Mbaani ‘Bayoofwutuka’?
“Umwi umwi uukomba muzina lya-Jehova uyoofutulwa.”—INCITO 2:21.
1. Nkaambo nzi buzuba bwa Pentekoste 33 C.E. ncobwakali buzuba bupati munyika yoonse?
BUZUBA bwa Pentekoste 33 C.E. bwakali buzuba bupati bujatikizya nyika yoonse. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti mubuzuba obo kwakazyalwa cisi cipya. Kusaanguna teecakali cisi cipati kapati—ibalo basikwiiya ba Jesu ibali 120 ibakabungene muŋanda yamujulu mu Jerusalemu. Pesi sunu, iciindi masi aakaliwo kaindi naalubwa, calo eco cisi cakazyalwa oomo muŋanda yamujulu tucilaa ncico. Aaka kaambo nkapati kuli ndiswe toonse, mbokunga eeci cisi cakasalwa a Leza kuti cipe bumboni bwakwe kubantunsi.
2. Nzintu nzi zyamaleele izyakacitika nocakazyalwa cisi cipya?
2 Iciindi eco cisi nocakatalika kubawo, kwakacitika zintu zipati izyakazuzikizya majwi aa Joeli aabusinsimi. Eezi zintu tulazibala ku Incito 2:2-4 ikuti: “Ndilyonya kwakazwa mujulu muzunzumina mbuli guwo ilyuungisya, wakazuzya ŋanda yoonse mobakakede. Kwakabasikila milaka; iili mbuli mulilo, yakabakala umwi umwi. Boonse bakazyula Muuya Uusalala, batalika kwaamba myaambo imbi, mbubonya mbwaakabaambya Muuya.” Munzila eeyi aabo baalumi abamakaintu basyomeka ibali 120 bakaba cisi cakumuuya, ibataanzi ba “ba-Israyeli ba-Leza” aabo mwaapostolo Paulo mbaakazi kwaamba kumbele.—Ba-Galatiya 6:16.
3. Mbusinsimi nzi bwa Joeli ibwakazuzikizigwa lya Pentekoste 33 C.E.?
3 Kwakayoboloka makamu aabuleya ikuzoolibonena calileta “guwo ilyuungisya,” elyo mwaapostolo Petro wakabapandulwida kuti ibusinsimi bumwi bwa Joeli bwakali mukuzuzikizigwa. Mbusinsimi nzi? Amuswiilile mbwaakaamba: “Leza ulaamba kuti, Kumazuba aakumana ndiyootila Muuya wangu atala lyabantu boonse, bana banu balombe abasimbi bayoosinsima, baalumi banu bapya bayoobona zilengaano, abanene banu bayoolota ziloto. Atala lyabacinkombwa bangu baalumi abakaintu, ndiyootila Muuya wangu kumazuba ayo, bayoosinsima. Ndiyootondezya male[e]le mujulu, azitondezyo ansi, bulowa, amulilo, asikunku wabusi. Izuba liyoosanduka kusia, amweezi uyoosanduka bulowa, kabutanasika buzuba bwa-Jehova, obo bupati bulemu. Kuyooba kuti umwi umwi uukomba muzina lya-Jehova uyoofutulwa.” (Incito 2:17-21) Imajwi ngaakazubulula Petro ajanwa kuli Joeli 2:28-32, alimwi kuzuzikizigwa kwangayo kwakali kutondezya kuti ciindi ciyaabumana kucisi caba Juda. Oobo “buzuba bwa-Jehova, obo bupati bulemu,” iciindi cakulungulula kwa Israyeli iitasyomeki, cakalaafwaafwi. Pele mbaani ino ibakali kuzoofwutuka? Alimwi ino eeci cakali kwiiminina nzi?
Ikuzuzikizigwa Kobile Kwabusinsimi
4, 5. Akaambo kazintu zyakali kuboola, ndulayo nzi ndwaakapa Petro, alimwi nkaambo nzi lulayo olo ncolwakali kubeleka akumazuba aakumbele?
