Imulengi Inga Wacitya Buumi Bwanu Kubaa Mpindu
“Zitembaule izina lya-Jehova, nkaambo wakalailila, lino zyakalengwa.”—INTEMBAUZYO 148:5.
1, 2. (a) Mmubuzyo nzi ngotweelede kulanga-langa? (b) Ino kulenga kujatikizidwe buti mumubuzyo wa Isaya?
“SA TONA kuziba?” Oyu ulimvwisya kuti mmubuzyo buyo uusololela kubwiinguzi uucitya bantu banji kubuzya kuti, ‘Kuzyiba nzi?’ Pele mmubuzyo mupati cini-cini. Alimwi tulakonzya kubuteelela kabotu bwiinguzi naa twazyiba nkuuzwa—icaandaano ca 40 cabbuku lyamu Bbaibbele lya Isaya. Muna Hebrayo wansiku Isaya ngowakalilemba, elyo imubuzyo oyo ngwakaindi. Pele alimwi mupya kapati nkaambo ujatikizya impindu yabuumi bwanu.
2 Mbwaanga uyandika kapati boobo, imubuzyo oyo uuli kuli Isaya 40:28 tweelede kuubikkila maanu kapati: “Sa tona kuziba? Sa tona kumvwa? Leza uuteeli, Jehova, iwakalenga magolelo oonse aanyika.” Aboobo ‘ikuzyiba’ kwakali kujatikizya Mulengi wanyika, alimwi makani aayengelede atondezya kuti taili nyika yalo iijatikizidwe. Itupango tobile musyule, Isaya wakalemba kujatikizya nyenyeezi ategwa: “Amuululale mubone kujulu. Ezi zyoonse nguni wakazilenga? [Ngooyo uupozya] makamu aazyo cakubala mweelwe wazyo. . . . Mubupati bwakwe bugambya, mbwali singuzu, taakwe niiba yomwe iibulika.”
3. Nokuba kuti mujisi luzibo lunji kujatikizya Mulengi, nkaambo nzi ncomweelede kuyandisya kuluyungizya?
3 Ee, imubuzyo wakuti “Sa tona kuziba?” mucini-cini ujatikizya Mulengi wabubumbo. Ambweni ilwenu mulisyomede cakusinizya kuti Jehova Leza ‘ngo Mulengi wamagolelo oonse aanyika.’ Alimwi mulakonzya kamujisi luzibo lunji kujatikizya bube bwakwe alimwi anzila zyakwe. Pele ino mbuti kuti naa mwaswaanganaa mwaalumi naa mwanakazi uudooneka kuti Mulengi nkwali alimwi uutamuzi ambwabede? Eco taceelede kumugambya pe naa camucitikila nkaambo kuli tuulunzuma twabantu ibatamuzi naa ibatamusyomi Mulengi.—Intembauzyo 14:1; 53:1.
4. (a) Nkaambo nzi ncoceelede lino ikulanga–langa makani aajatikizya Mulengi? (b) Mbwiinguzi nzi sayaansi mboitakonzyi kupa?
4 Izikolo zyayaka bantu badooneka, ibayeeya kuti sayaansi njiijisi bwiinguzi (naa njiiyoojana bwiinguzi) kujatikizya mbolyakatalika ijulu anyika abuumi. Mubbuku litegwa The Origin of Life (mutwe wini waci Fulenci: Aux Origines de la Vie) basikulilemba ba Hagene a Lenay baamba kuti: “Imakani aajatikizya matalikilo aabuumi acikazyanywa kapati kumatalikilo aamwaanda wamyaka wa 21. Ipenzi eli ilikatazya kapati kujanina bwiinguzi liyandika kuvwuntauzya mumbazu zyoonse kuzwa kubupati bwamulengalenga kusikila kukuceesya kuteeli kwabuyale bwazintu.” Nokuba boobo, icaandaano camamanino cakuti, “ImubuzyoTaunaingulwa” cilazumina kuti: “Twavwuntauzya bwiinguzi bwasayaansi kujatikizya mubuzyo wakuti, Ino buumi bwakatalika-talika buti anyika? Pele ino nkaambo nzi ncobwakatalikila buumi? Sena buumi bujisi mulimo uli woonse? Sayaansi taikonzyi kwiiyingula mibuzyo eyi. Ivwuntauzya buyo makani aajatikizya ‘mbuzicitika’ zintu. Imibuzyo iijatikizya ‘mbuzicitika’ zintu alimwi ‘ancozyicitikila’ mmibuzyo iyiindene kapati. . . . Ikujatikizya mubuzyo ‘wancozicitikila zintu,’ busyaabusongo abukombi aumwi aumwi wandiswe weelede kulijanina bwiinguzi.”
Ikujana Bwiinguzi Ampindu
5. Mbantu bamusyobo nzi ibanga bagwasigwa kuti baiya zinji kujatikizya Mulengi?
5 Inzya, tuyanda kuzyiba ibuumi ncobuliko—ikapati kuzyiba ncotwakalengelwa. Kunze lyaboobo, tweelede kubabikkila maanu bantu ibatanazumina kuti Mulengi nkwali ibanyinaa luzibo lunji kujatikizya nzila zyakwe. Naa amuyeeye bantu ibakakomena kabajisi muzeezo waandeene awaambwa mu Bbaibbele ikujatikizya Leza. Izyuulu-zyuulu zyatuulunzuma bakomenena mumasi aa Kujwe naa mumasena bunji bwabantu nkobatayeeyi kuti Leza mmuntu mwini-mwini uupona uulaa ciimo cibotu. Kuli mbabo, ibbala lyakuti “leza” libacitya buyo kuti bayeeye inguzu zitali zini-zini, inguzu zinyina bupanduluzi bumvwika. Kwiina ‘nobamuzyiba Mulengi’ nozyiba nzila zyakwe. Ikuti balo naa tuulunzuma twabantu bambi bajisi mizeezo iili boobu basyoma kuti Mulengi nkwali, talulikomeneni lugwasyo ndobanga batambula kubikkilizyaa bulangizi butamani! Alimwi noliba lino balakonzya kujana cintu cimwi citavwuli kujanwa—impindu ini-ini yabuumi akukkalikila kwamizeezo.
6. Mbuti buumi bwabantu banji sunu mbobukozyenye azyakacitikila Paul Gauguin acifwanikiso cimwi ncaakazekaula?
6 Mucikozyanyo: Mu 1891, umwi haazibwene mukuzekaula waku France wazina lya Paul Gauguin wakapolela ku French Polynesia kubusena bwaambwa kuti buleelene aparadaiso kubota. Pele bukkale bwakwe bwamusyule bwakamuletela bulwazi alimwi wakatabukizyaa bambi. Naakabona kuti lufwu lwaswena, wakazekaula cifwanikiso cipati mwalo mwaakalibonya kuti wakali kupandulula kuti ‘buumi tabukonzyi kuteelelwa.’ Sena mulizi Gauguin mbwaakacuulika eco ncaakazekaula? Ategwa: “Ino Nkuukuli Nkotuzwa? Ino Tulaampindu nzi? Ino Nkuukuli Nkotugama?” Ambweni mwakabamvwa kale bantu bambi kababuzya mibuzyo ili boobu. Mbanji baibuzya. Pele nobatajani bwiinguzi bukkazika moyo alimwi bukkale bwabo nobunyina mpindu—nkuukuli nkobanga baunka? Balakonzya kuyeeya kuti buumi bwabo tabwiindeene abwabanyama.—2 Petro 2:12.a
7, 8. Nkaambo nzi buvwuntauzyi bwabasayaansi ncobutazulide kuti bwaliiminina bulikke?
7 Elyo mulakonzya kuzyiba ibantu bahaazibwene mbuli professor mulwiiyo lwabupange bwazintu (physics) wazina lya Freeman Dyson ncaakalembela kuti: “Ndiyeeya mbuli mbobayeeya bantu banji balemekwa nondibuzya alimwi mibuzyo Jobu njaakabuzya. Nkaambo nzi ncotupengela? Nkaambo nzi nyika ncoinyina bululami? Nkaambo nzi ncokuli macise antenda?” (Jobu 3:20, 21; 10:2, 18; 21:7) Mbubwenya mbokwaambwa kale, ibantu banji basyoma musayaansi muciindi cakulanga kuli Leza. Bahaazibwene mubuumi bwazisamu abanyama, ibuumi abube bwalwaanje abamwi bali mukuyungizya luzibo kujatikizya nyika yesu abuumi bulimpawo. Kulubazu lumbi, bahaazibwene bazyamujulu alimwi abahaazibwene babupange bwazintu bali mukuyaambele kwiiya bweende bwamapulaneti, inyenyeezi amabbalabala aanyenyeezi aali kule kwini. (Amweezyanisye Matalikilo 11:6.) Mmakani nzi aalimvwisya aanga ajanwa mutwaambo tuli boobo?
8 Bahaazibwene musayaansi bamwi balaamba “zyamizeezo” ya Leza naa “milimo” iiyubunwidwe mububumbo. Pele sena eco inga cakanyonganya kaambo keni-keni ikaluzi? Science magazini yakati: “Basikuvwuntauzya nobaamba kuti ibupange bwabubumbo butondezya ‘mizeezo’ naa ‘milimo’ ya Leza, batembaula Leza kuzintu zisyoonto buyo zyamububumbo—mubuyale buyo.” Atwaambe kuti, haazibwene wabupange bwazintu iwakatambula bulumbu bwa Nobel wazina lya Steven Weinberg wakalemba kuti: “Mbotuyabubuteelelesya bubumbo, tuyabubona kuti tatuzi kaambo ncobuliko.”
9. Mbumboni nzi bunga bwatugwasya akugwasya bamwi ikwiiya kujatikizya Mulengi?
9 Nokuba boobo, mulakonzya kamuli akati katuulunzuma twabantu balo cakusinizya ibakaiya makani aya alimwi ibazyi kuti ikubaa buumi bulaampindu kujatikizya kuzyiba Mulengi. Amuyeeye nzyaakalemba mwaapostolo Paulo kuti: “Nkaambo kuzwa kumalengelo bantu balizi bube butaboneki bwa Leza, nkokuti nguzu zyakwe zitamani abuleza bwakwe. Bantu balaziba eezi nibabona eezyo Leza nzyaakalenga.” (Baloma 1:20, Ci) Inzya, kuli twaambo tunji tujatikizya nyika yesu andiswe tobeni ntotunga twabelesya kugwasya bantu basyoma mu Mulengi akuzyiba ncaakatulengela. Amulange-lange zibeela zyotatwe zijatikizya ceeci: bubumbo, matalikilo aabuumi anguzu zyakuyeeya kwesu.
Itwaambo Tusinizya
10. Nkaambo nzi ncotweelede kutelaika kujatikizya “matalikilo”? (Matalikilo 1:1; Intembauzyo 111:10)
10 Ino bubumbo obu bwakaboola-boola buti? Mulakonzya kuzyiba kuzwa mumalipooti aapegwa aajatikizya zibone-bone zyamumulengalenga ayaayo aakapegwaa baabo ibakalyuunkila mumulengalenga kuti ibunji bwabahaazibwene basayaansi balizyi kuti bubumbo motukkede kwiina nobwakaliko lyoonse. Kuli nobwakatalika alimwi buli mukukomena. Ino eci caamba nzi? Amuswiilile bwaamba haazibwene wazyamulengalenga Sir Bernard Lovell, ategwa: “Ikuti cimwi ciindi ikaindi, Ibubumbo kakali kantu buyo kaniini komwe alimwi ikatalemesyi, tweelede kubuzya kujatikizya icakaliko kakatanaba kantu ako kaniini. . . . Ipenzi ndyotunga twabaalyo ndyakuzyiba Matalikilo.”
11. (a) Ino bubumbo mbupati buti? (b) Ino bweendelezi bugaminide buli mububumbo bupa kaambo nzi?
11 Ibupange bwabubumbo, kubikkilizyaa nyika yesu butondezya inzila iigambya njozyakabambululwa kuti kazibeleka kabotu. Mucikozyanyo, izintu zyobile izigambya kujatikizya zuba anyenyeezi nzyakuti tazizakali nolilampa buti mukubeleka kwazyo alimwi zilikkalilide lyoonse. Ikubala kupya ikujatikizya mweelwe wamabbalabala aanyenyeezi mububumbo ibulibonya kuzwaa 50,000,000,000 kusikila ku 125,000,000,000. Alimwi ibbalabala litegwa Bbinga Busiku lijisi tuulunzuma tutabaliki twanyenyeezi mulindilyo. Ono amuyeeye: Tulizyi kuti injini yamootokala ibeleka kabotu ikuti kakuli mungwimba amuya weelede. Ikuti kamujisi mootokala, mulakonzya kutamba haazibwene mukubamba myootokala kuti aibambe-bambe njini, ikutegwa mootokala wanu kaweenda cabulondo. Ikuti bubambe buli boobo kabuyandika kapati kujatikizya injini buyo, ino mbuti kujatikizya izuba “iliyaka” kabotu lyoonse? Cakutadooneka inguzu ziyandika kapati zyakeendelezyegwa kabotu-kabotu kutegwa kube buumi anyika. Sena eco cakalicitikila buyo? Jobu wansiku wakabuzyigwa kuti: “Sena nduwe wakabikka milawo yabweende bwazintu zyakujulu, naa sena nduwe wakabikka nguzu zyeendelezya zintu zyoonse anyika.” (Jobu 38:33, The New English Bible) Kwiina muntunsi wakacita obo. Elyo ino bweendelezi obo bugaminide bwakazwa kuli?—Intembauzyo 19:1.
12. Nkaambo nzi ncokutali kubula maanu ikuyeeya kuti Syaabusongo ulaanguzu ngowakalenga zyoonse?
12 Sena bukonzya kuzwa kucintu cimwi naa Muntu umwi uutakonzyi kubonwa ameso? Amuyeeye mubuzyo oyu kweelana abuhaazibwene bwasayaansi yasunu. Bahaazibwene banji balanga zyamumulengalenga ono balazumina kuti kuli zintu zimwi zyamujulu izipati cini-cini zitegwa black holes. Eezi zintu tazikonzyi kubonwa, pele bahaazibwene balisinizizye kuti nkozili. Mbubwenya buyo alyalo Bbaibbele liluula kuti mubusena bumbi mujulu kuli zilenge zilaanguzu izitakozyi kubonwa, izilenge zyamuuya. Ikuti zilenge zijisi nguzu kapati izitalibonyi kaziliko, sena tacili camaanu kuyeeya kuti bweendelezi bugaminide bulibonya mububumbo bwakatalisigwaa Syaabusongo ulaanguzu?—Nehemiya 9:6.
13, 14. (a) Nkaambo nzi sayaansi nkoyajana kuti nkakasimpe kujatikizya matalikilo aabuumi? (b) Ino buumi bwaanyika butondezya nzi?
13 Ibumboni bwabili ibukonzya kugwasya bantu kuzyiba kuti Mulengi nkwali bujatikizya mbobwakatalika buumi. Kuzwa ciindi Louis Pateur naakacita kuvwuntauzya kwakwe, kusyomwa kuti buumi kwiina nobwakaile kutalika buyo bulikke. Aboobo ino buumi bwakatalika buti? Muma 1950, bahaazibwene basayaansi bakasola kutondezya kuti buumi anyika bwakatalika asyoonto-syoonto mulwaanje lutaanzi imuuwo wakusaanguna nowakali kuumpwa ciindi coonse alulabo. Pele bumboni bwakajanwa onoono butondezya kuti matalikilo ayo abuumi aanyika kwiina nobuli bwakasimpe nkaambo muuwo uli boobo kwiina nowakaliko pe. Eelyo basyaabusongo basayaansi bamwi bavwuntauzya bupanduluzi bumwi bunyina tumpenda tunji. Pele sena abalo bali mukukazelauka kaambo kapati?
14 Haazibwene musayaansi waku Britain Sir Fred Hoyle, iwakatola makumi-makumi aamyaka kwiiya bubumbo abuumi buli mumo wakati: “Muciindi cakuzumina muzeezo wakuti ambweni buumi bwakatalika kwiinda munzila zitazizyilwe kabotu, cakali kulibonya kuti cili kabotu kweezeezya buyo kuti ibuumi bwakatalika kwiinda mumucito wakuliyandila kwamuntu umwi simaanu cini-cini.” Inzya, mbotuyaambele kwiiya zintu zigambya zyabuumi, iluzibo lwesu lwakuti buumi bwakazwa kumuntu Syaabusongo cini-cini lulavwula.—Jobu 33:4; Intembauzyo 8:3, 4; 36:9; Incito 17:28.
15. Nkaambo nzi ncocinga caambwa kuti mulilibedelede?
15 Aboobo, ikaambo kakusaanguna kajatikizya bubumbo, ikabili imatalikilo aabuumi anyika. Ono amubikkile maanu kukaambo katatu—swebo tobeni mbotulibedelede. Munzila zinji bantunsi boonse balilibedelede, elyo anywebo mulilibedelede. Munzila nzi? Ambweni mwakamvwa ibongo nkobweezyanisigwaa muncini wakkompyuta mupati. Pele imakani aakavwumbulwa onoono atondezya kuti kweezyanisya ooku takweendelani naaceya. Haazibwene wasayaansi waku Massachusetts Institute of Technology wakati: “Imincini yamakkompyuta yasunu tiikonzyi kweezyanisigwaa muntu uulaamyaka yakuzyalwa iili yone munguzu zyakubona, kukanana, kweenda akubelesya maanu. . . . Kweelekwa kuti inguzu zyakubamba akubelesya makani aabambidwe mumincini eyi naaba aamuncini wakkompyuta mupati loko zyeelene buyo abweende bwanswaana zyankumba—ikabeela kasyoonto buyo kanguzu zijanika mumuncini wakkompyuta mupati loko uuli mukapompo [kanu kamutwe].”
16. Ncinzi ncokutondezya ikukonzya nkomukonzya kubandika mwaambo?
16 Mulakonzya kukanana mwaambo nkaambo kabongo bwanu. Bamwi balakonzya kukanana myaambo yobile, yotatwe naa minji, pele ikucikonzya kukanana mwaambo nouba omwe buyo kutondezya kuti tulilibedelede. (Isaya 36:11; Incito 21:37-40) Bahaazibwene ba R.S. a D.H. Fouts bakabuzya kuti: “Sena muntu alikke . . . nguukonzya kubandika kwiinda mukubelesya mwaambo? . . . Izinyama zimwi zyoonse zilabandika kwiinda . . . mukubelesya zitondezyo, bweema, kwiita, kulila akwiimba mane akuzyana kwanzuki. Pele banyama boonse kunze lyamuntu kuboneka kuti tabajisi mwaambo uukonzya kulembwa kabotu-kabotu akutobelwa. Alimwi banyama tabakonzyi kuzekaula zifwanikiso ziiminina zintu zimwi. Bakonzya buyo kuzilinga.” Masimpe, ibantu balikke mbabakonzya kubelesya bongo kukanana mwaambo akuzekaula zifwanikiso zijisi bupanduluzi.—Amweezyanisye Isaya 8:1; 30:8; Luka 1:3.
