Ol Witnes Bilong Jehova Long Papua Niugini Autim Gutnius
Wok bilong autim gutnius long ples i gat gutpela san na ren long en, em wok i gat bikpela hatwok bilong en. I gat ol bikbus, ol bikpela tais, na ol maunten. Winim wan tausen klen i stap long ol dispela hap, na winim 800 tokples tu i stap. Ritim stori bilong olsem wanem ol brata i strongim bel na ol i no larim ol dispela samting i pasim ol long autim tok i tru bilong Baibel long ol narapela. Ritim tu stori bilong olsem wanem ol wanbilip i strongim bel na ol i lusim ol bilip tumbuna na ol kastam i pait wantaim tok bilong Baibel na ol i kamap ol gutpela wokboi bilong Jehova. Tru tumas, dispela stori bai strongim tru bilip bilong yu.
LONG bipo tru, winim planti yia i go pinis, planti manmeri i lusim Esia na i kam olsem long hap saut bilong painim ol nupela ples bilong ol i ken sindaun long en. Na ol i kam kamap long Niu Gini, em ailan i gat planti maunten na bikbus—em i namba 2 bikpela ailan long graun.a Ol i wokabaut bihainim nambis i go, na sampela i go stap long ol ples tais, sampela i go stap long ol traipela bikbus, sampela i go stap long ol ailan i stap longwe, na sampela i go stap long ol bikpela maunten i gat ol bikpela veli na graun i gat gutpela gris.
Ol dispela manmeri i no bilong wanpela lain tasol, nogat, ol i bilong kain kain lain, winim 1,000, na planti taim ol i save pait i go i kam. Ol i gat kain kain kastam na kain kain stail bilong tumbuna bilas na ol i mekim moa long 800 tokples. Planti bilong ol dispela lain i stap ol yet na ol i banisim gut hap ol i stap long en bambai ol narapela i no ken kam insait. Dispela i mekim na ol i no save long ol samting i kamap long ol narapela hap. Na planti i bilip olsem i gat ples bilong ol spirit nogut, na ol tumbuna bilong ol i stap long dispela ples na ol inap mekim gut long ol o mekim nogut long ol. Olsem na ol i save mekim ol samting bilong amamasim ol dispela spirit.
Lukluk bilong ol i narapela narapela, tasol i gat wanpela samting i wankain long olgeta bilong ol. Wanpela bikman bilong Potugal, em Jorge de Meneses, i kam long Niu Gini long 1526 na em i luksave long dispela samting na em i kolim dispela ailan olsem “Land of the Fuzzy-Haired People,” mining bilong en “Graun Bilong Ol Man i Gat Strongpela Gras.” Wanpela man Spen, em Ynigo Ortiz de Retes, em man bilong raun na painim ol nupela ples, em i lukim olsem ol manmeri bilong ailan Niu Gini i luk wankain olsem ol manmeri bilong Gini long Wes Afrika. Olsem na em i kolim dispela ailan Nueva Guinea, o Niu Gini.
Long 1800 samting, ol waitman i kam na bosim dispela ailan. Lain Netelan i fes lain long kam na ol i kisim hap wes bilong dispela ailan em nau ol i kolim Indonesia. Briten na Jeman i tilim hap is bilong dispela ailan; Briten i bosim hap saut bilong en em ol i kolim Britis Niugini (bihain ol i kolim Papua), na Jeman i bosim hap not em ol i kolim Jeman Niugini (bihain ol i kolim Niugini). Tasol bihain long Wol Woa 1, Australia i bosim tupela hap wantaim, hap not na hap saut. Na long 1975, Papua na Niugini i bung wantaim na i kisim indipendens na ol i kamap wanpela kantri, em Papua Niugini.b
Long nau, divelopmen i wok long kamap long planti hap bilong PNG. Sampela manmeri i stap long ol siti we teknoloji i stap pinis. Tasol long olgeta 5-pela manmeri, 4-pela i stap yet long ol ples kanaka we i no gat planti senis tumas i kamap long en. Ol man i holim yet dispela tingting olsem sapos man i gat planti pik, dispela i makim olsem em i maniman, na ol i bihainim yet pasin bilong baim meri, na planti i insait long wok bilong ol spirit nogut, na ol i tingim olsem klen bilong ol em i bikpela samting.
Tasol insait long sampela ten yia i go pinis, bikpela senis i kamap long dispela kantri. Ol manmeri bilong kain kain ples na klen em ol i gat gutpela bel, ol i senisim laip bilong ol. Ol i bin stadi long Baibel na ol i bihainim ol dispela tok long laip bilong ol.—Rom 12:2.
OL FES LAIN I KAM AUTIM GUTNIUS
Long 1932, wanpela painia brata bilong Inglan, nem bilong em Peck i bringim tok i tru i kam long PNG. Em i laik go long Malaya (nau ol i kolim Malesia), na taim sip i kam sua long PNG, em i no westim taim; inap sampela wik em i raun na autim tok long ol asples. Em i tilim planti handret buk na nius bilong Baibel paslain long em i go long asainmen bilong em.
Tripela yia bihain, wanpela bot nem bilong en Lightbearer i kam sua long Port Moresby, long wanem, ensin bilong en i bagarap na ol i mas stretim. Sevenpela painia i stap long dispela bot. Ol i stap wanpela mun long Port Moresby, na insait long dispela haptaim ol i givim bel tru long autim tok long olgeta hap bilong Port Moresby na ol narapela ples i stap klostu. Wanpela bilong ol em Frank Dewar, em wanpela man Nu Silan. Em i karim ol buk na nius bilong Baibel na em i wokabaut inap 50 kilomita lusim nambis na i go na em i tilim ol buk na nius long ol ples lain.
Wanpela glasman bilong Koiari, nem bilong em Heni Heni Nioki, em i kisim sampela bilong ol dispela buk na nius. Ol tok i tru bilong Baibel em Heni Heni i ritim, em i holim i stap long bel inap long taim ol Witnes Bilong Jehova i kam bek na givim wara long en.—1 Kor. 3:6.
Long 1938 samting, narapela painia i kam na i autim tok long ol taun long PNG na em i autim tok tu long New Britain, New Ireland, na Bougainville. Na em i tilim planti buk na nius bilong Baibel. Tasol paslain long ol narapela inap kam na surikim wok bilong em i go moa, Wol Woa 2 i kirap.
AUTIM TOK LONG “BIKPLES”
Twelpela yia bihain, long Septemba 22, 1951, wanpela longpela man Australia i kam long Port Moresby. Nem bilong em Tom Kitto, em i wanpela Witnes Bilong Jehova na em i gat 47 krismas. Taim ol brata i askim long ol volantia long i go na autim tok bilong Kingdom long ol ailan bilong Pasifik, Tom i amamas long go. Sikspela wik bihain, meri bilong em Rowena i kam. Teritori bilong tupela em olgeta hap bilong PNG.
Tasol i no longtaim na Tom na Rowena i kisim save olsem ol waitman long Port Moresby i no laik harim tok bilong Kingdom. Bihain, tupela i bungim Geoff Bucknell, em tu i bilong Australia na em i bin lusim tok i tru taim em i yangpela. Geoff i orait long stadi na bihain em i kamap wanpela strongpela Witnes, na meri bilong em, Irene tu i kamap wanpela Witnes.
Bihain Tom na Rowena i go autim tok long Hanuabada, mining bilong en long tok Motu em “Bikples.” Dispela ples i stap klostu long Port Moresby Haba, na i gat planti handret haus em ol i sanapim long ol longpela pos antap long solwara na i gat ol longpela bris i joinim ol haus wantaim; ol bris i kirap long nambis na i go long ol haus. Rowena i tok: “Ol manmeri i bung raunim mipela long harim gutnius. Planti i laik harim gutnius, olsem na inap tupela mun, long olgeta nait mipela i save go bek na mekim ol Baibel stadi. Tasol tupela nait tasol mipela i no bin go.” Tom i tok: “Ol manmeri i amamas long kisim save olsem ol daiman bai kirap bek na ol man bai stap long Paradais long graun. Taim ol Kristendom misineri na wanpela polisman i laik stopim ol asples long stadi, olgeta bilong ol i no bihainim tok bilong ol. Tok i tru i pas strong long bel bilong ol.”
Sampela bilong ol lain i bin kisim tok i tru em Raho na Konio Rakatani, Oda Sioni, Geua Nioki na man bilong em Heni Heni. Winim 16 yia i go pinis, Heni Heni i bin kisim ol buk na nius long ol dispela painia i bin kam long bot Lightbearer. I no longtaim na inap olsem 30 manmeri i save go long ol miting i kamap long haus bilong Heni Heni. Oda Sioni, em i tineja long dispela taim, em i tok: “Long taim bilong miting, ol man i save sindaun long wanpela sait na ol meri i save sindaun long narapela sait. Ol meri i save pasim gras sket tasol na ol i save putim ol bebi bilong ol insait long ol kala kala string bilum na hangamapim insait long haus. Taim ol i susuim pinis ol bebi, ol i save slipim ol long ol dispela bilum na sisoim bilong mekim ol bebi i slip.”
Tom Kitto i save mekim ol dispela miting na wanpela i save tanim ol tok em i mekim. Tasol i no olgeta taim ol samting i ron gut. Don Fielder i bin kam long PNG long 1953, em i tok: “Long wanpela miting, brata bilong Heni Heni, em Badu Heni i tanim tok. Pastaim i luk olsem Badu i tanim gut tok bilong Tom, na em i bihainim stret pasin bilong Tom long wokim han taim em i toktok. Tasol bihain Badu i tokaut olsem em i no kliagut long ol tok em Tom i mekim. Em i wok long kolim tasol ol wankain tok, em ol tok em i save pinis long en, na em i giaman tasol long bihainim pasin bilong Tom long wokim han bambai i luk olsem em i tanim stret ol tok.” Maski i gat ol dispela hatwok, planti moa i wok long kam long ol miting na i no longtaim bihain, ol i kamapim namba tu grup long haus bilong Raho Rakatani long Hanuabada.
“KAM SKULIM LAIN BILONG MI”
Long 1952, Bobogi Naiori, em hetman na glasman bilong ol Koiari i go lukim wantok bilong em Heni Heni na em i stap tu long miting i kamap long haus bilong Heni Heni. Bobogi i kirap nogut long ol samting em i harim na lukim, na bihain em i go tokim Tom Kitto: “Plis kam skulim lain bilong mi long tok i tru!”
Bihain Tom and Rowena i kisim olpela trak bilong ol na ol i draiv i go long ples bilong Bobogi long Haima, em liklik ples i stap ausait long Port Moresby. Rot i go long dispela ples i bagarap na i pulap long graun malumalum. Ol manmeri i bung na Tom i autim tok long ol na Bobogi i tanim tok bilong em, olsem na 30 manmeri i kirap stadi long Baibel.
Sampela wik bihain, dispela grup long Haima i wokim liklik haus bilong mekim ol miting Kristen. Elsie Horsburgh husat i bin go long ol miting long Haima i tok: “Ol i wokim bun bilong haus long timba, rup long kunai, na wol long mambu. Insait long haus i gat ol fom, kerosin lam, na liklik blakbot.” Dispela em i fes Haus Kingdom long PNG.
Bobogi i laik bai ol wantok bilong em long ol maunten tu i mas harim gutnius. Olsem na em wantaim Tom i ron long trak i go long Sogeri. Rot i go long Sogeri i bihainim sait sait bilong ol maunten. I no longtaim na winim 90 manmeri long 3-pela ples long hap i kirap stadi.
Ol bikman bilong gavman i luksave long wok autim tok ol brata i mekim. Olsem na long Ioadabu, wanpela wokman bilong gavman i tait i kam insait long ples bilong mekim miting na em i tok strong long husat i givim tok orait long ol Witnes Bilong Jehova long kam skulim ol man long dispela ples. Na tu, ol polis i laik save long wok mipela i mekim na ol i kwestenim sampela manmeri husat i laik harim tok bilong Baibel. Bilong pretim ol brata, sampela pasto bilong ples na ol papa bilong plantesen i laik paitim ol.
