Lusyomo lwa Banakristo Luyoosunkwa
“Teensi boonse abali alusyomo pe.”—2 BA-TESALONIKA 3:2.
1. Ino makani aakaindi atondezya buti kuti tabali boonse bajisi lusyomo lwakasimpe?
IKUZWA kaindi kwali baalumi, banakazi alimwi abana ibajisi lusyomo lwini-lwini. Eli bbala lyakuti “lwini-lwini” lileelela nkaambo tuulunzuma tuli mbotubede twabamwi batondezya lusyomo lwali mbuli kuti ndwamuguunkilwa, ikusyoma kakunyina akaambo keni-keni pe. Kanjikanji lusyomo luli boobu lwali kujatikizya baleza bakubeja naa bukombi buteendelani a Singuzuzyoonse Jehova alimwi a Jwi lyakwe liyubunudwe. Aboobo mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Teensi boonse abali alusyomo pe.”—2 Ba-Tesalonika 3:2.
2. Nkaambo nzi ncociyandikila kuti tululange-lange lusyomo lwesu?
2 Pele ikaambo ka Paulo katondezya kuti musyule kwakali bamwi bakajisi lusyomo lwini-lwini alimwi akuti asunu bamwi balilujisi. Ibunji bwabasikubala magazini eyi balayandisya kubaa lusyomo lwini-lwini iluli boobu alimwi akuluyungizya—ilusyomo lweendelanaa luzibo lwini-lwini lwakasimpe ka Leza. (Johane 18:37; Ba-Hebrayo 11:6) Sena ngamasimpe ayo kuli ndinywe? Nkokuti kulayandika kuti muzibe alimwi akulibambila kuti lusyomo lwanu luyoosunkwa. Nkaambo nzi ncokwaambilwa boobo?
3, 4. Nkaambo nzi ncotweelede kulanga kuli Jesu kujatikizya masunko aalusyomo?
3 Tweelede kuzumina kuti Jesu Kristo ngomuntu mupati mulusyomo lwesu. Inzya, Ibbaibbele limwaamba kuti Nguulomya lusyomo lwesu. Cili boobo akaambo kazintu nzyaakaamba akucita Jesu, ikapati mbuli mbwaakazuzikizya businsimi. Wakayumya waawo bantu mpobakonzya kuyaamika lusyomo lwabo lwini-lwini. (Ba-Hebrayo 12:2; Ciyubunuzyo 1:1, 2) Pele tucibala kuti Jesu “wakasunkwa mbubonya mbuli ndiswe, nekuboobo taakwe naakacita cibi.” (Ba-Hebrayo 4:15) Inzya lusyomo lwa Jesu lwakasunkwa. Muciindi cakututyompya naa kutulibilisya, eco ceelede kutukkazika moyo.
4 Ikwiinda mumasunko mapati ngaakapenga mane kusikila wafwa acisamu, Jesu “wakaiya kumvwa.” (Ba-Hebrayo 5:8) Wakasinizya kwaamba kuti bantu balakonzya kubaa lusyomo lwini-lwini nokuba kuti kuli masunko aakonzya kubasikila. Eci cilayandika kulangisya kapati ikuti twayeeya ncaakaamba Jesu kujatikizya basikumutobela ategwa: “Amuyeeye ijwi ndendakamwaambila kuti, Muzike tali mupati kwiinda simalelaakwe.” (Johane 15:20) Atwaambe kuti, ikujatikizya basikumutobela kuciindi cesu, Jesu wakasinsima kuti: “Nkabela muzoosulwa kumisyobo yoonse nkaambo kazina lyangu.”—Matayo 24:9.
5. Ino Magwalo atondezya buti kuti tuyoojana masunko?
5 Kumatalikilo amwaanda uno wamyaka, lubeteko lwakatalikila kuciinga ca Leza. Imagwalo akasinsima kuti: “Casika ciindi calubeteko, nkabela lulatalikila kuciinga ca-Leza. Pele na lwatalikila kulindiswe, ino balacitilwa buti abo batazumina ku-Makani aa-Leza? Na nciyumu akubaluleme kufutulwa, ino balaba buti basikasampusampu abasizibi.”—1 Petro 4:17, 18.
Ilusyomo Lwasunkwa—Nkaambo nzi?
