LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w15 6/1 map. 3-5
  • Mboimujatikizya Sayaansi

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Mboimujatikizya Sayaansi
  • Ngazi Yamulindizi—2015
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • MBOYALEZYA SAYAANSI YAMAZUBA AANO
  • Ino Bakamboni ba Jehova Baibona Buti Sayaansi?
    Mibuzyo Iivwula Kubuzyigwa Kujatikizya Bakamboni ba Jehova
  • Sayaansi Kuli Mpoigolela
    Ngazi Yamulindizi—2015
  • Sena Sayaansi Ileendelana Ancolyaamba Bbaibbele?
    Sinsimuka!—2011
  • Kulenga
    Sinsimuka!—2014
Amubone Azimwi
Ngazi Yamulindizi—2015
w15 6/1 map. 3-5
Kusumpuka mumakani aasayaansi ikubikkilizya myootokala, GPS, mincini iiziguluka nyika, ndeke, mincini iitondezya mbobubeleka bongo

MAKANI AAYEEME AMUTWE UULI ACIVWUMBYO | SENA SAYAANSI YANJILA MUBUSENA BWA BBAIBBELE?

Mboimujatikizya Sayaansi

Kweelana abbuku limwi lipandulula mabala, sayaansi “ninzila iigaminide yakwiiya zilenge mbozibede alimwi ambozipona, kwiinda mukulangilila, kusola-sola zintu, alimwi akupima.” Kucita milimo yoonse eeyi nciyumu, alimwi kanji-kanji cilatyompya. Basayaansi balapenga kucita zintu zyakusola-sola alimwi akulangilila zintu kwansondo zinji, myezi noiba myaka buya. Zimwi ziindi kusoleka kwabo takubapi kujana nzyobayanda pe, pesi bunji bwaziindi balacita zintu zigwasya bantu. Atulange-lange zikozyanyo zisyoonto.

Kkampani imwi yaku Europe yakapanga cibelesyo cimwi capulasitiki njumu cijisi nsefwa iisumpukide kapati iikonzya kupa kuti muntu ataciswi nokuba kuti wanywa meenda aalaatombe. Zibelesyo mbuli ceeci zilabelesyegwa ciindi nokwacitika ntenda zilicitikila buyo mbuli yeeyo yakacitika mu 2010 nokwakali muzuzumo wanyika ku Haiti.

Mujulu, kuli mincini iili mbwiibede iizinguluka nyika, yalo iijisi mulimo wakutondezya mpaabede masena oonse aali anyika iitegwa Global Positioning System (GPS). Kumatalikilo mincini eeyi yakabambilidwe kubelesyegwa munkondo, ma GPS alabagwasya banamutekenya, basikweenzya ndeke, basikweenzya mato, nobaba basikuvwima alimwi abasilweendo beenda amaulu, kutegwa bazyibe nkobaya. Basayaansi balalumbwa akaambo kakutalisya nzila eeyi. Inzya, GPS ipa kuti cuube-ube kuunka kufwumbwa nkomuyanda.

Sena mulabelesya fooni, kkompyuta naa Intaneti? Sena buumi bwanu bwabota-bota naa sena mwakapona kubulwazi bumwi akaambo kamisamu iisumpukide? Sena mutanta ndeke nomuli mulweendo? Ikuti naa mboobo, nkokuti munzila zimwi mulagwasyigwa asayaansi mbubwenya mboyagwasya bantu boonse. Cakutadooneka sayaansi yamugwasya munzila zinji.

MBOYALEZYA SAYAANSI YAMAZUBA AANO

Mukuyanda kuti bazyibe zinji, basayaansi bamazuba aano baluujisi kwiiya zinji kujatikizya zilenge. Basyaazibwene ibaitwa kuti nuclear physicists baluujisi kwiiya mbwaabeleka ma atom, kakuli basyaazibwene baitwa kuti astrophysicists baluujisi kubalila mabbiliyoni aamyaka kuya musyule, ikutegwa bazyibe naa bubumbo bwakatalika lili. Mobayaabuyandaula kuzyiba zinji, nomuba mumajulu aatalibonyi, basayaansi bamwi bayeeya kuti, ikuti Leza iwaambwa mu Bbaibbele nkwali ncobeni, nkokuti buzuba bumwi bayoomujana.

Basayaansi bamwi ibalaampuwo alimwi abasyaabusongo balo balainda aawo. Muciindi cakusola kujana Leza kwiinda musayaansi, mulembi wasayaansi umwi wazina lya Amir D. Aczel wakaamba kuti “sayaansi taizumini kuti Leza nkwali.” Mucikozyanyo, syaazibwene uulaampuwo munyika wakaamba kuti “ikutaba abumboni bwakuti kuli Leza uubikkila maano, ncitondezyo citadoonekwi cakuti kunyina Leza pe.” Bamwi baamba kuti milimo ya Leza iwaambwa mu Bbaibbele “masalamuzi buyo” naa “maleele aacitwa anguzu zimwi zitazizilwe.”a

Nokuba boobo, mubuzyo ngotweelede kubuzya ngwakuti: Sena basayaansi baiya zintu zinji kujatikizya nyika cakuti balakonzya kwaamba twaambo tusinizyide? Bwiinguzi buuba-uba mbwakuti peepe. Bwini mbwakuti sayaansi yayaambele kapati, pele basayaansi banji balizyi kuti kuli zintu zinji nzyobatazyi alimwi ambweni azimwi nzyobatakonzyi kuzyiba. Steven Weinberg syaazibwene mumakani aasayaansi wakaamba kuti, “Kunyina notuyoocikonzya kuzizyiba zyoonse zili mububumbo.” Martin Rees, syaazibwene mubweende bwanyenyeezi alimwi azintu zimwi zyamujulu waku Great Britain, wakalemba kuti: “Kuli zintu zimwi bantu nzyobatakakonzyi kumvwisya.” Masimpe ngakuti bunji bwazilenge, kutalikila kukaseelo kasyoonto loko kusikila kububumbo boonse, basayaansi baalilwa kuzimvwisya zintu zyoonse. Amubone zikozyanyo eezyi zitobela:

  • DNA

    Basyaazibwene mumakani aazintu zipona tabazimvwisyi zyoonse zicitika mumaseelo. Basayaansi tabazyi kabotu maseelo mbwaajana nguzu, mbwaapangwa ma proteins, alimwi ambwaacita kutegwa aandaane.

  • Bubumbo

    Nguzu zikwela zilatujatikizya ciindi cili coonse. Aboobo, eeci cilabagambya kapati basayaansi. Tabazyi kabotu nguzu zikwela mbozimukwela nywebo kuyaansi ikuti mwasotoka, alimwi tabazyi mbozipa kuti mwezi kaweendela mukazila kanguwo kuzinguluka nyika.

  • Mulombe ulosya kabbola

    Basyaazibwene ibaitwa kuti cosmologists baamba kuti zintu zisika ku 95 pesenti izili mububumbo boonse tazilibonyi pe alimwi tazikonzyi kuzyibwa kwiinda mukubelesya zibelesyo zyasayaansi. Makani aaya aakatazya baabikkide muzibeela zyobilo ziitwa kuti dark matter alimwi a dark energy. Bwini mbozibede mbazu eezyi takuzyibidwe pe.

Kuli zintu azimbi zitazyibidwe izinyonganya basayaansi. Nkaambo nzi kaambo aaka ncokayandika kapati? Mulembi umwi wasayaansi uuzyibidwe kapati wakaamba boobu: “Zintu nzyotutazyi nzinji kapati kwiinda nzyotuzyi. Kulindime, sayaansi indipa kugambwa akundipa kuyandisya kwiiya zinji muciindi cakuwida buyo kulubazu lomwe.”

Aboobo ikuti naa mulazumbauzya kuti sayaansi iyanda kunjila mubusena bwa Bbaibbele akupa muzeezo wakutasyoma muli Leza, amuyeeye kaambo aaka: Ikuti basayaansi basongo kapati antoomwe azibelesyo zyabo zisumpukide bazyi buyo zintu zisyoonto kujatikizya zilenge, sena inga caba camaano kufwambaana kukaka twaambo itwiinda waawo basayaansi mpobakonzya kusika? Ibbuku lyakuti Encyclopedia Britannica lyakaamba cakusalazya kumamanino aacibalo cimwi icaamba zyakaindi alimwi alwiiyo lwanyenyeezi azintu zimwi zyamujulu nolyakati: “Lino kwainda myaka iitandila ku 4,000 yakwiiya nyenyeezi, pesi bubumbo bucigambya mbubwenya mbobwakabede kaindi kabacipona bana Babuloni.”

Bakamboni ba Jehova balakulemeka kusala kwamuntu umwi aumwi mumakani aaya. Tulasolekesya kutobela ncolyaamba Bbaibbele noliti: “Bantu boonse abazyibe kuti mulanyoneka.” (Bafilipi 4:5) Nkakaambo kaako twamukulwaizya kuti mulange-lange Bbaibbele alimwi asayaansi mbozyeendelana.

a Bantu bamwi balalikaka Bbaibbele akaambo kanjiisyo zyakaindi alimwi azyeezyo ziyiisyigwa mazuba aano muzikombelo mbuli njiisyo yakuti nyika ili akati-kati aabubumbo naa kuti Leza wakalenga nyika yoonse mumazuba aali cisambomwe aajisi mawoola aali 24 abuzuba.—Amubone kabbokesi kakuti “Bbaibbele Alimwi Atwaambo Twasayaansi Tusinizyidwe.”

Bbaibbele alimwi Atwaambo Twasayaansi Tusinizyidwe

Bbaibbele kunyina nolilyaamba kuti ndibbuku lyasayaansi. Nokuba boobo, basikulilemba bakaamba twaambo tuluzi itweelede kubakkomanisya basayaansi mazuba aano. Nzyeezyi zikozyanyo zimwi.

  • Bubumbo

    Ino nyika alimwi abubumbo zyakkala kwaciindi cilamfwu buti?Basayaansi bayeeyela kuti nyika yaliko kwamyaka iitandila ku 4 bbiliyoni, alimwi akuti bubumbo bwaliko kwamyaka iisika ku 13 naa 14 bbiliyoni. Bbaibbele talyaambi buzuba bugaminide bubumbo nobwakalengwa. Kunyina mpolyaamba kuti nyika yaliko buyo kwazyuulu zisyoonto. Kapango kakusaanguna mu Bbaibbele kaamba kuti: “Kumatalikilo, Leza wakalenga julu anyika.” (Matalikilo 1:1) Kapango aaka kagwasya basayaansi kuti bazyibe naa nyika yaliko kwaciindi cilamfwu buti kweelana abusongo bwabo.

  • Mboyakalengwa nyika kutegwa bantu bakkale mulinjiyo

    Lugwalo lwa Matalikilo caandano 1 lubelesya bbala lyakuti “buzuba” ikwaamba zintu zyuumi ziindene-indene mbozyakali kutobelana kulengwa. Cintu camamanino kulengwa mumulongo ooyu, mbantu. Ibbaibbele talyaambi bulamfwu ‘bwamazuba’ aakulenga aali cisambomwe. Muciindi caboobo, lilatondezya nzila basayaansi bamazuba aano mbobakonzya kwaayiya alimwi akuzyiba bwini mbwaabede kulampa. Tulizyi kuti “mazuba” aakulenga akali malamfwu kwiinda mawoola aali 24 aabuzuba bomwe.

  • Mpoyaanzikidwe nyika

    Bbaibbele lyaamba kuti nyika yaanzikidwe “aatakwe cintu.” (Jobu 26:7) Kunyina mpolyaamba kuti nyika yesu yaanzikidwe amagwezyo aamubbabbani naa amisana yabazovwu ibaimvwi atala anondo, mbuli mbobakali kwaamba bamwi mutwaano twakaindi. Muciindi caboobo, Ibbaibbele lyalekela basayaansi kuti balijanine twaambo tumwi. Mukuya kwaciindi, Nicolaus Copernicus alimwi a Johannes Kepler bakaamba mapulaneti mbwaazinguluka zuba kwiinda mukubelesya nguzu zitalibonyi. Mukuya kwaciindi, Isaac Newton wakatondezya nguzu zikwela mbozipa kuti zintu kazyeenda mujulu.

  • Malailile aamba zyabulondo alimwi akulikwabilila kumalwazi

    Bbuku lya Levitiko lijisi malailile ngobakapegwa bana Israyeli kujatikizya mbobakeelede kulikwabilila kumalwazi aayambukila kwiinda mukubelesya nzila yakuzandulwa. Kujatikizya makani aabulondo, mulawo uulembedwe mulugwalo lwa Deuteronomo 23:12, 13 wakalailila bana Israyeli mbobakeelede kuvwumba tubi twabo kubusena busisikide kunze aankambi zyabo. Bakeelede “kuvwikkila tubi” twabo. Kwiindide buyo myaka iili 200 kuzwa ciindi basayaansi alimwi abamadokota nobakazyiba ikaambo mulawo ooyo ncowakapedwa.

Makani aamu Bbaibbele ngomwabala atala aawa akalembwa myaka minji yainda. Ino balembi aabo bakaazyiba buti makani aayo aaluzi kakuli bunji bwabantu ibakayiide kapati kuciindi eeco tiibakaazyi? Mboobu mbwaamba Sikwaanza Bbaibbele: “Mbubonya majulu mbwaasumpukide kapati kwiinda nyika, azyalo nzila zyangu zilisumpukide kapati kwiinda nzila zyanu amizeezo yangu kwiinda mizeezo yanu.”—Isaya 55:9.

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi