Buk Bilong Baibel Namba 17—Esta
Man Bilong Raitim: Mordekai
Ples Em i Bin Raitim: Susa, Elam
Raitim Pinis: 475 B.C.E. samting
Taim: 493-475 B.C.E. samting
1. Buk Esta i kamapim wanem stori?
DISPELA em i stori bilong Ahasuerus, king bilong Persia. Sampela i ting em i King Serksis Namba 1, em meri bilong em Vasti i bikhet na king i rausim em na kisim Esta. Esta em i wanpela meri Juda na em i kasen susa bilong Mordekai. Haman bilong lain Agak i wokim rot bilong kilim i dai Mordekai wantaim olgeta narapela Juda. Haman i bin redim wanpela longpela pos bilong hangamapim Mordekai long en, tasol ol i hangamapim Haman yet long en, na Mordekai i kamap praim-minista na ol Juda i abrusim bagarap na ol i stap gut.
2. (a) Bilong wanem sampela i ting spirit bilong God i no bin kamapim ol tok bilong Buk Esta? (b) Long Buk Esta i olsem ol i bin mekim wanem pasin na ol i kamapim nem bilong God?
2 Tru sampela man i ting spirit bilong God i no bin kamapim ol tok i stap long Buk Esta, na dispela buk i no inap helpim yumi liklik—em i wanpela gutpela stori nating tasol. Ol i ting olsem, long wanem, nem bilong God i no stap long Buk Esta. Tru, nem bilong God i no stap ples klia, tasol long tok Hibru inap 4-pela taim i olsem ol i bin raitim sampela tok i tok bokis long namba wan leta bilong 4-pela tok Hibru (יהוה, olsem YHWH) i makim nem bilong God, olsem Jehova. Dispela 4-pela leta i makim nem bilong God i kamap klia tru long 3-pela olpela rait Hibru bilong Baibel, na long Masora ol i bin raitim long retpela rait. Long Esta 4:14 tu i olsem i gat sampela tok bokis i makim nem bilong God. Na long Esta 7:5 i gat wanpela tok i olsem tok bokis i makim wanpela tok bilong God, em i tok, ‘Bai mi kamapim klia mi dispela man.’—Lukim sta daunbilo bilong Esta 4:14.
3. Wanem ol samting i kamap na i makim olsem Mordekai na Esta i bilip na wetim God na ol i beten long em? Wanem samting i kamap na i olsem God i stiaim ol dispela samting?
3 Olgeta tok bilong Buk Esta i kamapim klia olsem Mordekai i kisim na bihainim lo bilong Jehova. Em i strong na em i no laik brukim skru na givim biknem long wanpela man bilong lain Amalek; God i makim dispela lain bilong ol i mas bagarap. (Est 3:1, 5; Lo 25:19; 1 Sml 15:3) Tok bilong Mordekai long Esta 4:14 i makim olsem em i wetim Jehova i helpim em na em i bilip strong olsem Jehova bai stiaim olgeta samting i laik kamap. Esta—na ol narapela Juda tu—i stap tambu long kaikai inap tripela de na nau em i go sanap long ai bilong king. Dispela i makim olsem Esta i bilip na wetim God i helpim em. (Est 4:16) Sampela samting i painim Esta na Mordekai na i makim olsem God i stiaim ol samting i kamap, olsem: Hegai, em man bilong lukautim ol meri, em i amamas long Esta; na long nait king i no inap slip, olsem na em i salim tok long ol i mas bringim dispela buk i gat stori bilong ol samting i kamap long kantri bilong em, na bai ol i kaunim sampela tok long em. Ol i kaunim tok bilong gutpela samting Mordekai i bin mekim bilong helpim king, tasol king i no bin givim biknem long em. (Est 2:8, 9; 6:1-3; lukim Sindaun 21:1.) Na yumi save, dispela hap tok long “tambu long kaikai na bihainim pasin bilong bel hevi na krai,” dispela i olsem wanpela beten, em ol i singaut long God i helpim ol.—Est 9:31.
4. Olsem wanem yumi ken save, stori bilong Buk Esta i tru na olgeta samting i bin kamap tru olsem buk i tok?
4 Planti samting i kamap na yumi ken save olsem olgeta stori long Buk Esta i tru, na olgeta samting i bin kamap tru olsem buk i tok. Ol Juda i bilip olsem dispela buk em hap bilong Baibel, na ol i kolim Meghil·lahʹ, olsem “buk.” I olsem Esra i bin putim i go wantaim ol narapela hap bilong Baibel Hibru, tasol em i no ken mekim olsem sapos dispela em i stori nating tasol. Kirap long dispela taim bipo na i kam inap long nau, ol Juda i save mekim bikpela kaikai bilong Ol Bikpela De Bilong Purim, olsem Satu, bilong tingim God i bin helpim ol Juda long abrusim bagarap long taim bilong Esta. Buk Esta i kamapim klia ol pasin na sindaun bilong ol Persia, na dispela i stret wantaim ol buk samting i stori long ol samting i bin kamap bipo, na i stret wantaim ol samting bilong bipo ol saveman bilong digim graun i bin painim. Olsem: Buk Esta i stori stret long pasin bilong ol Persia long givim biknem long man. (6:8) Na ol samting ol saveman i bin painim i kamapim klia olsem olgeta tok bilong Buk Esta i stori long haus bilong king i stret tru.a—5:1, 2.
5. Wanem samting i mekim na yumi save, ol samting Buk Esta i stori long en i bin kamap tru? Ol tok ples ol i bin raitim dispela stori long en, dispela i stret wantaim wanem taim bipo?
5 Na stori yet i kolim stret ol samting, olsem em i kolim nem bilong ol bikman bilong king na ol wokboi bilong ol, na i kolim nem bilong tenpela pikinini man bilong Haman. Na buk i kamapim nem bilong ol tumbuna bilong Mordekai na Esta i go bek inap long Kis, bilong lain bilong Benjamin. (2:5-7) Na Buk Esta i stori tu long buk bilong gavman bilong Persia em ol i bin raitim stori long en long olgeta samting i bin kamap long dispela kantri. (2:23; 6:1; 10:2) Tok bilong dispela buk em tok Hibru, na i gat planti tok Persia na tok Aram long en, na dispela pasin i wankain olsem Buk Stori na Esra na Nehemia. Dispela samting i stret wantaim dispela taim bipo, taim ol i bin raitim Buk Esta.
6. (a) Yumi ken ting, ol samting Buk Esta i stori long en i bin kamap long wanem taim? (b) Ol samting bilong dispela stori i makim olsem husat i bin raitim? Em i bin raitim we na long wanem taim?
6 Sampela i ting dispela stori bilong Esta i bin kamap long taim strongpela gavman bilong Persia i stap, na ol samting bilong dispela stori i bin kamap insait long 18 yia bilong wok king bilong Ahasuerus (Serksis Namba 1), i kam inap long yia 475 B.C.E. samting. Sampela rait bilong ol Grik na Persia na Babilon i makim olsem.b Mordekai i bin lukim ol dispela samting i kamap, na i gat bikpela stori bilong Mordekai yet insait long Buk Esta, na yumi save em yet i bin raitim ol dispela tok. Man bilong raitim Buk Esta em i bin kamapim olgeta liklik samting bilong dispela stori, olsem na yumi save, em i bin i stap long Susa taim ol dispela samting i kamap long haus bilong king.c Tru, i no gat narapela hap bilong Baibel i kamapim nem bilong Mordekai, tasol yumi save em i bin i stap tru. Na ol i bin painim wanpela hap ston bilong bipo tru i gat rait long en, na wanpela saveman bilong Jemani (A. Ungnad) i tok dispela rait i stori long Mardukâ (Mordekai?) em i wanpela bikman long Susa, long haus bilong king, long taim bilong King Serksis Namba 1.d Yumi ken ting olsem Mordekai i bin i stap long Susa na em i raitim stori bilong Esta bihain stret long taim ol dispela samting i bin kamap, olsem long yia 475 B.C.E. samting.
HELPIM YUMI OLSEM WANEM?
16. Long Buk Esta i gat wanem ol lo bilong God na wanem ol gutpela pasin i stap olsem piksa na ol Kristen i ken bihainim?
16 Tru ol narapela man bilong raitim Baibel ol i no bin kamapim wanpela tok bilong Buk Esta, tasol ol tok bilong en i stret wantaim ol narapela hap bilong Baibel. Na sampela stori bilong en i kamapim klia sampela lo bilong Baibel i stap long hap bilong Ol Skripsa Grik na olgeta man i lotuim Jehova ol i mas bihainim, maski ol i stap long wanem taim. Sapos yumi skelim ol skripsa hia bai yumi ken save long dispela, na em bai strongim bilip Kristen bilong yumi: Esta 4:5—Filipai 2:4; Esta 9:22—Galesia 2:10. Ol i bin sutim tok long ol Juda long ol i no bihainim ol lo bilong king, na dispela i wankain long tok ol i bin sutim long ol Kristen bilong pastaim. (Est 3:8, 9; Ap 16:21; 25:7) Ol wokman tru bilong Jehova i no pret long dispela tok ol man i sutim long ol; ol i beten na ol i bilip long strong bilong Jehova long kisim bek ol—ol i bihainim gutpela pasin bilong Esta na Mordekai na ol narapela Juda.—Est 4:16; 5:1, 2; 7:3-6; 8:3-6; 9:1, 2.
17. Mordekai na Esta i stap aninit long God na “ol gavman,” na olsem wanem ol i makim stretpela rot yumi mas bihainim?
17 Yumi ol Kristen i no ken ting yumi narapela kain long Mordekai na Esta. Yumi tu i stap “aninit long ol gavman” bilong dispela graun. Maski yumi stap long wanem kantri, yumi laik bihainim lo bilong gavman bilong dispela kantri. Tasol yumi mas skelim gut, wanem ol samting yumi mas “givim long Sisar” na wanem samting yumi mas “givim long God.” (Ro 13:1; Lu 20:25) Praim-Minista Mordekai na Kwin Esta ol i givim bel tru long God na bihainim lo bilong em long ol wok bilong king ol i mas mekim, na ol i stap olsem gutpela piksa bilong yumi ken bihainim. (Est 2:21-23; 6:2, 3, 10; 8:1, 2; 10:2) Tasol Mordekai i strongim bel na em i no bihainim lo bilong king long brukim skru long man nogut Haman bilong lain Agak. Na taim Haman i wokim rot bilong bagarapim ol Juda, Mordekai i tokim Esta long kamapim dispela long king na bai em i ken wokim lo bilong helpim ol Juda.—3:1-4; 5:9; 4:6-8.
18. (a) Olsem wanem yumi ken save tru olsem “spirit bilong God yet i bin kamapim olgeta tok” bilong Buk Esta na “em i gutpela samting tru bilong skulim yumi”? (b) Olsem wanem Buk Esta i kirapim yumi long helpim na strongim wok bilong Kingdom bilong God?
18 Planti samting i kamapim long ples klia olsem Buk Esta em i hap tru bilong Baibel, em “spirit bilong God yet i bin kamapim” na “em i gutpela samting tru bilong skulim yumi.” Maski dispela buk i no toktok long God o kamapim nem bilong em, em i stori long ol man i bin sanap strong na holimpas bilip, na ol i stap olsem gutpela piksa bilong yumi. Stori bilong Mordekai na Esta i no wanpela stori nating i kamap long tingting bilong man, nogat. Tupela i stap tru na ol i wokman bilong God Jehova, na ol i bilip tru long strong bilong Jehova long helpim ol. Tupela i stap long graun bilong ol narapela lain na ol i aninit long gavman bilong dispela kantri, tasol ol i mekim wok long ol lo bilong dispela kantri bilong helpim lain bilong God na lotu bilong ol. Yumi tu i ken bihainim pasin bilong tupela long “helpim na strongim gutnius” bilong Kingdom bilong God, em i rot bilong kisim bek yumi.—Fl 1:7.
[Ol Futnot]
a Buk Insight on the Scriptures, Vol. 1, pes 764; Vol. 2, pes 327-331.
b Buk Insight on the Scriptures, Vol. 2, pes 613-616.
c Buk Cyclopedia, bilong McClintock na Strong, ol i wokim gen long 1981, Vol. III, pes 310.
d A. Ungnad, “Keilinschriftliche Beiträge zum Buch Esra und Ester,” Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft, LVIII (1940-1941), pes 240-244.