuli cimpayuma. Pele eci ciyandika kuti umwi aumwi mumukwasyi acite cintu cimwi. Inzila mbocinga cacitwa eci zyapegwa aansaawa.

Ikugwasya Mukwasyi Wanu Kuzwidilila

Imwi yanzila zikonzya kucitya mukwasyi kukamantana, njakujana ciindi cakuba antoomwe. Boonse mumukwasyi beelede kulisungula kuyanzana amukwasyi muciindi cakulyookezya. Eci inga cakatazya. Mucikozyanyo, nywebo nobakubusi ambweni inga mwayandika kuleka kweebela ipulogilamu njomuyandisisya kapati a TV, icisobano naa kweendeenda abeenzinyoko. Nywebo nobamausyi nomulaamukuli wakusanina mukwasyi, mutabelesyi ciindi canu cakulyookezya kuti mucite buyo cintu ncomuyanda neziba zintu zimbi buyo nzyomuyanda nobeni. Amubambe zintu nzyomuyanda kucita antoomwe amukwasyi, ambweni mbuli zintu nzyomuya kucita kumamanino aansondo naa nkomuyanda kuyakuunka kuyoosobana. Aino, amusale kucita cintu cikonzya kulangilwaa boonse alimwi akukkomaninwa.

Ibana tabayandiki buyo ciindi cisyoonto nkokuti ambweni cisela cawoola cakukkala ambabo muziindi zimwi. Bayandika ciindi cinji ciinda waawa. Imulembi umwi mupepa lyaku Sweden lyabuzubaa buzuba wakalemba kuti: “Mumyaaka iili 15 njendabeleka kandili simubweza twaambo, ndayaanya bakubusi banji batalilemeki . . . Ibunji bwabo balibonya kuti ibazyali babo teebakajisi ciindi cakuyanzana ambabo: ‘Ibazyali bangu bakanyina ciindi.’ ‘Kwiina nobakali kundiswiilila.’ ‘Lyoonse bataata bakali basinyendo.’ . . . Mbomuli bazyali, mulakonzya kusala bulamfwu bwaciindi ncomutikabe aamwaneenu. Ikusala kwanu kulalibonya kwainda myaka iili 15 mwanaanu ono uuli aamyaka iili 15 aaba cigwebenga.”

Ikubaa Ciimo Cibotu Kumali

Boonse mumukwasyi beelede kubaa ciimo cibotu kumali. Beelede kugwasilizya mukubbadelela zintu zibelesyegwaa mukwasyi. Ibunji bwabamakaintu bayandika kubeleka ikutegwa kabagwasilizya kusanina mukwasyi, pele nywebo nobamakaintu mweelede kuzyiba zyamapenzi alimwi amasunko ngomunga mwayaanaawo. Inyika eyi ikulwaizya kuti “musumpuke” alimwi “akucita zintu kufwumbwa nzyomuyanda.” Eci cikonzya kumucitya kuti mulimvwe kutazyulilaa mukuli wakamupa Leza wakuba muzyali alimwi amukutausi mumaanda.—Tito 2:4, 5.

Ikuti nobamakaintu kamuli aŋanda akuba basololi alimwi abalongwe kubana banu, ciyakugwasya kapati kukomezya lukamantano lwamukwasyi lwalo luyakumugwasya kuzumanana nokuba mapenzi. Imukaintu inga wagwasya kapati kucitya kuti mukwasyi wamuŋanda ube walukkomano, uukwabilidwe alimwi uukamantene. Sitwaambo twacisi umwi mumwaanda wamyaka wa 19 wakati, “Kuyandika baalumi bali mwaanda kutegwa kuyakwe munzi, pele mukaintu omwe buyo nguuyandika kuyaka ŋanda.”

Ikuti boonse mumukwasyi bamvwana kubelesya mali ngobajana munzila mbotu, imukwasyi oyu inga tauko kubaa mapenzi manji. Banabukwetene beelede kuzuminana kubaa buumi bwaakati-kati alimwi akubikka kumbele zintu zyakumuuya. Bana beelede kwiiya kukkwana azintu nzyobajisi, ikutali kuti lyoonse kabayanda kubaa zintu zitakonzyi kuulwaa mali aamukwasyi. Amuzicenjelele zisusi zyameso! Ikuyanda kuula zintu zidula, ikukweleta kwanjizya mikwasyi minji mumapenzi mapati. Inga cagwasya kuleta lukamantano mumukwasyi ikuti boonse babikka antoomwe mali kuti kucitwe cintu comwe mbuli kubweza—ilweendo lukkomanisya, kuula cintu ciininizya alimwi cigwasya muŋanda, naa ikusanga ikugwasilizya mbungano ya Bunakristo.

