LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • mwbr20 January map. 1-8
  • Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
  • Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu—2020
  • Tutwe Twamakani
  • JANUARY 6-12
  • JANUARY 13-19
  • JANUARY 20-26
  • JANUARY 27–FEBRUARY 2
Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu—2020
mwbr20 January map. 1-8

Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu

JANUARY 6-12

MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 1-2

“Jehova Walenga Zintu Anyika”

(Matalikilo 1:​3, 4) Lino Leza wakati: “Akube mumuni.” Mpoonya kwakaba mumuni.4 Kumane boobo, Leza wakabona kuti mumuni mubotu, alimwi Leza wakatalika kwaandaanya mumuni amudima.

(Matalikilo 1:⁠6) Mpoonya Leza wakati: “Akube mulengalenga akati kamaanzi, alimwi akube kwaandaana akati kamaanzi amaanzinyina.”

(Matalikilo 1:⁠9) Mpoonya Leza wakati: “Maanzi aali kunsi aajulu aabungikwe antoomwe mubusena bomwe kutegwa nyika njumu ilibonye.” Eelyo kwakaba mbubonya oobo.

(Matalikilo 1:​11) Mpoonya Leza wakati: “Akumene bwizu anyika, zisyango zizyala micelo yanseke azisamu zizyala micelo, cimwi acimwi kweelana amusyobo waco, kube micelo iijisi nseke anyika.” Eelyo kwakaba mbubonya oobo.

it-1 527-528

Kulenga

Mubuzuba Bwakusaanguna Leza naakaamba kuti, “Akube mumuni,” kuboneka kuti kwakali kulibonya mumuni musyoonto mumakumbi nokuba kuti tiiwakali kulibonya eeni mpowakali kuzwa kuti muntu kali anyika. Kulangilwa kuti eeci cakali kucitika asyoonto-syoonto, kweelana ambwaakaamba musanduluzi wazina lyakuti J. W. Watts. Wakaamba kuti: “Bucebuce, mumuni wakabako.” (Matl. 1:3, kuzwa mubbuku litegwa A Distinctive Translation of Genesis) Kumane Leza wakaandaanya mumuni alimwi amudima, wakaita mumuni kuti Syikati mpoonya wakaita mudima kuti Masiku. Eeci caamba kuti nyika yakali kuzinguluka zuba calo icakali kupa kuti kakuba ziindi zyamumuni alimwi aziindi zyamudima.—Matl. 1:3, 4.

Mubuzuba Bwabili Leza wakapanga mulengalenga kwiinda mukwaandaanya ‘maanzi amaanzinyina.’ Maanzi aamwi akasyaala anyika, pele manji akaunka mujulu, eelyo akati kazibeela eezyi zyobilo kwakaba mulengalenga. Kumane Leza wakaulika mulengalenga kuti Julu, pele eeci cakaba boobu akaambo kakuti mulengalenga uli atala aanyika mbwaanga maanzi aaya aakaunka mujulu atala aamulengalenga taavwumbi nyenyeezi naa zintu zimbi zijanika mumajulu.—Matl. 1:6-8.

Mubuzuba Bwatatu, nguzu zya Leza zyakapa kuti maanzi aali anyika aboole antoomwe, eelyo cibeela ciyumu cakalibonya aboobo Leza wakacuulika kuti Nyika. Mubuzuba mbubwenya oobu, kakunyina kulicitikila buya naa kusanduka, Leza wakapa kuti kumene bwizu, zintu ziindene-indene alimwi azisamu zizyala micelo. Zintu zyoonse eezyi zyakali kukonzya kuzyala kweelana ‘amusyobo wazyo.’—Matl. 1:9-13.

(Matalikilo 1:​14) Mpoonya Leza wakati: “Akube mimuni mumulengalenga kutegwa kube kwaandaana akati kasyikati amasiku, alimwi ibe zitondezyo zyaziindi, mazuba amyaka.

(Matalikilo 1:​20) Mpoonya Leza wakati: “Akube misyobo-misyobo minji yazilenge zyuumi mumaanzi azilenge zyuuluka, zyuuluke atala aanyika mumulengalenga.”

(Matalikilo 1:​24) Mpoonya Leza wakati: “Anyika akube zilenge zipona kweelana amisyobo yazyo, banyama bavwubwa, banyama bakalaba abanyama bamusyokwe kweelana amisyobo yabo.” Eelyo kwakaba mbubonya oobo.

(Matalikilo 1:​27) Aboobo Leza wakalenga muntu mucinkozya cakwe, wakamulenga mucinkozya ca Leza; wakalenga mwaalumi amukaintu.

it-1 528 ¶5-8

Kulenga

Kulugwalo lwa Matalikilo 1:16 kuli kaambo kayandika mbwaanga ibbala lya Chihebrayo lyakuti ba·raʼʹ, ilyaamba “kulenga,” talili ndilyo libelesyedwe. Muciindi caboobo, ibbala lya Chihebrayo lyakuti ʽa·sahʹ, ilyaamba “kupanga,” ndelibelesyedwe. Mbwaanga zuba, mwezi alimwi anyenyeezi zilibikkilizyidwe ‘mujulu’ ilyaambwa kulugwalo lwa Matalikilo 1:1, nkokuti zyalo zyakalilengedwe kale kabutanasika Buzuba Bwane bwakulenga. Mubuzuba bwane Leza “wakapanga” zintu eezyi kuti lino zibeleke mulimo mupya anyika alimwi amumulengalenga. Ciindi nokwaambwa kuti, “Leza wakaibikka mumulengalenga kutegwa kaimunikila nyika,” eeci inga caamba kuti lino mimuni eeyi yakali kulibonya anyika mbuli kuti yakakkede mumulengalenga. Kuyungizya waawo, mimuni eeyi yakeelede ‘kuba zitondezyo zyaziindi, mazuba amyaka’ calo kumbele icakali kuyoobasololela bantu munzila ziindene-indene.—Matl. 1:14.

Buzuba Bwasanu bwakali kubikkilizya kulengwa kwazintu zyuumi pele kutali bantu. Kunyina cilenge nociba comwe Leza ncaakalengela kuti cisanduke kuba zilenge zimbi, pele wakabelesya nguzu zyakwe ikulenga zilenge zyuumi zyamisyobo-misyobo minji kapati. Kulembedwe kuti: “Leza wakalenga zilenge zipati zyamulwizi azilenge zyoonse zipona mumaanzi, izyakazula mumaanzi kweelana amisyobo yazyo, alimwi azilenge zyoonse zyuuluka kweelana amusyobo wazyo.” Kakkomene azintu nzyaakalenga, Leza wakazileleka akwaamba majwi aatondezya mbuli kuti wakali kuzyaambila kuti ‘amuvwule’ calo icakali kukonzyeka, mbwaanga zilenge eezyi zitalivwulili zyamisyobo-misyobo Leza wakazilenga munzila yakuti kazizyalana “kweelana amusyobo wazyo.”—Matl. 1:20-23.

Mubuzuba Bwacisambomwe “Leza wakalenga banyama bamusyokwe kweelana amisyobo yabo alimwi abanyama bavwubwa kweelana amisyobo yabo abanyama boonse bakalaba ansi kweelana amisyobo yabo,” milimo yoonse eeyi yakali mibotu, mbubwenya yoonse mboyakabede njaakalengede kale musyule.—Matl. 1:24, 25.

Kumamanino aabuzuba bwacisambomwe bwakulenga, Leza wakalenga cilenge cipya, calo icakasumpukide kapati kwiinda banyama boonse, pele tiicakasumpukide kwiinda bangelo. Cilenge eeci wakali muntu, walo iwakalengwa mucinkozya ca Leza. Nokuba kuti lugwalo lwa Matalikilo 1:27 mubufwaafwi lwaamba kuti ‘Leza wakalenga mwaalumi amukaintu,’ lugwalo ilujisi kaambo kakozyenye lwa Matalikilo 2:7-9 lutondezya kuti Jehova Leza wakabumba muntu kuzwa kubulongo akufwulida muuya wabuumi mumpemo zyakwe eelyo muntu wakaba muumi, walo ooyo iwakapangilwa munzi waparadaiso alimwi azyakulya. Eeci caamba kuti Jehova wakabelesya zibeela zyabulongo ikulenga, naakamana kubumba mwaalumi, mpoonya wakalenga mukaintu kwiinda mukubelesya kabambo ka Adamu komwe. (Matl. 2:18-25) Kwiinda mukulengwa kwamukaintu, mwaalumi wakazulila kali ‘musyobo.’—Matl. 5:1, 2.

Kuyandaula Mbono Zyakumuuya

(Matalikilo 1:1) Kumatalikilo, Leza wakalenga julu anyika.

w15 6/1 5

Mboimujatikizya Sayaansi

Ino nyika alimwi abubumbo zyakkala kwaciindi cilamfwu buti?

Basayaansi bayeeyela kuti nyika yaliko kwamyaka iitandila ku 4 bbiliyoni, alimwi akuti bubumbo bwaliko kwamyaka iisika ku 13 naa 14 bbiliyoni. Bbaibbele talyaambi buzuba bugaminide bubumbo nobwakalengwa. Kunyina mpolyaamba kuti nyika yaliko buyo kwazyuulu zisyoonto. Kapango kakusaanguna mu Bbaibbele kaamba kuti: “Kumatalikilo, Leza wakalenga julu anyika.” (Matalikilo 1:1) Kapango aaka kagwasya basayaansi kuti bazyibe naa nyika yaliko kwaciindi cilamfwu buti kweelana abusongo bwabo.

(Matalikilo 1:26) Mpoonya Leza wakati: “Atulenge muntu mucinkozya cesu, kweelana ambotubede, beendelezye nswi zyamulwizi azilenge zyuuluka mujulu alimwi abanyama bavwubwa anyika yoonse abanyama boonse bakalaba anyika.”

it-2 52

Jesu Kristo

Tali Mulenginyina a Leza. Nokuba kuti Mwana wakatola lubazu mumulimo wakulenga zintu, eeci tacaambi kuti wakali Mulenginyina a Bausyi. Nguzu izyakabelesyegwa mukulenga zyakazwa kuli Leza kwiinda mumuuya wakwe uusalala. (Matl. 1:2; Int. 33:6) Alimwi mbwaanga Jehova ngo Kasensa kabuumi, zintu zyoonse zipona, izilibonya alimwi azitalibonyi nguwakazilenga. (Int. 36:9) Aboobo muciindi cakuba Mulenginyina a Leza, Mwana ooyu wakali mubelesi naa cibelesyo Jehova, Imulengi ncaakali kubelesya ikulenga zintu. Jesu lwakwe kumugama wakaamba kuti Leza ngowakalenga zintu zyoonse mbubwenya Magwalo oonse mbwaamba.—Mt. 19:4-6.

AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA

w08 2/1 5

Ino Twakazwa Kuli?

Mbuti Bwiinguzi Bwamu Bbaibbele Mbobupa Kuba Aluumuno lwa Mumizeezo?

Ikuzyiba kuti ‘mukwasyi uuli woonse . . . anyika, wakatambula zina lyanguwo’ kuzwa kuli Leza, kulatugwasya kucinca mbotubabona bantu bamwi. (Baefeso 3:15) Kaambo aaka katugwasya kuzyiba mbotweelede kulibona swebo kutugama alimwi amapenzi eesu. Kuyeeya kwesu kulajatikizyigwa munzila eezyi zitobela.

Ciindi notwaba azyakusala zikatazya kapati mubuumi, tatukaciindizyi kulibilika kujatikizya mboyiindene mizeezo yabantu mutwaambo tumwi. Muciindi caboobo, tuyoosyoma buyo ncolyaamba Bbaibbele. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti “magwalo oonse akasololelwa a Leza alimwi alagwasya mukuyiisya, mukusinsa, mukululamika zintu, mukulaya cabululami, kutegwa muntu wa Leza ayelele ncobeni, kalibambilide cakumaninina kubeleka mulimo mubotu uuli woonse.”—2Tim. 3:16, 17.

Masimpe, kutegwa tutobele lulayo lwamu Bbaibbele tweelede kubeleka canguzu alimwi akulilesya. Zimwi ziindi busolozi bwandilyo inga bwayanda kuti tucite zintu munzila yiindene akulombozya kwesu. (Matl. 8:21) Nokuba boobo, ikuti naa tulazumina kuti twakalengwa a Taateesu wakujulu siluyando, nkokuti cileelela kwaamba kuti uliizyi nzila mbotu kapati njotweelede kutobela. (Is. 55:9) Aboobo Jwi lya Leza litusyomezya kuti: “Kosyoma Jehova amoyo wako woonse, utasyomi maano aako omwini pe. Munzila zyako zyoonse kolanga kulinguwe, eelyo walo ulalulamika nzila zyako.” (Tus. 3:5,6) Kuti naa twalubelesya lulayo oolu, kulibilika nkotulibilika ciindi notujana mapenzi alimwi anotuyandika kusala zintu zikatazya, kuyoomana.

Ikuti naa bantu batusalulula, tatukonzyi kutyompwa akaambo kakulimvwa kuti tuli bantu baansi, naa kuyeeya kuti tatuyandiki kapati mbuli bantu bamusyobo uumbi naa ibakakomenena mubukkale bumwi. Muciindi caboobo, tunoolibona munzila yeelede. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti Taateesu, Jehova Leza, “tasalululi, pele muzisi zyoonse kufwumbwa muntu uumuyoowa akucita ziluleme ulatambulwa kulinguwe.”—Mil. 10:34, 35.

Kuyungizya waawo, kuyeeya kuli boobu kuyootugwasya kutalekela kusalulula kuti kunyonganye mbotubabona bamwi. Tuyookkomana kapati kuzyiba kuti kunyina twaambo tweelede kutupa kulimvwa kuti tuli atala kwiinda bantu bamusyobo umbi akaambo kakuti Leza, “kuzwa kumuntu omwe wakalenga bantu ibali muzisi zyoonse kuti bakkale munyika yoonse.”—Mil. 17:26.

Cakutadooneka, ikuzyiba kuti twakalengwa buya alimwi akuti Mulengi wesu ulatubikkila maano kutupa kuba aluumuno lwini-lwini lwamumizeezo. Pele nzinji ziyandika ikuti katuyanda kuzumanana kuba aluumuno lwamumizeezo.

JANUARY 13-19

MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 3-5

“Zintu Zibi Izyakaboola Akaambo Kabubeji Bwakusaanguna”

(Matalikilo 3:1-5) Lino nzoka yakalicenjede kapati kwiinda banyama boonse bamusyokwe Jehova Leza mbaakalenga. Aboobo yakabuzya mukaintu kuti: “Sena ncobeni Leza wakaamba kuti tamweelede kulya kuzisamu zyoonse zyamumuunda?” 2 Mpoonya mukaintu wakati kunzoka: “Tulakonzya kulya micelo yazisamu zyoonse izili mumuunda. 3 Pele Leza wakaamba boobu kujatikizya micelo yacisamu icili akati kamuunda: ‘Tamweelede kulya kulincico pe, nokuba kuciguma; buyo-buyo muyoofwa.’” 4 Mpoonya nzoka yakati kumukaintu: “Tamukonzyi kufwa pe. 5 Nkaambo Leza ulizyi kuti buzuba mbomuyoolya kulincico, meso aanu ayoojaluka alimwi muyooba mbuli Leza, muyoozyiba bubotu abubi.”

w17.02 5 ¶9

Makanze aa Jehova Aayakuzuzikizyigwa!

Kwiinda mukubelesya nzoka, Saatani Diabolosi wakacenga Eva akumupa kuzangila Usyi, Jehova. (Amubale Matalikilo 3:1-5; Ciy. 12:9) Saatani wakakapanga kuba kaambo kapati kaambo kakuti bana ba Leza bantunsi tiibakali kuzumizyigwa kulya “kuzisamu zyoonse zyamumuunda.” Cakali mbuli kuti waamba kuti: ‘Sena mwaamba kuti tamukonzyi kucita kufwumbwa ncomuyanda?’ Kuzwa waawo, wakabeja ulaamba: “Tamukonzyi kufwa pe.” Mpoonya wakayunga Eva kuti tanaakeelede kumvwida Leza pe, akwaamba kuti: “Leza ulizyi kuti buzuba mbomuyoolya kulincico, meso aanu ayoojaluka.” Munzila imwi Saatani wakali kwaamba kuti Jehova tanaakali kuyanda kuti balye mucelo nkaambo kucita boobo kwakali kuyoobapa kuti bajaluke meso. Kuyungizya waawo, Saatani wakapa cisyomezyo eeci cakubeja naakaamba kuti: “Muyooba mbuli Leza, muyoozyiba bubotu abubi.”