6. Ino luyandikila nzi lusyomo lusunkidwe?
6 Munzila imwi, lusyomo lutasunkidwe taluboneki kuti luyandika buti alimwi bubotu bwandulo bulacaala kabutazibidwe pe. Mulakonzya kulukozyanisyaa cheki iitana tolwa kubbanga kuti kubwezegwe mali. Mulakonzya kutambula cheki akaambo kamulimo ngomwakacita, zintu nzyomwakatola naa kaili cipego buyo. Eyi cheki ilakonzya kuboneka kabotu, pele sena nimbotu ncobeni? Sena mali aalembedwe mpawo aleelede ncobeni? Mbubwena buyo, lusyomo lwesu talweelede kuba lwaatala-tala buyo naa lwakutondezya buyo pe. Ikutegwa lubonwe kuti ndusyomo luli kabotu alimwi lwini-lwini lweelede kusunkwa. Ikuti lusyomo lwesu lwasunkwa tulakonzya kujana kuti nduyumu alimwi lulaampindu. Alimwi musunko ulakonzya kututondezya mbazu moluyandika kusalazigwa lusyomo lwesu naa kuyumizigwa.
7, 8. Ino masunko aalusyomo lwesu azwa kuli?
7 Leza ulazumizya kuti tupenzyegwe alimwi amasunko aambi aalusyomo kuti atucitikile. Tubala kuti: “Na muntu watepaulwa, ataambi kuti, Ndatepaulwa kuli-Leza, nkaambo Leza tatepauliki kucibi, alimwi walo mwini tatepauli muntu pe.” (Jakobo 1:13) Nguni naa ncinzi ciletelezya masunko aatucitikila? Ngu Saatani anyika alimwi anyama yesu tobeni iitalondokede.
8 Tulakonzya kuzumina kuti Saatani ulaiyunga kapati nyika, ikuyeeya kwanjiyo alimwi anzila zyanjiyo. (1 Johane 5:19) Alimwi ambweni tulizi kuti ulatyungilila kuti Banakristo kabapenzyegwa. (Ciyubunuzyo 12:17) Pele sena tulasyoma akuti Saatani ulasola kutucenga kwiinda mukoongelezya mibili yesu, kunyomenezya meso esu azintu zyanyika kalangila kuti tulazumina akutyola mulawo wa Leza kutegwa atukake Jehova? Aino, nzila zya Saatani tazyeelede kutugambya pe nkaambo wakabelesya bucenjezu mbubonya naakali kusola kusunka Jesu.—Matayo 4:1-11.
9. Mbuti mbotunga twagwasigwa azikozyanyo zyalusyomo?
9 Kwiinda mu Jwi lyakwe alimwi ambungano ya Bunakristo, Jehova ulatupa zikozyanyo zibotu zyalusyomo nzyotunga twaiya. Paulo wakalailila kuti: “Amwiiye ndime, bakwesu, alimwi amulangisye abo beenda mbubonya mbuli ceezyanisyo ncimubona mulindiswe.” (Ba-Filipi 3:17) Mbwaakali umwi wababelesi ba Leza bananike bamumwaanda wamyaka wakusaanguna, Paulo wakasolola mukucita milimo yalusyomo nokuba kuti wakainda mumasunko mapati. Ikusika kumamanino aamwaanda wamyaka wa 20, tulijisi zikozyanyo zinji zyalusyomo. Imajwi aali kubbuku lya Ba-Hebrayo 13:7 acibeleka kapati asunu mbubwenya mbuli kuciindi naakaalemba Paulo ategwa: “Kamubayeeya basolozi banu abakamuletela makani aa-Leza. Kamuyeeya mbobakali kukala balo, elyo kamwiilizya lusyomo lwabo.”
10. Nzikozyanyo nzi zigaminina zyalusyomo nzyotujisi muziindi zyalino-lino?
10 Ayo malailile alabeleka ikapati kuti twalanga bukkale bwabananike basyeede. Tulakonzya kuyeeyesya cikozyanyo cabo akwiiya lusyomo lwabo. Lusyomo lwabo ndwinilwini lwalo lwakasalazigwa kwiinda mumasunko. Kabali basyoonto buyo muma 1870, ibunyina bwanyika yoonse bwa Bunakristo bwakayaambele. Akaambo kalusyomo lwabo bananike alimwi akuliyumya kwabo kuzwa ciindi eco, Bakamboni ba Jehova bainda kutuulunzuma tosanwe acisela balakambauka akuyiisya lino kujatikizya Bwami bwa Leza. Imbungano yasunu yabakombi bakasimpe basungweede nyika yoonse mbwiizulwa ncisinizyo cakuti lusyomo lwabo lulisunkidwe.—Tito 2:14.
Ilusyomo Lwasunkwa Kujatikizya 1914
11. Ino mwaka wa 1914 wakali mupati buti kuli C. T. Russell abeenzinyina?
11 Myaka iili mbwiibede kaitana talika nkondo yanyika yakusaanguna, bananike basyeede bakali kwaambilizya kuti 1914 uyooba mwaka mupati kapati mubusinsimi bwa Bbaibbele. Nokuba boobo, zimwi zintu nzyobakali kulangila bakazibindila alimwi ambobakali kulanga zyakali kunga zyacitika teekwakaluzi pe. Mucikozyanyo C. T. Russell, mweendelezi wakusaanguna wa Watch Tower Society abeenzinyina bakabona kuti kukambauka kupati kwakali kuyandika. Bakali kubala kuti: “Makani Mabotu aabwami bwa Leza ayookambaukwa munyika yoonse, kuti bukabe bumboni kumisyobo yoonse. Ndendilyo mamanino aaciindi nayoosika.” (Mateyo 24:14, BT) Nokuba boobo, ino kakamu kasyoonto boobo kakali kunga kaucita buti mulimo oyo?
12. Ino umwi wabeenzinyina ba Russell wakatola ntaamu nzi naakamvwa kasimpe kamu Bbaibbele?
12 Amubone mbucakamujatikizya eci A. H. Macmillan, imweenzinyinaa Russell. Katanakkwanya myaka iili 20, ooyu Macmillan iwakazyalilwa ku Canada, wakaula bbuku lya Russell litegwa The Plan of the Ages (1886). (Alimwi eli bbuku lilaitwaa kuti The Divine Plan of the Ages, lyakaba Volyumu yakusaanguna kubbuku limwaidwe kapati lya Studies in the Scriptures. Ivolyumu yabili yabbuku eli litegwa, The Time Is at Hand [1889], lyakali kwaamba mwaka wa 1914 kuti ngamamanino aa “ciindi cabamasi.” [Luka 21:24]) Ngaonya masiku ayo Macmillan naakatalika kubala wakayeeya ategwa: “Aya alimvwisya mbuli kuti masimpe!” Icilimo mumwaka wa 1900, wakaswaanganaa Russell kumuswaangano mupati wa Basikwiiya Bbaibbele, mbubakali kwiitwa kaindi Bakamboni ba Jehova. Ikaindi kaniini, Macmillan wakabbapatizigwa elyo wakatalika kubelekaa Mukwesu Russell kumaopesi mapati aa Sosaiti ku New York.
13. Ndipenzi nzi Macmillan abeenzinyina ndyobakabona kumakani aakuzuzikizigwa kwa Matayo 24:14?
13 Kweelanaa nzyobakabala mu Bbaibbele, abo Banakristo bananike bakali kwaamba mwaka wa 1914 kuti mwaka mupati mumakanze aa Leza. Pele Macmillan abamwi-bamwi bakali kulibuzya naa ikukambauka kumasi oonse ikwakasinsimwa kuli Matayo 24:14 kuyookonzyeka kucitwa muciindi cisyoonto cakasyeede. Mpoonya wakazyooamba kuti: “Ndilayeeya kubandika a Mukwesu Russell ciindi aciindi alimwi wakali kwaamba kuti, ‘Mukwesu, mumwenya mu New York muno tulijisi bama Juda banji kwiinda bali mu Jerusalemu. Tulijisi bana Ireland banji kwiinda bali mu Dublini. Alimwi tulijisi bana Italy banji kwiinda bali mu Roma. Eelyo kuti twabasilikila kuno, nkokuti twasikila nyika yoonse amulumbe.’ Pele eco tiicakatukkazika myoyo pe. Aboobo cipekupeku ca ‘Photo-Drama’ cakayeeyegwa.”