4 Mumyaka yakatobela 33 C.E., Israyeli ya Leza yakumuuya yakazwidilila, pele yakumubili yalo pe. Mu 66 C.E., Israyeli yakumubili yakali kulwana nkondo a Roma. Mu 70 C.E., Israyeli yakatileke buya akubawo alimwi Jerusalemu antoomwe atempele lyanjiyo yakatentwa kusikila ansi. Ilya Pentekoste 33 C.E., Petro wakapa lulayo lubotu lujatikizya manyongwe aakali kuza. Alimwi kazubulula Joeli, wakati: “Kuyooba kuti umwi umwi uukomba muzina lya-Jehova uyoofutulwa.” Umwi aumwi mu Juda wakeelede kulisalila mwini kuti akombe muzina lya Jehova. Eeco cakali kubikkilizya akumvwa malailile ngaakayungizya Petro aakuti: “Amusanduke, mubapatizigwe umwi umwi muzina lya-Jesu Kristo, mujatilwe zibi zyanu.” (Incito 2:38) Ibaswiilizi ba Petro bakeelede kumuzumina Jesu kuti ngu Mesiya, walo wakakakidwe acisi cabo ca Israyeli.
5 Aayo majwi aabusinsimi aa Joeli akabanjila cini-cini ibabombe bamumwaanda wakusaanguna. Pele alainda kubanjila sunu nkaambo, mbuli mbozitondezya izintu zicitika mumwaanda wa 20, businsimi bwa Joeli bwazuzikizigwa lwabili. Atubone naa mmuubuti.
6. Ino ba Israyeli ba Leza bakazyoozibwa buti kabotu kaitandila kusika 1914?
6 Nobakamana kufwa bamaapostolo, iba Israyeli ba Leza bakazoosinkililwa ansaku zya Bunakristo bwakubeja. Pele muciindi cakumamanino, calo cakatalika mu 1914, icisi cakumuuya cakazoolibonya kabotu alimwi. Koonse ooku kwakali kuzuzikizya cikozyanyo ca Jesu camaila ansaku. (Matayo 13:24-30, 36-43) Mbuyakali kuzaa buswena 1914, Ibanakristo bananike bakatalika kulizandula kuzwa kuli Kristendomu uutasyomeki, kabamukakila ziyiisyo zyakwe zyakubeja akukambauka mamanino aa “ciindi cabamasi” alo aakali kuza. (Luka 21:24) Pele inkondo yanyika yakusaanguna, yalo yakabuka mu 1914, yakaleta twaambo tumwi ntobatakalibambilide. Ootu twakabakkazika bubi cakuti banji bakalengaana, bamwi mane bakatuzumina. Ikusika mumwaka wa 1918 imulimo wabo wakukambauka wakalekelwa limwi buya.
7. (a) Ncintu nzi cakali kukozyanya a Pentekoste 33 C.E. icakacitika mu 1919? (b) Ikutalika mu 1919, ino babelesi ba Jehova bakajatikizigwa buti akutilwa kwamuuya wa Leza?
7 Pesi eeci teecakatola ciindi. Kutalikila mu 1919, Jehova wakatalika kubatilila muuya wakwe ibantu bakwe munzila yakabaibalusya Pentekoste 33 C.E. Aino, mu 1919 kwakanyina kwaambaula myaambo noliba guwo lyuungisya. Mumajwi aa Paulo aalembedwe ku 1 Ba-Korinto 13:8, tulateelela kuti ciindi camaleele cakaindide kaindi loko. Nokuba boobo, walo muuya wa Leza wakalibonya kabotu-kabotu mu 1919 ciindi Banakristo basyomeka nobakayuma-yumizigwa kumuswaangano mupati ku Cedar Point, Ohio, U.S.A., alimwi nobakatalika kukambauka makani mabotu aa Bwami. Mu 1922, bakapiluka ku Cedar Point kwalo nkobakaakusungwaazigwa kwiinda mukulombwa kuti: “Amwaambilizye, amwaambilizye, amwaambilizye Mwami abwami bwakwe.” Mbuli mbucakacitika mumwaanda wakusaanguna, inyika yakasinikizigwa kubona cakacitika akaambo kakutilwa kwamuuya wa Leza. Woonse Munakristo uulyaabide—mwaalumi amwanakazi, mupati amwana—wakatalika “kusinsima,” naa twaambe kuti, ikwaambilizya “milimo mipati ya-Leza.” (Incito 2:11) Mbuli Petro, bakakulwaizya babombe kuti: “Amulifutule kulibasunu ababisya.” (Incito 2:40) Mbuti aabo bazumina mbobakali kunga bacicita eco? Nkwiinda mukutobela majwi aajanika kuli Joeli 2:32 aakuti: “Umwi umwi uukomba muzina lya-Jehova uyoofutulwa.”