Dispela i mekim na sampela i no gat laik moa long harim tok. Tasol liklik hap lain i sanap strong. Long 1954, 13 sumatin bilong Baibel i kisim baptais long wara Laloki long Haima, ol i fes lain long kisim baptais long PNG. Wanpela bilong ol em Bobogi, em i tok: “Maski sapos olgeta Koiari i lusim, mi no inap lusim, long wanem, dispela em tok i tru.” Na tru tumas, Bobogi i stap gut long God na i mekim wok elda long Haima Kongrigesen i go inap long taim em i dai long 1974.
OL SPESEL BUNG
Long Julai 1955, John Cutforth em i fes wasman sekit long kam long Port Moresby. Em i bilong Kanada na em i wok misineri long Australia. Kwiktaim John i laikim dispela ples i gat gutpela san na ren long en na em i laikim sindaun na pasin bilong ol manmeri. Em i no save olsem bihain em bai wok misineri long PNG winim 35 yia.
John i bringim tu wanpela piksa wokabaut, The New World Society in Action, em wanpela piksa i stori long ol wok na ol kibung bilong ol Witnes Bilong Jehova. Insait long 3-pela wik em i raun lukim ol bratasista, inap 14 taim em i soim dispela piksa long ol manmeri i kam bung, em sampela taim ol inap olsem sampela handret na sampela taim klostu olsem 2,000. Dispela piksa i kirapim tru tingting bilong planti asples em ol i no bin lukim kain piksa olsem bipo.
Long pinis bilong raun bilong John, ol i wokim wan de kibung sekit long Haima. Tom Kitto i tok: “Taim ol i askim lain bilong kisim baptais long sanap, . . . inap 70 i kirap sanap! Bel bilong mipela i pulap tru long amamas taim mipela i lukim 40 brata na 30 sista i sanap arere long wara bilong kisim baptais bilong soim olsem ol i dediket pinis long Jehova.”
Long yia bihain, ol brata i stretim rot bilong wokim namba 2 kibung sekit long Haima. Ol i makim Bobogi long sanapim haus bilong wokim kibung na long redim ol kaikai bilong ol lain husat bai kam long dispela kibung. Tripela de paslain long kibung, John (Ted) Sewell, em nupela wasman sekit na em i bilong Australia, em i go bungim Bobogi bilong toktok long ol samting bilong kibung.
Ted i askim Bobogi: “Yu kirap pinis long sanapim haus bilong wokim kibung?”
Bobogi i tok: “Nogat, mi no sanapim yet.”
Ted i tok: “Bobogi, nau em Fonde, na kibung bai kamap long Sande!”
Bobogi i tok: “No ken wari, mipela bai wokim olgeta samting long Sarere.”
Ted i no bilip olsem ol bai wokim olgeta samting long Sarere. Taim em i go bek long Port Moresby, em i ting olsem ol samting bilong kibung bai i no inap ron gut.
Long Sande taim em i wok long draiv i go long Haima, em i tingting planti olsem ol i redim pinis ples bilong wokim kibung o nogat. Taim em i go kamap, olaman! Em i kirap nogut tru long samting em i lukim! Ol i redim pinis ples bung aninit long wanpela traipela diwai na ol i sanapim pinis wanpela pletfom. Longwe liklik, ol mumu i wok long kuk i stap. Ol i mumuim ol pik, mumut, dia, kakaruk, pis, yam, na kaukau. I gat ol ketol i boil i stap antap long paia. I gat haus win tu i stap na ol manmeri i amamas wantaim na toktok i stap. Bobogi i sanap i stap na i luk olsem em i no wari liklik long wanpela samting. Ted i kirap nogut tru long ol samting em i lukim!
Ted i tok: “Bobogi, husat i lainim yu long mekim ol dispela samting?”
Bobogi i tok: “Eeh, mi lukim olgeta dispela samting long piksa em John Cutforth i soim mipela long las yia.”
Winim 400 manmeri bilong 8-pela ples i kam long dispela kibung, na 73 manmeri i bin kisim baptais. Bihain, ol i kolim dispela kibung olsem kibung bilong Bobogi.
AUTIM TOK LONG ROT BILONG OL PIKSA
Long 1957, John Cutforth i kam stap long PNG na em i kirap mekim wok wasman raun. Taim em i bin kam long namba 1 taim na i go bek, em i bin tingting strong long wanem gutpela wei em inap bihainim bambai em inap autim tok long ol asples, em planti bilong ol i no save long rit rait. Na em i tingim wanpela gutpela wei na nau em i redi long bihainim.
Taim John i laik givim tok long wanpela kongrigesen o liklik grup, pastaim em i save raitim long blakbot nem bilong em yet na nem bilong man bai tanim tok bilong em. Orait nau em i save poinim pinga i go antap long skai na askim ol, “God, wanem nem?” Antap long blakbot em i save raitim bekim bilong ol, “Jehova,” na tu, em i save raitim “Sam 83:18.” Aninit long ol dispela tok long han kais, em i save raitim dispela tok, “Olpela Pasin,” na droim piksa bilong tupela stikman i pait, man i krai, matmat, na “Rom 5:12.” Na long han sut, em i save raitim dispela tok “Nupela Pasin” na em i droim piksa bilong tupela stikman i sekan, man i smail, na matmat em i putim X long en, na em i raitim “Revelesen 21:4.” Bihain em i save stori gut tru long ol dispela piksa. Na nau em i singautim wan wan long odiens long kam long fran na kamapim wankain tok olsem em i bin kamapim. Taim ol i kliagut long ol samting ol i lainim, em i save tokim ol long lukim piksa em i bin droim na ol tu i ken droim wankain piksa long wanpela pepa na yusim long taim ol i autim tok.
Ol i yusim “Piksa Semon 1” long autim tok, na dispela pasin bilong autim tok i bin helpim tru wok bilong autim tok long PNG. Bihain ol i wokim sampela moa piksa semon. Lena Davison husat i bin mekim wok long kantri inap 47 yia i tok: “Mipela i bin lusim planti aua tru long droim gen ol dispela piksa long ol eksasais buk. Na mipela i save givim ol dispela buk long olgeta wan wan Baibel sumatin, na ol i save yusim ol dispela buk long autim tok long ol man.” Ol pikinini i save amamas tru long droim ol piksa na kalarim long buk bilong ol yet.
Dispela em pasin ol i save bihainim tu long mekim ol miting bilong kongrigesen. Joyce Willis em wanpela painia na em i bilong Kanada, na em i bin stap long PNG winim 40 yia, em i tok: “Long taim bilong Pablik Miting na Wastaua Stadi, ol brata i save droim ol piksa long blakbot bilong skulim ol man. Dispela i bin helpim tru ol lain i no save long rit.” Long taim bilong kibung tu, ol i save skulim ol man long rot bilong ol piksa em ol i droim pinis long ol strongpela laplap. Mike Fisher husat i bin mekim wok wasman sekit long PNG i tok: “Planti taim ol i mekim wok long ol dispela piksa na dispela i bin helpim ol man i kam long kibung long tingim yet ol bikpela tok bilong kibung. Planti bilong ol dispela piksa i stap long haus bilong ol pablisa long ol longwe ples. Taim ol visita i kam, ol dispela pablisa i save amamas long yusim ol dispela piksa bilong autim tok long ol.”
Planti yia bihain, taim planti manmeri moa i lain long rit na rait na i gat planti piksa buk, ol i no moa mekim wok long ol piksa semon bilong skulim ol man.
WOK AUTIM TOK I GO BIKPELA
Long 1957 samting, planti Witnes long Australia em ol i gat bikpela laik long autim gutnius, ol i kam long PNG. Na tu, planti manmeri em ol i kisim tok i tru long Port Moresby, ol i go bek long asples bilong ol na autim tok bilong Kingdom. Long dispela rot gutnius i go inapim olgeta hap bilong kantri.
David Walker em bilong Australia na em i gat 26 krismas na em i stap long Port Moresby. Long 1957 em i harim olsem ol lain i stap long Gabadi na Manu Manu i laik harim tok i tru, olsem na em i lusim wok mani na i mekim wok painia salim, na em wanpela i go autim tok long ol dispela hap inap wanpela yia. Bihain ol narapela i kam na i surikim wok em i bin kirapim, na nau Manu Manu i gat wanpela kongrigesen na Haus Kingdom.
Na long Port Moresby, Don Fielder i autim tok long Koki maket na em i bungim sampela man bilong painim pis em ol i gat laik long kisim save long tok i tru. Ol dispela man i bilong Hula, em ples i stap ausait long Port Moresby. Bilong helpim moa yet ol dispela man na famili bilong ol, Don na Athol (Dap) Robson wantaim sampela lain Hula em ol i gat laik long harim tok, ol i kalap long nupela kanu bilong Don na ol i seil i go. Longpela bilong kanu em 8 mita. Ol i stap long Hula inap 3-pela de na ol i kirapim liklik stadi grup long hap.
Bihain liklik, Don i go mekim wok painia salim long Hula, na em i kisim meri bilong em, Shirley na pikinini meri bilong ol, Debbie husat i gat 2-pela krismas i go wantaim em. Don i tok: “Mipela i wokim liklik haus bilong mipela na bihain mipela i kirap autim tok long 5-pela ples long dispela hap. Olgeta de mipela i mas wokabaut inap olsem 12 kilomita bilong i go autim tok long ol dispela ples. Tru, dispela i save pinisim strong bilong mipela, tasol mipela i save kisim nupela strong taim mipela i statim ol nupela Baibel stadi. Mipela i statim planti Baibel stadi, na i no longtaim, 8-pela nupela pablisa i kirap autim tok wantaim mipela.”
Wok bilong Don na Shirley i kirapim pasto bilong Yunaitet Sios long belhat long tupela na em i fosim papa bilong graun em haus bilong tupela i sanap long en long rausim haus bilong tupela. Don i tok: “Taim ol manmeri long ples klostu i harim olsem pasto i laik rausim mipela, ol i belhat tru, long wanem, ol i no laik bai mipela i lusim ol. Olsem na 20 bilong ol i kam helpim mipela long rausim haus bilong mipela na kisim i go sanapim long ples bilong ol.”
Dispela pasto i no givap. Em i wok strong long kirapim ol wokman bilong gavman long Port Moresby long stopim Don na Shirley long sanapim haus bilong ol long ol narapela hap bilong dispela distrik. Don i tok: “Mipela i no lusim dispela ples. Mipela i askim Brata Alf Green, em gutpela kapenta long kisim ol timba long haus bilong mipela na wokim liklik rum antap long kanu bilong mipela. Bihain mipela i anka arere long mangro klostu long maus bilong wanpela wara. Dispela hap i pulap tru long moskito na pukpuk. Mipela i stap long dispela hap na mekim wok painia inap 2 na hap yia.” Taim namba 2 pikinini meri bilong ol, Vicki i bon, Don na Shirley i go bek long Port Moresby. Bihain, Don i mekim wok wasman raun na tupela Shirley i raun wantaim. Na bihain Don i kamap memba bilong Brens Komiti.
OL NARAPELA I HARIM GUTNIUS
Long Port Moresby, Lance na Daphne Gosson i kirap stadi wantaim sampela yangpela man Kerema. Taim ol dispela man i go bek long ples bilong ol long holide, Lance na Jim Chambliss i go lukim ol na stap long Kerema inap 2-pela wik na autim gutnius.
Lance i tok: “Olgeta lain long ples i kam bung bilong harim tok mipela i autim. Taim mipela i autim tok i stap, pasto bilong London Misineri Sosaiti i tait i kam insait na i paitim man husat i tanim tok bilong mipela, tasol ol ples lain i stopim em. Em i strong olsem ol ples lain i no laik bai mipela i stap long dispela hap na em i odarim mipela long lusim eria bilong em. Mipela i tok olsem ol lain i laik harim tok bilong mipela ol i ken kam wantaim mipela long hapsait bilong ples, na ol narapela i ken stap bek wantaim em. Tasol olgeta ples lain i bihainim mipela i go.