14. Kautanasika mwaka wa 1914, mulimo nzi mupati wakacitwa?
14 Elo cakaba cintu ceenzu kaka “Photo-Drama of Creation”! Yakajisi bbasikopo alimwi amasilaidi aazekaudwe amaanza antoomwe amakani aa Bbaibbele alimwi anyimbo zyaamaleekkodi. Mu 1913, iba Watch Tower bakaamba boobu kujatikizya muswaangano wakali ku Arkansas mu U.S.A.: “Cakazuminizigwa caantoomwe kuti iciindi lino casika cakubelesya cipekupeku ikuyiisya kasimpe kamu Bbaibbele. . . . [Russell] wakapandulula kuti wakali kubelekela makanze ngaonya aya kwamyaka yotatwe elyo wakalijisi myaanda-myaanda yazifwanikiso zitaliboteli izimanide kale, zyalo icakutadooneka iziyookwelelezya makamu-makamu aabantu akwaambilizya Makani Mabotu akugwasya buleya kubaa lusyomo muli Leza alimwi.”
15. Nimpindu zili buti zyakajanika akaambo ka “Photo-Drama”?
15 “Photo-Drama” yakacita mbubwenya obo noyakatondezyegwa lwakusaanguna mu January 1914. Imalipooti aaya aatobela akazwa mu Ngazi Yamulindizi yamu 1914:
April 1: “Imweendelezi umwi wacikombelo naakamana kulangilila zibeela zyobile wakati, ‘Ndabona buyo cisela ca PHOTO-DRAMA OF CREATION, pele ndayiya kale zinji kuzwa kuli njiyo kujatikizya Bbaibbele kwiinda nzyondakayiya mumyaka yotatwe kucikolo calwiiyo lwa Bbaibbele.’ Imu Juda naakamana kwiilangilila wakati, ‘Ndilajokela kandili mu Juda uuli kabotu kwiinda nondanjila.’ Bapaizi ba Katolika bali mbubabede antoomwe abamasiite bailangilila DRAMA eyi elyo batondezya kwiiyandisya kapati. . . . Izibeela zili kkumi azibili zya DRAMA nzyezimanide kale . . . Nokuba boobo twabelekela kale mumadolopo aali makumi otatwe mulimwi . . . Ibantu bainda ku 35,000 mbabailangilila abuzuba, kuswiilila, kulombozya, kuyeeya elyo balalongezyegwa.”
June 15: “Ezi zifwanikiso zyandipa kusungwaala kapati kumwaya Kasimpe alimwi zyayungizya luyando ndondijisi kuli Taata Wakujulu alimwi aku Mupati wesu Jesu. Lyoonse ndipailila kulongezya kwa Leza a PHOTO-DRAMA OF CREATION eyi alimwi akuli baabo boonse batola lubazu mukuyitondezya . . . Ndili mubelesi wanu Mulinguwe, F. W. KNOCHE.—Iowa.”
July 15: “Tulikkomene ikubona bubotu mbuzyasiya zifwanikiso mudolopo muno, alimwi twasyomezyegwa kuti ibumboni obu kunyika bulabelesyegwa akuyobolola bantu banji ibalitondezya kuti ningale zyasalwa a Mwami mwini. Tulibazi basikwiiya Bbaibbele banji balo lino ibayanzanaa Ciinga kuno akaambo kamulimo wa Photo-Drama. . . . Imucizyaanu mu Mwami, EMMA L. BRICKER.”
November 15: “Tuli masimpe kuti mulakkomana kumvwa bumboni bunji ibupengwa kwiinda mu PHOTO-DRAMA OF CREATION ku Ŋanda Iisobaninwa ya London, Kingsway. Ijanza lya Mwami lisololela lyalitondezya munzila yoonse cakuti bakwesu balikkomene kapati . . . Ibaswiilizi besu bakali bantu bamisyobo yoonse; alimwi twakabona basololi bacikombelo banji bakajanika. Umwi musololi wacikombelo . . . wakalomba matiketi kutegwa walo amukaintu wakwe baboole kuzikulangilila alimwi. Imusololi wa Church of England wailangilila DRAMA kwaziindi zinji alimwi . . . waleta beenzinyina banji kuti bazikulibonene. Bamabbishopo bobile abalo bakaliko alimwi abamwi bantu banji balupati-pati.”
