Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
FEBRUARY 5-11
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATAYO 12-13
“Cikozyanyo Cawiiti Ansaku”
(Matayo 13:24-26) Wakabaambila cikozyanyo acimwi kuti: “Bwami bwakujulu bulakonzya kukozyanisyigwa amuntu iwakasyanga mbuto mbotu mumuunda wakwe. 25 Bantu nobakali koona, sinkondonyina wakaboola akusyanga nsaku muwiiti, amane waunka. 26 Lino busonga nibwakasonsa akuzyala maila, azyalo nsaku zyakalibonya.
“Amubone! Ndili Andinywe Mazuba Oonse”
Izyintu izyakacitika mucikozyanyo eeci zitondezya ciindi alimwi a Jesu mbwayakubunganya baciinga coonse cabananike ibayakulela anguwe mu Bwami bwakwe kuzwa mumisyobo yabantu. Ikuminza kwakatalika mu Pentekoste 33 C.E. Kubunganizyigwa kuyakumana ciindi bananike ibapona anyika kumamanino abweende bwazyintu oobu baakutambula ciganto camamanino mpoonya akutolwa kujulu. (Mt. 24:31; Ciy. 7:1-4) Mbubwenya mbuli kwiimikila atala aacilundu mbokupa kuti muntu akonzye kubona zili mumabali-bali abusena mpabede, cikozyanyo eeci citupa kumvwisya zyintu zicitika izili kulamfwu zyalo zikonzya kucitika mumyaka iisika kuma 2,000. Kweelana ambotuzibona zyintu, ino nzyintu nzi zicitika zyeendelana a Bwami nzyotubona? Cikozyanyo cipandulula ciindi cakuminza, kukomena alimwi akutebula. Mucibalo eeci kulabikkilwa kapati maano kuciindi cakutebula.
KULANGANYA KWA JESU CAKUBIKKILA MAANO
Kumamanino aamwaanda wamyaka wabili C.E., “nsaku zyakalibonya” ciindi Banakristo basikulitaminina nobakalibonya munyika. (Mt. 13:26) Kuzikusika mumwaanda wamyaka wane, Banakristo ibali mbuli nsaku bakavwula kapati kwiinda Banakristo bananike. Amuyeeye kuti mucikozyanyo, bazike bakalomba simalelaabo kuti bazijule nsaku. (Mt. 13:28) Ino simalelo wakabavwiila buti?
(Matayo 13:27-29) Aboobo bazike bamwiniŋanda bakaboola akumwaambila kuti, ‘Mwami, sena tonookasyanga mbuto mbotu mumuunda wako? Ino lino mwajanika buti nsaku?’ 28 Wakabaingula kuti, ‘Sinkondoma nguwakacita boobo.’ Bazike bakamwaambila kuti, ‘Sena ulayanda kuti tuunke tukazijwe?’ 29 Wakaingula kuti, ‘Peepe, nkaambo ambweni nomujwa nsaku inga mwajwa wiiti antoomwe anzizyo.
“Amubone! Ndili Andinywe Mazuba Oonse”
Naakali kwaamba kujatikizya maila alimwi ansaku, Jesu wakaamba kuti: “Amuzileke zikomenene antoomwe kusikila ciindi cakutebula.” Malailile aaya atondezya kuti kuzwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna kusikila mazuba aano, lyoonse kwali bananike Banakristo ibali mbuli maila aano anyika. Kaambo aaka kalasinizyigwa amajwi Jesu ngaakaambila basikwiiya bakwe nokwakainda ciindi aakuti: “Ndili andinywe mazuba oonse mane kusikila kumamanino aabweende bwazyintu oobu.” (Mt. 28:20) Aboobo, Banakristo bananike bakali kukonzya kukwabililwa a Jesu mazuba oonse kusikila kuciindi camamanino. Nokuba boobo, mbwaanga balo bakaceya kwiinda Banakristo bali mbuli nsaku, tatuzyi bwini aabo ibakali kuzulilwa kuciinga camaila muciindi eeco cilamfwu. Nokuba boobo, myaka iili mbwiibede ciindi cakutebula kacitanatalika, baciinga camaila bakatalika kuzyibwa. Ino eeco cakacitika buti?
(Matayo 13:30) Amuzileke zikomenene antoomwe kusikila ciindi cakutebula, eelyo lyakutebula ndiyakwaambila batebuzi kuti: Amusaangune kubungika nsaku akuzyaanga muzilwi kuti zyuumpwe; mwamana muyobole wiiti mubutala bwangu.’”
“Amubone! Ndili Andinywe Mazuba Oonse”
Cakusaanguna, kubungika nsaku. Jesu wakaamba kuti: ‘Ciindi cakutebula, ndiyooambila batebuzi kuti: Amusaangune kubungika nsaku akuzyaanga muzilwi.’ Nowakainda mwaka wa 1914, bangelo bakatalika “kubungika” Banakristo bali mbuli nsaku kwiinda mukubaandaanya kuzwa ‘kubana ba Bwami’ bananike.—Mt. 13:30, 41.
Mulimo wakubungika nowakali kuyaambele, kwiindana akati kankamu zyobilo kwakalibonya kabotu. (Ciy. 18:1, 4) Kuzikusika mu 1919, cakalibonya kuti Babuloni Mupati wawa. Ncinzi icakapa kuti kube kwiindana kupati akati ka Banakristo bakasimpe alimwi abaabo balitaminina kuba Banakristo? Mulimo wakukambauka. Aabo ibakali kusololela akati ka Basikwiiya Bbaibbele bakatalika kukankaizya mbociyandika kuli umwi aumwi kutola lubazu mumulimo wakukambauka Bwami. Mucikozyanyo, kabbuku ikakamwaigwa mu 1919, ikakajisi mutwe wakuti To Whom the Work Is Entrusted (Kuli Baabo Ibapedwe Mulimo), kakakulwaizya Banakristo bananike boonse kukambauka kuŋanda aŋanda. Kakaamba kuti: “Mulimo uboneka kukomena kapati, pele mulimo wa Mwami alimwi tuyakuucita munguzu zyakwe. Mulijisi coolwe cakutola lubazu mumulimo ooyu.” Ino majwi aayo akatambulwa buti? Ngazi Yamulindizi yamu Cingisi yamu 1922 yakaamba kuti, kuzwa ciindi eeco, Basikwiiya Bbaibbele bakayungizya mulimo wabo wakukambauka. Kakutanainda aciindi, kukambauka kuŋanda aŋanda cakaba citondezyo cabaabo Banakristo basyomeka—mbubwenya mbocibede amazuba aano.
Cabili, kuyobola maila. Jesu wakalailila bangelo bakwe kuti: “Muunke kukuyobola maila mubutala bwangu.” (Mt. 13:30) Kuzwa mu 1919, bananike bali kuyobolwa mumbungano ya Bunakristo iisalazyidwe. Ku Banakristo bananike ibanoopona kumamanino aabweende bwazyintu oobu, kuyobolwa kwamamanino kuyakucitika ciindi baakutambula bulumbu bwabo kujulu.—Dan. 7:18, 22, 27.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matayo 12:20) Takatyoli tete lipwayikide, alimwi takakazimi katambo kalambe kasuka busi kusikila akazwidilile kuleta bululami.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 12:20
Katambo kalambe kasuka busi: Lambe kakali kantu kasyoonto ikakali kubelesyegwa muŋanda, ikakali kubikkwa mafwuta aamaolifa. Katambo kakali kukwela mafwuta kutegwa kakayaka. Mabala aa Chigiriki aakasandululwa kuti “katambo kalambe kasuka busi” alakonzya kwaamba katambo kasuka busi akaambo kakuti inga kucili kalilo pele ikayaabuzima. Businsimi bulembedwe kulugwalo lwa Isaya 42:3 bwakaambilalimwi kujatikizya lweetelelo lwa Jesu; takabalekelezyi bantu balicesya alimwi abaabo batyompedwe ibajisi bulangizi nobuceya.
(Matayo 13:25) Bantu nobakali koona, sinkondonyina wakaboola akusyanga nsaku muwiiti, amane waunka.
Sena Mulizyi?
Sena masimpe kuti kaindi muntu umwi wakali kukonzya kusyanga nsaku mumuunda wamuntu umwi?
MU LUGWALO lwa Matayo 13:24-26, Jesu wakati: “Bwami bwakujulu bulakonzya kukozyanisyigwa amuntu iwakasyanga mbuto mbotu mumuunda wakwe. Bantu nobakali koona, sinkondonyina wakaboola akusyanga nsaku muwiiti, amane waunka. Lino busonga nibwakasonsa akuzyala maila, azyalo nsaku zyakalibonya.” Balembi baindene-indene balazumbauzya ikuti naa cikozyanyo eeci ceelede kubonwa kuti ncancobeni, nokuba boobo mabbuku aamilawo aabana Roma atondezya kuti makani aaya ayelede kubonwa kuti ngamasimpe.
Bbuku limwi ilipandulula mabala aamu Bbaibbele lyaamba kuti, “kusyanga nsaku iitegwa darnel mumuunda wamuntu umwi kutegwa mujole cibi . . . wakali mulandu kweelana amulawo wabana Roma. Kutegwa kube mulawo kujatikizya makani aaya ncitondezyo cakuti milandu iili boobu yakali kuvwula kucitika.” Sikwiiya makani aajatikizya mulawo wamunkuta wazina lyakuti Alastair Kerr upandulula kuti mu 533 C.E., Mweendelezi muna Roma wazina lyakuti Justinian wakamwaya bbuku lyakuti Digest, nkokuti mulongo wamilawo yabana Roma alimwi atwaambo tuzubulidwe kuzwa kuli basyaabusongo mumakani aamulawo aakuciindi eeco (kuma 100-250 C.E.). Kweelana abbuku eeli (Digest, 9.2.27.14), syaabusongo umwi mumakani aamulawo wazina lyakuti Ulpian wakaamba kujatikizya mulandu wakabetekwa amweendelezi wamumwaanda wamyaka wabili muna Roma wazina lyakuti Celsus. Nsaku zyakali kusyangwa mumuunda wamuntu umwi, alimwi cakali kucitika ncakuti zisyango zyakali kunyonyooka. Bbuku lyakuti Digest lilaamba kujatikizya ncaakeelede kucita mukamwini muunda naa mulimi kweelana amulawo, kutegwa muntu wamulubizyila amubbadele akaambo kakumunyonyweeda zisyango zyakwe.
Ikuti milimo mibyaabi iili boobu yakali kucitika kaindi mubulelo bwabana Roma ncitondezyo cakuti bukkale Jesu mbwaakaamba bwakali kucitika ncobeni.
Kubala Bbaibbele
(Matayo 12:1-21) Kuciindi eeco Jesu wakainda mumyuunda yamaila mu Sabata. Lino basikwiiya bakwe bakafwa nzala, mpoonya bakatalika kupulula myaangala yamaila akulya. 2 Nobakabona boobo, ba Farisi bakamwaambila kuti: “Bona! Basikwiiya bako bacita cintu citazumizyidwe mu Sabata.” 3 Wakabaambila kuti: “Sena tiimwakabala ncaakacita Davida ciindi walo abaalumi mbaakali limwi nobakafwa nzala? 4 Sena tanaakanjila muŋanda ya Leza akulya zinkwa zyacituuzyo, eezyo walo abaabo mbaakali limwi nzyobatakazumizyidwe kulya ccita buyo bapaizi balikke? 5 Naa sena tiimwakabala mu Mulawo kuti mu Sabata, bapaizi mutempele balausotoka mulawo wa Sabata pele balazumanana kubula mulandu? 6 Pele ndimwaambila kuti imupati kwiinda tempele nkwali aano. 7 Ikuti nimwalizyi ncaamba majwi aaya aakuti, ‘Ncendiyanda nduse ikutali cipaizyo,’ nomwatababeteka bantu batakwe mulandu. 8 Nkaambo Mwanaamuntu ngo Mwami wa Sabata.” 9 Naakazwa kubusena oobo, wakaunka mucikombelo cabo, 10 eelyo kwakali mwaalumi wakapuutide janza. Aboobo kutegwa bamujanine kaambo, bakamubuzya kuti, “Sena cilizumizyidwe kuponya mu Sabata?” 11 Wakabaingula kuti: “Ikuti kamujisi mbelele yomwe mpoonya mbelele eeyo yawida mumulindi mu Sabata, sena kuli muntu akati kanu uutakonzyi kwiijata akwiigusya? 12 Muntu ulayandika kapati kwiinda mbelele! Nkokuti cilizumizyidwe kucita cintu cibotu mu Sabata.” 13 Mpoonya wakaambila mwaalumi ooyo kuti: “Kovwungulula janza lyako.” Eelyo wakalivwungulula, alimwi lyakaba kabotu mbuli lyeenzinyina. 14 Pele ba Farisi bakazwa anze akupangana kuti bamujaye. 15 Jesu naakazyiba boobu, wakazwa ooko. Alimwi bantu banji bakamutobela, eelyo wakabaponya boonse, 16 pele wakabalailila cakusinizya kuti batamuzyibyi kubantu, 17 ikutegwa azuzikizyigwe majwi aakaambwa kwiinda mumusinsimi Isaya iwakaamba kuti: 18 “Amubone! Mubelesi wangu ngondakasala, ngondiyanda, ooyo ngondikkomanina! Ndiyoobikka muuya wangu alinguwe, eelyo uyoobapa kuzyiba bululami bantu bamasi. 19 Takakazyanyi nokuba koongolola, alimwi taakwe uuyoomvwa jwi lyakwe mumigwagwa mipati. 20 Takatyoli tete lipwayikide, alimwi takakazimi katambo kalambe kasuka busi kusikila akazwidilile kuleta bululami. 21 Masimpe, masi ayoolangila muzina lyakwe.”
FEBRUARY 12-18
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATAYO 14-15
“Kusanina Bantu Banji Kwiinda Mukubelesya Bantu Basyoonto”
(Matayo 14:16, 17) Pele Jesu wakabaambila kuti: “Tabeelede kuunka pe; amubape zyakulya.” 17 Bakamwaambila kuti: “Taaku ncotujisi aano ccita buyo zinkwa zyosanwe answi zyobilo.”
Kusanina Bantu Banji Kwiinda Mukubelesya Bantu Basyoonto
Jesu naakabona nkamu yabantu aaba, wakabeetelela, aboobo wakaponya balwazi akati kabo akubayiisya makani manji kujatikizya Bwami bwa Leza. Pele nokwakaba kumangolezya, basikwiiya bakaambila Jesu kuti aambile bantu kuti baunke muminzi iili afwaafwi bakalyuulile zyakulya. Pele Jesu wakaambila basikwiiya bakwe kuti: “Amubape zyakulya.” Kweelede kuti majwi aakwe akabagambya kapati, nkaambo bakajisi buyo tulyo tusyoonto kapati—zinkwa zyosanwe atuswi tobilo.
(Matayo 14:18, 19) Wakati: “Amundipe nzizyo.” 19 Mpoonya wakalailila makamu aabantu kuti bakkale abwizu. Kumane wakabweza zinkwa zyosanwe answi zyobilo, amane wakalanga kujulu akulumba Leza eelyo naakamana kukomauna zinkwa, wakapa basikwiiya, mpoonya basikwiiya bakapa makamu aabantu.
Kusanina Bantu Banji Kwiinda Mukubelesya Bantu Basyoonto
Akaambo kaluzyalo, Jesu wakacita maleele—aaya ngamaleele alikke aakalembwa abalembi ba Makani Mabotu boonse bone. (Mk. 6:35-44; Lk. 9:10-17; Joh. 6:1-13) Jesu wakalailila basikwiiya bakwe kuti baambile bantu kuti bakkale aamweemvwe mutubunga-tubunga mumwi kabali 50 mumwi kabali 100. Naakamana kulumba, wakatalika kukomoona zinkwa akwaabanya nswi. Kumane boobo, muciindi cakwaabila bantu zyakulya walo, Jesu “wakapa basikwiiya, mpoonya abalo basikwiiya bakapa makamu aabantu.” Kwiinda mumaleele aayo, kwakaba cakulya cinji cakakkwana bantu boonse! Amuyeeye buyo: Jesu wakasanina zyuulu-zyuulu zyabantu kwiinda mukubelesya bantu basyoonto buyo—basikwiiya bakwe.
(Matayo 14:20, 21) Aboobo boonse bakalya akukkuta, alimwi bakabwezelela bufwefwelenga bwakacaala, kwakazula zisuwo zili 12. 21 Lino akati kabaabo bakali kulya kwakali baalumi batandila ku 5,000, ikutabalilizya abamakaintu abana basyoonto.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 14:21
abamakaintu abana basyoonto: Alikke Matayo nguwaamba bamakaintu abana basyoonto ciindi naamba zyamaleele aaya. Kulalangilwa kuti mweelwe wabantu boonse ibakasaninwa camaleele bakali kwiinda ku 15,000.
Kusanina Bantu Banji Kwiinda Mukubelesya Bantu Basyoonto
AMWEEZEEZYE kujatikizya bukkale oobu. (Amubale Matayo 14:14-21.) Kwakaceede buyo ciindi cisyoonto kutegwa Pobwe Lyakwiindilila lyamu 32 C.E. licitike. Mpoonya kwakali nkamu mpati yabantu iyakajisi bamaalumi babalilwa ku 5,000, ikutabalilizya abamakaintu abana basyoonto, bakali antoomwe a Jesu alimwi abasikwiiya bakwe mubusena mbobatakali kubikkila maano bantu ibwakali afwaafwi amunzi wa Betsaida, imunzi wakali kunyika kwankomwe ya Lwizi lwa Galilaya.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matayo 15:7-9) Nobasikuupaupa ameso, Isaya wakaliluzi naakasinsima kwaamba ndinywe kuti: 8 ‘Aaba bantu balandilemeka amilomo yabo, pele myoyo yabo ili kule andime. 9 Kundikomba kwabo nkwabuyo, nkaambo bayiisya milawo yabantu kuba njiisyo zya Leza.’”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 15:7
basikuupaupa ameso: Ibbala lya Chigiriki lyakuti hy·po·kri·tesʹ kumatalikilo lyakali kwaamba basikucita zisobano ba Giriki (mpoonya mukuya kwaciindi bana Roma) balo ibakali kusama basyaamankwamu kutegwa jwi kalilimvwisya kapati. Ibbala eeli lyakatalika kubelesyegwa munzila yamaambilambali kwaamba muntu uuli woonse uusisa makanze eeni ngajisi naa bube bwakwe kwiinda mukubeja naa kulicengeezya. Aawa Jesu waamba basololi bazikombelo ba Juda kuti “basikuupaupa ameso.”—Mt. 6:5, 16.
(Matayo 15:26) Jesu wakaingula kuti: “Tacili cibotu kubweza cinkwa cabana akuciwaalila tubwa.”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 15:26
bana . . . tubwa: Mbwaanga babwa bakalisofweede kweelana a Mulawo wa Musa, kanji-kanji Magwalo abelesya bbala eeli munzila iitali kabotu. (Lev. 11:27; Mt. 7:6; Flp. 3:2; Ciy. 22:15) Nokuba boobo, mucibalo ca Marko (7:27) alimwi aca Matayo camubandi wa Jesu, mbolibelesyedwe bbala lyakuti “kabwa” naa “mubwa wamuŋanda” litondezya kuti kuli lwiindano luliko. Ambweni eeci citondezya kuti Jesu wakali kupa muzeezo wakutondezya luzyalo kutubwa twamumaanda aabantu ibatakali ba Juda. Kwiinda mukukozyanisya bana Israyeli ‘kubana’ alimwi abantu ibatakali ba Juda ‘kutubwa,’ cakutadooneka Jesu wakali kuyanda kutondezya bantu ibeelede kusaanguna kubikkilwa maano. Muŋanda imwakali kujanika bana alimwi ababwa, bana mbobakeelede kusaanguna kusaninwa.
Kubala Bbaibbele
(Matayo 15:1-20) Lino ba Farisi abalembi bakasika kuli Jesu kuzwa ku Jerusalemu akwaamba kuti: 2 “Ino nkaambo nzi basikwiiya bako ncobasotoka tunsiyansiya twabasikale? Mucikozyanyo, tabasambi kumaanza ciindi nobayanda kulya cakulya.” 3 Mukuvwiila, wakabaambila kuti: “Ino nkaambo nzi ncomusotoka mulawo wa Leza akaambo katunsiyansiya twanu? 4 Mucikozyanyo, Leza wakaamba kuti ‘Lemeka bauso abanyoko,’ alimwi akuti, ‘Ooyo uusampaula bausyi naa banyina ajaigwe.’ 5 Pele nywebo mwaamba kuti, ‘Kufwumbwa waambila bausyi naa banyina kuti: “Kufwumbwa ncendijisi icikonzya kumugwasya ncipego caabidwe kuli Leza,” 6 teelede kulemeka bausyi naaceya.’ Aboobo mwapa kuti jwi lya Leza libe lyabuyo akaambo katunsiyansiya twanu. 7 Nobasikuupaupa ameso, Isaya wakaliluzi naakasinsima kwaamba ndinywe kuti: 8 ‘Aaba bantu balandilemeka amilomo yabo, pele myoyo yabo ili kule andime. 9 Kundikomba kwabo nkwabuyo, nkaambo bayiisya milawo yabantu kuba njiisyo zya Leza.’” 10 Aboobo wakaita nkamu yabantu afwaafwi akubaambila kuti: “Amuswiilile akumvwisya caambwa: 11 Tacili cintu cinjila mukanwa lyamuntu cimusofwaazya pe, pele nceeco cizwa mukanwa lyakwe icimusofwaazya.” 12 Mpoonya basikwiiya bakaboola kulinguwe akumwaambila kuti: “Sena ulizyi kuti ba Farisi bacimwa nobamvwa nzyowaamba?” 13 Wakaingula kuti: “Cisyango cili coonse ncaatakasyanga Taata wakujulu ciyoozyulwa. 14 Amubaleke buyo. Mbasololi boofwu. Ikuti moofwu keenzya moofwunyina, boonse bobilo bayoowida mumulindi.” 15 Petro wakavwiila kuti: “Kotupandulwida cikozyanyo eeci.” 16 Aboobo wakabuzya kuti: “Sena andinywe tamunamvwisya? 17 Sena tamuzyi kuti kufwumbwa cintu cinjila mukanwa cilainda mwida camana cilazwa anze? 18 Pele kufwumbwa zintu zizwa mukanwa zizwa mumoyo, eelyo zintu eezyo zilamusofwaazya muntu. 19 Mucikozyanyo, mumoyo mulazwa mizeezo mibi, bujayi, bumambe, bwaamu, bubbi, bumboni bwakubeja akusampaula. 20 Eezyi nzyezintu zisofwaazya muntu; pele kulya cakulya kakunyina kusamba kumaanza takusofwaazyi muntu pe.”
FEBRUARY 19-25
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATAYO 16-17
“Ino Mujisi Mizeezo Yani?”
(Matayo 16:21, 22) Kuzwa ciindi eeco, Jesu wakatalika kupandulwida basikwiiya bakwe kuti weelede kuunka ku Jerusalemu akuyoopenzyegwa kapati abaalu, basilutwe babapaizi abalembi akuti uyoojaigwa, mpoonya mubuzuba bwatatu uyoobusyigwa. 22 Lino Petro wakamutola ambali akutalika kumukalalila kati: “Kolyeengelela Mwami; eeci tacikakucitikili pe.”
Nobalumi—Amuzumine Akwiiya Busilutwe Bwa Kristo
Aciindi cimwi, Jesu wakapanduluda baapostolo bakwe kuti wakeelede kuunka ku Jerusalemu, ooko kwalo nkwaakali kuyoopenzyegwa “kubapati, akubapaizi basilutwe abamayi ba Mulawo. Bayoomujaya, pele mubuzuba bwatatu uyoobusigwa.” Mpoonya, Petro wakamutola ambali Jesu akutalika kumusinsa kati: “Peepe, O Mwami! Eeci citakakucitikili!” Cakutadooneka, Petro wakaamba majwi aaya cakutayeeya. Wakali kuyandika kululamikwa. Aboobo Jesu wakati kulinguwe: “Kozwa aawa Saatani iwe. Uli cilebyo kuli ndime, nkaambo toyeeyi miyeeyo ya Leza, pele yabantu.”—Mateyo 16:21-23, Ci.
(Matayo 16:23) Pele Jesu wakamufwutatila Petro akumwaambila kuti: “Koya kusyule lyangu, Saatani! Uli cilebyo kulindime, nkaambo ulaamizeezo yabantu ikutali ya Leza.”
Amupakamane—Saatani Uyanda Kuti Amumene Buumbulu!
Saatani ulakonzya kubeena nobaba babelesi ba Jehova basungu. Mucikozyanyo, amubone cakacitika ciindi Jesu naakaambila basikwiiya bakwe kuti wakali kuyoojaigwa. Cakutadooneka, Petro wakajisi makanze mabotu ciindi naakamutola ambali akumwaambila kuti: “Kolyeengelela Mwami; eeci tacikakucitikili pe.” Jesu wakaingula Petro cakusinizya kuti: “Koya kusyule lyangu, Saatani!” (Mt. 16:22, 23) Nkaambo nzi Jesu ncaakaambila kuti Petro ngu “Saatani”? Nkaambo Jesu wakalizyi icakali kuyanda kucitika. Ciindi cakali afwaafwi kuti ajaigwe akuba cituuzyo cacinunuzyo alimwi akutondezya kuti Diabolosi mubeji. Ciindi eeci cakali kuyandika kapati mubuumi bwabantu boonse, tiicakali ciindi Jesu naakali kuyandika ‘kulyeengelela.’ Ikuti naatakapakamana, Saatani naakakkomana nkaambo ncencico ncaakali kuyanda.
Mbotuyaabuswena afwaafwi amamanino aabweende bwazintu oobu, andiswe tupona muziindi zikatazya. Saatani uyanda kuti tutapakamani, ‘tulyeengelele’ kwiinda mukulabila zintu zyamunyika, calo cikonzya kupa kuti tucileke kupakamana. Mutalekeli kuti eeci cimucitikile! Muciindi caboobo, “amulangile.” (Mt. 24:42) Muteenwi pe abucenjezu bwa Saatani mukuyeeya kuti mamanino acili kulamfwu—naa kuyeeya kuti taakwe naayoosika.
(Matayo 16:24) Mpoonya Jesu wakaambila basikwiiya bakwe kuti: “Ikuti umwi kayanda kunditobela, aliimye akunyamuna cisamu cakwe cakupenzyezya akuzumanana kunditobela.
‘Kamuya Mukabayiisye, Akubabbapatizya’
Ino kutobela cikozyanyo ca Jesu mukucita kuyanda kwa Leza kubikkilizya nzi? Jesu wakaambila basikwiiya bakwe kuti: “Kuti muntu kayanda kunditobela, aliimye abweze [cisamu cakwe cakupenzyezya, NW] elyo ulanditobela.” (Matayo 16:24) Aawa wakaamba zintu zyotatwe nzyotweelede kucita. Kusaanguna, ‘tulaliimya.’ Munzila imwi, tatutobeli zisusi zyakulibikkila buyo maano omwini pele tulatobela lulayo amalailile aa Leza. Cabili, ‘tulalibwezyela cisamu cakupenzyezya.’ Kuciindi naakali kupona Jesu, cisamu cakupenzyezya cakali cintu ciiminina masampu akupenga. Mbotuli Banakristo, tulazumina kwaamba kuti zimwi ziindi tulakonzya kupenga akaambo kamakani mabotu. (2 Timoteo 1:8) Nokuba kuti nyika ilakonzya kutusampaula naa kutukazya, mbuli Kristo ‘tulaubaula buusu,’ katukkomene mukuzyiba kuti tukkomanisya Leza. (Ba-Hebrayo 12:2) Camamanino, tulazumanana ‘kumutobela’ Jesu.—Intembauzyo 73:26; 119:44; 145:2.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matayo 16:18) Andime ndikwaambila kuti: Nduwe Petro, aboobo amwala ooyu mpondiyooyakila mbungano yangu alimwi taikazundwi amilyango ya Cuumbwe.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 16:18
Nduwe Petro, aboobo amwala ooyu: Ibbala lya Chigiriki lyakuti peʹtros lyaamba “mwala; ibbwe.” Aawa lyakabelesyegwa kuba zina (Petro), nkokuti zina lya Chigiriki Jesu ndyaakapa Simoni. (Joh. 1:42) Ibbala likozyenye lyakuti peʹtra lyaamba “mwala,” alimwi lilakonzya kwaamba mwala uuli kunsi aanyika, ndomba naa ibbwe lipati kapati. Bbala eeli lya Chigiriki lilajanika amulugwalo lwa Mt. 7:24, 25; 27:60; Lk. 6:48; 8:6; Rom. 9:33; 1Kor. 10:4; 1Pet. 2:8. Kweelede kuti Petro lwakwe kunyina naakali kulibona kuti mwala aawo Jesu mpaakali kuyooyakila mbungano, mbwaanga kuli 1Pet. 2:4-8 wakalemba kuti Jesu nguwakasinsimwa kuzwa kaindi kuti ‘ngobbwe lyantalisyo lyakukkona,’ ooyo ngwaasala Leza lwakwe. Mbubwenya buyo, mwaapostolo Paulo awalo wakaamba Jesu kuti ‘nintalisyo’ alimwi akuti ‘mwala wakumuuya.’ (1Kor. 3:11; 10:4) Aboobo kuboneka kuti Jesu wakali kubelesya maambilambali ikwaamba kuti: ‘Yebo, ngondakapa zina lyakuti Petro, Imwala, wamuzyiba ncobeni Kristo, ‘imwala ooyu’ walo uuyooba nentalisyo yambungano ya Bunakristo.’
mbungano: Aawa mpolisaanguna kwaambwa bbala lya Chigiriki lyakuti ek·kle·siʹa. Lizwa kumabala obilo aa Chigiriki aakuti ek, ilipandulula “kuzwa,” alimwi alyakuti, ka·leʹo, ilipandulula “kwiita.” Lyaamba nkamu yabantu ibaitwa akaambo kamakanze amwi naa kuti bacite cintu cimwi. (Amubone Bupanduluzi Bwamabala Aamu Bbaibbele). Mucibalo eeci, Jesu wakaambila limwi kujatikizya kupangwa kwambungano ya Bunakristo, iipangwa a Banakristo bananike, balo ibali mbuli “mabwe aapona” ‘ibayakwa kuba ŋanda yakumuuya.’ (1Pet. 2:4, 5) Ibbala eeli lya Chigiriki lilabelesyegwa kanji-kanji mu Septuagint kalili bbala likozyenye abbala lya Chihebrayo lyakasandululwa kuti “mbungano,” lyalo kanji-kanji ilyaamba cisi cabantu ba Leza. (Dt. 23:3; 31:30) Kulugwalo lwa Mil. 7:38, bana Israyeli ibakaitwa kuzwa mu Egepita baambwa kuti “mbungano.” Ncimwi buyo, Banakristo ‘ibakaitwa kuzwa mumudima’ alimwi ‘ibakasalwa kuzwa munyika’ bapanga “mbungano ya Leza.”—1Pet. 2:9; Joh. 15:19; 1Kor. 1:2.
(Matayo 16:19) Ndiyookupa makkii aa Bwami bwakujulu, eelyo kufwumbwa ncoyakwaanga anyika cinooli cakaangwa kale kujulu, alimwi kufwumbwa ncoyakwaangununa anyika cinooli cakaangununwa kale kujulu.”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 16:19
makkii aa Bwami bwakujulu: Mu Bbaibbele, bantu ibakali kupegwa makkii amwi, kufwumbwa naa makki eeni naa aacikozyanyo, bakapedwe nguzu zimwi zyabweendelezi. (1Mak. 9:26, 27; Is. 22:20-22) Aboobo bbala lyakuti “kkii” lyakali kwiiminina nguzu zyabweendelezi alimwi akupegwa mukuli. Petro wakabelesya “makkii” aaya ngaakapegwa kutegwa abajulile mulyango ba Juda (Mil. 2:22-41), ba Samariya (Mil. 8:14-17) alimwi a Bamasi (Mil. 10:34-38) coolwe cakutambula muuya wa Leza kutegwa bakanjile mu Bwami bwa kujulu.
Kubala Bbaibbele
(Matayo 16:1-20) Lino ba Farisi aba Saduki bakaboola kulinguwe, aboobo kutegwa bamusunke, bakamwaambila kuti abatondezye citondezyo kuzwa kujulu. 2 Mukubavwiila wakabaambila kuti: “Kwaba kumangolezya mwaamba kuti, ‘Buyooca kabotu, nkaambo kujulu kwasubila,’ 3 alimwi mafwumofwumo mwaamba kuti ‘Sunu kunooli mpeyo amvwula nkaambo kujulu kwasubila alimwi kuli makumbi aasiya.’ Mulizyi kupandulula mbokulibonya kujulu, pele tamukonzyi kupandulula zitondezyo zyaziindi eezyi. 4 Izyalani libi alimwi lyabumambe liyandisya kupegwa citondezyo, pele kunyina citondezyo ncoliyoopegwa ccita buyo citondezyo ca Jona.” Mpoonya wakaunka wabasiya. 5 Lino basikwiiya bakazabukila mutala eliya, alimwi bakaluba kubwezelezya zinkwa. 6 Jesu wakabaambila kuti: “Amulangisye alimwi amucenjele abumena bwaba Farisi aba Saduki.” 7 Aboobo bakatalika kwaambilana kuti: “Tiitwabwezelezya cinkwa nociba comwe.” 8 Naakazyiba boobo, Jesu wakati: “Nkaambo nzi ncomulivwiya-vwiya kuti munyina zinkwa, nywebo nobasilusyomo luniini? 9 Sena tamunakabona kaambo, naa sena mwaluba zinkwa zyosanwe nzyobakalya bantu bali 5,000 alimwi amweelwe wazisuwo zyabufwefwelenga nzyomwakabweza? 10 Naa sena mwaluba zinkwa zili ciloba nzyobakalya bantu bali 4,000 alimwi amweelwe wazisuwo zipati zyabufwefwelenga nzyomwakabweza? 11 Ino nkaambo nzi tiimwazyiba kuti tiindali kumwaambila makani aazinkwa? Pele amucenjele abumena bwaba Farisi aba Saduki.” 12 Mpoonya bakazyiba kuti wakali kwaamba kuti bacenjelele njiisyo zyaba Farisi aba Saduki kutali bumena bwazinkwa. 13 Naakasika mucooko ca Kaisareya Filipi, Jesu wakabuzya basikwiiya bakwe kuti: “Ino bantu baamba kuti Mwanaamuntu nguni?” 14 Bakaingula kuti: “Bamwi baamba kuti ngu Johane Mubbapatizi, bamwi baamba kuti ngu Elija, alimwi bamwi baamba kuti ngu Jeremiya naa umwi wabasinsimi.” 15 Eelyo wakababuzya kuti: “Ino nywebo mwaamba kuti ndime ni?” 16 Simoni Petro wakaingula kuti: “Nduwe Kristo, Mwana wa Leza muumi.” 17 Mpoonya Jesu wakamwaambila kuti: “Ulilelekedwe Simoni omwana wa Jona, nkaambo tali muntu uulya maila pe wakuyubunwida, pele ngu Taata uuli kujulu. 18 Andime ndikwaambila kuti: Nduwe Petro, aboobo amwala ooyu mpondiyooyakila mbungano yangu alimwi taikazundwi amilyango ya Cuumbwe. 19 Ndiyookupa makkii aa Bwami bwakujulu, eelyo kufwumbwa ncoyakwaanga anyika cinooli cakaangwa kale kujulu, alimwi kufwumbwa ncoyakwaangununa anyika cinooli cakaangununwa kale kujulu.” 20 Mpoonya cakusinizya wakalailila basikwiiya kuti bataambili muntu uuli woonse kuti ngo Kristo.
