CIBALO 14
Kugwasyilizya Mfwulumende ya Leza Ilikke Cakusyomeka
1, 2. (a) Ino ninjiisyo nzi yasololela basikutobela Kristo kusikila mazuba aano? (b) Mbuti basinkondo mbobasola kutuzunda, alimwi ncinzi cacitika?
JESU wakaliimvwi kumbele lya Pilato, mubetesi mu Juda iwakali aanguzu kapati mucisi, alimwi wakaamba njiisyo iyali kugwasya basikumutobela beni-beni kusikila asunu. Wakaamba kuti: “Bwami bwangu tabuli bwanyika eeyi. Ikuti Bwami bwangu nobwali bwanyika eeyi, ibabelesi bangu nobalwana kutegwa nditaabwi kuba Juda. Pele lino Bwami bwangu tabuzwi munyika eeyi pe.” (Joh. 18:36) Pilato wakapa kuti Jesu ajaigwe, pele kuzwidilila kwakwe kwakali kwaciindi buyo cisyoonto. Jesu wakabusyigwa. Baleli bana Roma bakali kuyanda kujaya basikumutobela boonse, pele kusoleka kwabo tiikwakazwidilila pe. Banakristo bakaumwaya mulumbe wa Bwami munyika yoonse.—Kol. 1:23.
2 Nobwakatalika kulela Bwami mu 1914, beendelezi bamwi ibakajisi nguzu kapati bakasola kubanyonyoona bantu ba Leza boonse. Pele kunyina wazwidilila kutuzunda. Mfwulumende zinji alimwi ankamu zimwi zyatwaambo twacisi zyakasola kutusinikizya kuti tube kulubazu lwabo alimwi akunjila mutwaambo twabo twamazwanga. Tiibakazwidilila kutwaandaanya pe. Mazuba aano, balelwa ba Bwami balajanika muzisi zinji loko. Nokuba boobo, tulikamantene abunyina bwanyika yoonse, akuzumanana kutalinjizya mutwaambo twacisi twamunyika eeyi. Lukamantano lwesu mbumboni bwakuti Bwami bwa Leza bulalela alimwi akuti Mwami Jesu Kristo wazumanana kubasololela, kubasalazya alimwi akubakwabilila balelwa bakwe. Amubone mbwaacita oobo, alimwi akubona kuzunda kwamunkuta kumwi kuyumya lusyomo nkwaatupa ciindi notuzumanana ‘kutaba banyika.’—Joh. 17:14.
Kaambo Ikakazikuyandika Kapati
3, 4. Nzintu nzi zyakacitika ciindi Bwami nobwakazyalwa? (b) Sena bantu ba Leza lyoonse bali kukamvwisya kaambo kajatikizya kutatola lubazu mutwaambo twacisi? Amupandulule.
3 Nobwakazyalwa Bwami, kwakabuka nkondo kujulu alimwi Saatani wakasowelwa anyika. (Amubale Ciyubunuzyo 12:7-10, 12.) Alimwi kwakabuka nkondo anyika, yalo iyakasunka lusyomo lwabantu ba Leza. Bakalikanzide kutobela cikozyanyo ca Jesu cakutaba banyika. Pele kumatalikilo tiibakali kucimvwisya cakajatikizyidwe mukutatola lubazu mutwaambo twacisi.
4 Mucikozyanyo, Volyumu ya Cisambomwe yabbuku litegwa Millennial Dawn,a yalo yakamwaigwa mu 1904, yakakulwaizya Banakristo kutatola lubazu munkondo. Nokuba boobo, yakaamba kuti naa Munakristo wasungilizyigwa buya, wakeelede kulomba mulimo watakali kujatikizya kulwana munkondo. Ikuti naa eeco tiicakonzyeka mpoonya waambilwa kuunka kunkondo, tanaakeelede kujaya muntu pe. Mukwesu umwi wazina lya Herbert Senior, walo iwakali kukkala ku Britain alimwi iwakabbapatizyigwa mu 1905, wakaamba boobu kujatikizya kaambo aaka, wakati: “Kwakali kunyongana kapati akati kabakwesu alimwi kwakanyina malailile aamvwika kujatikizya kaambo aaka, naa inga ceelela kuba sikalumamba pele kobeleka buyo mulimo uutajatikizyi kulwana munkondo.”
5. Mbuti Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya September 1, 1915 mboyakatalika kukusalazya kumvwisya kwesu?
5 Nokuba boobo, Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya September 1, 1915, yakatalika kukasalazya kaambo aaka. Kujatikizya kukulwaizya ikwakalembedwe mubbuku litegwa Studies in the Scriptures, kwakali kwakuti: “Tatuzyi kabotu naa inga tiikwaba kusotoka njiisyo zyesu zya Bunakristo kuti naa umwi wanjila mulimo wabusikalumamba uutajatikizyi kulwana munkondo.” Pele mbuti kuti Munakristo bamukonga kuti balamujaya akaambo kakukaka kusama yunifomu yabusikalumamba? Cibalo eeco cakaamba kuti: “Ino ncili ciinda kubota, kujaigwa akaambo kakusyomeka ku Mwami Waluumuno alimwi akaambo kakumvwida milawo yakwe naa kujaigwa ciindi nogwasyilizya bami aaba bamunyika alimwi munzila imwi kosotoka njiisyo zya Mwami wesu Wakujulu? Inga cainda kubota kujaigwa akaambo kakusyomeka ku Mwami wesu Wakujulu.” Nokuba kuti kaambo aaka kakaambwa cakutainda mumbali, cibalo cakamanizya kwiinda mukwaamba kuti: “Tatumusinikizyi buya kuti mutobele nzila eeyi. Pele tumupa buyo muzeezo.”
6. Ncinzi ncomwaiya kucikozyanyo ca Mukwesu Herbert Senior?
6 Bakwesu bamwi bakakamvwisya kaambo alimwi bakalilibambilide kuyaanya masunko aali woonse aakonzya kuboola akaambo kakusala kwabo. Ba Herbert Senior ibaambwa musyule oomu bakaamba kuti: “Kulindime, taakwe lwiindano luliko akati kakudubula muntu alimwi akubeleka mulimo uutajatikizyi kulwana kwini iwakulongolola misyonga kuzwa mubwato.” (Lk. 16:10) Aboobo, akaambo kakuti manjezyeezya aakwe akamupa kuti akake kunjila mulimo wabusikalumamba, Mukwesu Senior wakaangwa. Walo abakwesu bamwi bone bakali akati kabantu bali 16 ibakakaka mulimo wabusikalumba akaambo kamanjezyeezya aabo, kubikkilizya abamwi ibakali kuzulilwa muzikombelo zimbi, balo ibakali kubelekela mfwulumende muntolongo yiitwa kuti Richmond mucisi ca Britain balo ibakazyikwiitwa kuti Richmond 16. Cimwi ciindi, ba Herbert alimwi abamwi bakatolwa kunkondo mucisi ca France kakunyina kuzyiba akubikkwa kumbele kwini nkwiilwa kapati nkondo. Ooko bakeelede kujaigwa. Balo abamwi bakaimikwa mumulongo kumbele lyabantu bakajisi ntobolo kuti babadubule, pele tiibakajaigwa pe. Muciindi cakujaigwa, bakaangwa buyo myaka iili kkumi.
“Ndakazyiba kuti bantu ba Leza bakeelede kuba basiluumuno abantu boonse nokuba kuti kuli nkondo.”—Ba Simon Kraker (Amubone muncali 7)
7. Kumatalikilo aa Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, ncinzi bantu ba Leza ncobakazyiba?
7 Kuzikusika ciindi Nkondo Yabili Yanyika Yoonse noyakatalika, bantu ba Jehova mbuli mbunga bakazyiba ncocakali kwaamba kutalinjizya mutwaambo twacisi alimwi ancobakeelede kucita kutegwa batobele cikozyanyo ca Jesu. (Mt. 26:51-53; Joh. 17:14-16; 1 Pe. 2:21) Mucikozyanyo, magazini ya Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya November 1, 1939, yakajisi cibalo ciyandika kapati cakuti: “Neutrality” (Kutatola Lubazu Mutwaambo Twacisi), cakati: “Mulawo ngobeelede kweendelezyegwa anguwo bantu bamucizuminano ca Jehova ngwakutatola lubazu nokuceya munkondo akati kazisi.” Kujatikizya cibalo eeco, ba Simon Kraker, balo ibakabeleka kumaofesi mapati ku Brooklyn, mu New York, bakaamba kuti: “Ndakazyiba kuti bantu ba Leza bakeelede kuba basiluumuno abantu boonse nokuba kuti kuli nkondo.” Cakulya cakumuuya eeco cakapegwa aciindi ceelede alimwi cakabagwasya bantu ba Leza kulibambila kupenzyegwa akaambo kakusyomeka ku Bwami.
Kukongwa Akukazyigwa Ikuli Mbuli “Mulonga”
8, 9. Mbuti mbobwakazuzikizyigwa businsimi bwamwaapostolo Johane?
8 Mwaapostolo Johane wakasinsima kuti bwaakuzyalwa Bwami mu 1914, simwaaba, Saatani Diabolosi, wakali kuyakusola kuzibaanya basikugwasyilizya Bwami bwa Leza kwiinda mukuluka mulonga wacikozyanyo kuzwa mukanwa lyakwe.b (Amubale Ciyubunuzyo 12:9, 15.) Mbuti businsimi bwa Johane mbobwakazuzikizyigwa? Kuzwa mumyaka yamuma 1920 kuyakumbele, bantu ba Leza bakali kukazyigwa kapati. Mbubwenya mbuli bakwesu banji ibakali kukkala ku North America lya Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, Mukwesu Kraker wakaangwa akaambo kakusyomeka ku Bwami bwa Leza. Mubwini, ciindi cankondo, Bakamboni ba Jehova mbabakali bantu banji ibakaangidwe muntolongo mucisi ca United States akaambo kakukaka kutola lubazu munkondo.
9 Diabolosi ababelesi bakwe bakali kuyandisya kapati kunyonganya kusyomeka kwabalelwa ba Bwami kufwumbwa kubusena nkobakabede. Mu Africa, mu Europe, alimwi amucisi ca United States, bakali kutolwa kunkuta akubantu balo ibakali kusala kuti naa bantu bagwisyigwe muntolongo naa pe. Akaambo kakutazungaana mumakanze aabo akuzumanana kutanjila mutwaambo twacisi, bakaangwa, bakaumwa alimwi akukosolwa maanza naa maulu. Mucisi ca Germany, bantu ba Leza bakapenzyegwa kapati akaambo kakuti bakakaka kutembaula Hitler naa kunjila mulimo wabusikalumamba. Bantu babalilwa ku 6,000 bakali kubikkwa munkambi ciindi cabulelo bwaba Nazi, alimwi bantu bainda ku 1,600 bana Germany alimwi abantu ibatakali Bakamboni bakafwa ciindi nobakali kupenzyegwa abasikupenzya. Nokuba boobo, Diabolosi wakaalilwa kucisa bantu ba Leza cakumaninina.—Mk. 8:34, 35.
“Nyika” Yaumena “Mulonga”
10. Ino “nyika” iiminina nzi, alimwi mbuti mboyabavwuninina bantu ba Leza?
10 Businsimi ibwakalembwa amwaapostolo Johane bwakayubununa kuti “nyika,” nkokuti bantu naa beendelezi babweende oobu ibanyoneka, bakali kuyakuumena “mulonga” wamapenzi, calo icakali kuyakupa kuti bantu ba Leza bagwasyigwe. Mbuti cibeela eeci cabusinsimi mbocazuzikizyigwa? Kuzwa noyakainda Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, “nyika” yali kubakwabilila basikugwasyilizya Bwami bwa Mesiya basyomeka. (Amubale Ciyubunuzyo 12:16.) Mucikozyanyo, nkuta zinji zyalukwabilila lwaanguluko lwa Bakamboni ba Jehova lwakutanjila mulimo wabusikalumamba alimwi alwakukaka kutola lubazu mumapobwe aacisi. Cakusaanguna, amubone buyo kuzunda kupati-pati kumwi Jehova nkwaapa bantu bakwe kuti bazunde mumakani aajatikizya kutola lubazu mumulimo wabusikalumamba.—Int. 68:20.
11, 12. Nkaambo nzi nkaakayaanya Mukwesu Sicurella a Mukwesu Thlimmenos, alimwi ncinzi cakacitika?
11 United States. Ba Anthony Sicurella bakali akati kabana bali cisambomwe ibakakomezyegwa abazyali Bakamboni. Nobakajisi myaka yakuzyalwa iili 15, bakabbapatizyigwa. Nobakakkwanya myaka yakuzyalwa iili 21, bakalilembya kumfwulumende kuba mubelesi wamucikombelo. Nokwakainda myaka yobilo, mumwaka wa 1950, bakalembelela kuti babalilwe akati kabantu bakakaka kuunka kunkondo akaambo kamanjezyeezya aabo. Nokuba kuti mbunga yiitwa kuti Federal Bureau of Investigation (FBI) yakabona kuti taakwe cakalubide, pele bamu Cibeela Cilanganya Zyalubeta tiibakakuzumina kulomba kwabo. Kaambo aaka nokakalangwa-langwa ziindi zili mbozibede ankuta nsyoonto, Nkuta Mpati yakucisi ca U.S., yakakalanga-langa kaambo ka Mukwesu Sicurella kwiinda mukucinca mboyakaakosola makani nkuta nsyoonto akukosola munzila iyakali kugwasya Mukwesu Sicurella. Mbwaakakosolwa makani aaya cakapa kuti abamwi bantu bamucisi ca United States bagwasyigwe mumakani aakutatola lubazu munkondo akaambo kamanjezyeezya.
12 Greece. Mumwaka wa 1983, ba Iakovos Thlimmenos bakapegwa mulandu wakutalemeka muleli ciindi nobakakaka kusama yunifomu yabusikalumamba mpoonya bakaangwa. Nobakazwa muntolongo, bakalembela mulimo wamaakkaunti, pele kulembela kwabo kwakakakwa akaambo kamulandu wakabapede kwaangwa. Bakakatola kaambo aaka kunkuta, pele akaambo kakuti mulandu ooyu tiiwakamvwugwa ankuta yaku Greece, bakalembela nkuta mpati ya European Court of Human Rights (ECHR). Mumwaka wa 2000, babetesi ibali 17 bamu Grand Chamber ya ECHR, bakakosola makani munzila yakali kugwasya mukwesu calo cakapa kuti kudyaamininwa kulesyegwe. Kabatanaakosola makani aaya, bakwesu bainda ku 3,500 mucisi ca Greece bakajisi milandu yabuzangi akwaangwa akaambo kakutatola lubazu mutwaambo twacisi. Nobakaakosola boobu makani aaya, cisi ca Greece cakabikka mulawo wakuti bakwesu baangununwe kumilandu njobakapedwe. Alimwi, mulawo umbi iwakali kubapa lwaanguluko bantu bamucisi ca Greece lwakulisalila kubeleka mulimo uutali wabusikalumamba, iwakapedwe myaka misyoonto yakaindide, wakakankaizyigwa ciindi Milawo yamucisi ca Greece noyakalembululwa.
“Kanditananjila munkuta, ndakapaila camoyo woonse kuli Jehova, mpoonya ndakalimvwa kukkalwa moyo.”—Ba Ivailo Stefanov (Amubone muncali 13)
13, 14. Ino nziiyo nzi nzyomuyeeya kuti inga twaiya kuzwa kutwaambo tujatikizya Mukwesu Ivailo Stefanov a Mukwesu Vahan Bayatyan?
13 Bulgaria. Mumwaka wa 1994, ba Ivailo Stefanov bakajisi myaka yakuzyalwa iili 19 nobakalaililwa kunjila mulimo wabusikalumamba. Bakakaka kunjila mulimo wabusikalumamba naa kubeleka mulimo umwi wabusikalumamba iwatakali kujatikizya kulwana kwini munkondo. Bakaangwa kwamyezi iili 18 pele bakacita apilu kujatikizya bukosozi oobu kweelana anguzu nzyobakajisi zyakukaka kunjila mulimo wabusikalumamba akaambo kamanjezyeezya aabo. Mulandu wabo wakatolwa kunkuta ya ECHR. Mumwaka wa 2001, mulandu wa Mukwesu Stefanov wakamana kautanabandikwa munkuta. Mfwulumende ya Bulgaria yakamupa lwaanguluko Mukwesu Stefanov abantu banji bamucisi ca Bulgaria lwakulisalila kubeleka mulimo uutali wabusikalumamba.c
14 Armenia. Ba Vahan Bayatyan bakasika aciimo cakutalika mulimo wabusikalumamba kweelana amulawo mumwaka wa 2001.d Bakakaka kubeleka mulimo wabusikalumamba akaambo kamanjezyeezya aabo pele kufwumbwa nkuta yamucisi nkobakali kucita apilu kaambo kabo tiikakali kumvwugwa. Mu September 2002, bakatalika kubeleka cisubulo cabo camyaka yobilo acisela pele bakaangununwa nobakabeleka buyo myezi iili kkumi acisela. Muciindi, bakalembela ba nkuta ya ECHR, yalo iyakakamvwa kaambo kabo. Nokuba boobo, mu October 27, 2009, nkuta njemunya eeyi yakabajanina mulandu. Kuboneka kuti oobu mbwaakakosolwa makani aaya kwakabatyompya bakwesu ibamucisi ca Armenia ibakali mubukkale buli boobu. Nokuba boobo, babetesi bamu Grand Chamber ya ECHR, bakainduluka kulanga-langa mbwaakakosolwa makani. Mu July 7, 2011, Nkuta yakakosola makani munzila iyakali kugwasya ba Vahan Bayatyan. Eeci cakali ciindi cakusaanguna nkuta ya ECHR noyakakosola boobu kujatikizya nguzu nzyajisi muntu zyakulisalila kutatola lubazu mumulimo wabusikalumamba kweelana anjiisyo zyabukombi nzyasyoma kuti zyeelede kukwabililwa amulawo uupa lwaanguluko lwakulisalila kweelana ambwayeeya muntu, manjezyeezya aakwe, alimwi anzyasyoma. Bukosozi oobu bulakwabilila kutali Bakamboni ba Jehova balikke pe, pele amamiliyoni aabantu muzisi zinji izizulilwa mu Europe.e
Bakwesu ku Armenia baangununwa muntolongo ciindi nkuta mpati ya ECHR noyakalailila boobo
Kaambo Ikajatikizya Ziyanza Zyacisi
15. Nkaambo nzi bantu ba Jehova ncobakakila kutola lubazu muziyanza zyacisi?
15 Bantu ba Jehova bazumanana kusyomeka ku Bwami bwa Mesiya kutali buyo kwiinda mukukaka kutola lubazu mumulimo wabusikalumamba pele alimwi kwiinda mukukaka cabulemu kutola lubazu muziyanza zyacisi. Kwaambisya kuzwa ciindi noyakatalika Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, kulimvwa kuzulilwa mucisi ncintu cilombozyegwa nyika yoonse. Bantu bamuzisi zinji beelede kusyomezya kuti banakusyomeka kumilawo yacisi kwiinda mukwaambilwa kuti bakonke, baimbe lwiimbo lwacisi, naa kupa bulemu kundembela yacisi. Nokuba boobo, tulilyaabide kuli Leza cakumaninina. (Kul. 20:4, 5) Akaambo kaceeci, tulapenzyegwa ziindi zinji kapati. Nokuba boobo, Jehova alimwi wabelesya “nyika” kumena kukazyigwa kumwi. Amubone buyo zikozyanyo zyakuzunda kumwi ikukulwaizya kapati kwalo Jehova nkwaatupa kwiinda muli Kristo mumakani aaya.—Int. 3:8.
16, 17. Nkaambo nzi nkaakayaanya Lillian alimwi a William Gobitas, alimwi ncinzi ncomwaiya kukaambo kabo?
16 United States. Mumwaka wa 1940, babetesi bamu Nkuta Mpati yamucisi ca U.S. bali lusele bakakosola kuti Bakamboni ba Jehova bakali aamulandu, pele mubetesi omwe buyo nguwakaamba kuti tiibakajisi mulandu, mukaambo kamwi ikakali kwiitwa kuti Minersville School District v. Gobitis. Lillian Gobitas,f iwakajisi myaka yakuzyalwa iili 12, alimwi amwanookwabo musankwa William iwakajisi myaka yakuzyalwa iili kkumi, bakali kuyanda kuzumanana kusyomeka kuli Jehova, aboobo bakakaka kupa bulemu kundembela naa kwaamba cikonke. Akaambo kakukaka, bakatandwa cikolo. Kaambo aaka kakasika ku Nkuta Mpati, alimwi Nkuta yakaamba kuti cikolo cakatobela mulawo nkaambo cakali kuyanda kusumpula “lukamantano lwacisi.” Bukosozi oobu bwakapa kuti kube kupenzyegwa kapati. Bana banji ba Bakamboni bakatandwa cikolo, Bakamboni ibakali kubeleka bakatandwa milimo, alimwi Bakamboni ibali mbobabede bakapenzyegwa munzila yalunya ankamu zyabantu. Bbuku litegwa The Lustre of Our Country (Bubotu Bwacisi Cesu) lyakaamba kuti “kupenzyegwa kwa Bakamboni ba Jehova kuzwa mumwaka wa 1941 kusikila mumwaka wa 1943 akali ngamatalikilo aakuba alunya mumakani aabukombi mumwaanda wamyaka wa 20 mu America.”
17 Pele basinkondo ba Leza aaba tiibakazunda kwaciindi cilamfwu pe. Mumwaka wa 1943, Nkuta Mpati alimwi yakalanga-langa mulandu uukozyenye amulandu waba Gobitis. Mulandu ooyo wakali kwiitwa kuti West Virginia State Board of Education v. Barnette. Ciindi eeci, Nkuta Mpati yakakosola makani munzila yakali kugwasya Bakamboni ba Jehova. Cakali ciindi cakusaanguna mucisi ca U.S. kujana kuti Nkuta Mpati yakacinca bukosozi bumwi bwakacitwa muciindi buyo cisyoonto. Naakakosolwa makani aaya, kupenzyegwa kwa Bakamboni ba Jehova kwakaceya kapati. Mukuya kwaciindi, lwaanguluko lwabasicisi ca United States lwakakwabililwa kapati.
18, 19. Ncinzi Pablo Barros ncakaamba kuti ncocakamugwasya kuzumanana kuyuma, alimwi mbuti babelesi ba Jehova bamwi mbobakonzya kwiiya cikozyanyo cakwe?
18 Argentina. Pablo iwakajisi myaka yakuzyalwa iili ciloba alimwi a Hugo Barros iwakajisi myaka yakuzyalwa iili lusele, bakatandwa cikolo mumwaka wa 1976 akaambo kakutatola lubazu mupobwe limwi lijatikizya ndembela. Cimwi ciindi, mwiiyi mupati mukaintu waacikolo wakamutonta Pablo cabukali akumuuma mumutwe. Wakapa kuti bana basankwa aaba bobilo bakkale kwawoola lyomwe kuzwa ciindi cakukotoka, mukusola kubasinikizya kuti batole lubazu muziyanza zyacisi. Naakali kuyeeya cakamucitikila eeci cibyaabi, Pablo wakaamba kuti: “Ikuti nondatakagwasyigwa a Jehova, nondatakacikonzya kuliyumya kukusinikizyigwa kucileka kusyomeka.”
19 Ciindi kaambo nokakatolwa kunkuta, mubetesi wakalumbaizya ntaamu njocakabweza cikolo yakutanda Pablo a Hugo. Nokuba boobo, bakacita apilu ku Nkuta Mpati yamucisi ca Argentina. Mu 1979, Nkuta yakakukaka kusala kwankuta nsyoonto, akwaamba kuti: ‘Kusubula akutanda umwi cikolo tiicakali camumulawo pe kweelana amulawo wanamba 14 iwaamba zyalwaanguluko lwakwiiya alimwi amukuli wacisi wakusumpula lwiiyo uujanika mumulawo wasanu.’ Kuzunda ooku kwakagwasya bana ba Bakamboni ibabalilwa ku 1,000. Bamwi ibakali kuyanda kutandwa tiibakatandwa, mpoonya bamwi ibakatandidwe cikolo mbuli Pablo a Hugo, bakatalika cikolo alimwi.
Bakamboni banji ibacili bana bazumanana kusyomeka ciindi nobasunkwa
20, 21. Mbuti makani aajatikizya Roel alimwi a Emily Embralinag mbwaaluyumya lusyomo lwanu?
20 Philippines. Mumwaka wa 1990, Roel Embralinag,g iwakajisi myaka yakuzyalwa iili fwuka, alimwi amucizyi wakwe Emily iwakajisi myaka yakuzyalwa iili kkumi, alimwi abamwi basicikolo Bakamboni ibabalilwa ku 66, bakatandwa cikolo akaambo kakukaka kupa bulemu kundembela. Bausyi Roel a Emily, ba Leonardo, bakasola kubandika abapati baacikolo, pele taakwe cakacitika. Zintu mbozyakali kuyaabuyuma, ba Leonardo bakalembela Nkuta Mpati. Ba Leonardo tiibakajisi mali alimwi tiibakajisi loya iwakubaiminina. Mukwasyi ooyu wakapaila camoyo woonse kuli Jehova kulomba busolozi. Aciindi eeci, bana bakali kusekwa akufwubaazyigwa. Ba Leonardo bakali kulimvwa kuti tabakonzyi kuzunda mukaambo aaka nkaambo tiibakajisi luzyibo mumakani aamilawo.
21 Kweelana azintu mbozyakacitika, mukwasyi ooyu wakaimininwa aba Felino Ganal, baloya balo cimwi ciindi ibakali kubeleka kumbunga imwi ya zyamilawo iizyibidwe kapati mucisi. Ciindi nokakacitika kaambo aaka, Mukwesu Ganal wakalicilekede kale kubeleka kumbunga eeyo alimwi wakali Kamboni wa Jehova. Ciindi kaambo nokakasika ku Nkuta Mpati, cakagambya kujana kuti Nkuta yakakosola makani munzila yakali kugwasya Bakamboni alimwi akwaamba kuti mulawo wakutanda taucibeleki. Aabo ibakali kusola kunyonganya kusyomeka kwabantu ba Leza bakaalilwa alimwi.
Kutatola Lubazu Mutwaambo Twacisi Kwapa Kuti Kube Lukamantano
22, 23. (a) Nkaambo nzi ncotwazunda mutwaambo tunji twamunkuta? (b) Ino bunyina bwanyika yoonse bwaluumuno businizya nzi?
22 Nkaambo nzi bantu ba Jehova bazunda munkuta ziindi zinji? Taakwe nkamu yatwaambo twacisi nkotuzulilwa. Nokuba boobo, muzisi ziindene-indene amunkuta ziindene-indene, babetesi batakwe lusalululo batukwabilila kukupenzyegwa abantu bajisi makanze aakutukazya, calo capa kuti kube milawo iitukwabilila. Cakutadooneka, Kristo watugwasyilizya kutegwa tuzunde. (Amubale Ciyubunuzyo 6:2.) Nkaambo nzi ncotutolela milandu yesu kunkuta? Makanze eesu taali aakucinca milawo. Muciindi caboobo, mbaakani yesu njakubona masimpe kuti twazumanana kumubelekela Mwami wesu Jesu Kristo, kakunyina citusinkila.—Mil. 4:29.
23 Nokuba kuti tuli munyika bantu mobatakamantene akaambo kakukazyanya mutwaambo twacisi alimwi imuli kusulana, Mwami wesu uulela Jesu Kristo wakulongezya kusoleka kwabasikumutobela nyika yoonse kutegwa bazumanane kwiima nji mukutatola lubazu mutwaambo twacisi. Saatani waalilwa mukusoleka kwakwe kwakutwaandaanya akutuzunda. Bwami bwabunganya mamiliyoni aabantu ibakaka ‘kwiiya nkondo.’ Abwalo bunyina bwanyika yoonse, ibujisi luumuno bulagambya—bupa bumboni bwakuti Bwami bwa Leza bulalela!—Is. 2:4.
a Volyumu eeyi alimwi iitwa kuti The New Creation. Mukuya kwaciindi mavolyumu aabbuku lya Millennial Dawn akazyikwiitwa kuti Studies in the Scriptures.
b Kutegwa mujane makani manji aamba zyabusinsimi oobu, amubone bbuku lyamu Chingisi litegwa Revelation—Its Grand Climax At Hand!, cibalo 27, mapeeji 184-186.
c Mfwulumende ya Bulgaria alimwi yakali kuyandika kupa muntu umwi uuyanda kukkala mucisi mulimo umwi akati kamilimo njoyakali kupa bantu ibakaka kucita mulimo wabusikalumamba akaambo kamanjezyeezya aabo.
d Kuti kamuyanda makani oonse, amubone Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi November 1, 2012, mapeeji 29-31.
e Mumyaka iili 20, mfwulumende ya Armenia yakaanga bakubusi Bakamboni bainda ku 450. Mu November 2013, bakubusi bamamanino bakaangununwa kuzwa muntolongo.
f Izina lyamukwasyi tiilyakalembedwe kabotu mumapepa ngoyakalemba nkuta.
g Izina lyamukwasyi tiilyakalembedwe mbolyakeelede pe, lyakalembedwe kuti Ebralinag mumapepa ngoyakalemba nkuta.