December 1: “Imebo amukaintu wangu tulamulumba Taata Wakujulu akaambo kazilongezyo zitalivwululi zyaboola kwiinda mukubeleka kwanu. IPHOTO-DRAMA yanu mbotu njoyakapa kuti tubone akukatambula Kasimpe . . . Tulaajisi mavolyumu aanu aali cisambomwi aa STUDIES IN THE SCRIPTURES. Alatugwasya kapati.”
Intaamu Yakali Kutolwa Akaambo Kamasunko Kuciindi Eco
16. Nkaambo nzi mwaka wa 1914 ncowakaletela musunko walusyomo?
16 Ino bakacita buti aba Banakristo beni-beni alimwi balyaabide ciindi bulangizi bwabo bwakubaa antoomwe a Mwami mu 1914 nobwatakacitika? Abo bananike bakacinjila ciindi camasunko cilibumbi. Ngazi Yamulindizi ya November 1, 1914, yakaambilizya kuti: “Atuyeeye kuti tuli muciindi cakusunkwa.” Kujatikizya makani aaya, ibbuku lya Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom (1993) lyaamba kuti: “Imyaka kuzwa mu 1914 kusika mu 1918 masimpe yakajanika kuti cakali ‘ciindi cakusunkwa’ kuli Basikwiiya Bbaibbele.” Sena bakaleelede kuzumizya lusyomo lwabo kuti lusalazigwe alimwi akuyeeya kwabo kuti kucincigwe kutegwa bakabeleke mulimo mupati wakali kumbele?
17. Ino basyeede basyomeka bakatola ntaamo nzi nobakabona kuti bacaala anyika nowakainda mwaka wa 1914?
17 Ngazi Yamulindizi ya September 1, 1916, yakaamba kuti: “Twakali kweezyeezya kuti mulimo Wabutebuzi wakubungika Cikombelo [ibananike] wakali kukonzya kumanizigwa kaatanasika mamanino aa Ziindi Zyabamasi; pele kunyina cakaambwa boobo mu Bbaibbele. . . . Sena tuluuside kuti mulimo Wabutebuzi wazumanana? . . . Ciimo cesu lino nobakwesu, ceelede kuba ceeco cakulumba kapati kuli Leza, ikuyungizya luzibo lwesu lwa Kasimpe kabotu mwalo Mwaatupa coolwe cakubona alimwi akuzibilwa mpawo akuyungizya busungu ikugwasya kuzibya Kasimpe kuli bamwi.” Ilusyomo lwabo lwakasunkwa pesi bakanjila mumusunko oyo akuzwidilila. Pele swebo to Banakristo tweelede kuziba kuti masunko aalusyomo manji alimwi alaandeene-andeene.
18, 19. Masunko nzi amwi aakazyootobela kubantu ba Leza mbucakaindila-indila buyo ciindi calufwu lwa Mukwesu Russell?
18 Mucikozyanyo, aumbi musunko wakasikila bananike nokwakainda ciindi cisyoonto kuzwa ciindi Mukwesu Charles T. Russell naakafwa. Oyo wakali musunko walusyomo lwabo. Nguni wakali “muzike musyomesi” wakuli Matayo 24:45? Bamwi bakali kuyeeya kuti Mukwesu Russell nguwenya elyo bakali kukaka kubelekela antoomwe abubambe bupya bwambunga. Ikuti naa ngowakali muzike, ino bakwesu bakeelede kucita nzi mbwaanga lino wafwa? Sena bakeelede kutobela muntu mupya wakasalwa naa cakali ciindi lino cakuziba kuti Jehova taakali kubelesya muntu omwe luzutu pele wakali kubelesya nkamu yoonse ya Banakristo kuti ncibelesyo naa ciinga camuzike?