FEBRUARY 26–MARCH 4
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATAYO 18-19
“Amweelebe Kulileba Alimwi Akulebya Bamwi”
(Matayo 18:6, 7) Pele kufwumbwa uulebya umwi wabasyoonto aaba ibandisyoma, inga cainda kubota ikuti munsingo waangililwa ziyo lizingulusyigwa ambongolo akunyikizyigwa mulwizi lupati. 7 “Maawe kunyika akaambo kazilebyo! Masimpe zilebyo ziyakuboola ziyume zitete, pele maawe kumuntu ooyo uubelesyegwa kuba cilebyo!
nwtsty twaambo tugwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 18:6, 7
ziyo lizingulusyigwa ambongolo: Naa “ziyo pati kapati.” Mu Chigiriki lyaamba “ziyo lyambongolo.” Ziyo lili boobo, ambweni lyakali kusika kumamita aali 1.2-1.5 mubulamfwu, alimwi lyakali kulema kapati cakuti lyakali kuzingulusyigwa ambongolo.
zilebyo: Bupanduluzi bwakusaanguna bwabbala lya Chigiriki lyakuti skanʹda·lon, lyalo ilyakasandululwa kuti “cilebyo,” liyeeyelwa kuti lyakali kwaamba kakole; bamwi bayeeya kuti nkasamu kakali mukakole kalo ikakajisi coongelezyo. Alimwi lilakonzya kwaamba cintu cili coonse cikonzya kulebya muntu naa kupa kuti awe. Munzila yacikozyanyo, lyaamba kucita cintu cimwi naa bukkale ibukonzya kupa muntu kucita cintu citali kabotu, kulebwa, kutalilemeka naa kucita cibi. Kuli Mt. 18:8, 9, bbala lyakuti skan·da·liʹzo, lyalo ilyakasandululwa kuti “kulebya,” alimwi lilakonzya kwaambwa kuti “kuba kakole; cintu cipa kubisya.”
nwtsty zifwanikiso azyakweebelela
Ziyo
Maziyo akali kubelesyegwa kuziya maila alimwi akusina mafwuta aamaolifa. Maziyo aamwi akali masyoonto cakuti akali kubelesyegwa amaanza, pele aamwi akali mapati kapati cakuti akali kuzingulusyigwa amunyama. Kuboneka kuti lyakali ziyo pati ilyakali mbuli leelyo Samusoni ndyaakasinikizigwa kubelesya ikubelekela ba Filisiti. (Bab. 16:21) Maziyo aakali kuzingulusyigwa abanyama akalidumide kapati kutali buyo mu Israyeli pele amu Bulelo bwabana Roma boonse.
Bbwe Lyaatala Alimwi Alyaansi Lyaziyo
Ziyo pati mbuli leeli litondezyedwe aawa lilakonzya kuzingulusyigwa kubelesya munyama, mbuli mbongolo ikuziya maila naa maolifa. Ibbwe lyaatala lyaziyo lilakonzya kusika kumamita aali 1.5 mubulamfwu mpoonya akuzingulusyigwa abbwe lyaziyo lyaansi lipati kwiinda lyaatala.
(Matayo 18:8, 9) Lino ikuti kwaanza naa kuulu kwako kulakulebya, kokukosola akukusowa. Cilainda kubota kuti ukanjile mubuumi kokosokede naa kolemene kwiinda kuti ukasowelwe mumulilo uutamani kojisi maanza naa maulu obilo. 9 Alimwi ikuti liso lyako kalikulebya, kolinonkola akulisowa. Cilainda kubota kuti ukanjile mubuumi acimbolyo kwiinda kuti ukasowelwe mu Gehena muyaka mulilo kojisi meso obilo.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 18:9
Gehena: Bbala eeli lizwa kumabala aa Chihebrayo aakuti geh hin·nomʹ, kwaamba “kkuti lya Hinomu,” ilyakali kumusanza lwaambo lwa Jerusalemu wansiku. (Amubone Makani Aayungizyidwe B12, maapu “Jerusalemu Alimwi Amasena Aayungizyidwe.”) Kuzikusika mumazuba aa Jesu, kkuti eeli lyakali kubelesyegwa kuumpila tombe, aboobo bbala lyakuti “Gehena” ndibbala lyeelela kwaamba kunyonyoona cakumaninina.
nwtstg Bupanduluzi Bwamabala Aamu Bbaibbele
Gehena
Ndibbala lya Chigiriki ilyaamba Kkuti lya Hinomu, kumusanza lwaambo lwa Jerusalemu wansiku. (Jer. 7:31) Mubusinsimi lyakaambwa kuti mbusena kwalo mitunta yabantu nkoyakali kulundikwa. (Jer. 7:32; 19:6) Kunyina bumboni butondezya kuti banyama naa bantu bakali kusowelwa mu Gehena kutegwa baumpwe bulanga naa kusubulwa. Aboobo, busena oobu tabukonzyi kwiiminina busena butalibonyi ooko bantu nkobasubulwa ciindi coonse mumulilo wini. Muciindi caboobo, ibbala lyakuti Gehena lyakabelesyegwa a Jesu alimwi abasikwiiya bakwe ikwaamba mapenzi aatamani aa “lufwu lwabili,” nkokuti, kunyonyooka cakumaninina.—Ciy. 20:14; Mt. 5:22; 10:28.
(Matayo 18:10) Amubone kuti tamusampauli umwi wabasyoonto aaba, nkaambo ndimwaambila kuti bangelo babo kujulu lyoonse balanga busyu bwa Taata uuli kujulu.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 18:10
balanga busyu bwa Taata: Naa “balasika kuli Taata.” Akaambo kakuti zilasika kuli Leza, zilikke zilenge zyamuuya nzezikonzya kubona busyu bwa Leza.—Kul. 33:20.
w10 11/1 16
Mbozitujatikizya Zilenge Zyamuuya
Jesu wakaamba kuti, bangelo bakapegwa mukuli wakulanganya babelesi ba Leza kumuuya. Nkakaambo kako, ciindi Jesu naakacenjezya basikwiya bakwe kutalebya bamwi, wakaamba kuti: “Amubone kuti tamusampauli umwi wabasyoonto aaba, nkaambo ndimwaambila kuti bangelo babo kujulu lyoonse balanga busyu bwa Taata uuli kujulu.” (Matayo 18:10) Ciindi naakaamba boobu, Jesu taanakali kupandulula kuti sikumutobela umwi aumwi wakajisi mungelo uumukwabilila. Pele Jesu wakatondezya kuti bangelo balo ibabelekela antoomwe aa Leza balababikkila maano basimbungano ya Bunakristo.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Matayo 18:21, 22) Mpoonya Petro wakaboola kulinguwe akumubuzya kuti: “Mwami, ino mukwesu weelede kundibisyila ziindi zyongaye kandimulekelela? Sena nkusikila kuziindi zili ciloba? 22 Jesu wakamuvwiila kuti: “Tandikwaambili kuti ziindi zili ciloba pe, pele nkusikila kuziindi zili 77.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 18:22
ziindi zili 77: Mu Chigiriki caamba “70x7.” Mweelwe ooyu iwakasandululwa kuzwa mu Chigiriki ulakonzya kwaambwa kuti “70 alimwi a 7” (ziindi zili 77) naa “70x7” (ziindi zili 490). Busanduluzi mbubonya oobu ibujanika amu Septuagint kulugwalo lwa Matl. 4:24 bwaamba bbala lyamu Chihebrayo kuti “ziindi zili 77,” lyalo ilizuminana amuzeezo wabusanduluzi ‘bwaziindi zili 77.’ Tacikwe makani ambocikonzya kwaambwa, kwiindulukwa kwanamba 7 kweelene buyo akuti “mane kukabe kutamani” naa “kutaleka.” Ciindi naakaambila Petro kuti teelede kulekelela buyo ziindi zili ciloba pele kusikila kuziindi zili 77, Jesu wakali kwaambila basikumutobela kuti tiibakeelede kubala ziindi zyakulekelela ikuti muntu umwi wabalubizyila. Mukwiimpana, ibbuku litegwa the Babylonian Talmud (Yoma 86b) lyaamba kuti: “Ikuti muntu walubizya ciindi cakusaanguna, cabili alimwi acatatu ulalekelelwa, pele ikuti walubizya ciindi cane teelede kulekelelwa pe.”
(Matayo 19:7) Bakamubuzya kuti: “Ino nkaambo nzi Musa ncaakalailila kumupa lugwalo lwakumutanda akumuleka mukaintu?”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 19:7
lugwalo lwakumutanda mukaintu: Naa “lugwalo lwakumuleka.” Kwiinda mukulailila mwaalumi iwakali kuyanda kuleka mukaintu kuti alembe pepa lyakumuleka alimwi ambweni akubuzya baalu, Mulawo wakali kumupa ciindi cakuliyeeya kujatikizya cakusala eeci cipati. Tacidoonekwi kuti Mulawo ooyu wakali kugwasya bantu kabatafwambaani kulekana alimwi cakali kukwabilila bamakaintu. (Dt. 24:1) Pele mumazuba aa Jesu basololi bazikombelo bakali kukuubya-ubya kulekana. Syaazibwene mumakani aakaindi wamumwaanda wamyaka wakusaanguna mu Farisi uutegwa Josephus, walo iwakaleka mukaintu wakwe wakaamba kuti, kulekana kwakalizumizyidwe “mumakani aali woonse (alimwi makani aali boobo alabacitikila bantu).”
nwtsty zifwanikiso azyakweebelela
Lugwalo Lwakumuleka Mukaintu
Lugwalo lwakumuleka oolu, lwamu 71 naa 72 C.E., lwakalembedwe mu Chiaramu. Lwakajanwa ku Wadi Murabbaat nkoili kunyika, anyika njumu yamu Cimpayuma ca Judaya. Lwaamba kuti mumwaka wacisambomwe wakuzanga kwaba Juda, Joseph, mwana wa Naqsan wakamuleka Miriam, mwana musimbi wa Jonathan iwakali kukkala mumunzi wa Masada.
Kubala Bbaibbele
(Matayo 18:18-35) “Ncobeni ndimwaambila kuti, kufwumbwa zintu nzimuyakwaanga anyika, zinooli zyakaangwa kale kujulu alimwi kufwumbwa zintu nzimuyakwaangununa anyika, zinooli zyakaangununwa kale kujulu. 19 Alimwi ncobeni ndimwaambila kuti, ikuti bobilo akati kanu bazuminana anyika aano kulomba kufwumbwa cintu ciyandika, Taata uuli kujulu uyoobacitila cintu eeco. 20 Nkaambo ooko nkobabungene antoomwe bantu bobilo naa botatwe muzina lyangu, nkondili andime akati kabo.” 21 Mpoonya Petro wakaboola kulinguwe akumubuzya kuti: “Mwami, ino mukwesu weelede kundibisyila ziindi zyongaye kandimulekelela? Sena nkusikila kuziindi zili ciloba? 22 Jesu wakamuvwiila kuti: “Tandikwaambili kuti ziindi zili ciloba pe, pele nkusikila kuziindi zili 77. 23 “Nkakaambo kaako Bwami bwakujulu bulakonzya kukozyanisyigwa amwami iwakali kuyanda kuti bazike bakwe bapilusye zikwelete kulinguwe. 24 Naakatalika kubasesa, mwaalumi umwi wakaletwa iwakamukweletela matalenta aali 10,000. 25 Pele akaambo kakuti tanaakajisi cakumujolela, simalelaakwe wakalailila kuti walo, amukaintu wakwe, abana bakwe azintu zyoonse nzyaakajisi zisambalwe akujola cikwelete. 26 Aboobo muzike wakamufwugamina akutalika kumukombelezya kuti, ‘Akaka kondeengelela, ndiyookupilusizya zyoonse.’ 27 Aboobo mwami wamuzike ooyo wakeetela, mpoonya wakamuleka akumulekelela cikwelete. 28 Pele muzike ooyo wakaunka eelyo wakajana umwi wabazikenyina wakakweletede madinari aali 100 kulinguwe, wakamujata akutalika kumusina kaamba kuti, ‘Ndipe mali aangu oonse ngookakweleta.’ 29 Aboobo muzikenyina wakafwugama akutalika kumukombelezya kuti, ‘Akaka kondeengelela, ndiyookujolela mali aako.’ 30 Pele walo wakakaka, wakaunka akumwaangizya kuti abikkwe muntolongo kusikila akajole mali ngaakakweletede. 31 Lino bazikenyina nobakabona cakacitika, bakausa kapati, aboobo bakaunka akuyakwaambila simalelaabo zintu zyoonse zyakacitika. 32 Mpoonya simalelaakwe wakamwiita akumwaambila kuti: ‘Omuzike mubi, ndakakulekelela cikwelete coonse eeciya nookandikombelezya. 33 Sena ayebo tonooyelede kumufwida luse muzikenyoko mbubonya mbundakakufwida luse?’ 34 Aboobo simalelaakwe, kanyemede kapati, wakamutola kuli basintolongo kusikila akajole cikwelete coonse. 35 Mbubonya buyo Taata uuli kujulu awalo mbwayoomucitila ikuti umwi aumwi wanu katalekeleli munyina camoyo woonse.”