(Matalikilo 3:6) Lino mukaintu wakabona kuti cisamu cakali cibotu kulya akuti cakali kunyomenezya, inzya, cisamu eeco cakali kukkomanisya kulanga. Aboobo wakacela micelo kulincico akulya. Kumane nobakaba antoomwe amulumaakwe, wakamupa eelyo awalo wakalya.

w00 11/15 25-26

Kuli Ncotukonzya Kwiiya Kuzwa Kuli Banabukwetene Bakusaanguna

Sena cibi ncaakacita Eva kunyina mbocakali kukonzya kweelebwa? Nocakeelebwa! Amulibikke mubukkale bwakwe. Ncoyakaamba nzoka cakaliindene kapati ancaakaambide Leza alimwi a Adamu. Ino inga mwalimvwa buti ikuti mweenzu waamba muntu ngomuyanda akusyoma kuti tasyomeki? Eva wakeelede kucita ciimpene kwiinda mukugambwa, kunyema, nokuba kukaka kuswiilila buya. Kuyungizya waawo, sena nzoka yakalijisi nguzu zyakuzumbauzya bululami bwa Leza alimwi amajwi Eva ngaakaambilwa kumulumaakwe? Kutegwa atondezye kuti wakali kubulemeka busilutwe, wakeelede kusaanguna kubuzya katanacita cili coonse. Eeco ncotweelede kucita ikuti naa twasikilwa makani aayindene amalailile ngaakatupa Leza. Pele cuusisya ncakuti, Eva wakasyoma majwi aa Sikusunka, akuyanda kulibikka muciimo cakulisalila cintu cibotu alimwi acibi. Akaambo kakuti wakaubikkila kapati maano muzeezo ooyu, kulombozya kwakwe kwakakomena. Eelo kaka wakalubizya kapati akaambo kakuubikkila maano muzeezo ooyu mubi, muciindi cakuugwisya mumizeezo yakwe naa kwaabandika makani aaya amulumaakwe!—1 Bakorinto 11:3; Jakobo 1:14, 15.

Adamu Wakaswiilila Mukaintu Wakwe

Kalitanalampa, Eva wakoongelezya Adamu kuti amusangane mucibi cakwe. Ino koongelezyegwa ooko inga twakupandulula buti? (Matalikilo 3:6, 17) Adamu wakakatazyigwa kujatikizya ngwaakeelede kumvwida. Sena wakeelede kumvwida Mulengi wakwe walo iwakamupede zintu zyoonse kubikkilizya amukaintu wakwe ngwaakali kuyandisya, Eva? Sena Adamu wakeelede kulomba busolozi kuli Leza kujatikizya ncaakeelede kucita aciindi eeci? Naa sena wakeelede kumvwida mukaintu wakwe? Adamu wakalizyi kabotu-kabotu kuti eeco ncaakali kuyanda mukaintu wakwe kuti cicitike kwiinda mukulya mucelo iwakakasyidwe kunyina nocakali kukonzya kucitika. Mwaapostolo Paulo wakasololelwa amuuya kulemba kuti: “Adamu kunyina naakeenwa pe, pele mukaintu wakeenwa cakumaninina eelyo wakaba sikusotoka mulawo.” (1 Timoteyo 2:14) Aboobo Adamu wakamuzangila Jehova acaali. Kuboneka kuti ikuyoowa kuti ulaandaana amukaintu wakwe ncecakali cintu cipati kulinguwe kwiinda lusyomo ndwaakajisi muli Leza lwakuti ulazibambulula zintu.

(Matalikilo 3:15-19) Alimwi ndilabikka nkondo akati kanduwe amukaintu, aakati kalunyungu lwako alunyungu lwakwe. Walo uyakuupwayaula mutwe wako alimwi ayebo uyoomuluma kukasindi.” 16 Kumukaintu wakati: “Ndiyooyungizya macise aako waakumita; uyoozyala bana mumacise, alimwi unoomuyandisisya mulumaako, eelyo walo unookweendelezya.” 17 Eelyo kuli Adamu wakati: “Akaambo kakuti waswiilila mukaintu wako akulya kucisamu ncindakakulailila kuti, ‘Toyelede kulya kulincico,’ nyika yasinganizyigwa akaambo kacintu eeci ncoocita. Mumacise unoolya cakulya mazuba oonse aabuumi bwako. 18 Inyika iyoomena mamvwa azincenya, alimwi uyoolya zimena anyika. 19 Uyoozwa nkasaalo kutegwa ujane cakulya kusikila ukajokele kubulongo, nkaambo ooko nkookazwa. Nkaambo uli bulongo, aboobo uyoojokela kubulongo.”

w12 9/1 4 ¶2

Sena Masimpe Kuti Leza Ulababikkila Maano Bamakaintu?

Sena Leza Wakabasinganya Bamakaintu?