8. Ino zintu zyaya buti ambele kubana Israyeli ba Leza kuzwa mu 1919?
8 Kuzwa kumyaka eeyo yakusaanguna, ibubambe bwaba Israyeli ba Leza bwayaambele. Ikugwalwa kwabananike kuboneka kuti kwayaambele kapati, alimwi kuzwa muma 1930 kwayoboloka nkamu mpati yababombe ibalaa bulangizi bwakupona anyika ano. (Ciyubunuzyo 7:3, 9) Boonse balimvwa kuti camana ciindi, nkaambo kuzuzikizigwa kwabili kwa Joeli 2:28, 29 kutondezya kuti tulaafwaafwi abuzuba bwiinda kuyoosya bwa Jehova, iciindi bweende bwazintu bwabukombi, bwamapolitikisi alimwi bwamakwebo nobuyoonyonyoonwa. Tujisi kaambo keni-keni ‘kakukomba muzina lya-Jehova’ mulusyomo luzwide lwakuti uyootuvwuna!
Ino Inga Twakomba Buti Muzina lya Jehova?
9. Nzintu nzi zimwi zijatikizidwe mukukomba muzina lya Jehova?
9 Ino kukomba muzina lya Jehova kujatikizya nzi? Imalembe aasindikizya Joeli 2:28, 29 alatugwasya kwiingula mubuzyo ooyo. Mucikozyanyo, Jehova taswiilili muntu woonse uumukomba. Kwiinda mumusinsimi umbi, Isaya, Jehova wakaambila Israyeli kuti: “Na mwatandabika maanza aanu, njoofwinya meso aangu cakutamubona. Nekuba kuti mwakomba zikombyo zinji, nsikooyooswiilila.” Nkaambo nzi Jehova ncaakakakila kuswiilila cisi cakwe? Ilwakwe mwini ulapandulula ategwa: “Maanza aanu alizwide bulowa.” (Isaya 1:15) Jehova tayandi kuswiilila kufwumbwa muntu uulaa mulandu wabulowa antela simucita zibi. Ncenciceeco Petro ncaakaambila bama Juda lya Pentekoste kuti basanduke. Mucibalo cimbi ca Joeli 2:28, 29, tujana kuti awalo Joeli ulakwaambisya kusanduka. Mucikozyanyo, kuli Joeli 2:12, 13, tubala kuti: “Nekubaboobo alino mbuboobu mbwamba Jehova. Amupiluke kulindime camoyo woonse, cakuliimya kulya acakulila acakoomoka. Amudeluule myoyo yanu, mutadeluuli zyakusama zyanu zilike. Amupiluke kuli-Jehova Leza wanu, nkaambo ngusiluse, ngusiluzyalo, tafwambi kukalala, ulizwiide buuya, akuleka bukali cakutabisizya bantu.” Kutalikila mu 1919, Ibanakristo bananike bakaatobela majwi aaya. Bakeempwa zintu nzyobakakakilwa alimwi bakakanza kuti batakabi nobazuminizya alimwi nokuba kulengaana. Eeci cakajalwida muuya wa Leza kuti utilwe. Woonse muntu uuyanda kukomba muzina lya Jehova akumvwigwa uleelede kucita mbubonya oobu awalo.
