Pisin Bilong Klinim Graun
Sapos ol i askim planti man long pisin ol i no laik lukim, ol bai tok, tarangau.
Planti man i toknogutim wanpela kain tarangau (vulture) na tok em i pisin nogut i save raun antap long ol samting i dai pinis o i laik i dai. Taim ol i lukim dispela pisin ol i tingim ol samting nogut tasol, olsem pasin bilong en long kaikai samting i dai pinis, o raun antap na wetim wanpela animal i laik i dai. Ol i tok dispela pisin i makim samting nogut i kamap. Dispela em tingting kranki bilong ol stori nating.
Planti man i kirap nogut long pasin bilong ol tarangau na gutpela wok papamama tarangau ol i mekim long pikinini. Na ol i save tarangau i gat wok bilong helpim dispela graun. Long ol dispela man, tarangau i mekim gutpela wok tru, winim ol narapela pisin.
Tru, pasin bilong tarangau long kaikai i no gutpela tumas. Na em i no gat naispela skin, na singaut bilong en i no gutpela. Tasol sampela pasin bilong en i gutpela na yumi ol man i ken laikim.
Ol dispela kain tarangau i save lukautim gut pikinini bilong ol. Long olgeta yia ol i kamapim wanpela pikinini tasol. Tarangau man wantaim meri i mas lukautim pikinini inap long pikinini yet i ken flai na painim kaikai. Ol tarangau i wokim haus bilong ol antap tru long maunten, long hap i hatwok long yumi ol man i go long en, olsem na papamama tarangau i mas lukautim gut pikinini i stap long dispela haus inap sampela mun. Tarangau bilong Andis i mas lukautim pikinini long kaikai i go inap 6-pela mun. Long dispela taim pikinini i bikpela liklik na redi long lusim haus.
Ol tarangau i gat sampela gutpela pasin. Planti pisin i save helpim yumi long kain kain rot, tasol ol tarangau i helpim yumi long narapela kain rot. Ol i pisin bilong klinim graun.
Klinim Graun
Planti man i no laik mekim wok long rausim samting i dai pinis, tasol dispela wok i bikpela samting. Sapos yumi no hariap na rausim skin bilong man o animal i dai pinis, dispela inap kamapim bikpela sik long ol man na long ol animal tu.
Olsem na yumi mas tingim gutpela wok bilong ol tarangau. Maski animal i gat bikpela sik i save kamapim gip, ol tarangau bai kaikai animal olgeta na larim ol bun tasol i stap.
Sampela tarangau bilong Yurop na Esia na Afrika i save kaikai bun bilong ol animal tu. Ol i save go antap na tromoi ol bun i kam daun long ol hap i gat ston, na ol bun i bruk bruk na nau tarangau inap kaikai ol liklik hap bun na gris i stap insait long en.
Gutpela tru dispela pisin i no olsem ol man bilong bungim ol pipia—ol i no save straik, ol i wok i go i go. Sapos tarangau i no mekim wok bilong em, skin bilong ol animal samting i dai pinis na ol i gat sik bai pulap long graun.
Nau yumi ken bihainim wanpela lain tarangau na kisim save long ol i mekim wanem long ol wan wan de.
Ol i Patrol Long Skai
Bihain liklik long sankamap ol tarangau i flai i go antap. Sampela i go long narapela hap na sampela long narapela hap. Na ol i no les, ol i patrol antap bilong painim ol animal i dai pinis. Taim wanpela i lukim animal i dai pinis, em i sut i kam daun, na wantu tasol na planti tarangau i kam bung long dispela animal.
Ol tarangau i no save kirap na kaikai wantu tasol. Pastaim ol i kalap kalap na raunim skin bilong animal. Taim wanpela i kirap na kaikai, nau olgeta i kaikai. Nau bikpela pairap i kamap. Ol i singaut na tok pait na pulim abus i go i kam. Ol pisin i hangre tru na mekim bikpela pairap na kros, ol bai kisim kaikai pastaim long ol narapela. Sapos animal i bikpela liklik, olgeta tarangau i gat kaikai.
Sampela minit tasol i lus na ol tarangau i kaikai pinis na ol bun tasol i stap. Nau ol i kirap gen na patrol antap bilong painim narapela animal i dai pinis. Ating tupela o tripela de i mas pinis pastaim na ol bai kaikai gen.
Gutpela Ai na Wok Gut Wantaim
Ol tarangau i gat traipela pul, olsem na planti aua ol inap flai na larim win i karim ol i go. Wan wan taim tasol ol i meknaisim pul bilong ol. Ol i save tru long wetim win i hat liklik na em i lusim graun i kam antap. Dispela kain win i save larim tarangau i trip antap longpela taim na em i no gat hatwok long meknaisim pul. Wanpela saveman (Dean Amadon) bilong Amerika i tok, pasin bilong tarangau long flai, em i ‘wanpela gutpela samting bilong lukim, winim olgeta narapela pisin i save wokabaut antap.’
Planti yia ol saveman bilong skelim pasin bilong ol pisin, ol i gat askim, olsem: Olsem wanem na ol tarangau inap painim kwik skin bilong wanpela animal i dai pinis?
Ol i kisim save olsem ai bilong tarangau i sap tru na ol tarangau i wok gut wantaim. Maski tarangau i raun antap olsem 750 mita, em inap lukim liklik samting long graun, longpela bilong en i no winim 13 sentimita. Tasol maski ai bilong tarangau i sap tru, em bai hatwok tru long painim kaikai sapos em wanpela i raun.
Olsem na ol tarangau i mas wok wantaim. Wanpela lain tarangau bai bruk bruk—sampela bai patrol long narapela hap na sampela long narapela hap. Sapos wanpela tarangau i sut i go daun long wanpela animal i dai pinis, olgeta tarangau long lain bai save i gat kaikai i stap, olsem na olgeta bai sut i go long dispela hap. Na ol narapela lain tarangau i stap longwe, ol bai lukim dispela samting, olsem na ol tu bai sut i go long hap i gat kaikai i stap long en. Dispela pasin bilong ol tarangau i wok gutpela tru na sapos yu lukim bai yu ting olgeta tarangau i kamap wantaim stret.
Tasol sori tru, gutpela pasin bilong ol tarangau i no pasim ol man long kilim ol i dai.
Bikpela Tarangau i Kam Bek
Tarangau kondo (condor) i bikpela long ol narapela tarangau, tasol long sampela hap dispela pisin i wok long pinis. Long ol ples daun kaikai bilong ol i pinis na sapos ol i painim sampela animal i dai pinis, ol man i bin givim gip long dispela animal na em i dai, olsem na tarangau i no inap kaikai. Na tarangau i no save kamapim planti pikinini. Olsem na sapos ol man i kilim planti bilong dispela pisin, ol i no inap kamap planti hariap.
Tasol gutpela tru sampela saveman i lukautim sampela tarangau kondo bilong Kalifonia na mekim sampela samting bilong helpim ol long kamapim pikinini. Na bihain ol i larim sampela i go bek long ples tru bilong ol. Ol saveman bilong lukautim ol animal pisin samting long Frans i mekim gutpela wok, olsem na wanpela kain tarangau bilong ol, bipo ol i stap long wanpela hap maunten bilong Frans na bihain ol i go olgeta, nau ol i kam bek. Inap planti yia dispela pisin i bin lus.
Nau planti man i wok long helpim sampela kain bilong dispela pisin em ol man i bin kilim na klostu ol i pinis olgeta. Olsem na i no gutpela sapos yumi no inap lukim moa ol bikpela tarangau i wokabaut antap long ol maunten bilong Not na Saut Amerika, a?
Tasol long Afrika na Esia ol tarangau i patrol yet antap na mekim wok bilong ol long klinim graun, maski ol man i no tingim gutpela wok ol i mekim.
[Blok long pes 12]
Tarangau i Gat Nem
BIKPELA tarangau (vulture) i bikpela pisin long olgeta narapela na i no gat planti. I no gat narapela pisin i ken wokabaut antap tru olsem tarangau.
Tarangau bilong Kalifonia i no planti, klostu ol i pinis. Olsem na ol saveman i holim 24 bilong dispela kain tarangau na ol i wok long helpim ol long kamap planti. Long 1986 i gat 3-pela tarangau bilong Kalifonia tasol i stap long bus.
Longpela pul bilong tarangau bilong Andis na wanpela kain pisin (marabou stork) bilong Afrika, i winim olgeta narapela pisin i no raun long solwara. Pul bilong tupela i winim 3 mita. Na hevi bilong sampela i winim 14 kilo. I no gat narapela kain pisin i save kaikai animal samting i gat wankain hevi long skel.
Tarangau inap wokabaut antap tru. Long 1973 wanpela tarangau (Gyps rueppellii) bilong Afrika i bin bam wantaim wanpela balus i flai antap long Kot Diwa, long Wes Afrika, na balus i stap 11,000 mita antap.
[Piksa Kredit Lain long pes 10]
Photo: Courtesy of Madrid Zoo, Madrid, Spain