Peepe. Muciindi caboobo, “imuzoka ooyo wakaindi, uutegwa Diabolosi,” ngonguwe ‘wakasinganizyigwa” a Leza. (Ciyubunuzyo 12:9; Matalikilo 3:14) Ciindi Leza naakaamba kuti Adamu ‘unoomweendelezya’ mukaintu wakwe, tanaakali kwaamba kuti ulabazumizya bamaalumi kudyaaminina bamakaintu. (Matalikilo 3:16) Wakali kwaamba buyo bubi ibwakali kuyooboola akaambo kacibi cabanabukwetene aaba bakusaanguna.

w04 1/1 7 ¶2

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Matalikilo—I

3:17—Muunzila nzi nyika moyakasinganyizyigwa, alimwi kwabulamfwu buli buti? Kusinganyizyigwa kwakaambwa kunyika cakali kwaamba kuti lino kwiilima kwakali kukatazya kapati. Ikusinganyizyigwa kwanyika iyakaba amamvwa amitubetube, kwakabakatazya kapati bana ba Adamu cakuti, bausyi Nowa ba Lameki bakaamba zya “makataazyo ngaajana maanza esu nkaambo kanyika Jehova njaatukide.” (Matalikilo 5:29) Nolyakainda Zambangulwe, Jehova wakamulongezya Nowa abana bakwe, akubaambila luyando Lwakwe lwakuti bazuzye nyika. (Matalikilo 9:1) Kusinganya nyika nkwaakacita Leza kulibonya kuti kwakazyi kugusyigwa.—Matalikilo 13:10.

it-2 186

Kumyonga Kwakutumbuka

Mapenzi aaswaangene akutumbuka. Leza wakaambila mukaintu wakusaanguna Eva, naakamana kubisya kujatikizya icakali kunoocitika ciindi cakutumbuka. Ikuti naakamvwida, zilongezyo zya Leza nozyakazumanana kuba alinguwe alimwi kutumbuka nokwatali kucisa, nkaambo “cileleko icizwa kuli Jehova ncecivwubya, alimwi tayungizyi macise kulincico pe.” (Tus. 10:22) Pele lino, kutalondoka kwamubili kupa kuti kacicisa ciindi cakutumbuka. Aboobo, Leza wakaamba kuti (kanji-kanji tupango tumwi twamu Bbaibbele twaamba zintu Leza nzyazumizya kucitika mbuli kuti nguuzicita): “Ndiyooyungizya macise aako waakumita; uyoozyala bana mumacise.”—Matl. 3:16.

Kuyandaula Mbono Zyakumuuya

(Matalikilo 4:23, 24) Mpoonya Lameki wakeema majwi aaya kuli bamakaintu bakwe, Ada a Zila: “Amuswiilile jwi lyangu nywebo nobamakaintu ba Lameki; Amucenjeke matwi kuli nzyondaamba: Ndajaya muntu akaambo kakuti wandicisa, Inzya, ndamujaya mulombwana akaambo kakunduuma. 24 Ikuti muntu uuyoojaya Kaini uyoojolelwa ziindi zili ciloba, Nkokuti uuyoojaya Lameki uyoojolelwa ziindi zili 77.”

it-2 192 ¶5

Lameki

Majwi aakweema aa Lameki kubamakaintu bakwe (Matl. 4:23, 24) atondezya muuya mubyaabi iwakaliko mumazuba aayo. Lameki wakeema kuti: “Amuswiilile jwi lyangu nywebo nobamakaintu ba Lameki; amucenjeke matwi kuli nzyondaamba: Ndajaya muntu akaambo kakuti wandicisa, inzya, ndamujaya mulombwana akaambo kakunduuma. Ikuti muntu uuyoojaya Kaini uyoojolelwa ziindi zili ciloba, nkokuti uuyoojaya Lameki uyoojolelwa ziindi zili 77.” Kuboneka kuti Lameki wakali kulikwabilila buya, wakali kwaamba kuti tanaakajaya muntu acaali mbuli bwakacita Kaini. Lameki wakali kwaamba kuti, ciindi naakali kusola kulikwabilila, wakajaya mwaalumi iwakamuuma alimwi akumucisa. Aboobo, kweema kwakwe kwakali kutondezya kuti kunyina iwakeelede kumujaya kutegwa kube kujolela cibi akaambo kakujaya mwaalumi ooyo iwakamuuma alimwi akumucisa.

(Matalikilo 4:26) Seti awalo wakazyala mwana musankwa akumuulika kuti Enosi. Aciindi eeco bantu bakatalika kwiita zina lya Jehova.

it-1 338 ¶2

Kusampaula Leza

“Kwiita zina lya Jehova” ikwakatalika mumazuba aa Enosi kalitanacitika Zambangulwe kweelede kuti tiikwakali kucitwa munzila yeelede nokuba kuti kacitanacitika eeci, Abelo cakutadooneka wakali kumwiita Leza kwiinda mukubelesya zina lyakwe. (Matl. 4:26; Heb. 11:4) Kweelana ambobaamba basyaazibwene bamwi kuti kwiita zina lya Leza lyakuti Jehova kwakali kucitwa munzila iiteelede mukuti lyakali kubelesyegwa kubantu naa kumituni, nkokuti kucita boobu inga kwaambwa kuti kwakali kusampaula Leza.

JANUARY 20-26

MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 6-8

“Wakacita mbubonya oobo”

(Matalikilo 6:9) Ngaaya makani aamba zya Nowa. Nowa wakali muntu uululeme. Wakanyina kampenda alimwi wakaliindene abantu mbaakali kupona limwi. Nowa wakali kweenda a Leza mwini-mwini.