10. (a) Ino kweempwa kwini-kwini caamba nzi? (b) Ino Jehova ucita buti kuti kakuli kweempwa kwini-kwini?
10 Kamuyeeyede kuti kweempwa kwini-kwini takuli buyo kwaamba kuti, “Ndausa.” Ibana Israyeli bakali kunga nkudeluula zyakusama zyabo ikutondezya buusu bwabo mbobuli bupati. Pele Jehova waamba kuti: “Amudeluule myoyo yanu, mutadeluuli zyakusama zyanu zilike.” Ikweempwa kwini-kwini kuzwa mumoyo, kuzwa mukati mwini-mwini mulindiswe. Kubikkilizya kufwutatila kulubizya kwesu, mbubonya mbotubala kuli Isaya 55:7 kuti: “Sizibi aleke inzila yakwe, asimilandu aleke miyeeyo yakwe. Aboole kuli-Jehova.” Eeci cijatikizya kusulaika bubi, mbubonya bwakacita Jesu. (Ba-Hebrayo 1:9) Eelyo tulakonzya kusyoma kuti Jehova ulatulekelela akaambo kacipaizyo cacinunuzyo nkaambo Jehova ‘ngusiluse, ngusiluzyalo, tafwambi kukalala, ulizwide buuya, akuleka bukali cakutabisizya bantu.’ Uyookuzumina kukomba kwesu, cipaizyo cabusu alimwi a cipaizyo cawaini nzyotucita munzila yakumuuya. Uyooswiilila notukomba muzina lyakwe.—Joeli 2:14.
11. Ino bukombi bwakasimpe bweelede kuba aali mubuumi bwesu?
11 Mu Mulumbe Waacilundu, Jesu wakatupa kaambo kambi kakuti katukayeeyede ciindi naakati: “Pele amusaangune kuyandaula Bwami bwa-Leza abululami bwakwe.” (Matayo 6:33) Kukomba kwesu takweelede kuubizigwa-ubizigwa, icintu cicitwa munzila yakwiinzya buyo mulawo ikukkomanisya manjezeezya esu. Ikubelekela Leza kuyandika kuba cintu cakusaanguna mubuumi bwesu. Aboobo kwiinda muli Joeli, Jehova wazumanana kwaamba kuti: “Amulizye mweembo mu-Zioni, . . . Amuyobolole bantu, amusalazye imbungano. Amubunganye bapati, akwiita abalo banike abaabo bacinyonka. Sibwiinga azwe muŋanda yakwe, anabwiinga apole mucikalilo cakwe.” (Joeli 2:15, 16) Ncintu cinyenzi ikuti basibwiinga anabwiinga balazilukwa, inga bagama kuyeeyana lwabo beni. Pele akwalo kulimbabo, ikubelekela Jehova kweelede kuba cintu cakusaanguna. Taakwe ceelede kwiinda akuyobololwa kwesu kuli Leza wesu, ikukomba muzina lyakwe.
12. Nkuyungizigwa nzi kulangilwa kwalo kulibonya mulipooti ya Ciibalusyo yamwaka wakamana?
12 Katwaayeeyede makani aaya, atulange-lange myeelwe iitondezyegwa mu Lipooti yesu ya Mwaka Wamulimo wa 1997 ya Bakamboni ba Jehova. Imwaka wakamana kwakali mweelwe waatala wabasikumwaya ba Bwami wa 5,599,931—inkamu mpati cini-cini yabasikutembaula! Ibakajanika ku Ciibalusyo bakali 14,322,226—ikutandila kuuinda mweelwe wabasikumwaya atuulunzuma ituli lusele acisela. Ooyo mweelwe utondezya mbuli mbokukonzeka kapati kuyungizigwa. Ibanji akati katuulunzuma ituli lusele acisela bali kale mukwiiya Bbaibbele a Bakamboni ba Jehova mbobali bantu bayanda kwiiya antela bana babazyali babbapatizidwe. Ibunji bwabo cakali ciindi cakusaanguna kujanika kumuswaangano. Ikujanika kwabo kwakapa ciindi cibotu kuli Bakamboni ba Jehova cakubaziba akubalomba kuti babagwasye kuzumanana kuyaambele. Mpoona kwakali baabo ibajanika ku Ciibalusyo mwakaa mwaka alimwi ambweni balajanika kumiswaangano imwi misyoonto, pele tabazwidilili kuyaambele. Aino ibali boobu balatambulwa camaanza obile ikujanika kumiswaangano. Pele twabakulwaizya kuti bayeeyesye businsimi bwa Joeli akubona naa nintaamu nzi zimbi nzyobeelede kutola kutegwa babe masimpe kuti Jehova uyoobamvwa ciindi nobakomba muzina lyakwe.
13. Ikuti naa tukomba kale muzina lya Jehova, mukuli nzi ngotujisi kuli bamwi?
13 Mwaapostolo Paulo wakaambisya lubazu lumbi lwakukomba muzina lya Leza. Mulugwalo lwakwe kuba Roma wakazubulula majwi aa Joeli aabusinsimi aakuti: “Umwi aumwi uulilila izina lya-Mwami ulafutuka.” Mpoona wakabuzya kuti: “Pele bamulilile buti ngubatana kusyoma? Alimwi bamusyome buti ngubatana kumvwa? Alimwi, bamvwe buti nikutakwe sikukambauka?” (Ba-Roma 10:13, 14) Ee, ibanji abambi ibatana muziba Jehova bayandika kukomba muzina lyakwe. Aabo bamuzi kale Jehova balaa mukuli ikutali wakukambauka walo pele akutola ntaamu ikubapa lugwasyo oolo.
Paradaiso Yakumuuya
14, 15. Nzilongezyo nzi zyamuparadaiso nzyobali anzizyo bantu ba Jehova akaambo kakukomba muzina lyakwe munzila iimukkomanisya?
14 Mbombuboobo ibananike alimwi abambelele zimbi mbobazilanga zintu, elyo aboobo, Jehova ulabalongezya. “Jehova wakabukila cisi cakwe, wakafwida bantu bakwe luzyalo.” (Joeli 2:18) Mu 1919, Jehova wakatondezya busungu alimwi aluzyalo kubantu bakwe ciindi naakabapilusya akubanjizya mucikkalilo cakwe camulimo wakumuuya. Masimpe, eyi niparadaiso yakumuuya Joeli njapandulude kabotu mumajwi aaya: “Utayoowi, O nyika. Sekelela akukondwa, nkaambo Jehova wacita male[e]le. Mutayoowi, nubanyama bamusokwe, nkaambo mweemvwe wamumabanda wasonsa. Misamu ilajata micelo yayo, mukuyu amusaansa zyoonse zilazyala. Nubana ba-Zioni, amusekelele akukondelelwa Jehova Leza wanu, nkaambo wamwaabila imvula cakululama. Wamuwisizya imvula, nkukuti imvulantuluka amvula yakusule, mbubonya mbuli kukutaanguna. Lino zipolelo zilazula bulotwe, aziyobwedo ziyooata waini amafuta.”—Joeli 2:21-24.
15 Ma! Cabota ciimo cipandululwa waawo. Maunda-maunda aazilyo zyacisi ca Israyeli zyotatwe—ibulotwe, mafwuta, alimwi awaini—antoomwe amatanga-matanga aazinyama zyakuvwuba. Mazubaano, aayo majwi aabusinsimi masimpe alazuzikizigwa munzila yakumuuya. Jehova ulatupa zyoonse zilyo zyakumuuya nzyetuyandika. Sena toonse tatwaakkomanini maunda-maunda aaya aazwa kuli Leza? Ncobeni mbuli bwakaambilizya Malaki, Leza wesu ‘watujalwida zipulo zyakujulu akututilila coolwe cakufwasuka loko.’—Malaki 3:10.