Akumbi “kusanga” kugwasya kuleta muuya walukkomano lwamukwasyi boonse mumukwasyi nkobanga bagwasya nkutola lubazu mumulimo wakusalazya akubambulula—ikubamba zintu zyamuŋanda, ikubeleka mumuunda, kulanga imootokala azintu zimwi. Umwi aumwi mumukwasyi kubikkilizya abana, balakonzya kupegwa milimo yakucita. Nobana, amusoleke kutasowa ciindi. Muciindi caboobo, amube aamuuya wakugwasya alimwi akubelekelaamwi; eci ciyakumuletela bulongwe bwini-bwini alimwi aluyanzano, zyalo zyisumpula lukamantano lwamukwasyi.

Lwiiyo lwa Bbaibbele Mbolugwasya

Mumukwasyi wa Bunakristo uukamantene, ikubaa ciiyo ca Bbaibbele cicitwa lyoonse acalo cilayandika kapati. Ikubala zibalo zya Bbaibbele buzubaa buzuba alimwi aciiyo ca Magwalo Aasalala cicitwa nsondo ansondo cipa kuti mukwasyi ukamantane. Njiisyo zya Bbaibbele zyantalisyo alimwi amalailile zyeelede kubandikwa antoomwe munzila iikulwaizya boonse mumukwasyi.

Ikubaamwi kwamukwasyi kuli boobu kweelede kuyiisya pele alimwi kweelede kuti kakwiininizya akukulwaizya. Mukwasyi umwi wakucisi ca Sweden nkocili kunyika wakali kucitya bana kuti balembe mibuzyo njobakaswaanganaayo mumvwiki eyo. Mpoonya mibuzyo eeyi yakabandikwa aciiyo ca Bbaibbele cansondo ansondo. Imibuzyo eyi yakali miyumu alimwi yakali kupa kuyeeya alimwi yakali kutondezya kuti bana balayeeya alimwi balazibikkila maanu kapati injiisyo zya Bbaibbele. Imibuzyo imwi yakali yakuti: “Sena lyoonse Jehovah nguukomezya zintu naa wakacita buyo obo kumatalikilo?” “Nkaambo nzi Bbaibbele ncolyaamba kuti Leza wakalenga muntu ‘mucinkozya cakwe’ kakuli Leza tali muntunsi?” “Sena ba Adamu a Eva teebakali kwaandwa mpeyo na ciindi camupeyo mu Paradaiso mbwaanga bakanyina mabbusu alimwi tiibakali kusama zisani?” “Nkaambo nzi ncotuyandika mweezi masiku kakuli kweelede kuti kakusiya?” Ibana aba ono bakakomena alimwi babelekela Leza kabali balanda bakwe baciindi coonse.

Ciindi nomusala kumana mapenzi mumukwasyi, nobazyali inga mwacita kabotu ikuti mwasola kuba bantu bakulwaizya alimwi ibaseka-seka. Amube bantu beetelela alimwi ibateteete, pele lyoonse ibayumu casika kukubona kwaamba kuti ibukkale buyandika bwatobelwa. Ibana abazyibe kuti kuyanda Leza amalailile aakwe aaluleme lyoonse nkokweendelezya kusala kwanu. Kucikolo kanjikanji kulalendelezya, kulatyompya, alimwi ibana bayandika kukulwaizya kunji mumikwasyi kutegwa bakakonzye kulwana muuya uli boobu.

Nobazyali, mutanoolicengeezyi kuti mulilondokede. Amuzumine kuti naa mwalubizya alimwi amulilekelele kubana banu nokwayandika kucita boobo. Nobakubusi, iciindi Bamaama a Bataata nobazumina kuti balubizya, amubayandisye.—Mukambausi 7:16.

Inzya, imukwasyi uukamantene ucitya kuti muŋanda mube luumuno, lukwabililo alimwi alukkomano. Sikweema wakucisi ca German wazina lya Goethe cimwi ciindi wakati: “Ulikkomene kwiinda boonse, imwami naa mulimi, ooyo uujana lukkomano muŋanda yakwe.” Kubazyali abana ibalumba, kwiina busena bumbi bwiinda kubotu mbuli kuŋanda.

Masimpe, imukwasyi ulimumapenzi mazubaano akaambo kazintu zicitika munyika motukkala. Pele mbwaanga ngu Leza wakaanza mukwasyi, uyoozwidilila. Imukwasyi wanu uyoozwidilila, andinywe inga mwazwidilila kuti mwaatobela malailile aa Leza aaluleme aajatikizya buumi bwamukwasyi bukkomanisya.

Bupanduluzi buyungizidwe

a Kuti kamuyanda twaambo tunji tujatikizya ceeci, amubone bbuku lyamapeeji aali 192 litegwa Inzila Yakujana Lukkomano Mumukwasyi, ilyakamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi