Sena Lubono Lulakonzya Kupa Kuti Mukkomane?
Imwami Solomoni wakaliizi mpindu yamali. Wakalemba kuti: “Cilyo cilacitwa kukusekelela, awaini ulabotya buumi, nkabela mali ngaacita zyoonse.” (Mukambausi 10:19) Ikulya abeenzuma cilakonzya kuba cintu ciinda kubotelezya pele kujana cilyo naa waini kuyandika mali. Mbwaanga mali ngaabelesyegwa ikujana zintu zyakumubili, “ngaacita zyoonse.”
NOKUBA kuti Solomoni wakali muvwubi kapati, wakalizi kuti lubono lulaampolugolela. Wakaziba kuti kuyandisya zintu zyakumubili takuleteli lukkomano pe. Wakalemba kuti: “Muntu uuyandisya mali takonzyi kukuta mali, ayooyo uuyandisya imbono takonzyi kukuta impindu.”—Mukambausi 5:10.
Ino kuti muntu uuvwubide kale wajana lumbi alimwi lubono luyungizidwe. Solomoni ulaamba: “Imbono na zyavula, basikuzilya abalo balavula.” (Mukambausi 5:11) “Imbono” naa zintu nzyajisi muntu noziyaabuvwula, ibantu banji balayandika ibakuzilanganya. Basikubamba-bamba, ibalanganya mpasya, ibabelesi, bamalonda alimwi abamwi-bamwi—boonse beelede kubbadelwa akaambo kamilimo njobacita. Mpoonya ikucita boobo kuyandika mali manji alimwi.
Ibukkale buli boobu bulaambobuswaangene akukkomana kwamuntu. Sikwiiya zyakaindi imu Giliki Xenophon, walo wakali kupona mumwaanda wamyaka wane B.C.E., wakalemba majwi aakaamba muntu mucete iwakazyoovwuba:
“Nkaambo nzi ncomuyeeyela kuti . . . ndabaa zintu zinji ndilapona cakukondwa?” wakazumanana ategwa, “tamuzyi kuti tacindipi kaindi nokaceya ikakulya alimwi akunywa alimwi akoona lino kwiinda mbondakali kucita nondakali mucete. Ncindajana buyo lino akaambo kakubaa zintu zinji nkuti ndileelede kulanganya bantu banji, ikwaabila zintu zinji kuli bamwi alimwi akubaa mulimo wakulanganya bambi banji kwiinda mbindakajisi. Lino basimukoboma basyoma ndime kuti ndibape cakulya, ibanji bayanda cakunywa alimwi banji bayanda zyakusama kakuli bamwi bayanda bamadokotela; alimwi umwi ulaboola kulindime akaano kajatikizya mbelele zyanjililwa baumpe naa ŋombe zyafwa akaambo kakunyikila naa kwaamba kuti kuli bulwazi bwabbuka kuŋombe. Aboobo ndibona . . . mbuli kuti lino ndilaa mapenzi manji kwiinda mukubaa zintu zinji kwiinda mbundakabede nindakajisi zintu zisyoonto.”
Ikaambo kambi ncobayandila lubono lunji bantu nkakuti balauninwa aceeco Jesu Kristo ncaakaita kuti “koongelezegwa kwabuvubi.” (Matayo 13:22) Balauninwa akaambo kakuti ibuvwubi obu mbobayandaula canguzu kunyina nobubaletela lukkomano olo ndobalangila kujana. Bayeeya kuti ncobaalilwa kucita alubono lusyoonto cilakonzya kucitwa alubono lunji. Aboobo balazumanana kuyanda zintu zinji.
Ikuyandisya Mali Takuleteli Lukkomano
Ikubikkila kapati maanu kulubono lwakwe kulakonzya kupa kuti muntu muvwubi atawoni ŋonzi zilaamaanu. Solomoni wakalemba kuti: “Iŋonzi zyasimilimo zilalweela nekuba kuti ulalya cinji na ciniini, pele kukutisya kwamuvubi takumuzumizyi koona.”—Mukambausi 5:12.
Ikuti naa kulibilika kwaindila kujatikizya mbwakonzya kusowekelwa lubono muntu, nzinji zijatikizyigwa kwiinda kubula buyo ŋonzi. Kapandulula muntu mukukutu, Solomoni wakalemba kuti: “Mazuba aakwe oonse nalya ngamumudima, ulityompedwe kapati, ulalipenzya mumoyo akunyema.” (Mukambausi 5:17, BT) Muciindi cakuti lubono lwakwe lumuletele lukkomano, ulya ‘cakutyompwa’ mbuli kuti ulaatongooka aalo mali ngabelesya kuula cakulya. Imizeezo iipengede boobu ilakonzya kupa kuti buumi bubije. Mpoonya kubija kwabuumi kulakonzya kuyungizya kulibilika kwamuntu mukukutu oyu nkaambo kumulesya kujana lumbi lubono.
Ambweni eci cimuyeezya ncaakalemba mwaapostolo Paulo ategwa: “Abo bayandisya kuvuba balawida mukutepaulwa amukuteegwa amuzisusi zibi zinji zyabufubafuba zibisizya buumi akubbizya bantu mukunyonyauka amukusweeka. Nkaambo kuyandisya lubono ngomuyanda wabubi boonse, eno nkaambo kakuluyandisya bamwi . . . zyabajaya insoni zinjizinji.” (1 Timoteo 6:9, 10) Mukuyandaula mali, ibantu balacenga, baleena, balabba, banjila milimo yamamvwunze alimwi nokuba kujaya. Icicitika ncakuti muntu ulapenga kumizeezo, kumubili alimwi akumuuya akaambo kakusola kujana akujatilila lubono. Sena eci cilimvwisya mbuli cintu ciletela lukkomano? Peepe!
Ikukkutila Azyeezyo Nzyotujisi
Solomoni wakalaa makani manji akwaamba kujatikizya kutaciindizya munzila njotulanga lubono. Wakalemba kuti: “Mbubonya mbwaakali acinswe kuciindi cakuzwa muzyalilo lyabanyina, ulapiluka mbuboobo. Taakwe cintu ncakonzya kutolelela camilimo yakwe yoonse njaakabeleka. Cintu cibotu ceelela muntu, ndibwene kuti nceeci: kulya akunywa akulibotezya mumilimo yakwe yoonse njaabeleka ansi ano mumazuba mace Leza ngaamwaabila, nkaambo ncecaabilo cakwe.”—Mukambausi 5:15, 18.
Aya majwi atondezya kuti lukkomano talubooli kwiinda mukusola kulundika lubono lwakuyootugwasya kuciindi cakumbele lyalo ambweni notutanooli baumi. Icibotu ncakuti tukkomane alimwi akukondwa akaambo kamitukuta yesu. Imwaapostolo Paulo wakakaamba kaambo kakozyanya mulugwalo lwakwe kuli Timoteo ategwa: “Takukwe ncotwakaleta ansi ano nociba ncotukonzya kutolelela nkuko, aboobo kufumbwa twanoojisi cakulya acakulivumba, nciconya eco mbubo ncinji.”—1 Timoteo 6:7, 8; amweezyanisye Luka 12:16-21.
Iciletela Lukkomano
Solomoni wakalijisi lubono lunji alimwi abusongo bwabunaleza. Pele lukkomano wakali kuluswaanganyaa busongo ikutali amali. Wakati: “Uli acoolwe kufumbwa muntu uujana busongo, ayooyo uuvuba bupambu, nkaambo kusambala kwabo nkubotu kwiinda kusambala kwansiliva ampindu yabo ilainda impindu yangolida. Bulayandika kwiinda mabwe aarubi aabalangala, azintu zyoonse nzyoyandisya tazyeelene abo. Boongozi buli mujanza lyabo lyalulyo, amujanza lyabo lyalumwensi muli buvubi abulemu. Inzila zyabo ninzila zibotezya, amigwagwa yabo yoonse njaluumuno. Musamu wabuumi kuliboonse babujana; bali acoolwe boonse babujatisya.”—Tusimpi 3:13-18.
Nkaambo nzi busongo ncobusumpukide kwiinda lubono? Solomoni wakalemba kuti: “Busongo bulatabilila mbubonya mbuli mali mbwaatabilila, aluzibo lulagwasya nkaambo busongo bulavuna buumi bwabaabo babujisi.” (Mukambausi 7:12) Nokuba kuti mali alakwabilila kusika aciimo cimwi akupa kuti mulaayo akonzye kuula zintu nzyayanda, ibusongo bulakonzya kukwabilila muntu kuti atatoli ntaamu iikonzya kunyonganya buumi bwakwe. Ibusongo bwini-bwini tabukwabilili buyo muntu kuti atafwi aciindi mpateelede, pele mbwaanga buyeemi akuyoowa Leza munzila iiluzi, buyoopa kuti ajane buumi butamani.
Ino nkaambo nzi busongo bwabunaleza ncobuletela lukkomano? Nkaambo kakuti lukkomano lwini-lwini lukonzya buyo kuzwa kuli Jehova Leza. Izintu zyakacitika zisinizya kuti lukkomano lwini-lwini lulakonzya buyo kujanwa kwiinda mukumvwida Sijulu Lyamajulu. Ilukkomano lukkalilila luyeemi aciimo cizuminidwe a Leza. (Matayo 5:3-10) Ikwiinda mukutobela zintu nzyotwiiya muciiyo ca Bbaibbele, tuyoojana “busongo buzwa kujulu.” (Jakobo 3:17) Buyootupa lukkomano lwalo lutakonzyi kujanwa kwiinda mulubono.
[Zifwanikiso izili apeeji 4, 5]
Mwami Solomoni wakalicizi cinga capa kuti muntu akkomane. Sena anywebo mulicizi?