Imamanino aa Bweende Bwazintu
16. (a) Ino kutilwa kwamuuya wa Jehova kwiiminina nzi sunu? (b) Ino kumbele kuboola nzi?
16 Naamana kusinsima ciimo camu paradaiso yabantu ba Leza, ndendilyo Joeli nasinsima zyakutilwa kwamuuya wa Jehova. Ciindi Petro naakazubulula businsimi oobu lya Pentekoste, wakati cakazuzikizigwa ‘mumazuba aakumamanino.’ (Incito 2:17) Ikutilwa kwamuuya wa Leza kuciindeeco kwakalaa bupanduluzi bwakuti atalika mazuba aamamanino aabweende bwazintu bwaci Juda. Ikutilwa kwamuuya wa Leza ali ba Israyeli ba Leza mumwaanda wa 20 kulaa bupanduluzi bwakuti tukkede mumazuba aamamanino aabweende bwazintu bwanyika yoonse mbwiizulwa. Aboobo ino kumbele ooku kuboola nzi? Ibusinsimi bwa Joeli bulazumanana kutwaambila ategwa: “Nkabela njootondezya male[e]le mujulu aansi, bulowa amulilo asikunku wabusi. Izuba liyoosanduka kusia, amweezi uyooba bulowa, kabutanasika buzuba bwa-Jehova obo bupati buyoosya.”—Joeli 2:30, 31.
17, 18. (a) Ino mbuzuba nzi buyoosya bwa Jehova ibwakasikila Jerusalemu? (b) Ino kuboola kwabuzuba bwa Jehova ibuyoosya kutupa kuti tucite nzi?
17 Mu 66 C.E., aaya majwi aabusinsimi akatalika kuzuzikizigwa mu Judaya izintu mbuzyakali kuyaabuswena cakutajoka munsi kuya kumamanino alo aajatikizya buzuba bwa Jehova obo bupati buyoosya mu 70 C.E. Ino cileelede kuti cakali ciindi ciyoosya akati kabaabo ibatakali kusumpula zina lya Jehova! Asunu, izintu ziyoosya mbubwena zilaza kumbele, iciindi bweende bwazintu boonse bwanyika eeyi nobuyoonyonyoonwa ajanza lya Jehova. Nokuba boobo kucikonzeka ikufwutuka. Obu businsimi bulazumanana kwaamba kuti: “Pele umwi umwi uukomba muzina lya-Jehova uyoofutulwa, nkaambo mucilundu ca-Zioni amu-Jerusalemu muyooba lufutuko, mbubonya mbwaamba Jehova, aakati kabaabo bacisyeede Jehova mbaita.” (Joeli 2:32) Bakamboni ba Jehova balalumba ncobeni kuziba zina lya Jehova, alimwi balasyoma cini-cini kuti uyoobafwutula nobakomba muzina lyakwe.
18 Pele, ino ncinzi ciyoocitika ciindi bwaakusika buzuba bupati alimwi bwabulemu bwa Jehova mubukali bwambubo boonse? Eco ciyoobandikwa mucibalo camamanino.
Sena Mulayeeya?
◻ Ndilili Jehova naakatila muuya wakwe kubantu bakwe ciindi cakusaanguna?
◻ Nzintu nzi zimwi zijatikizidwe mukukomba muzina lya Jehova?
◻ Ino buzuba bwa Jehova ibuyoosya alimwi bwabulemu bwakasika lili kuli Israyeli wakumubili?
◻ Ino Jehova ubalongezya buti abo bakomba muzina lyakwe sunu?
[Cifwanikiso icili apeeji 21]
Icisi cipya cakazyalwa lya Pentekoste 33 C.E.
[Cifwanikiso icili apeeji 23]
Kumatalikilo aamwaanda uno wamyaka, alimwi Jehova wakatila muuya wakwe kubantu bakwe ikuzuzikizya Joeli 2:28, 29
[Cifwanikiso icili apeeji 24]
Ibantu beelede kugwasigwa kukomba muzina lya Jehova