(Matalikilo 6:13) Mpoonya Leza wakaambila Nowa kuti: “Ndikanzide kubanyonyoona bantu boonse, nkaambo nyika yazula bubi akaambo kabantu aaba, aboobo ndilabanyonyoona antoomwe anyika.

w18.02 4 ¶4

Amwiiye Lusyomo Alimwi Akumvwida kwa Nowa, Daniele, Alimwi a Jobu

Buyumuyumu mbwaakajana Nowa. Kuzikusika kuciindi ncaakali kupona Enoki syaanyinakulu wa Nowa, bantu tiibakali kumuyanda Leza naaceya. Bakali kwaamba noziba ‘zintu ziyumya mate’ kujatikizya Jehova. (Jud. 14, 15) Bubi bwakali kuyaabuvwula. Mubwini, kusika ciindi ncaakali kupona Nowa, “nyika yakazula bubi.” Bangelo babyaabi bakasama mibili yabuntu, bakakwata bamakaintu, akuzyala bana babbabbani. (Matl. 6:2-4, 11, 12) Pele Nowa wakaliindene kapati. “Nowa wakafwidwa luzyalo mumeso aa Jehova. . . . Nowa wakali muntu uululeme. Wakanyina kampenda alimwi wakaliindene abantu mbaakali kupona limwi. Nowa wakali kweenda a Leza mwini-mwini.”—Matl. 6:8, 9.

(Matalikilo 6:14-16) Kolipangila bwato kubelesya zisamu zyagofa. Weelede kupanga twaanda mubwato akusyingulula ataala mukati akunze. 15 Mboobu mboyelede kubupanga: Bwato bweelede kulampa tukokola tuli 300 mubulamfwu, tukokola tuli 50 mubwamba, alimwi tukokola tuli 30 kuya mujulu. 16 Weelede kupanga windo, kakokola komwe kuzwa mujulu kutegwa mumuni kaunjila mubwato. Weelede kubikka mulyango mumbali aabwato akuyaka twaandaanda ansi alimwi atumwi atala aatootu alimwi atwamamanino atala eeni.

w13 4/1 14 ¶1

‘Wakali Kweenda a Leza Wakasimpe’

Mulimo wakatola myaka minji, ambweni myaka iili 40 naa 50. Kwakali zisamu zyakeelede kugonkwa, kukwelwa, alimwi akwaandula mapulanga, kwaafwala, alimwi akwaaswaanganya antoomwe. Bwato bwakeelede kuba amaanda otatwe kuya mujulu, zibeela-beela zinji, alimwi amulyango mukati. Cakutadooneka, kwakali mawindo mumbali alimwi aciluli icakanyamukide mpocili akati kutegwa meenda kaaselemukila ansi.—Matalikilo 6:14-16.

(Matalikilo 6:22) Mpoonya Nowa wakacita zyoonse kweelana ambwaakamulailila Leza. Wakacita mbubonya oobo.

w11 9/15 18 ¶13

Amubalike Cakuliyumya

Ino ncinzi cakagwasya babelesi ba Jehova kuliyumya akuzwidilila mumuzundano wakubalika? Amubone Paulo ncaakaamba kujatikizya Nowa. (Amubale Bahebulayo 11:7.) Nowa ‘tanaakaningalibona’ ‘zambangulwe lyamaanzi lyakali kuya kunyonyoona zyintu zyoonse zyanyama.’ (Matl. 6:17) Cakali cintu catakaningacitikide alimwi cikankamanisya. Nokuba boobo, Nowa tanaakadooneka kuti zambangulwe inga lyacitika. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti wakali alusyomo lwakuti kufwumbwa Jehova nzyaasyomezya uyakuzicita. Nowa tanaakalimvwa kuti ncaakaambilwa kucita cakali kukatazya kapati. Muciindi caboobo, ‘wakacita mbubonya mbwaakalaililwa.’ (Matl. 6:22) Kubona zyintu nzyaakeelede kucita Nowa mbuli kuyaka bwato, kukobolola banyama, kubikka mubwato cakulya cabantu a cabanyama, kukambauka mulumbe wakucenjezya bantu akugwasya mukwasyi wakwe kuti kabali bayumu kumuuya, wakali mulimo mupati. Nokuba boobo, lusyomo lwa Nowa akuliyumya kwakwe kwakapa kuti abe abuumi alimwi akulongezyegwa walo amukwasyi wakwe.

Kuyandaula Mbono Zyakumuuya

(Matalikilo 7:2) Kubanyama basalala bali boonse bamisyobo iindene-indene weelede kubweza ibali ciloba, cilumi acizyazi; alimwi kumusyobo umwi aumwi wabanyama batasalali ubweze buyo bobilo, cilumi acizyazi;

w04 1/1 7 ¶7

Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Matalikilo—I

7:2—Ino ncinzi cakabelesyegwa kwaandaanya banyama basalala abatasalali? Cakali kujatikizya banyama bakali kunga babelesyegwa kazili zipaizyo mukukomba ikutali bakeelede naa batakeelede kuligwa. Bantu tiibakali kulya nyama kalitanaba Zambangulwe. Mabala aakuti “cisalala” a “citasalali” kuzyakulya akaboola muciindi ca Mulawo wa Musa mulikke, alimwi akamana ciindi Mulawo wa Musa niwakalobesyegwa. (Incito 10:9-16; Ba-Efeso 2:15) Kulibonya kuti, Nowa wakalizyi cipaizyo ceelela mukukomba Jehova. Mbwaakazwida buyo mubwato, “wakayakila Jehova cipaililo, nkabela wakabweza bamwi banyama basalala bamisyobo yoonse abayuni basalala bamisyobo yoonse, watuulila zituuzyo mpoonya awo acipaililo.”—Matalikilo 8:20.

(Matalikilo 7:11) Lino mumwaka wa 600 wabuumi bwa Nowa, mumwezi wabili, mubuzuba bwa 17, buzuba oobo tusensa toonse twamaanzi manji twakajaluka alimwi azipulo zyakujulu zyakajalulwa.

w04 1/1 8 ¶1

Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Matalikilo—I

7:11—Ino maanzi aakaleta Zambangulwe lyanyika yoonse akazwa kuli? Mubuzuba bwabili bwakulenga, ciindi “mulengalenga” imuli myuuya yiindene-indene niwakapangwa, kwakali maanzi aali “ansi lyamulengalenga” amaanzi aali “kujulu lyamulengalenga.” (Matalikilo 1:6, 7) Maanzi akali “ansi” akali yaayo akali kale anyika. Maanzi akali “kujulu” wakali mudumu munji wakali atala lyanyika, walo wakapanga “matoolo.” Maaya akawida anyika kuciindi ca Nowa.

JANUARY 27–FEBRUARY 2

MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 9-11

“Nyika Yoonse Yakajisi Mwaambo Omwe”

(Matalikilo 11:1-4) Lino nyika yoonse yakajisi mwaambo omwe alimwi bantu bakali kubelesya mabala aakozyenye. 2 Bantu aabo nobakali kuyaabuya kujwe bakajana cibanda munyika ya Sinara eelyo bakatalika kukkala ooko. 3 Mpoonya bakaambilana kuti: “Amuboole! Atuume zitina akuzyuumpa.” Aboobo bakabelesya zitina muciindi cakubelesya mabwe, alimwi ataala kuba mbuli bulongo bwakuyasya. 4 Mpoonya bakati: “Amuboole tuliyakile munzi alimwi angazi iisika kujulu, alimwi atulipangile zina ilili aampuwo kutegwa tutamwaikizyanyi munyika yoonse.”

it-1 239

Babuloni Mupati

Izyakali Kujanika mu Babuloni Wansiku. Munzi wa Babuloni mu Cibanda ca Sinara wakatalika kubako aciindi comwe anoyakatalika kuyakwa Ngazi ya Babelo. (Matl. 11:2-9) Makanze mapati aakuyaka ngazi alimwi amunzi, tanaakali aakusumpula izina lya Leza pe, pele basikuyaka bakajisi makanze ‘aakulipangila zina.’ Ngazi zyatempele izyakavwukkulwa ikutali buyo mu Babuloni wansiku pele amumasena aambi ku Mesopotamia zisinizya kuti ngazi zyakumatalikilo zyakali kubelesyegwa mumakani aabukombi bwakubeja kufwumbwa naa zyakapangidwe buti. Intaamu njaakabweza Jehova Leza yakunyonganya mayake aatempele ncitondezyo cakuti tanaakaakkomanina nkaambo akaswaangene aabukombi bwakubeja. Izina lya Chihebrayo ilyakapegwa munzi lyakuti Babelo, lyaamba “Manyongwe,” mpoonya zina lyaci Sumeriya lyakuti Ka-dingir-ra alyaci Akkadian lyakuti Bab-ilu oonse aamba “Mulyango wa Leza.” Aboobo aabo ibakasyaala mumunzi bakalicinca zina lyamunzi kutegwa litapi muzeezo uutali kabotu ngolyakajisi kumatalikilo, pele zina lipya naa eelyo ilyakatalika kubelesyegwa lyakacili kuswaanganya munzi ooyu kubukombi.

it-2 202 ¶2

Mwaambo

Cibalo icili kulugwalo lwa Matalikilo caamba bantu mbobakakamantana nolyakainda Zambangulwe kutegwa bacite mulimo wakali kukazyanya akuyanda kwa Leza ooko nkwaakaambila Nowa abana bakwe. (Matl. 9:1) Muciindi cakumwaika ‘akuzuzya nyika,’ balo bakakanzide kuti bakkale mubusena bomwe bwalo ibwakazikwiitwa kuti Cibanda ca Sinara ku Mesopotamia. Kuboneka kuti busena oobu bwakali kulangilwa kuba busena bwakukombela, bwalo ibwakajisi angazi yakukombela.—Matl. 11:2-4.

(Matalikilo 11:6-8) Kumane Jehova wakati: “Amubone! Aaba mbantu bomwe alimwi baambaula mwaambo omwe, alimwi amubone ncobatalika kucita. Lino kunyina cintu ncobayeeya icikonzya kubaalila kucita. 7 Atuunke anyika tukanyonganye mwaambo wabo kutegwa baleke kumvwana nobaambaula.” 8 Aboobo Jehova wakabamwaisya kuzwa kubusena oobu kuya munyika yoonse, alimwi bakaasiya mayake aabo amunzi.

it-2 202 ¶3

Mwaambo

Leza Singuzuzyoonse wakaunyonganya mulimo wabo wabuzangi kwiinda mukuleta lupyopyongano akati kabo lwalo ndwaakacita kwiinda mukunyonganya mwaambo ngobakali kubelesya. Eeci cakapa kuti cikatazye kubelekela antoomwe mumulimo wabo calo cakapa kuti bamwaike nyika yoonse. Kunyongana kwamwaambo wabo kwakali kuyoopa kuti cibakatazye kuzuzikizya makanze aabo mabi aakumbele, nkokuti aakusampaula Leza. Kayi eeci cakali kuyoopa kuti bantu baalilwe kubelekela antoomwe alimwi akubelesya luzyibo kuzwa kubantu bamyaambo yiindene-indene, ikutali luzyibo luzwa kuli Leza, pele luzyibo lujanwa kwiinda mubusongo abuvwuntauzi bwabantu. (Amweezyanisye Muk. 7:29; Dt. 32:5.) Nokuba kuti kunyongana kwamwaambo kwakabaandaanya bantu, ikucita boobo mubwini kwakabagwasya kuti batazumanani kuba ambaakani zibyaabi kapati. (Matl. 11:5-9; amweezyanisye Is. 8:9, 10.) Twalanga zintu zimwi ziliko mazuba aano zyalo izyacitika akaambo kaluzyibo lwabantu alimwi akwaalilwa kulubelesya kabotu, cilatugwasya kuzyiba Leza ncaakabona kakucili kooko ikuti ncecakali kulangilwa kucitika kuti naatakabweza ntaamu njaakabweza ku Babelo.

(Matalikilo 11:9) Nkakaambo kaako munzi ooyo wakaulikwa kuti Babelo, nkaambo ooko Jehova wakanyonganya mulaka wanyika yoonse, alimwi Jehova wakabamwaisya bantu kuya munyika yoonse.

it-2 472

Masi

Akaambo kakuti tiibakacili kumvwana, bantu bamwaambo umwi aumwi bakaba abukkale bwabo, zilengwa zyabo, bube bwabo alimwi abukombi bwabo, mpoonya abamwi bakali kulicitila zintu mbuli mbobayanda. (Lev. 18:3) Mbwaanga bakazanduka kuli Leza, bantu aaba baindene-indene bakatalika kupanga baleza banji bakuyeeyela buyo.—Dt. 12:30; 2Bam. 17:29, 33.

Kuyandaula Mbono Zyakumuuya

(Matalikilo 9:20-22) Lino Nowa wakaba mulimi, eelyo wakalima muunda wamisaansa. 21 Bumwi buzuba naakanywa waini, wakakolwa eelyo wakasamununa zisani zyakwe mutente lyakwe. 22 Hamu, usyi Kanana, wakabona bausyi kabali mantanda kumane wakazwa anze akuyakwaambila banabokwabo bobilo.

(Matalikilo 9:24, 25) Lino naakakololokwa Nowa akuzyiba ncaakacita mwanaakwe muniini, 25 wakati: “Aasinganizyigwe Kanana. Abe muzike wabazike kubanabokwabo.”

it-1 1023 ¶4

Hamu

Kulalangilwa kuti Kanana wakalijatikizyidwe cacigaminina kujatikizya icakacitika akuti bausyi, nkokuti ba Hamu, bakaalilwa kumulaya. Naa kuti Nowa, kasinsima kwiinda mukusololelwa amuuya, wakatubonena limwi tumpenda tubyaabi itwakali muli Hamu, twalo ambweni itwakali kulibonya kale mumwanaakwe Kanana, twalo itwakali kuyookonwa alunyungu lwa Kanana. Cibeela cimwi cakusinganya ooku cakazuzikizyigwa ciindi bana Israyeli baluzubo lwa Semu nobakazunda bana Kanana. Aabo ibatakanyonyoonwa (mucikozyanyo, bana Gibeoni [Jos. 9]) bakaba bazike kubana Israyeli. Mumyaanda yamyaka yakatobela, kusinganya ooko kwakazumanana kuzuzikizyigwa ciindi ibaluzubo lwa Kanana, imwana wa Hamu nobakatalika kweendelezyegwa abeendelezi banyika yoonse ibaluzubo lwa Jafeti, nkokuti Medo-Persia, Greece alimwi a Rome.

(Matalikilo 10:9, 10) Wakaba muvwimi singuzu alimwi wakali kukazya Jehova. Nkakaambo kaako ncokuli kaambyo kakuti: “Mbubonya mbuli Nimurodi, muvwimi singuzu uukazya Jehova.” 10 Minzi yakusaanguna yabwami bwakwe yakali Babelo, Ereki, Akadi, Kalene, munyika ya Sinara.

it-2 503

Nimurodi

Minzi yakusaanguna ya Bwami bwa Nimurodi ibikkilizya Babelo, Ereki, Akadi alimwi a Kalene, minzi yoonse eeyi yakali munyika ya Sinara. (Matl. 10:10) Aboobo kulibonya kuti ngonguwe wakalailila kuti kuyakwe Babelo antoomwe angazi yanguwo. Ikwaamba boobo kuleendelana ambobaamba ba Juda ibakali kupona kaindi. Josephus wakalemba kuti: “Asyoonto-syoonto [Nimurodi] wakatalika kuba silunya kubantu, kayi wakaamba kuti nzila ilikke yakuzandula bantu kuzwa kuli Leza nkwiinda mukubapa kuti lyoonse kabasyoma buyo nguzu zyakwe. Wakaamba kuti wakalilibambilide kupilusya cibi kuli Leza ikuti Leza naakayanda kunyonyoona nyika kwiinda mukubelesya Zambangulwe alimwi; nkaambo wakakanzide kuyaka ngazi ndamfwu iitakonzyi kubbila mumaanzi alimwi wakali kuyanda kupilusya cibi akaambo kakunyonyoonwa kwabamausyi. Cuusisya ncakuti, bantu bakalilibambilide kutobela majwi ngaakaamba [Nimurodi], alimwi bakali kucibona kuti mbuzike kulibombya kuli Leza; aboobo bakatalika kuyaka ngazi . . . alimwi yakatalika kuya mujulu cakufwambaana kwiinda mbobakali kuyeeyela bantu boonse.”—Kweelana abbuku litegwa Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi