Amukucenjelele Kubula Lusyomo
“Nobakwesu, amulangisisye kuti kutabi uujisi moyo mubi uutasyomi kuti amuzandule kuzwa kuli Leza muumi.”—BAHIBULU 3:12, BT.
1. Ino majwi ngaakalemba Paulo ku Banakristo bana Hebrayo atupa muzeezo nzi uuyoosya?
OOYO muzeezo wakuti bantu bakali balongwe ba Jehova balakonzya kubaa “moyo mubi” uunga ‘wabazandula kuli Leza muumi’—ulayoosya! Aaya majwi ngakucenjezya! Mwaaposotolo Paulo tanaakaalembela bantu batasyomi majwi aya, ngabantu bakalyaabide kuli Jehova akaambo kalusyomo ndobakajisi mucinunuzyo ca Jesu Kristo.
2. Mibuzyo nzi njotweelede kulanga-langa?
2 Mbuti muntu uuli mucoolwe cili boobu mbwanga wabaa “moyo mubi uutasyomi”? Ncobeni, mbuti muntu wakalabide luyando lwa Leza aluse lwakwe mbwanga wamuzandukila acaali? Sena eci inga catucitikila andiswe na? Aaya makani aakuyeeyesya, elyo tuyandika kubona kaambo ncokuli kucenjezya oku.—1 Ba-Korinto 10:11.
Nkaambo nzi Lulayo olu Ncolwakapegwa?
3. Amupandulule bukkale bwakayumya buumi bwa Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna bamu Jerusalemu alimwi amumbali-mbali.
3 Kulibonya kuti Paulo wakali kulembela Banakristo ba Hebrayo ibakali mu Judaya mu 61 C.E. Haabupampu wamakani aajatikizya zyansiku wakaamba kuti eci cakali ciindi “muntu uululeme naatakali muluumuno naa lukwabililo, mube mumunzi wa Jerusalemu, nokuba kuli koonse mucooko coonse.” Cakali ciindi camanyongwe, cabulwani akaambo kabudyaaminizi bwabasikalumamba ba Roma bakaliko alimwi abama Juda bakalisungula Kulwanina Lwaanguluko kubana Roma kubikkilizya amilimo yababbi bakanjilila muciindi eci camanyongwe. Zyoonse ezi zyakayumya buumi bwa Banakristo ibakali kusola kapati kutajatikizigwa azintu ezi. (1 Timoteo 2:1, 2) Atwaambe, bamwi bakali kubabona kuti mbantu batayandi bantunyina naa bakanza kubukila mfwulumende akaambo kakutatola lubazu mumakani aacisi. Kanjikanji Banakristo teebakali kulanganizigwa kabotu pe alimwi bakali kujaigwa.—Ba-Hebrayo 10:32-34.
4. Mapenzi aali buti aabukombi aakajisi Banakristo bana Hebrayo?
4 Abalo Banakristo bana Hebrayo bakali mumapenzi aabukombi. Ibusungu bwabasikwiiya ba Jesu alimwi akuvwula kwambungano zya Bunakristo ikwakaba cakufwambaana akaambo kambabo zyakapa kuti bama Juda babe abukali alimwi amunyono—ikapati basololi babo bazikombelo. Bakali kucita mbuli mbobayanda ikukatazya akupenzya basikutobela Jesu Kristo.a (Inc. 6:8-14; 21:27-30; 23:12, 13; 24:1-9) Nokuba kuti Banakristo bamwi kunyina nobakapenzyegwa buya cakugaminina, bakali kusampaulwa alimwi akufwubaazigwaa bama Juda. Ibunakristo bwakali kunyasyigwa kuti mbukombi bupya ibwakanyina bubotu bwabukombi bwaba Juda, ibwakanyina tempele, bwakanyina bupaizi, bwakanyina mapobwe, bwakanyina zipaizyo azimwi-zimwi. Naba musololi wabo Jesu wakajaigwa ategwa ngusimilandu. Ikutegwa batobele bukombi bwabo, Ibanakristo bakeelede kubaa lusyomo, busicamba alimwi akuliyumya.
5. Nkaambo nzi ncocakali kuyandikila kuti Banakristo bamu Judaya bazumanane kupakamana munzila yakumuuya?
5 Kunze lyaboobo, Ibanakristo bana Hebrayo mu Judaya bakali kupona kuciindi cibyaabi mubukkale bwacisi eco. Ibunji bwazintu nzyaakabaambila Mwami wabo Jesu Kristo kuti ziyootondezya mamanino aabweende bwazintu bwaba Juda zyakali citikide kale. Imamanino tanaakali kule pe. Ikutegwa bafwutuke, Banakristo bakali kuyandika kuzumanana kupakamana munzila yakumuuya alimwi kabalibambilide ‘kulobokela kuzilundu.’ (Matayo 24:6, 15, 16) Sena bakalijisi lusyomo alimwi anguzu munzila yakumuuya izyakali kuyandika kuti batole ntaamu cakufwambaana mbubwenya mbuli mbwaakalailide Jesu? Bakali kudooneka.
6. Ncinzi ncobakali kuyandika kufwambaana Banakristo bamu Judaya?
6 Mumyaka iili kkumi yamamanino kabutananyonyoonwa bweende bwazintu boonse ibwaba Juda, cakutadooneka Ibanakristo bana Hebrayo bakalaa mapenzi kuzwa mukati kambungano alimwi aanze. Bakali kuyandika kukulwaizigwa. Pele bakali kuyandika lulayo abusolozi ibwakubagwasya kubona kuti nzila njobakasala yakaliluzi alimwi akuti teebakapenga akuliyumya cabuyo. Mucoolwe Paulo wakaboola kuzyoobagwasya.
7. Nkaambo nzi ncotweelede kuzibikkila maanu ezyo Paulo nzyaakalembela Banakristo bana Hebrayo?
7 Tweelede kuzibikkila kapati maanu izintu Paulo nzyaakalembela Banakristo bana Hebrayo. Nkaambo nzi? Nkaambo tupona muciindi cikozyenye acabo. Kuli mapenzi aatusikila buzuba abuzuba kuzwa kunyika yeendelezyegwaa Saatani. (1 Johane 5:19) Izizuzikizigwa lino mbusinsimi bwa Jesu alimwi abwabaapostolo kujatikizya mazuba aamamanino alimwi “amamanino aaciindi.” (Matayo 24:3-14; 2 Timoteo 3:1-5; 2 Petro 3:3, 4; Ciyubunuzyo 6:1-8) Kunze lyaboobo, tweelede kuzumanana kupakamana munzila yakumuuya kutegwa “[t]ukakonzye kuyokoka kuzintu zyoonse ezi iziyoocitika.”—Luka 21:36.
Imupati Kwiinda Musa
8. Ncinzi Paulo ncaakali kukulwaizya Banakristonyina kuti bacite ciindi naakaamba majwi aalembedwe ku Ba-Hebrayo 3:1?
8 Paulo, kaamba kaambo kayandika kapati wakalemba kuti: “Kamuyeeya Jesu Apostolo a-Mupaizi Mupati waluzumino lwesu.” (Ba-Hebrayo 3:1) ‘Ikuyeeya’ caamba “kubona kabotu-kabotu . . . ., kuteelelesya, kulangisisya.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Aboobo Paulo wakali kukulwaizya basyominyina kuti basolekesye kuziba bwini kujatikizya mulimo ngwaakabeleka Jesu mulusyomo lwabo alufwutuko. Ikucita boobu kwakali kukonzya kuyumya makanze abo aakwiima nji mulusyomo. Ino ono Jesu wakalaa mulimo nzi, alimwi nkaambo nzi ncotweelede ‘kumuyeeya’?
9. Ino nkaambo nzi Paulo ncaakaamba Jesu kuti ngu “Apostolo” alimwi akuti “Mupaizi Mupati”?
9 Paulo wakabelesya bbala lyakuti “Apostolo” alimwi alyakuti “Mupaizi Mupati” ikwaamba Jesu. ‘Imwaapostolo’ muntu uutumwa, aboobo mukaambo aka caamba nzila njabelesya Leza yakubandikaa bantu. Ibantu balakonzya kubandikaa Leza kwiinda ‘mumupaizi mupati.’ Izipego ezi zyobile zilayandika kapati mubukombi bwakasimpe alimwi uuzijisi zyoonse zyobile ngu Jesu. Nguwakatumwa kuzwa kujulu ikuti azikuyiisye kasimpe kubantu kujatikizya Leza. (Johane 1:18; 3:16; 14:6) Alimwi Jesu nguubikkidwe sunu kuti ngo Mupaizi Mupati mububambe bwatempele lyakumuuya lya Jehova ikutegwa tulekelelwe zibi. (Ba-Hebrayo 4:14, 15; 1 Johane 2:1, 2) Ikuti naa twaziziba ncobeni zilongezyo nzyotunga twajana kwiinda muli Jesu tuyooyuma-yuma akubaa makanze aakuzumanana mukasimpe.
10. (a) Mbuti Paulo mbwaakagwasya Banakristo bana Hebrayo ikubona kusumpuka kwa Bunakristo kubukombi bwaba Juda? (b) Nkasimpe nzi kazibidwe nkaakaamba Paulo ikutegwa ayumye kaambo kakwe?
10 Ikutegwa akankaizye mpindu zyalusyomo lwa Bunakristo, Paulo wakakozyanisya Jesu a Musa walo bama Juda ngobakali kulanga kuti ngomusinsimi mupati akati kabamawisi. Ikuti nobakazumina camoyo omwe Banakristo bana Hebrayo ikuti Jesu mupati kwiinda Musa, nobatakali kudooneka pe kujatikizya mbobusumpukide Bunakristo abukombi bwaba Juda. Nokuba kuti Musa wakali kweelela kupegwa “ŋanda” ya Leza—icisi naa mbungano ya Israyeli—imwaapostolo Paulo wakaamba kuti wakali mulanda naa mubelesi buyo uusyomeka. (Myeelwe 12:7) Pele Jesu wakali Mwana, imwami waŋanda. (1 Ba-Korinto 11:3; Ba-Hebrayo 3:2, 3, 5) Ikutegwa ayumye kaambo kakwe, Paulo wakaamba kaambo kazibidwe ategwa: “Anu maanda oonse alijisi bakaayaka, pele Leza walo ngowakayaka zintu zyoonse.” (Ba-Hebrayo 3:4) Kunyina uunga wakazya kuti Leza tali ngomupati kuli boonse, kayi ngo Muyaki naa Mulengi wazintu zyoonse. Aboobo mbwaanga Jesu wakali mubelesinyinaa Leza, nkokuti weelede kuti kali mupati kwiinda zilenge zyoonse, kubikkilizyaa Musa.—Tusimpi 8:30; Ba-Kolose 1:15-17.
11, 12. Ncinzi caakabakulwaizya Banakristo bana Hebrayo kujatisya “akuya kumamanino,” alimwi inga twalutobela buti lulayo lwakwe?
11 Masimpe Ibanakristo bana Hebrayo bakali muciimo cibotu kapati. Paulo wakabayeekezya kuti ‘bakaitwa kuti babe abuumi bwakujulu,’ icoolwe cakeelede kuyandisigwa kapati kwiinda cintu cili coonse cakali mubweende bwaba Juda. (Ba-Hebrayo 3:1) Aya majwi aa Paulo ayelede kuti akakulwaizya Banakristo bananike kwaamba kuti balumbe akaambo kakuti bakali mumulongo wacikono cipya muciindi cakulimvwa kuusa ikuti bakasiya zintu nzyobakeelede kukona izyaba Juda. (Ba-Filipi 3:8) Paulo naakali kubakulwaizya kujatisya coolwe cabo akuti batanoocilangi kuti ncabuyo wakaamba kuti: “Walo Kristo ulisyomekede mbuli Mwana muzyale muŋanda ya-Leza. Ndiswe ŋanda eyo ya-Leza kuti twajatisya, akuya kumamanino, kulitakata kwesu akulindila kwesu nkotulumbaizya.”—Ba-Hebrayo 3:6.
12 Ee, ikutegwa bafwutuke mamanino aabweende bwazintu bwaba Juda alo aakali afwaafwi, Ibanakristo bana Hebrayo bakeelede kujatisya mubulangizi bwabo mbobapedwe aa Leza “akuya kumamanino.” Aswebo tweelede kucita mbubonya sunu ikuti katuyanda kufwutuka mamanino aabweende obu. (Matayo 24:13) Tatweelede kulekela kulibilika, kulengaana kwabantu naa kutalondoka kwesu kuti zitunyonganizile lusyomo lwesu muzisyomezyo zya Leza. (Luka 21:16-19) Ikutegwa tubone mbotunga twaliyumya, atulange majwi aambi aa Paulo.
“Mutanooyumya Myoyo Yanu”
13. Nkucenjezya nzi nkwaakapa Paulo, alimwi wakalibelesya buti bbuku lya Intembauzyo 95?
13 Naakamana kulanga-langa ciimo eci cibotu ca Banakristo bana Hebrayo, Paulo wakacenjezya ategwa: “Mbubonya mbwaamba Muuya Uusalala kuti, kuti mwalimvwa ijwi lyakwe sunu, buno buzuba, mutanooyumya myoyo yanu, mbuli muciindi cakusumunwa, mubuzuba bwakusunkwa munkanda.” (Ba-Hebrayo 3:7, 8) Paulo wakali kuzubulula kuzwa ku Intembauzyo ya 95, aboobo wakali kukonzya kwaamba kuti “mbwaamba Muuya Uusalala.”b (Intembauzyo 95:7, 8; Kulonga 17:1-7) Imagwalo akazwa kuli Leza kwiinda mumuuya uusalala.—2 Timoteo 3:16.
14. Ino bana Israyeli bakacita buti kweelanaa zintu nzyaakabacitila Jehova, alimwi nkaambo nzi?
14 Ibana Israyeli nobakaangululwa kuzwa kubuzike mu Egepita bakabaa coolwe cakunjila mucilongwe cacizuminano a Jehova. (Kulonga 19:4, 5; 24:7, 8) Pele muciindi cakulumba zintu nzyaakabacitila Leza, kakutanainda aciindi bakamuzangila. (Myeelwe 13:25–14:10) Ino kayi cakaba buti obo? Wakakaamba kaambo Paulo ategwa: ikuyumya myoyo yabo. Pele ino mbuti mboinga yayuma myoyo iitobela Jwi lya Leza? Alimwi ncinzi ncotweelede kucita ikukwabilila kuti citacitiki eci?
15. (a) Ino ‘ijwi lya Leza’ lyakamvwugwa buti musyule alimwi asunu? (b) Mibuzyo nzi njotweelede kulibuzya kujatikizya ‘jwi lya Leza’?
15 Paulo wakatalika kucenjezya kwakwe kwiinda mukubelesya kaambo kakuti, “Kuti mwalimvwa ijwi lyakwe.” Leza wakali kwaambaula kubantu bakwe kwiinda muli Musa abasinsimi bambi. Mpoonya Jehova wakaambaula kuli mbabo kwiinda mu Mwanaakwe, Jesu Kristo. (Ba-Hebrayo 1:1, 2) Sunu tulijisi Jwi lyakazwa kuli Leza lyoonse mbolibede, Ibbaibbele Lisalala. Alimwi tulijisi “muzike musyomesi uucenjede” iwakabikkwaa Jesu kuti kapa ‘zilyo zyakumuuya kuciindi ceelede.’ (Matayo 24:45-47) Aboobo Leza ucaambaula. Pele sena tulamvwa? Mucikozyanyo, tutola ntaamu nzi kululayo lujatikizya nsamino akulibamba naa kusala kwesu kujatikizya kulikondelezya anyimbo? Sena ‘tulamvwa,’ nkokwaamba kuti sena tulabikkila maanu akutobela ceeco ncotwamvwa? Ikuti katulaa cilengwa cakulomba kujatilwa akaambo kamicito yesu naa ikukazya lulayo tulisiyaa tuba kuntenda yakuyumya myoyo yesu.
16. Ninzila nzi yomwe iinga yapa kuti myoyo yesu iyume?
16 Alimwi myoyo yesu ilakonzya kuyuma ikuti naa twatolwaala kucita ceeco ncotukonzya alimwi ncotweelede kucita. (Jakobo 4:17) Nokuba kuti Jehova wakabacitila zintu zinji bana Israyeli, bakaalilwa kumusyoma, bakazangila Musa, bakasala kusyoma zintu zibi zyakaluulwa kujatikizya Kanana alimwi bakakaka kunjila mu Nyika Yakasyomezyedwe. (Myeelwe 14:1-4) Aboobo Jehova wakalailila kuti bayootola myaka iili 40 munkanda—cakali ciindi cilamfwu cakuti abo bakanyina lusyomo bamuzyalani elyo bakali kuyoomana kufwa. Leza naakasululwa akaambo kambabo wakati: “Lyoonse mbasweesi mumyoyo yabo, pele tabakwe nobakaziba nzila zyangu. Ncendakakonka mukunyema kwangu, kuti, tabakooyoonjila mukulyookezya kwangu pe.” (Ba-Hebrayo 3:9-11) Sena twacibona ncotunga twayiya mumakani aya?
Ncotunga Twayiya
17. Nokuba kuti bana Israyeli bakalibonena milimo ya Jehova yanguzu alimwi akuteelela kwaambilizya kwakwe, nkaambo nzi ncobakanyina lusyomo?
17 Izyalani lyabana Israyeli bakazwa mu Egepita bakalimvwida kwaambilizya kwa Jehova alimwi bakalibonena milimo yakwe iigambya. Nokuba boobo bakanyina lusyomo lwakuti Leza wakali kukonzya kubasololela kabotu-kabotu kunjila Munyika Yakasyomezyedwe. Nkaambo nzi? Jehova wakaamba kuti, “tabakwe nobakaziba nzila zyangu.” Bakalizizi nzyaakaambide akucita Jehova pele teebakali kusyoma pe kuti ulakonzya kubalanganya. Bakajisi bubi kapati azintu nzyobakali kuyandika elyo teebakajisi ciindi cakuyeeya nzila alimwi amakanze aa Leza. Ee, bakanyina lusyomo mucisyomezyo cakwe.
18. Ikweelanaa Paulo, mucito wamusyobo nzi uyoopa kuti muntu abe ‘amoyo mubi uutasyomi’?
18 Aya majwi aatobela aakalembelwa bana Hebrayo acibeleka akulindiswe sunu: “Nobakwesu, amulangisisye kuti kutabi uujisi moyo mubi uutasyomi kuti amuzandule kuzwa kuli Leza muumi.” (Bahibulu 3:12, BT) Paulo wakacipozya buya cileta penzi eli kwiinda mukwaamba kuti “moyo mubi uutasyomi” uletelezyegwaa ‘kuzanduka kuzwa kuli Leza muumi.’ Kumatalikilo aalugwalo olu, wakaamba makani aajatikizya ‘kwiinkila’ akaambo kakutabikkila maanu. (Ba-Hebrayo 2:1) Nokuba boobo, ibbala lya Cigiliki lyakasandululwa kuti ‘kwiinkila’ lyaamba “kusosoloka” alimwi lilaamboliswaangane “aluleyo.” Lyaamba kukaka caali, ikujoka cifwuteesule alimwi akuzwa calunyansyo.
19. Ino kwaalilwa kuteelela lulayo inga kwaleta buti mamanino mabyaabi? Amupe cikozyanyo.
19 Aboobo ciiyo ncakuti, ikuti naa twabaa cilengwa ‘cakutamvwa ijwi lyakwe,’ ikusulaika lulayo luzwa kuli Jehova kwiinda mu Jwi lyakwe alimwi akwiinda muciinga camuzike musyomesi, inga talilampi pe myoyo yesu kaitanayuma nta mbuli bbwe. Mucikozyanyo, ibantu batakwetene balakonzya bazibilana kapati akusikanaa mubili. Ino kuti naa batabikkila maanu kumakani aya? Sena eco inga cabakwabilila kuti batakainduluki alimwi kucita boobo naa sena inga capa kuti cibaubaubile kwiinduluka? Munzila njiyonya, iciinga camuzike nocitupa lulayo kujatikizya kusala nyimbo nzyotuswiilila alimwi akulikondelezya azimwi-zimwi, sena tulalutambula akululamika awo aayandika? Paulo wakatukulwaizya kuti ‘tutaleki kulibunga-bunga.’ (Ba-Hebrayo 10:24, 25) Nokuba kuti lulayo luli boobu lulapegwa bamwi tabaibikkili maanu miswaangano ya Bunakristo. Balakonzya kulimvwa kuti ikutajanika kuliimwi naa kusotoka miswaangano imwi kunyina ambocinga caba.
20. Nkaambo nzi ncociyandika kapati ikutola ntaamu iiluzi kululayo lwamu Magwalo?
20 Ikuti katutatoli ntaamu iiluzi twamvwa “ijwi” lya Jehova ilyaambidwe kabotu-kabotu mu Magwalo alimwi amumabbuku aabandika zya Bbaibbele inga twajana kuti twatalika ‘kuzanduka kuzwa kuli Leza muumi.’ Ikusulaika lulayo cakaumuumu kulakonzya kuba kuubya-ubya, kunyasya alimwi akulutantamuka. Ikuti catalulamikwa cilengwa eci, icikonzya kucitika nkubaa “moyo mubi uutasyomi” alimwi ikuleka cilengwa cili boobu cilakatazya kapati. (Amweezyanisye Ba-Efeso 4:19.) Jeremiya wakaamba caantangalala kuti: “Moyo wamuntu uleena kwiinda zintu zyoonse, ulijisi bulwazi bukaka kupona, taakwe uukonzya kuzibisya mbuubede.” (Jeremiya 17:9) Nkakaambo kaako Paulo ncaakakulwaizyila basyominyina bana Hebrayo kuti: “Kamunga kamusungilizyanya mazuba oonse, mbuli mbobucili Buno Buzuba, kuti kutabi umwi akati kanu uuyumya moyo kukucengwa cibi.”—Ba-Hebrayo 3:13.
21. Ncinzi ncotukulwaizigwa kucita toonse, alimwi tujisi bulangizi nzi?
21 Tulikkomene kaka kuti Jehova ucaambaula andiswe sunu kwiinda mu Jwi lyakwe alimwi ambunga yakwe! Tulalumba kuti “muzike musyomesi uucenjede” wazumanana kutugwasya kuti “kusyoma kwesu nkotwakali kujisi kumatalikilo katujatisya mane do kumagolelo.” (Ba-Hebrayo 3:14) Ecino nceciindi cakuti tutobele luyando alimwi abusolozi bwa Leza. Twacita boobu tulakonzya kubaa cisyomezyo cimbi cibotu ca Jehova—‘icakunjila’ mukulyookezya kwakwe. (Ba-Hebrayo 4:3, 10) Ayo ngamakani ngabandika Paulo a Banakristo bana Hebrayo alimwi ngangayo ngotutibandike mucibalo citobela.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Josifasi uluula kuti mbwaakafwida buyo Festo, Ananiya iwamumbunga yaba Saduki ngowakaba mupaizi mupati. Wakaleta Jakobo imwanaakwabo Jesu antoomwe abasikwiiya bamwi ku Nkuta Mpati elyo bakasinganizigwa kufwa aboobo bakafwuswa mabwe.
b Kulibonya kuti Paulo wakali kuzubulula kuzwa mu Septuagint yaba Giliki yalo iisandulula mazina aa Cihebrayo aakuti “Meriba” alimwi alyakuti “Masa” kuti aamba “kwaambana” a “kusunka.” Amubone mapeeji 350 a 379 mu Volume 2 ya Insight on the Scriptures, lyakamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Sena Inga Mwapandulula?
◻ Nkaambo nzi Paulo ncaakalembela lulayo luli boobu ku Banakristo bana Hebrayo?
◻ Ino Paulo wakabagwasya buti Banakristo bana Hebrayo ikubona kuti bakajisi cintu cibotu kwiinda buumi mubukombi bwaba Juda?
◻ Ino moyo wamuntu uyuma buti?
◻ Ncinzi ncotweelede kucita kutegwa tutabi ‘amoyo mubi uutasyomi’?
[Cifwanikiso icili apeeji 8]
Sena mulamusyoma Jesu, Musa Mupati?