17. Nkwiimpana nzi kupati kuliko akati kakulanga kucitwaa munyama akooko kucitwaa muntu mucimbonimboni?
17 Kunze lyaboobo, nywebo mulilizyi mbomubede nobeni; mulalibikkila maanu. (Tusimpi 14:10) Sena kuli nomwaakalangilila kale kayuni, kabwa naa kakkiti kakalilanga mucimbonimboni mpoona katalika kugoma-goma, kuvwuluma nokuba kuyanda kulwana ncokabona? Inga kayeeya kuti kabona kanyama kambi, takalizyibi kuti nkankako. Nywebo nomulilanga mucimbomboni, mulazyiba kuti ndinywe. (Jakobo 1:23, 24) Mulakonzya kutelaika kujatikizya mbomuboneka akweezeezya mbomunoolibonya kwainda myaka misyonto. Banyama tabaciti obo. Inzya, bongo bwanu bucitya kuti mube balibedelede. Ino nguni weelede kulumbwa? Ino boongo bwanu bwakazwa kuli ikuti tiibwakazwa kuli Leza?
18. Ninguzu nzi nzyomujisi mubongo izimwaandaanya kubanyama?
18 Alimwi bongo bwanu bucitya kuti mukonzye kubaa busongo bwakwaanza akwiimba nyimbo kubikkilizyaa muzeezo wakulilemeka. (Kulonga 15:20; Babetesi 11:34; 1 Bami 6:1, 29-35; Matayo 11:16, 17) Nkaambo nzi ncomuli ndinywe buyo nomucita boobo kutali banyama? Ibanyama babelesya bongo bwabo ikubikkila buyo maanu aazintu nzyobayandika mpoonya-mpoonya—kujana cakulya, kujana mweenzinyina wakukkala limwi naa kubamba citeente. Ibantu balikke mbabakonzya kuyeeya zyakumbele. Bamwi balayeeya micito imwi mboinga yanyonyoona naa kubotya busena mobakkede naa mboinga yaakujatikizya baluzubo lwabo ibayoopona myaka iili mbwiibede kumbele. Nkaambo nzi? Ibbuku lya Mukambausi 3:11 kujatikizya bantunsi lyaamba kuti: “[Mulengi] wabika bulangizi bwabuumi buteeli mumyoyo yabo.” Inzya, inguzu zyanu zyakutelaika mpindu yabuumi buteeli naa zyakweezeezya buumi butamani zililibedelede.
Mulengi Ajanye Mpindu
19. Ntwaambo nzi totatwe ntomunga mwabelesya kugwasya bamwi kutalika kuyeeya zya Mulengi?
19 Twabandika zibeela zyotatwe buyo: ibweendelezi ibugaminide bwabubumbo buteeli, imatalikilo aabuumi anyika aciimo citakazyigwi cilibedelede cabongo bwamuntu kubikkilizyaa nguzu ziindene-indene nzyobujisi. Ino bumboni oobu botatwe bwaamba kaambo nzi? Ngooyu muzeezo ngomunga mwabelesya ikugwasya bamwi kulijanina bwiinguzi. Mulakonzya kutalika kubuzya kuti: Sena bubumbo bulaamatalikilo? Ibanji bayoomwiingula kuti inzya. Mpoonya amubuzye kuti: Sena matalikilo ayo akaanzwa buya naa akaile kuba alikke? Ibanji balizyi kuti intalisyo yabubumbo yakaanzwa buya. Eci cimutola kumubuzyo wamamanino wakuti: Sena matalikilo akaanzwaa cintu cimwi citeeli naa akaanzwaa Muntu umwi uupona kukabe kutamani? Kwiinda mutwaambo otu twabandikwa cakumvwika acamaanu, ibanji balakonzya kusikaa kukosola makani kwakuti: Kweelede kuti Mulengi nkwali! Mbwaanga zintu zili boobo, sena mpindu mubuumi inga taikonzyeki?
20, 21. Nkaambo nzi ikuzyiba Mulengi ncokuyandika kutegwa tujane mpindu mubuumi?
20 Ikupona kwesu koonse kubikkilizyaa kuzyiba mbotweelede kulilemeka akulilemeka kwini zyeelede kujatikizigwaa Mulengi. Dr. Rollo May wakalemba kuti: “Ibubambe bulikke busyomeka bwakulilemeka mboobo ibuyeeme kapati aampindu yabuumi.” Ino inga bwajanwa kuli? Wakati: “Ibubambe bwini-bwini busyomeka bujatikizya bube bwa Leza. Injiisyo zya Leza nenjiisyo aayeeme buumi kuzwa kumatalikilo aakulenga kusikila kumamanino.”
21 Aboobo tulakonzya kuteelela sintembauzyo ncaakali kulibombya akutondezya busongo naakali kukombelezya Mulengi kuti: “Kondizibya inzila zyako, O Jehova; kondiiyisya myeendelo yako. Kondeenzya mulusinizyo lwako, undiiyisye, nkaambo nduwe Leza walufutuko lwangu.” (Intembauzyo 25:4, 5) Mbwaakali kunooyabuyungizya luzibo lwakwe kujatikizya Mulengi, ibuumi bwasintembauzyo masimpe bwakali kunoobaa mpindu, makanze abusolozi. Ncimwi buyo akuli umwi-umwi wandiswe.—Kulonga 33:13.
22. Ncinzi cijatikizidwe mukuzyiba nzila zya Mulengi?
22 Ikuzyiba “nzila” zya Mulengi kubikkilizya kubaa luzibo lubotu kujatikizya mbwabede, ibube bwakwe anzila zyakwe. Pele mbwaanga Mulengi talibonyi alimwi ngusinguzu zitaambiki, mbuti mbotunga twamuzyiba kabotu? Icibalo citobela ciyoobandika makani aya.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Kaamba makani aajatikizya zyakacitika munkambi zyacibbalo zyaba Nazi, Dr. Viktor E. Frankl wakazyiba kuti: “Ikuvwuntauzya kwamuntunsi kujatikizya mpindu yabuumi ncecintu citaanzi mubuumi bwakwe ikutali ‘cabili’ iceendelezyegwaa malailile aakabikkilwa limwi” mbuli aajisi zyabanyama. Wakayungizya kuti imakumi aamyaka aakatobela kuzwa lyankondo yanyika yabili, ikubala kwakacitwa mu France “kwakatondezya kuti imweelwe wabantu ibasika ku 89 pasenti ibakabuzigwa-buzigwa bakazumina kuti muntunsi uyandika ‘cintu’ cimwi kutegwa buumi bwakwe kabujisi mulimo.”
Inga Mwaingula Buti?
◻ Nkaambo nzi ncotuteelede kuyiila buyo aakubaa luzibo lwabasayaansi kujatikizya bubumbo?
◻ Nomugwasya bamwi kutelaika zya Mulengi, mmakani nzi ngomunga mwabelesya?
◻ Nkaambo nzi ikuzyiba Mulengi ncokali kaambo kayandika mukubaa buumi bujisi mpindu ini-ini?
[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 10]
(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)
Mwaakosola Buti Makani?
Bubumbo Motukkede
↓ ↓
Bwakanyina Bwakajisi
Matalikilo Matalikilo
↓ ↓
Aakalitalikila Aakatalisigwa Buya
↓ ↓
A Cintu Cimwi A Muntu Umwi
Citeeli Uuteeli
[Kulumba]
Jeff Hester (Arizona State University) alimwi a NASA