19 Ikusunkwa kuyungizidwe kwakabasikila Banakristo bakasimpe mu 1918 ciindi beendelezi banyika kabakulwaizigwa abasololi bazikombelo zya Kristendomu ‘nobakabelesya mulawo ikupenzya’ mbunga ya Jehova. (Intembauzyo 94:20) Ikupenzyegwa kutaambiki kwa Basikwiiya Bbaibbele kwakatalikila ku North America alimwi amu Europe. Oku kukazyigwa kwakatyungililwa abasololi bazikombelo kwakasika mpokukatazya mu May 7, 1918, ciindi mfwulumende yaku United States of America noyakapa mapepa aalailila kuti ajatwe J. F. Rutherford alimwi abamwi-bamwi banji balongwe bakwe kubikkilizya a A. H. Macmillan. Bakabejelezyegwa kusola kwaatula mfwulumende alimwi beendelezi teebakaswiilila bupanduluzi bwabo bwakuti tabajisi mulandu.
20, 21. Kweelana abwakasinsimwa kuli Malaki 3:1-3, mulimo nzi wakali kucitwa akati kabananike?
20 Nokuba kuti tiiwakazibidwe kapati kuciindi eco, mulimo wakusalazya wakali kucitika mbuli mboupanduludwe kuli Malaki 3:1-3 ategwa: “Nguni uuti konzye buzuba bwakusika kwakwe? Nguni uuti ime nji naazooboneka? Nkaambo [mutumwa wacizuminano] uli mbuli mulilo wamufuzi, ambuli insipa yasikusanzya. Uyookala mbuli mufuzi uusalazya insiliva. Uyoosalazya bana ba-Levi, akubabotya mbuli mbwiibotesegwa ingolida ansiliva, kuti baletele Jehova cituuzyo camubululami.”
21 Inkondo Yanyika Yakusaanguna noyakalaafwaafwi kumana Basikwiiya Bbaibbele bamwi bakanjila umbi musunko walusyomo—naa bakeelede kubambilila ciimo cabo cakutatola lubazu mumilimo yabusilumamba yanyika. (Johane 17:16; 18:36) Bamwi teebakacita obo. Aboobo mu 1918, Jehova wakatuma “mutumwa wa cizuminano,” Kristo Jesu kububambe Bwakwe bwatempele lyakumuuya ikuya kusalazya kakamu kasyoonto kabakombi Bakwe kuzwa kubusofwaazi bwanyika. Aabo bakalyaabide ikutondezya lusyomo lwakasimpe bakayiya kuzwa kuliceeci akuyakumbele cabusungu ikuzumanana kukambauka.
22. Kujatikizya masunko aalusyomo, ncinzi cisyeede kulanga-langa?
22 Ezi nzyotwalanga-langa tazili zyakwaaninwa buyo pe. Ziliswaangene kapati aciimo cakumuuya ciliko lino mumbungano ya Jehova yanyika yoonse mbwiizulwa. Pele mucibalo citobela atulange masunko amwi aalusyomo alo aanjilwaa bantu ba Leza sunu akubona mbotunga twazwidilila mulingayo.
Sena Mulayeeya?
◻ Nkaambo nzi bantu ba Jehova ncobeelede kulangila kuti lusyomo lwabo luyoosunkwa?
◻ Nkusoleka kuli buti kwakacitwa ikumwaya mulumbe wa Leza kauyanda kusika mwaka wa 1914?
◻ Ino “Photo-Drama” cakali cinzi, alimwi nimpindu nzi zyakajanika?
◻ Ino zintu zyakacitika mu 1914-18 zyakabeleka buti mbuli musunko kubananike?
[Cifwanikiso icili apeeji 12]
Kumamanino aamwaanda wamyaka ibantu mumanyika manji bakali kwiiya Bbaibbele kubelesya mabbuku aa “Millennial Dawn”, alo kumbele aakazyooitwa kuti “Studies in the Scriptures”
[Cifwanikiso icili apeeji 13]
Ilugwalo kuzwa kuli C. T. Russell ilujisi majwi aamatalikilo aakulekkooda mwalo mwaakati: “Photo-Drama of Creation yaletwa aba IBSA—International Bible Students Association. Imakanze aanjiyo ngakupa malailile kubuleya kujatikizya makani aabukombi asayaansi alimwi akwiiminina Bbaibbele”
[Cifwanikiso icili apeeji 15]
Demetrius Papageorge wakeenda kuyaabutondezya Photo-Drama of Creation.” Kumbele wakazyooangwa nkaambo taakali kutola lubazu mumakani aanyika akaambo ka Bunakristo bwakwe