“Long neks de, mipela i go bilong lukim distrik komisina na tokim em long samting i bin kamap. Long rot mipela i bungim wanpela meri i sik nogut tru. Mipela i laik kisim em i go long haus sik, tasol em i pret long i go. Mipela i strong strong i go na em i kam wantaim mipela long haus sik. Mipela i lusim em wantaim dokta, na mipela i go lukim distrik komisina, tasol em i no amamas long lukim mipela. Em i kros na sutim tok olsem mipela i skulim ol man long ol i no ken kisim helpim long haus sik! Tasol long dispela taim stret, dokta bilong haus sik i kam insait na em i harim tok komisina i mekim. Em i tokim komisina olsem nau tasol mipela i bin kirapim wanpela sikmeri long i go long haus sik bilong kisim helpim. Wantu komisina i tok sori long mipela. Em i tokim mipela olsem nau tasol Katolik pris i kam na mekim ol tok giaman long ol bilip bilong mipela. Komisina i makim tupela polisman i holim gan long lukautim mipela. Em narapela kain samting tru long lukim tupela polisman i holim gan na sindaun wantaim mipela long taim mipela i mekim Baibel stadi wantaim ol man!”
I no longtaim bihain, ol i makim Jim Smith na Lionel Dingle, em tupela yangpela man Australia long i go mekim wok painia salim long Kerema. Wantu tupela i kirap long lainim tokples Tairuma, em wanpela tokples bilong Kerema. Jim i tok: “Mipela i save kolim wan wan tok long Motu na ol Baibel sumatin i save kolim wankain tok long tokples Tairuma, na mipela i save raitim ol dispela tok long buk. Long dispela rot, mipela i lainim sampela tok long dispela tokples na mipela i tingim sotpela tok bilong Baibel em mipela inap autim long dispela tokples. Ol asples i kirap nogut long harim mipela i mekim tokples bilong ol, long wanem, i no gat narapela waitman long dispela hap inap mekim tokples bilong ol. Tripela mun bihain mipela i mekim ol miting long olgeta wik long tokples Tairuma long tupela sait bilong Kerema Bei.”
Bihain, Glenn Finlay, em narapela yangpela painia bilong Australia i kisim ples bilong Jim na Lionel na em wanpela i autim tok long Kerema inap 18 mun. Glenn i tok: “Long dispela taim mi tingting planti olsem wok bilong mi bai karim kaikai o nogat, na sampela taim mi kisim tupela tingting. Tasol bihain wanpela gutpela samting i kamap na dispela i senisim tingting bilong mi.
“Wanpela Baibel sumatin bilong mi em Hevoko, em i lapun na man bilong kukim bret. Em i no save long rit na rait. Mi lainim em inap sampela mun na em i kisim liklik save tasol long sampela bikpela tok i tru bilong Baibel. Mi pilim olsem ating mi westim nating taim long skulim em. Tasol long wanpela moning, taim mi wokabaut i go long haus bilong em, mi harim wanpela nek na mi stop bilong putim yau. Em nek bilong Hevoko, em i wok long beten long Jehova na tok tenkyu long Jehova i skulim em long tok i tru bilong Kingdom na long nem bilong Em. Beten bilong em i helpim mi long tingim olsem Jehova i save lukim bel bilong man na skelim em, em i no save skelim man long save man i gat. Jehova i save gut long ol man husat i laikim em.”—Jon 6:44.
LAIN KAGO KALT
Long 1960, Stephen Blundy na Allen Hosking, em tupela painia salim bilong Australia i go stap long Savaiviri, em ples i stap longwe long Kerema taun. Tupela i stap long haus sel inap 3-pela mun na bihain tupela i go stap long liklik haus morata i stap long kokonas plantesen klostu long bikpela tais.
Savaiviri i gat nem olsem ples bilong kago kalt. Kago kalt i kirap olsem wanem? Long taim bilong Wol Woa 2, ol asples i kirap nogut long lukim planti kago em ol soldia i bringim i kam. Taim woa i pinis, ol soldia i kisim ol kago na go bek long ples bilong ol. Sampela asples i ting olsem ol kago i kam long hapsait bilong solwara—long ples bilong ol spirit. Ol i ting ol tumbuna bilong ol i dai pinis i wok long salim ol dispela kago i kam long ol tasol ol soldia i kisim. Bilong toksave long ol spirit long ol samting ol i nidim, ol ples lain i save mekim ol trening olsem ol ami na ol i wokim ol strongpela bris bilong redi long kisim ol nupela kago.
I no longtaim na Stephen na Allen i stadi wantaim 250 manmeri bilong lain kago kalt, na tupela i stadi tu wantaim lida bilong ol na 12-pela aposel bilong em. Stephen i tok: “Planti bilong ol i kisim tok i tru. Bihain patrol ofisa bilong gavman i tokim mipela olsem wok bilong mipela i bin helpim tru ol manmeri bilong Savaiviri long lusim kago kalt na dispela pasin i pinis olgeta.”
WOKIM OL BUK NA NIUS BILONG BAIBEL
Ol painia husat i bin kam pastaim, ol i luksave kwiktaim olsem i gutpela moa long tanim ol buk na nius bilong Baibel i go long tokples bilong ol asples. Tasol olsem wanem ol inap wokim ol buk na nius long 820 tokples?
Long 1954, Tom Kitto i stretim rot long ol asples brata i tanim wanpela sapta bilong buk “Let God Be True”c i go long Pure Motu. Ol i taipim ol tok bilong en long taipraita na wokim i kamap wanpela liklik nius. Het tok bilong en em “Nupela Graun.” Ol i tilim moa long 200 bilong ol dispela liklik nius, na ol Motu lain i amamas stret long kisim.
Taim wok autim tok i go long ol nupela ples, ol painia i wok strong tru long tanim tok i go long ol tokples bilong ol dispela ples. Jim Smith i tok: “Mi raitim na bungim ol nupela tok na kamapim wanpela dikseneri long tokples Tairuma, na mi raitim ol lo bilong kolim dispela tokples. Mi yusim ol dispela tok bilong tanim ol hap bilong Wastaua em mipela bai stadi long en. Planti taim mi save wok i go biknait. Mi save yusim wan wan pepa long taipim ol hap bilong Wastaua em mipela bai stadi long en, na long miting mipela i save tilim ol dispela pepa long ol manmeri. Bihain mi tanim tok bilong wanpela liklik nius na wanpela buklet i go long tokples Tairuma. Ol dispela nius bilong bipo i bin helpim tru planti Kerema long kisim tok i tru.”
Ol i tanim tu tok bilong ol nius i go long tokples Hula na Toaripi. I hatwok long tanim tok bilong ol buk na nius i go long olgeta tokples bilong PNG, olsem na ol brata i wok strong long tanim tok bilong ol buk na nius i go long 2-pela bikpela tokples tasol, em Tok Pisin, na Hiri Motu, narapela nem bilong en em Polis Motu. Pure Motu em mama tokples na ol i kisim Hiri Motu long en, na planti papua i save mekim tokples Hiri Motu. Don Fielder i tok: “Mipela i bin wok strong tru long tanim tok bilong ol buk na nius i go long Hiri Motu. Tru tumas, nius Wastaua na ol narapela buk na nius bilong yumi em mipela i bin tanim long Hiri Motu i bin helpim dispela tokples long kamap bikpela moa.” Tok Pisin i kam long Inglis, Jeman, Kuanua na ol narapela tokples. Ol man long Hailans, Momase, na Niugini Ailan i save mekim Tok Pisin. Olsem wanem wok bilong autim tok i go long ol dispela hap?
GUTNIUS I GO LONG OL NARAPELA PROVINS
Long Jun 1956, ol fes Witnes long i go stap long New Ireland, em Ken na Rosina Frame. Tupela i nupela marit na ol i mekim wok painia. Ken em akaunten na em i kirap wok long wanpela bikpela kampani long Kavieng. Ken i tok: “Paslain long mipela i lusim Sydney na kam, ol brata i tokim mipela olsem mipela i mas larim ol man i luksave pastaim long mipela na nau mipela i ken autim tok long ples klia. Rosina i save gut long samap, olsem na i no longtaim em i gat planti kastama. Mipela i autim tok long ol, na i no longtaim sampela em ol i laik harim tok ol i kam bung long haus bilong mipela na mipela i mekim ol miting wanpela taim long olgeta wik. Tasol mipela i no mekim ol miting long ples klia.
“Inap 18 mun bihain, wasman sekit John Cutforth i kam lukim mipela na em i askim sapos i orait long em i soim piksa wokabaut The Happiness of the New World Society. Mi askim papa bilong haus piksa sapos mipela i ken yusim haus piksa bilong em long soim fri dispela lotu piksa, na em i orait long mipela i ken yusim haus piksa fri. Ating ol wokman bilong em i bin tokim ol narapela olsem mipela bai soim piksa. Olsem na taim mipela i kamap long haus piksa, ples i pulap stret na ol polis i mas helpim mipela long go insait. Winim 230 manmeri i kam lukim dispela piksa. Mipela i no kaunim namba bilong ol manmeri i sanap ausait na lukluk i kam insait long windo. Bihain long dispela, mipela inap autim tok long ples klia.”
Long Julai 1957, wanpela kongrigesen i kamap long Rabaul, em wanpela naispela taun i stap namel long tupela volkeno. Dispela kongrigesen i save bung baksait long haus em ol painia salim i rentim. Norman (Norm) Sharein, em wanpela painia i tok: “Long olgeta nait, winim 100 manmeri i save kam long haus bilong stadi long Baibel. Mipela i tilim ol i go long ol liklik grup, inap twenti twenti long wan wan grup. Mipela i save laitim lam na sindaun aninit long ol diwai na skulim ol.”
Taim kongrigesen long Rabaul i mekim namba 1 kibung sekit bilong ol, 7-pela manmeri i kisim baptais long nambis. I no longtaim na 5-pela bilong ol i kamap painia. Tasol ol bai mekim wok long wanem hap? Brens long Australia i salim toksave i kam—ol bai wok painia long Madang.
Long Madang, planti kaikai long “gaden” i redi pinis bilong bungim. (Jon 4:35) Tasol i no gat planti pablisa bilong bungim kaikai. Wanpela painia em Matthew Pope na famili bilong em i lusim Kanada na i go stap long Madang. Ol i baim wanpela haus i gat sampela boi haus tu long en, na dispela i opim rot long ol brata i ken salim sampela moa painia i go long Madang.
Etpela painia i lusim Rabaul na i go long Madang. Wanpela em Tamol Marung. Em i kalap long bot na i go long ples bilong em long Basken, na em i kisim tu wanpela baisikol i go wantaim em. Basken i stap ausait long Madang taun. Taim em i autim tok pinis long Basken, em i kalap long baisikol na i go bek long Madang taun na long rot em i wok long autim tok. Bihain em i go bek long Basken na kamapim wanpela kongrigesen, na em i mekim wok painia inap 25 yia moa. Taim em i stap long hap em i marit na kamapim famili. Bihain pikinini meri bilong em na tumbuna pikinini meri i go wok long Betel.
Long Madang, John na Lena Davison i bungim Kalip Kanai bilong Talidig, em wanpela skul tisa. Talidig em liklik ples i stap namel long Basken na Madang taun. I no longtaim na John na Lena i save go long Talidig bilong stadi wantaim Kalip na ol wanblut bilong em. Skul inspekta, em wanpela Katolik i kros long dispela na i tokim ol polis long go rausim Kalip na ol wanblut bilong em long ol haus bilong ol. Tasol dispela i no pasim Kalip na ol wanblut bilong em; ol i go stap long Bagildig em wanpela ples i stap klostu, na ol i kamapim wanpela kongrigesen long hap. Bihain ol i wokim bikpela Haus Kingdom em ol i save mekim tu ol kibung long en. Nau i gat 7-pela kongrigesen na 2-pela grup long Madang.
Na long Lae, Jim Baird na John Endor na meri bilong em Magdalen i mekim gut wok autim tok. John i tok: “Klostu olgeta nait, mipela i save stadi wantaim planti manmeri long haus bilong mipela. Insait long 6-pela mun, 10-pela Baibel stadi bilong mipela i kirap autim tok wantaim mipela.” Long pinis bilong 1958, ol i soim piksa wokabaut The New World Society in Action long haus piksa na winim 1,200 manmeri i go lukim. Planti bilong ol dispela manmeri i bilong ol maunten ples i stap longwe na ol i go stap long Lae bilong mekim ol kontrak wok. Taim wok bilong ol i pinis, ol i go bek long ples na bringim gutnius i go wantaim ol.
Long Wau, ol pablisa tu i mekim gut wok bilong autim tok. Wanpela em Jack Arifeae, em i givim bel tru long mekim wok bilong Jehova na em i kamapim wanpela kongrigesen na ol i save bung long haus bilong em. Inap olsem 30 manmeri bilong lain Kukukuku—em bipo ol i save kaikaim man na ol man i pret tru long ol—ol tu i stadi long Baibel na ol i senisim laip bilong ol.
Na long Bulolo, Wally Busbridge na meri bilong em Joy i wok strong long autim tok na dispela i kirapim New Tribes Misin long belhat long tupela, long wanem, dispela lain i tingim Bulolo olsem eria bilong ol. Dispela i mekim na bos bilong Wally i tokim em: “Lusim lotu bilong yu, sapos nogat orait go painim narapela wok.” Wally na Joy i go long Lae na ol i wok yet long autim tok. Bihain tupela i insait long wok autim tok fultaim, na Wally i mekim wok wasman raun inap planti yia.
Taim Jerome na Lavinia Hotota i lusim Port Moresby na i go bek long ples bilong ol long Popondetta, ol i bringim tok i tru i go long hap. Jerome i save givim bel tru long autim tok na em i save yusim gut Baibel long kirapim tingting bilong ol man long harim tok. Lavinia i gat gutpela pasin isi na em i save tingim tru ol narapela. Tupela i autim tok na dispela i kirapim Angliken bisop long kros na em i kisim bikpela lain i go wantaim em long haus bilong tupela, na em i tok strong long ol i no ken autim tok moa. Tasol Jerome na Lavinia i no larim dispela i pretim tupela. Ol i autim tok yet na bihain ol i kirapim liklik kongrigesen i gat ol strongpela pablisa.
Long 1963, tupela man Jeman em Karl Teynor na Otto Eberhardt i bringim gutnius i go long Wewak. Tupela i wok kapenta long Wewak haus sik. Long san, tupela i wok long haus sik, na long nait na wiken, tupela i stadi wantaim planti manmeri, winim 100. Wok autim tok bilong tupela i mekim na Katolik pris i belhat nogut tru. Em i pulim sampela manmeri i go wantaim em na ol i kisim ol motobaik bilong tupela na tromoim i go long solwara. Wanpela bilong ol em hetman bilong ples—bihain pikinini man bilong em i kamap Witnes. Em i lukim pasin bilong pikinini i senis, na dispela i kirapim em long senisim tingting, na em i tok orait long ol Witnes i ken autim tok long ol ples i stap aninit long lukaut bilong em.
BRENS OFIS I KAMAP
Ol pris pasto i wok strong long pasim ol Witnes, olsem na ol brata i mas i go long bikpela kot bilong “strongim sait bilong gutnius.” (Fili. 1:7) Olsem na long Me 25, 1960, ol brata i rejistaim Intenesenel Baibel Stiudens Asosiesen long gavman na em i kamap wanpela koporesen. Na dispela em koporesen ol Witnes Bilong Jehova i yusim long planti kantri. Dispela i opim rot na ol brata i ken kisim graun long gavman bilong wokim ol Haus Kingdom na ol narapela haus i helpim wok bilong Kingdom.
Klostu long pinis bilong 1960, ol i kamapim brens ofis bilong Was Taua Sosaiti long PNG na ol i makim John Cutforth olsem brens sevan. Tasol brens ofis bai stap we, long wanem i no gat planti hap bilong rentim?
Rot i op taim Jim na Florence Dobbins i kam nupela long kantri. Jim i bin insait long Nevi bilong Amerika taim ol i kam long PNG long Wol Woa 2. Bihain em na Florence i kisim tok i tru na tupela i putim mak long mekim bikpela wok moa bilong autim tok. Jim i tok: “Long 1958, wanpela brata long Port Moresby i kam lukim mipela long Ohio, na em i soim sampela piksa slait bilong PNG. Taim em i go pinis, mipela i painim wanpela piksa slait em i bin lusim. Dispela slait i gat ol piksa bilong ol naispela ples tru. Meri bilong mi i tok, ‘Bai yumi postim i go long em.’ Tasol mi tok, ‘Nogat, bai yumi kisim i go long em.’”
Wanpela yia bihain, Jim na Florence wantaim tupela pikinini meri bilong ol, em Sherry na Deborah i kam long Port Moresby, na ol i go stap long Siks Mail long wanpela brik haus. Bihain Jim i toktok wantaim John Cutforth long wanem hap brens ofis bai stap long en.
John i tok: “Mi sekim olgeta hap bilong Port Moresby, tasol mi no painim wanpela hap we brens ofis i ken stap long en.”
Jim i tok: “Na olsem wanem long haus bilong mipela? Yupela i ken yusim 3-pela rum long fran na mipela famili i ken yusim ol rum long baksait.”
Ol i stretim ol pepa na long Septemba 1, 1960, ol i kisim tok orait long gavman long mekim haus bilong famili Dobbins i kamap namba 1 brens ofis long PNG.
‘TAMBUIM OL WITNES’
Ol birua bilong yumi i no amamas long ol dispela samting i kamap. Kirap long 1960 na i kam, ol lotu bilong Kristendom wantaim lain RSL (Returned Services League) na ol niuslain i wok bung wantaim na kirapim ol man long kisim tingting nogut long ol Witnes Bilong Jehova na tambuim wok bilong ol.
Bikpela hevi moa i kamap taim ol brata i wokim liklik nius i stori long bilip bilong yumi long sait bilong blut na ol i tilim long sampela dokta, sampela pris pasto, na sampela wokman bilong gavman. Ol pris pasto bilong Kristendom ol i fes lain long birua long yumi. Long Ogas 30, 1960, niuspepa South Pacific Post i kolim dispela het tok “Churches Angry on Blood Question.” Nius aninit long dispela het tok i stori long ol lotu i belhat long tok bilong dispela liklik nius i stori long blut. Narapela nius long dispela niuspepa i stori olsem ol lida bilong sios i kolim ol Witnes olsem “anti-Krais [na] birua bilong Lotu.”
Sampela moa nius long niuspepa i kamapim kain kain giaman stori. Ol i tok ol Witnes Bilong Jehova i daunim wok bilong gavman, na bilip bilong ol i kirapim ol pikinini long no ken go tumas long skul, na ol i no save baim takis, na ol i bihainim kago kalt pasin, na ol i no lukautim gut helt bilong ol. Ol narapela nius tu i kamapim ol giaman tok olsem ol Witnes i wok long tokim ol asples olsem i no longtaim na mun bai haitim san, na long dispela rot ol i pretim na “kontrolim tingting bilong ol asples.” Wanpela nius long niuspepa i rabisim ol Witnes em ol i wait manmeri long pasin bilong ol long “stap wantaim ol asples, kaikai wantaim ol, na wok wantaim ol.” Niuspepa South Pacific Post i mekim tok i daunim ol Witnes, long wanem, ol i save tok olsem “olgeta man i wankain, narapela i no winim narapela,” na niuspepa i tok ol Witnes “ol i lain nogut tru winim lain Komiunis.”
Long Mas 25, 1962, lain RSL i tokim gavman bilong Australia long tambuim wok bilong ol Witnes. Tasol gavman bilong Australia i tokaut olsem ol i no orait long dispela samting. Don Fielder i tok: “Dispela tokaut i kamapim gutpela samting long PNG. Ol man i gat stretpela tingting ol inap luksave olsem tok bilong ol birua bilong yumi i no tru.”
AUTIM TOK LONG HAILANS
Long seim mun long Mas 1962, Tom na Rowena Kitto i lusim Port Moresby na ol i go long hailans. Inap sampela wik ol i taitim bun tru long i go long ol liklik ples i stap long ol maunten, em ol ples we i no gat man i bin autim tok yet long en.
Long 1930 samting, ol man Australia i painim gol na ol i go kamap long hailans. Ol i painimaut olsem 1 milion manmeri i stap long dispela hap, na ol dispela manmeri i no save olsem i gat ol narapela manmeri tu i stap long ol narapela hap bilong graun. Ol hailans lain i kirap nogut taim ol i lukim ol waitman. Ol i ting ol dispela waitman em ol spirit bilong ol tumbuna bilong ol i dai pinis.
Ol man bilong painim gol i go long hailans, na bihain stret long ol, ol misineri bilong Kristendom i go. Rowena i tok: “Taim ol dispela misineri i harim olsem mipela bai kam, ol i tokim ples lain long no ken harim tok bilong mipela. Tasol tok bilong ol i kirapim tingting bilong ples lain, long wanem ol i laik save mipela i wanem kain lain na ol i laik tru long lukim mipela.”
Tom na Rowena i sanapim liklik stua long Wabag. Tom i tok: “Ol pris pasto i tokim lain bilong ol long no ken baim ol samting long stua bilong mipela, o salim ol samting long mipela, o toktok wantaim mipela. Na tu, ol i strong long ol asples i mas kisim bek hap graun bilong ol em mipela i rentim na stap long en. Tasol bihain, ol asples i luksave olsem mipela i narapela kain long ol waitman em ol i save long ol. Ol i lukim klia olsem mipela i save mekim gutpela pasin long ol. Na tru tumas, gutpela pasin bilong mipela i save mekim ol i aiwara na ol i save tok olsem ol i laik bai mipela i stap yet wantaim ol!”
PASIN BILONG I NO LES KWIK I KARIM KAIKAI
Kirap long 1963 na i kam, planti Witnes long ol narapela kantri i go bilong surikim wok autim tok i go long planti hap moa bilong hailans. Ol i stat long hap is bilong hailans na wok isi isi i go long hap wes. I no longtaim na ol i inapim olgeta hap bilong hailans, na ol i kirapim ol liklik grup na ol kongrigesen long planti hap.
I gat wanpela liklik kongrigesen long Goroka. Pastaim ol i save bung long haus bilong wanpela brata, na bihain ol i sanapim wanpela haus kunai bilong mekim ol miting. Na long 1967, ol i wokim wanpela naispela Haus Kingdom i gat 40 sia long en. George Coxsen husat i mekim wok autim tok long hailans inap 10-pela yia, i tok: “Mi tok pilai olsem dispela 40 sia bai i no inap pulap inap long taim bilong Armagedon. Tasol mi popaia stret! Insait long 12-pela mun tasol, planti manmeri i kam long ol miting, olsem na mipela i mas kamapim namba tu kongrigesen!”
Klostu long Kainantu, 50 asples i save kam long haus kunai bilong Norm Sharein long olgeta de, na em i save stadi wantaim ol long Baibel. Bihain tupela painia, em Berndt na Erna Andersson i lukautim dispela grup inap 2 na hap yia. Erna i tok: “Ol manmeri long hap i no save waswas tumas, na ol i save werim trausis o sket tasol, ol i no save long rit rait, na ol i insait tru long wok bilong ol spirit nogut. Tasol mipela i no les kwik long helpim ol, olsem na sampela inap tingim 150 ves bilong Baibel na stori long en.”
Berndt na Erna i pas gut wantaim dispela grup. Erna i tok: “Taim mipela i kisim nupela asainmen long i go long Kavieng, ol meri i kam bung raunim mi na ol i krai nogut tru! Ol i rapim han na pes bilong mi taim ol i krai. Planti taim mi go long haus na krai na Berndt i stap bek na mekim gut bel bilong ol, tasol bel bilong ol i bagarap stret. Taim mipela i lusim ol, bikpela lain i ron bihainim kar bilong mipela i kam daun long maunten na ol meri i bikmaus na krai. Mi save hatwok yet long stori long bikpela bel sori em mi bin pilim long dispela taim. Mipela i wetim dispela taim we mipela inap bungim gen ol dispela gutpela pren bilong mipela long nupela taim!” Ol narapela painia i surikim wok em Berndt na Erna i bin mekim, na ol i kamapim wanpela gutpela kongrigesen long Kainantu.
SID BILONG KINGDOM I KARIM KAIKAI
Long 1972 samting, wanpela liklik grup bilong ol Witnes i kamap long Mount Hagen. Dispela taun i gat nem long bikpela maket bilong en em planti tausen ples lain i save kam long en long olgeta wik. Dorothy Wright, em wanpela strongpela painia i tok: “Mipela i tilim planti handret buk na nius long dispela maket.” Taim ol man i go bek long ples bilong ol, ol i save karim tok bilong Kingdom i go wantaim ol long ol hap we i hatwok long ol pablisa i go long en.
Bihain ol i salim pikinini man bilong Dorothy, em Jim Wright, na painia poroman bilong em, Kerry Kay-Smith i go long Banz, em ples ol i save groim ti na kofi. Banz distrik i stap long naispela ples long Wahgi Veli. Ol misin lain long Banz i birua long tupela, na ol i kirapim ol pikinini long stonim na ronim tupela taim tupela i go long ples bilong ol. Taim ol brata i salim Kerry i go wok painia long narapela hap, Jim i stap bek long Banz, na em wanpela i painia long dispela hap. Jim i tok: “Planti taim long nait taim mi slip insait long liklik haus kunai bilong mi, mi save beten na tok, ‘Jehova, mi mekim wanem long hia?’ Planti yia bihain mi kisim bekim bilong dispela askim.”
Jim i tok: “Long 2007, mi lusim Australia na go long kibung distrik i kamap long Banz. Klostu long olpela haus kunai bilong mi, wanpela naispela nupela Haus Kingdom i sanap. Long taim bilong ol kibung ol i save surikim dispela Haus Kingdom i go bikpela na inap 1,000 manmeri inap sindaun insait long en. Taim mi go long ples kibung, wanpela brata i kam na holimpasim mi na i stat long krai antap long sol bilong mi. Dispela brata em Paul Tai. Bihain taim bel bilong em i strong liklik, em i tokim mi olsem inap 36 yia i go pinis, mi bin stadi wantaim papa bilong em. Paul i bin ritim ol buk em papa bilong em i bin stadi long en, na em i kisim tok i tru. Em i tokim mi olsem nau em i wanpela elda.
“Long taim bilong kibung, ol i intaviuim mi na mi stori long olsem wanem mipela i bin sanap strong na karim hevi long dispela taim bipo. Olgeta long odiens i aiwara. Bihain long program, sampela brata i kam holimpasim mi na ol i aiwara wantaim na tok sori long mi. Taim ol i bin mangi yet, ol i stonim na toknogutim mi taim ol i ronim mi long ples bilong ol. Wanpela bilong ol i kam krai, em Mange Samgar, nau em i wanpela elda. Em i dispela Luteran pasto husat i bin kirapim ol pikinini long stonim mi! Man! Mipela i amamas tru long bung gen long dispela kibung!”
TOK I TRU I KAMAP LONG OL LONGWE PLES
Planti manmeri long PNG i kisim tok i tru long rot bilong ol Witnes i autim tok long ol, tasol ol narapela i kisim tok i tru long ol narapela rot. (Sav. 11:6) Olsem: Long 1970 samting, wanpela man bilong wanpela longwe ples long wara Sepik i kirap salim ripot bilong wok autim tok i go long brens ofis. Tasol brens i no save long nem bilong dispela man, na em i bilong wanem ples na kongrigesen. Brens i askim wasman sekit Mike Fisher long painimaut dispela samting.
Mike i tok: “Bilong i go long ples bilong dispela man, mi mas ron long moto kanu inap 10-pela aua, na bihainim wara i go namel long bikbus i pulap stret long moskito. Mi go kamap long dispela ples long apinun tru na mi bungim dispela man. Em i bin raus long kongrigesen sampela yia i go pinis long narapela hap. Em i go bek long ples bilong em, tanim bel na kirap autim tok long ol narapela. Winim 30 manmeri long dispela ples i kolim ol yet olsem ol i Witnes Bilong Jehova, na sampela i winim pinis mak bilong kisim baptais. I no longtaim bihain, brens i orait long dispela man i ken stap gen olsem wanpela Witnes, na brens i makim olsem dispela lain i kamap wanpela grup bilong ol Witnes Bilong Jehova.”
Long 1992, narapela wasman sekit em Daryl Bryon i kisim save olsem ol manmeri bilong wanpela longwe ples i laik kisim save long tok i tru. Daryl i tok: “Bilong i go long dispela ples, mi mas draiv inap 80 kilomita, wokabaut long bikbus inap 1 na hap aua, na bihain pul long kanu inap 1-pela aua. Taim mi kamap long dispela ples em ol bikpela maunten i stap raunim, mi kirap nogut long lukim wanpela nupela haus i sanap arere long wara na i gat sain long en i tok ‘Haus Kingdom Bilong Ol Witnes Bilong Jehova.’
“Inap 25 manmeri i save bung long dispela haus long olgeta Sande bilong stadi long buk Yu Inap i Stap Oltaim long Paradais long Graun. Ol i tok olsem ol i Witnes, olsem na mi askim ol sapos ol i save kaikai buai o nogat. Ol i tok: ‘Nogat, inap 1-pela yia nau mipela i lusim buai taim mipela i kam insait long tok i tru!’ Mi amamas tru taim brens ofis i putim dispela grup long sekit bilong mi.”
PLANTI MISINERI I KAM
Namel long 1980 na 2000, wok bilong autim tok long PNG i go bikpela moa taim planti wokman moa i kam, em ol misineri bilong Skul Gileat, ol brata bilong Ministerial Trening Skul, na ol painia salim. Ol i bilong Amerika, Australia, Filipins, Finlan, Inglan, Japan, Jemani, Kanada, Nu Silan, Swiden, na ol narapela kantri. Gutpela samting tu i save kamap taim sampela i marit na poroman marit bilong ol tu i givim bel long autim tok.
Taim ol i kam, planti i lainim Tok Pisin o Hiri Motu inap 2-pela o 3-pela mun. Long moning ol i save skul na lainim tokples, na long apinun taim ol i autim tok ol i save traim dispela tokples. Dispela i helpim ol na insait long sampela mun tasol ol inap stadi gut wantaim ol man long Baibel na mekim tok long ol miting.
Pasin bilong lainim nupela tokples i helpim tu ol misineri long kisim pasin bilong pilim hevi bilong ol man i no save long rit rait, na ol i no les kwik taim ol i skulim ol. Olsem na planti i lain long rit na rait na ol inap ritim Tok Bilong God. (Ais. 50:4) Dispela i mekim na long 1989, namba bilong ol pablisa, em 2,000, i go antap inap olsem 3,000 long 1998. Man! Insait long 9-pela yia tasol, namba i go antap olsem 50 pesen!
Maski sik o narapela samting i mekim na ol misineri na ol painia i mas go bek long ples bilong ol, wok bilong ol i bin helpim gut planti manmeri. Tru tumas, planti i tingim yet ol gutpela pasin bilong ol dispela bratasista na pasin bilong ol long givim bel long mekim wok bilong God.—Hib. 6:10.
WOK KONSTRAKSEN I HELPIM WOK I GO BIKPELA
Namba bilong ol pablisa i go bikpela, olsem na i gat nid long sanapim ol Haus Kingdom, ol Haus Kibung, na surikim brens ofis i go bikpela. Olsem wanem bai ol i wokim ol dispela samting?
Paslain long 1975, Lands Department i save makim ol nupela hap graun em ol lotu i ken yusim. Ol lotu i laikim graun, ol i save putim aplikesen bilong kisim na ol i mas lukim Land Board em lain gavman i makim bilong skelim dispela samting. Na ol lotu i mas stori long wok ol bai mekim long dispela hap graun. Lain i winim dispela hap graun, ol bai kisim fri, tasol ol i mas sanapim haus insait long haptaim em Land Board i makim.
Long 1963, maski ol pris pasto bilong Kristendom i birua yet, Intenesenel Baibel Stiudens Asosiesen i kisim wanpela hap graun long Port Moresby. Dispela hap i stap long sait bilong maunten na i lukluk i go daun long Koki maket na solwara. Ol i wokim 2-stori brens ofis, na bihain ol i wokim Haus Kingdom long dispela hap. Long Port Moresby, ol i baim ol hap graun na sanapim ol Haus Kingdom long Sabama, Hohola, Gerehu, na Gordon.
Dispela hap graun long Gordon i stap long gutpela hap stret. Pastaim ol Angliken i makim dispela hap bilong sanapim haus lotu bilong ol. Ron Fynn i bin mekim wok autim tok long PNG inap 25 yia i tok: “Long wanpela miting, siaman bilong Land Board i tokim Angliken pris olsem em i no amamas long pasin bilong ol long kisim graun na bihain yusim bilong mekim wok bisnis. Siaman i tok moa olsem ol Angliken i no inap kisim graun moa inap long taim Land Board i amamas olsem ol i yusim gut ol hap graun nau ol i stap long en bilong mekim wok i stret long samting ol i tok long mekim.
“Bihain em i tanim na askim mi long graun em mipela i laik kisim, na mi tokim em olsem namba wan blok mipela i laik kisim, em dispela blok long Gordon we ol Angliken i laik sanapim haus lotu bilong ol. Angliken pris i sanap wantu na i laik kros, tasol siaman i tok strong long em i mas sindaun, na mi pinisim tok mi laik mekim. Olgeta man i stap long dispela bung i kirap nogut taim komiti bilong Land Board i givim dispela blok long kongrigesen bilong mipela.”
Ol i sanapim wanpela Haus Kingdom na 4-stori brens ofis long dispela blok. Ol i dediketim nupela brens ofis long Disemba 12, 1987. Na ol i salim hap graun long Koki we fes brens ofis i bin stap long en. Namel long 2005 na 2010, ol i sanapim gen narapela 4-stori haus, wanpela Haus Kingdom, na trenslesen ofis long dispela blok long Gordon. Na ol i dediketim ol dispela haus long Me 29, 2010.
Long nau long olgeta hap bilong kantri, i gat 89 Haus Kingdom na ol narapela ples bilong mekim miting. Long planti liklik ples, ol i yusim yet ol samting bilong bus long sanapim ol Haus Kingdom, tasol long ol bikpela taun, ol i yusim ol timba na kapa samting. Planti bilong ol dispela Haus Kingdom i sanap, long wanem, kirap long 1999 brens long PNG i kisim helpim long program bilong sanapim ol Haus Kingdom long ol kantri i sot long mani.
TAITIM BUN YET MASKI I GAT HATWOK
I gat kain kain lotu long PNG na olgeta i makim pinis eria bilong ol na ol i no laik bai ol narapela lotu i kam insait long dispela eria. Tasol ol Witnes Bilong Jehova i save autim gutnius long olgeta man husat i laik harim, maski ol i stap long wanem ol hap. Ol i bihainim yet dispela pasin, na dispela i kirapim planti man long harim tok i tru na bihainim, olsem na ol pris pasto i belhat.
Norm Sharein i tok: “Taim mi go long wanpela liklik ailan long Kurmalak, Wes New Britain, fes man long kam lukim mi em wanpela Angliken pris. Em i tok: ‘Yu no gat rait long kam autim tok long lain bilong mi. Ol i Kristen pinis!’
“Bihain mi lukim wanpela Baibel sumatin bilong mi i pul hariap hariap i kam na bikpela ren tu i pundaun na solwara i raf. Em inap kisim bagarap long kain taim olsem. Em i kam sua na pulim kanu i kam antap long nambis na em i sotwin wantaim na tokim mi olsem katekis i lidim ol Katolik na ol i pulap long bot na ol i kam bilong paitim mi. Mi no gat hap bilong ranawe, olsem na mi askim Jehova long strongim mi na givim mi savetingting.
“Taim bot i kam sua, inap olsem 15 man i kalap i kam daun, ol i peintim pes long retpela kala—dispela i makim olsem ol i kam bilong pait. Mi no wet long ol i kam, nogat, mi wokabaut i go bungim ol. Pastaim mi pret, tasol nau mi no pret. Taim mi wokabaut i go, ol i toknogutim mi, long wanem ol i laik bai mi soim belhat bilong mi bambai dispela i givim rot long ol long paitim mi, tasol mi stap isi.
“Na tu, wanpela Baibel sumatin bilong mi i bin stap long dispela taim, em lapun na em i papa bilong dispela ailan. Em i tokim ol dispela man: ‘Ol Witnes Bilong Jehova i no save pait. Go het na paitim em! Na bai yupela i lukim!’
“Mi tingting, ‘Stadi ya stap long sait bilong husat?’ Wai na em i toktok.
“Mi toktok wantaim ol dispela man inap sampela minit na mi tokim ol long go bek, na bilong soim olsem mi no gat kros long ol, mi putim han i go bilong sekanim lida bilong ol. Em i kirap nogut na em i tanim lukluk i go long ol narapela, na ol tu i lukluk long em. Na em i putim han i kam na sekanim mi. Dispela i mekim dai kros, na mipela olgeta i sekan. Bihain long dispela, ol i go na bel bilong mi i stap isi tru! Mi tingim tok Pol i givim long Timoti: ‘Wokboi bilong Bikpela i no gat wok long pait, nogat. Em i gat wok long isi long olgeta man . . . na bosim gut em yet taim narapela i mekim pasin nogut long em.’”—2 Tim. 2:24.
Berndt Andersson i tingim samting i bin kamap long wanpela ples long hailans. Luteran pasto na 70 man bilong narapela ples i kam bilong ronim ol Witnes na bagarapim Haus Kingdom bilong ol. Berndt i lusim ples na i go bungim ol dispela man, na ol i kirap nogut long lukim em. Em i go long pasto na askim em wai na Luteran misin i save tok nem bilong God em Anutu, em wanpela tokples nem em sampela misineri bilong Kristendom i save yusim. Pasto i tok olsem dispela nem i stap long Baibel, olsem na Berndt i askim em long dispela nem i stap long wanem skripsa. Pasto i opim Baibel bilong em, tasol em i no inap painim wanpela skripsa i gat nem Anutu long en, olsem na Berndt i askim em long ritim Song 83:18. Berndt i helpim em long painim Buk Song, na pasto i ritim strong dispela ves. Taim em i ritim nem Jehova, em i pasim Baibel na singaut olsem, “Dispela em giaman!” Tasol sori tru, em i luksave olsem em i rabisim Baibel bilong em yet! Bihain long dispela, planti long lain bilong em i senisim tingting bilong ol long ol Witnes.
Sampela taim ol lotu lain i birua long ol Witnes na ol i bin kukim ol Haus Kingdom em ol i wokim long kunai samting. Kain samting olsem i kamap long Agi, em wanpela ples long Milne Bay. Taim ol birua i go bilong kukim Haus Kingdom, wanpela namel long ol i bin spak. Bihain em i sori tru long pasin em i bin mekim, na em i go lukim ol brata na stadi long Baibel na em i kamap painia. Ol brata i tokim em long stap long haus painia klostu long Haus Kingdom em ol i bin wokim gen. Nau em i lukautim dispela eria em nupela Haus Kingdom i sanap long en!
Long nau ol lotu i no birua moa long ol Witnes. Craig Speegle em wanpela memba bilong Brens Komiti i tok: “Nau mipela i stap long wanpela haptaim we ol lotu i no birua moa long mipela. Tasol i gat narapela hevi i stap—ol raskol i save stil na mekim nogut long ol man. Olsem na taim ol bratasista i autim tok long wanpela hap nogut, ol i save wok tri tri o foa foa na ol i save was long narapela narapela.”
Tupela misineri, Adrian na Andrea Reilly i tok: “Taim ol man i save olsem yu wanpela Witnes, dispela bai lukautim yu.” Adrian i tok: “Taim yu go long stua o autim tok, em savetingting long karim ol buk na nius i go wantaim yu. Tru, dispela i no makim olsem oltaim yu bai abrusim ol hevi, tasol sampela taim dispela inap lukautim yu, long wanem, ol man bai luksave olsem yu wokman bilong Jehova. Olsem: Wanpela taim, kar bilong mi i bagarap long wanpela hap nogut long Lae. Long dispela taim, mi wanpela i stap na i no longtaim ol mangi nogut i kam raunim mi. Tasol gutpela tru olsem mi bin autim tok long tupela bilong ol na ol i luksave long mi, olsem na tupela i toktok long ol narapela mangi na ol i no stil o mekim nogut long mi. Mi kirap nogut, tasol bel bilong mi i stap isi taim olgeta dispela mangi i pusim kar bilong mi i go long haus misineri.”
Long narapela taim, wanpela sista i stap long maket taim ol raskol i kam na putim naip long em na tok, “Beg i kam.” Wantu em i givim beg long ol na ol i go. Sampela minit bihain, ol i kam bek na tok sori na givim beg bilong em wantaim olgeta samting i stap insait. Bilong wanem ol i mekim olsem? Taim ol i opim beg ol i lukim Baibel na buk Toktok Gut na bel bilong ol i gat tok long samting ol i mekim.
KAIN KAIN ROT BILONG AUTIM TOK
Elsie Thew i wok wantaim man bilong em, Bill long PNG long 1958 i go 1966, em i tok: “Mipela i save autim tok long olgeta hap mipela i bungim ol man long en. Mipela i save autim tok long ol man long ples, haus, gaden, maket, na long ol bus rot. Mipela i save toktok wantaim ol man bilong painim pis em mipela i bungim long nambis na arere long ol wara. Long dispela taim bipo, mipela i save karim wanpela wol mep i go wantaim mipela. Na taim mipela i go long ol ples i stap longwe tru insait long ol bikbus na ol maunten, mipela i save soim mep na makim hap we ples bilong mipela i stap long en. Mipela i mas mekim olsem, long wanem, ol ples lain i no save olsem i gat ol man i stap long narapela hap. Sampela taim mipela i kam long balus na ol i ting mipela i lusim heven na kam daun! Olsem na mipela i save soim mep long ol na tokim ol olsem mipela i kam long narapela hap bilong dispela seim graun em ol tu i stap long en.”
Wanpela rot tasol bilong i go long ol ples i stap arere long ol nambis na wara em long rot bilong bot o kanu. Steve Blundy i tok: “Brata Daera Guba bilong Hanuabada, em lapun na saveman bilong wokim ol kanu. Aninit long haus bilong em i gat tupela bikpela hap diwai em i sapim pinis bilong wokim kanu, olsem na mi wantaim painia poroman bilong mi i helpim em long baim ol timba em i nidim bilong wokim puapua, em kanu i gat sel long en. Ol i wokim sel bilong puapua long kenves. Daera i stap olsem kepten bilong kanu na 2-pela o 3-pela narapela brata bilong Hanuabada i stap olsem ol boskru, na mipela i save go long ol ples i stap long nambis bilong Port Moresby.”
Long 1968 samting, Berndt Andersson i mekim wok autim tok long New Ireland, em wanpela naispela ailan. Berndt i tok: “Ol manmeri long ol liklik ailan i stap klostu i kam na askim mipela long i go lukim ol. Tasol bilong i go lukim ol, mipela i nidim bot. Liklik wansiling mipela i save kisim long olgeta mun i no inap long baim wanpela bot. Mipela i gat sampela hap plang i stap, tasol ol dispela plang i no planti inap long mipela i ken wokim wanpela bot. Olsem na mipela i beten long Jehova long dispela samting. Bihain mipela i kirap nogut taim wanpela brata long Lae i salim 200 dola bilong helpim mipela long go visitim ol liklik ailan i stap longwe. Olsem na mipela inap wokim wanpela bot, na mipela i givim nem Pioneer long en. Tasol em i no gat moto. Orait dispela gutpela brata i salim gen sampela mani na nau mipela inap baim wanpela liklik autbod moto. Nau rot i op long mipela inap go lukim ol manmeri i stap long ol dispela naispela ailan!”
Long 1990 samting, wasman sekit Jim Davies na 3-pela brata i pasim tok long go autim tok long wanpela refiuji kem long het bilong Fly River klostu long boda bilong Indonesia. Ol brata i pasim tok long stap long haus bilong wanpela meri husat i gat laik long kisim save long Baibel, na man bilong em i namba 2 bikman bilong dispela kem. Jim i tok: “Mipela i kalap long moto kanu na bihainim Fly River i go inap 2-pela aua samting. Long 9 klok samting long moning, mipela i kamap long wanpela hap bilong bikbus em ol i bin katim na kliarim. Na mipela i lukim wanpela rot i go long dispela refiuji kem. Mipela i wet long dispela hap bilong kisim kar.
“Long 5 klok apinun wanpela 4-wil draiv i kam. Mipela i putim ol kago antap long en na kalap. Mipela i no go longwe tumas na stia bilong kar i bruk! Tasol draiva i no wari, em i luksave long hevi na em i kisim sampela waia na em i go aninit long kar na taitim tupela hap bilong stia wantaim. Mi tingting olsem, ‘Kar bai i no inap go longwe.’ Tasol mi popaia stret. Inap 5-pela aua olgeta, dispela waia i holim strong tupela hap bilong stia i bruk na mipela inap ron yet long dispela rot nogut. Planti taim kar i pas long graun malumalum na mipela i mas pusim kar. Mipela i go kamap long 10 klok nait na mipela i taiet tru na graun malumalum i pulap long mipela.
“Inap 3-pela de olgeta mipela i autim tok long kem, long wanem, ol man bilong dispela kem i stap long narapela narapela hap bilong bikbus. Mipela i bin tilim olgeta buk na nius, na tu, mipela i bungim wanpela rauspela man i tok em i laik kam bek long Jehova. Bihain mipela i amamas long harim olsem kongrigesen i kisim em bek. Na tu, meri bilong em na sampela pikinini bilong em i stap nau long tok i tru. Na wankain samting i kamap tu long dispela meri em mipela i bin stap long haus bilong em; em wantaim man bilong em i kisim tok i tru.”
WOK SEKIT LONG WARA SEPIK
Longpela bilong wara Sepik em 1,100 kilomita. Em i olsem traipela braunpela snek i baut baut, kirap long maunten na i kam daun long solwara. Long sampela hap, namel bilong wara i bikpela tumas, olsem na sapos yu sanap long wanpela sait bilong wara, yu no inap lukim hapsait bilong en. Dispela wara em olsem wanpela haiwe, na ol bratasista i save i go i kam long en. Na tu, ol wasman raun na meri bilong ol i save mekim olsem. Orait nau yumi ken harim stori bilong wanpela wasman sekit na meri bilong em taim ol i visitim ol kongrigesen i stap arere long dispela traipela wara.
Warren Reynolds i tok: “Long bikmoning tru, mi na meri bilong mi Leann i putim 3.7 mita dingi antap long 4-wil draiv bilong mipela na mipela i lusim Wewak na draiv i go. Tripela aua bihain mipela i go kamap long wara Sepik. Mipela i lusim kar i stap na mipela i bihainim wara i go antap bilong visitim 30 pablisa long 4-pela ples arere long ol liklik han wara bilong wara Sepik.
“Mipela i putim ol kago bilong mipela long dingi na statim 25-hospawa autbod moto na mipela i bihainim wara i go antap. Wanpela aua bihain mipela i kamap long wara Yuat, em wanpela han wara bilong wara Sepik, na mipela i bihainim dispela wara inap 2-pela aua na bihain mipela i kamap long Biwat. Long hap, ol bratasista na ol Baibel sumatin i kam welkamim mipela. Sampela bilong ol i pulim dingi bilong mipela i go antap na putim long haus bilong wanpela bilong ol. Bihain long mipela i kaikai banana na dring kulau, mipela i wokabaut inap 2-pela aua long bikbus i gat tais. Ol pablisa i go pas long mipela na helpim mipela long karim ol kago bilong mipela. Mipela i go kamap long wanpela liklik ples Dimiri we mipela i dring kulau bilong pinisim nek drai bilong mipela. Bihain mipela i pasim moskito net na stretim bet insait long wanpela haus morata i sanap long longpela pos. Bihain mipela i kaikai ol yam ol i bin kukim na mipela i slip.
“Fotin pablisa i stap long 3-pela ples bilong dispela hap. Insait long sampela de, mipela i autim tok long dispela 3-pela ples na mipela i bungim planti man i laik harim tok bilong Baibel. Mipela i amamas tu long lukim 2-pela Baibel sumatin i stretim marit bilong ol na kamap pablisa. Ol pablisa i wokim liklik kaikai bilong marit, na ol i kukim ol yam, saksak, sampela kumu, na 2-pela kakaruk.
“Long Sande mipela i amamas tru long lukim 93 manmeri i kam harim pablik tok! Bihain long miting, mipela i pulimapim ol ruksak bilong mipela na wokabaut long traipela san i go bek long Biwat. Long hap mipela i lusim ol ruksak long haus bilong wanpela Baibel sumatin na mipela i stat long autim tok. Sampela i kisim ol buk na nius, na sampela i laik stadi long Baibel. Long dispela nait, long haus bilong wanpela Baibel sumatin, mipela i sindaun raunim paia na kaikai, na smok bilong paia i wok long ronim ol moskito.
“Long neks de long bikmoning, taim smok bilong moning i karamapim ples yet, mipela i go bek na kalap long dingi bilong mipela na i go. Taim mipela i go, ol pisin i flai antap na ol pis i kalap kalap long wara. Na ol famili i sindaun antap long ol mambu bet na ol i trip isi isi i kam abrusim mipela na i go. Ol i karim ol kaikai i go bilong maketim.
“Taim mipela i go kamap long kar bilong mipela, mipela i pulapim gen petrol tenk bilong dingi, pulapim wara bilong dring, na kisim ol narapela samting. Bihain mipela i kalap gen long dingi na i go lukim 14 pablisa long Kambot. Tupela aua bihain, mipela i kamap long dispela ples. Mitupela i wet nogut tru, long wanem, bikpela ren i wasim mitupela. Planti pablisa i kalap wantaim mitupela na mipela i lusim Kambot na bihainim wara i go antap long wanpela bikpela ples i stap long 2-pela sait bilong wara. Mipela i autim tok long dispela hap i go inap long apinun tru. Taim mipela i lusim dispela hap na i go, mipela i autim tok long ol man i sanap long ol mambu bet i trip antap long wara. Long moning ol i lukim mipela i bihainim wara i go antap, olsem na ol i wetim mipela long kam bek. Ol man i stap long ol longwe ples ol i no gat mani, olsem na bilong soim tenkyu bilong ol long mipela i kam lukim ol na lusim ol buk na nius wantaim ol, ol i givim ol kaikai olsem kokonas, pamkin, smok pis, na ol banana. Taim san i go daun, mipela i stap pinis long Kambot na kukim ol dispela kaikai.
“Long Kambot, haus ol i save mekim miting long en i sanap antap long ol longpela pos wankain olsem olgeta narapela haus long dispela ples. Long taim bilong ren, wara i save solap i kam antap olgeta na karamapim ples, olsem na ol man i save pul long kanu i kam stret long dua bilong haus bilong mekim miting. Taim mipela i go, inap 72 manmeri i kam harim pablik tok. Sampela bilong ol i bin wokabaut 5-pela aua bilong kam harim tok.
“Taim mipela i go bek long kar bilong mipela, mipela i putim dingi antap long kar na draiv inap 3-pela aua i go bek long Wewak. Long rot, mipela i tingim bek ol gutpela bratasista bilong mipela long wara Sepik. Mipela i tingim tu pasin laikim Jehova i mekim long ol, olsem oganaisesen bilong em i stretim ol samting bambai ol dispela bratasista i ken kisim ol kaikai bilong spirit. Mipela i amamas tru olsem mipela inap stap insait long kain gutpela famili olsem!”
PAIT WANTAIM OL SPIRIT NOGUT
Maski planti long PNG i tok ol i Kristen, ol i holim tu ol bilip tumbuna na pasin bilong pret long ol spirit nogut. Insait long sampela yia i go pinis, wanpela buk i tok, “planti man moa i kirap gen long insait long wok bilong posin marila.” Olsem na taim wanpela man i sik o em i dai, planti i save tok olsem ol posinman o spirit bilong ol tumbuna i givim sik long em o i kilim em i dai.
Long kain hap olsem, tok i tru bilong Baibel i save mekim man i kamap fri. Sampela posinman i luksave long strong bilong Tok Bilong God na ol i lusim wok posin na ol i bihainim lotu i tru. Skelim stori bilong tupela man olsem:
Soare Maiga i stap long wanpela ples ausait long Port Moresby. Ol man i save pret nogut tru long em, long wanem, em wanpela posinman. Tasol em i laik save long bilip bilong ol Witnes Bilong Jehova, olsem na em i bung wantaim wanpela grup i save stadi long Baibel. I no longtaim na em i kisim tok i tru na em i lusim olpela pasin bilong em. Tasol taim em i tromoi ol samting em i save yusim bilong mekim posin, ol dispela samting i save kam bek gen long em long wanpela narakain rot! Tasol maski i olsem, Soare i tingting strong yet long “sakim Satan.” (Jems 4:7) Olsem na wanpela taim em i kisim wanpela beg na pulapim olgeta samting bilong wok posin wantaim traipela ston na tromoi beg long solwara. Long dispela taim, ol dispela samting i no kam bek gen long em. Bihain long dispela Soare i kamap wanpela strongpela Witnes bilong God tru em Jehova.
Kora Leke em i glasman na em i save yusim ol lip na skin diwai long oraitim ol sikman. Tasol taim em i kirap stadi long Baibel, em i hatwok tru long sakim wanpela spirit i save helpim em long mekim dispela wok. Olsem Soare, Kora tu i tingting strong long lusim wok bilong ol spirit nogut—na Jehova i helpim em na em inap mekim olsem. Bihain em i kamap painia oltaim na painia salim. Taim em i kamap lapun na tupela lek bilong em i no strong moa, dispela gutpela brata i wok yet long autim gutnius long ol man i stap klostu long em.
Olsem wanem Kora inap i go long feiveret hap bilong em long autim tok? Ol brata i save putim em long wilbaro na bringim em i go, long wanem, i no gat narapela rot bilong mekim olsem. Bihain wanpela brata long brens ofis i wokim wilsia bilong em. Dispela brata i yusim bun bilong wanpela ain sia, na em i putim wil bilong baisikol long en, na em i katim strongpela kenves na wokim sit bilong sia. Dispela nupela wilsia i helpim Kora na em yet inap mekim sampela samting! Tru tumas, ol dispela kain lapun i stap gutpela piksa tru na ol i mekim bel bilong Jehova i amamas!—Snd. 27:11.
SKULIM OL MAN LONG RIT NA RAIT
Rom 15:4 i tok: “Olgeta tok ol i bin raitim long bipo, ol i bin raitim bilong skulim yumi.” Em i klia tru olsem God i laik bai ol manmeri bilong em i save long rit na rait. Olsem yumi bin stori pinis, ol Witnes Bilong Jehova long PNG i wok strong tru long skulim ol man long rit na rait.
Tru, em i no isi long lain long rit na rait, na i hatwok moa long ol lapun. Tasol sapos sumatin i gat laik tru long rit na rait, orait em inap lain. Tru tumas, Tok Bilong God i gat bikpela strong na inap helpim ol man nating na ol man i no bin kisim bikpela skul.
Tingim Save Nanpen, em yangpela man long het bilong wara Sepik. Taim Save i go sindaun long Lae, em i kirap nogut tru, long wanem, em festaim bilong em long lukim ol kain kain samting i kam long ples bilong ol waitman. Na tu, em i bungim ol Witnes Bilong Jehova na ol i stori long em long Kingdom. Save i pilim tru dispela tok na em i stat long i go long ol miting Kristen. Na i no longtaim, em i winim mak bilong kamap pablisa i no baptais. Tasol em i surik long kisim baptais. Bilong wanem? Em i bin tok promis long Jehova olsem taim em i lain pinis long rit na em yet inap ritim Baibel, orait nau em bai baptais. Olsem na em i givim bel tru long stadi na winim ol mak em i bin putim.
Long nau tu, i gat ol man em ol i no save long rit na rait, tasol long planti ples i gat ol skul, na ol pikinini bilong ol Witnes i save go long ol dispela skul. Ol yangpela bilong yumi ol i save gut long rit na rait, long wanem, papamama i skulim ol gut, na ol i kisim helpim tu long ol miting bilong kongrigesen, kain olsem Skul Tiokratik Bilong Autim Tok.
TOK I TRU I SENISIM LAIP BILONG MAN
Aposel Pol i tok: “Ol samting bilong pait mipela i yusim ol i no bilong dispela graun, nogat. Em ol samting God i givim, ol i gat bikpela strong inap long daunim ol samting i gat strong.” (2 Kor. 10:4) Sampela taim, wanpela skripsa tasol i gat bikpela strong na inap helpim man. Dispela samting i bin kamap long wanpela meri, nem bilong em Elfreda. Taim wanpela i soim Elfreda long nem bilong God long Baibel bilong em long tokples Wedau, em i go sekim wanpela ensaiklopidia na ol tok bilong en i stori moa long nem bilong God. Orait nau em i kisim tingting olsem, ‘Ol Witnes Bilong Jehova i skulim ol man long tok i tru.’ Tasol man bilong em Armitage i no laikim ol Witnes. Em i save spak, kaikai buai, smok, na em man bilong belhat.
Bihain long taim Armitage i ritaia long wok long Lae, em wantaim Elfreda i go bek long Alotau we i no gat ol Witnes. Insait long dispela haptaim, Elfreda i wok long kisim ol Watchtower na Awake! long rot bilong sabskripsen. Na long rot bilong pas, em i stadi wantaim Kaylene Nilsen, em wanpela painia. Kaylene i tok: “Long olgeta wik, Elfreda i save salim ol bekim bilong em i kam long mi.”
Bihain ol i salim Geordie na Joanne Ryle, em 2-pela misineri bilong Gileat i go long Milne Bay. Tupela i go lukim Elfreda bilong strongim na autim tok wantaim em. Geordie i tok: “Armitage i askim mi long stadi wantaim em long Baibel. Tasol pasin bilong em i mekim na mi laik save i gat wanem as tru na em i laik stadi. Mi stadi wantaim em inap 1-pela mun na mi luksave olsem em i gat laik tru long stadi. Bihain em i kisim baptais na em i kamap kongrigesen sevan.” Long nau, 3-pela lain tumbuna bilong em i stap insait long tok i tru, na tumbuna bilong em, Kegawale Biyama, em i wanpela memba bilong Brens Komiti.
Taim Don na Shirley Fielder i wok painia long Hula, ol i kirapim stadi wantaim Alogi na Renagi Pala. Don i tok: “Alogi em wanpela stilman, na oltaim em i save pait wantaim ol narapela. Em i bin kisim wanpela kain sik na dispela i mekim na skin bilong em i bagarap. Na tu, bikpela sua i bagarapim tru wansait maus bilong em. Em na meri bilong em i save kaikai buai, olsem na tit bilong ol i kamap blak olgeta na maus bilong ol i save ret oltaim. I luk olsem Alogi i no inap kisim tok i tru. Tasol em na meri bilong em i laik save long tok i tru, olsem na ol i kam long ol miting na ol i save sindaun isi tasol long baksait.”
Don i tok: “Insait long 6-pela mun mipela i lukim bikpela senis i kamap long Alogi. Em i stop long stil, pait, na kros. Na tu, em na Renagi i stat long lukautim gut bodi bilong ol na ol i luk klin. Tupela i stat long bekim tok long ol miting na autim gutnius long ol narapela. Tupela na sampela narapela ol i fes lain long kamap pablisa long Hula.”
Abel Warak i stap long New Ireland, na em i kisim sik lepra na dispela i mekim na hanlek bilong em i no inap pilim wanpela samting. Long namba wan taim ol Witnes i autim tok long Abel, em i no inap wokabaut na em i no laik i stap laip moa. Tasol tok i tru i senisim tru tingting na pasin bilong em, na dispela i givim bek amamas na nupela strong long em. Bihain em i kamap painia. Bilong lukautim em yet long sait bilong kaikai, pastaim Abel i save go painim pis. Tasol bihain em i no inap wokabaut moa antap long rip, long wanem, lek bilong em i no inap pilim wanpela samting. Olsem na ol brata i baim longpela raba buts bilong em. Na tu, em i lain long ronim baisikol na dispela i helpim em long go longwe bilong autim gutnius. Sampela taim em i ronim baisikol inap 90 kilomita bilong i go lukim ol man i laik harim tok, na wanpela taim em i ronim baisikol inap 150 kilomita bilong i go invaitim wanpela man long kam long Memorial.
Sampela taim, pasin bilong kisim ‘save long Bikpela’ i bin helpim ol man i gat pasin olsem bilong ol wel animal na ol i mekim ol bikpela senis long laip bilong ol. (Ais. 11:6, 9) Olsem: Long 1986, inap olsem 60 manmeri long tupela ples klostu long Banz i go long wanpela kibung distrik long Lae na ol i sindaun long ol sia long fran. Ol manmeri bilong dispela tupela ples i save birua birua na planti taim ol i save pait. Tasol taim ol painia salim i autim gutnius long ol, dispela i kirapim ol long stap wanbel. Kain ekspiriens olsem i kirapim yumi long tingim tok bilong Sekaraia 4:6: “Bikpela i tok olsem, ‘Yu no inap mekim wok long strong bilong ami o long strong bilong yu yet. Nogat. Strong bilong spirit bilong mi bai i stap wantaim yu, na long dispela strong tasol bai yu mekim wok.’” Dispela wankain strong i bin kirapim tu planti man i gat gutpela bel long bihainim ol stretpela lo bilong Baibel.
ONARIM MARIT EM PRESEN GOD I GIVIM
Long planti kantri, ol kastam bilong ples na lo bilong ol lotu Kristendom i no stret wantaim lo bilong Baibel long marit. (Mat. 19:5; Rom 13:1) Na i wankain tu long PNG. Planti man na meri i stap nating wantaim o ol man i gat tupela o tripela meri. Sampela i bin mekim ol bikpela senis long laip bilong ol bambai ol i ken amamasim Jehova. Skelim stori bilong Francis na meri bilong em Christine.
Taim Francis i risain long ami, em na meri bilong em i seperet. Christine na tupela pikinini bilong ol i go bek long ples bilong em long Goodenough Ailan, long Milne Bay. Francis i go bek long Mount Hagen na em i stap nating wantaim wanpela meri na ol pikinini bilong dispela meri na ol i save go lotu long AOG. Bihain ol Witnes i bungim dispela meri em Francis i stap wantaim em, na ol i kirap stadi wantaim em long Baibel. Na Francis tu i laik kisim save long tok bilong Baibel, na i no longtaim, tupela wantaim i stat long i go long ol miting Kristen.
Francis i laik kamap pablisa olsem na em i mas stretim marit bilong em. Em i beten long dispela samting na bihain em i kamapim tingting bilong em long meri em i stap wantaim. Dispela meri wantaim ol pikinini i go stap long narapela haus, na Francis i go bilong kisim bek Christine, em tupela i bin seperet inap 6-pela yia pinis. Christine na ol famili bilong em i kirap nogut long lukim Francis i kam. Francis i mekim wok long Baibel bilong stori gut long laik bilong em long mekim samting i stret long ai bilong Jehova. Bihain em i askim meri pikinini long i go bek wantaim em long Mount Hagen na ol i ken stap gen olsem famili. Ol wanblut bilong Christine i kirap nogut long samting em i mekim. Christine i wanbel long go wantaim man bilong em, na Francis i givim mani long famili bilong Christine bilong baim hatwok ol i bin mekim bilong lukautim meri pikinini bilong em long dispela 6-pela yia.
Taim Christine i go long Mount Hagen, em tu i stadi long Baibel, olsem na em i mas lain long rit. Bihain em i lusim buai na smok. Dispela tupela marit i baptais pinis na ol i stap olsem wokman na wokmeri bilong Jehova.
OL PIKININI I ONARIM KRIETA BILONG OL
Planti pikinini Witnes long PNG i bihainim maus bilong bel em Baibel i skulim na ol i litimapim nem bilong God. Olsem: Long kirap bilong 1966, wanpela tisa long komiuniti skul i tokim 7-pela pikinini Witnes olsem ol i mas salutim fleg long taim skul i wokim wanpela bung long wik antap. Long taim bilong dispela bung, 300 sumatin i stap na long ai bilong ol dispela 7-pela pikinini Witnes i no salutim fleg. Olsem na skul i rausim ol maski papamama bilong ol i bin raitim pas bilong toksave olsem ol pikinini bilong ol bai i no insait long dispela bung. Wanpela elda long kongrigesen i apil long dispela samting long ol bikman bilong gavman long PNG na Australia.
Long Mas 23, Edministreta bilong Australia long PNG i ringim ol bikman bilong dispela skul na tokim ol long ol i mas hariap long larim ol dispela pikinini i go bek gen long skul. Em nau, lotu i tru i winim wanpela liklik kot. Long nau, gavman bilong PNG i rispektim yet raits bilong ol pikinini long ol i bihainim maus bilong bel na ol i no salutim fleg.
“Ol pikinini na ol bebi” inap litimapim nem bilong Jehova long ol narapela rot tu. (Mat. 21:16) Skelim stori bilong Naomi. Papa bilong em Joe na mama bilong em Helen i bilong hailans, na long dispela taim tupela i no bin save yet long tok i tru. Taim Naomi i gat olsem 3-pela krismas, em i stap inap olsem 1-pela yia wantaim susa bilong Helen, em wanpela strongpela Witnes. Anti bilong Naomi i save karim em long laplap taim em i go autim tok. Olsem na Naomi i lain gut long tok bilong Kingdom, na moa yet anti bilong em i save stori gut long em long ol piksa i stap long Baibel Stori Buk Bilong Mi.
Bihain Naomi i go bek long papamama bilong em. Wanpela taim em i kisim wanpela buk bilong ol Witnes na em i go ausait long haus na em i nok strong long dua. Papamama i singaut, “Kam bek insait.” Dispela liklik gel i kam insait na i tok: “Halo. Mi wanpela Witnes Bilong Jehova, na mi kam toktok wantaim yupela long Baibel.” Joe na Helen i kirap nogut, na Naomi i tok: “Baibel i tok olsem Paradais bai kamap long dispela graun, na wanpela King, Jisas, bai bosim yumi. Olgeta samting yumi lukim, em Jehova i wokim.”
Joe na Helen i kirap nogut tru. Joe i tokim Helen: “Aiyo, ol neiba bai tok wanem! Tumora yu mas lokim em insait long haus.”
Long neks de, taim papamama bilong Naomi i sindaun ausait long haus, em i stap insait long rum na em i nok strong long wol. Joe i tok: “Kam ausait.” Naomi i kam ausait na em i autim tok gen long tupela. Em i tok: “Halo. Mi wanpela Witnes Bilong Jehova na mi kam autim tok long yupela. Ol gutpela man bai stap oltaim long graun. Tasol ol man i save belhat na mekim ol pasin nogut, ol bai i no inap stap long Paradais.” Man! Tupela i no gat toktok, na Helen i stat long krai na Joe i tait i go slip.
Long dispela nait, Joe i laik save moa, olsem na em i wok long opim olpela King Jems Baibel bilong em na em i lukim nem, Jehova. Long neks moning em i no go long wok, em i stap na raitim pas long ol Witnes na bihain em i draiv i go long Mount Hagen na lusim dispela pas long Haus Kingdom.
Ol brata i go long haus bilong Joe na Helen na ol i stretim rot bilong stadi wantaim ol long Baibel. Na ol i skulim Helen tu long rit. Bihain, Joe na Helen i kisim baptais, na Helen i skulim ol narapela Baibel sumatin tu long rit. Olgeta dispela samting i kamap, long wanem, bel bilong wanpela liklik gel i kirap tru long litimapim nem bilong Jehova!
TAITIM BUN LONG I GO LONG OL BUNG KRISTEN
Long sampela hap bilong graun, ol rot i pulap tru long ol kar na ol manmeri i save pulap tru long ples bilong kisim tren, olsem na dispela i save givim hatwok long ol bratasista long i go long ol miting Kristen na ol kibung. Tasol long PNG ol brata i gat hevi long sait bilong trenspot na planti rot i bagarap. Olsem na planti famili i mas wokabaut o kalap long kanu samting. Olsem: Bilong i go long kibung distrik i save kamap long Port Moresby long olgeta yia, planti taim ol pablisa wantaim ol pikinini bilong ol i save bihainim Kokoda Trel. Dispela rot i kisim nem long Wol Woa 2 taim ol bikpela pait i bin kamap long dispela hap. Dispela rot i gat ol maunten em het bilong en i sap na rot i wel wel. Ol pablisa i save taitim bun tru long wokabaut inap wanpela wik. Ol i save karim ol kaikai, plet sospen, klos, na ol narapela samting ol i nidim long taim bilong kibung.
Long olgeta yia, ol bratasista i stap longwe long Tasman ailan, ol i save ron long sip bilong i go kibung long Rabaul. Jim Davis i tok: “Bilong kamap long taim stret long Rabaul, sampela taim ol i save lusim ailan 6-pela wik paslain long kibung i kamap, long wanem sip i no save bihainim stret ron bilong en. Na tu, sampela taim sampela samting inap kamap na i pasim ol long go bek long ailan. Wanpela taim sip bilong go long Tasman ailan i senisim ron bilong en na i go long Australia bilong stretim samting i bagarap long sip, na bihain ol papa bilong dispela sip i kisim hevi long sait bilong mani. Dispela i mekim na ol brata i wet winim 6-pela mun bilong go bek long ples bilong ol! Tasol pasin bilong wet inap sampela wik em i no nupela samting long ol. Olsem na ol pablisa i save stap wantaim ol bratasista o ol wanblut bilong ol.”
Ol MISINERI I STAP GUTPELA PIKSA
Taim man i lusim kantri bilong em na i go sindaun long narapela kantri, dispela em senis we inap givim bikpela hatwok long em, na em samting ol misineri i mas lain long en. Tasol planti misineri i bin mekim kain senis olsem na ol asples i save amamas long dispela. Tupela misineri sista i bin stadi wantaim wanpela meri PNG na dispela meri i tok, “Skin bilong ol i wait, tasol ol i gat wankain filings olsem yumi.”
Sampela misineri i mekim wok olsem wasman raun. Bilong i go lukim ol kongrigesen, ol i mas yusim tasol wanem trenspot i stap. Dispela samting i bin painim Edgar Mangoma. Long sekit em i wok long en, em i save go long Fly River na Lake Murray. Em i tok: “Taim mi go lukim tupela kongrigesen long dispela hap, mi save go long kanu—sampela taim kanu i gat moto na sampela taim nogat. Taim mi go long kanu i no gat moto na mi lukim pinis wanpela kongrigesen, mi mas ron 8-pela aua gen bilong i go lukim narapela kongrigesen. Planti taim 3-pela o 4-pela brata i save go wantaim mi na lusim mi, na bihain ol i save pul i go bek. Mi pilim tru gutpela pasin bilong ol!”
Gutpela pasin bilong ol misineri na pasin daun na pasin bilong ol long laikim tru ol manmeri i stap olsem samting i autim tok long ol man. Wanpela wasman sekit i tok: “Ol ples lain i kirap nogut long lukim mi kaikai na slip long haus bilong ol man i gat laik long harim tok. Sampela asples i tokim mi: ‘Yupela i lotu tru long God. Ol pasto bilong mipela i no save stap wantaim mipela olsem yupela i save mekim.’”
Olsem wanem? Ol sista bilong narapela kantri i save pilim hatwok long stap long PNG? Ruth Boland i bin raun wantaim man bilong em David taim David i mekim wok wasman raun. Ruth i tok: “Taim man bilong mi i kirapim wok olsem wasman raun na mi raun wantaim em, mi pilim hatwok tru. Planti taim mi laik givap. Tasol mi amamas olsem mi no bin givap, long wanem, mi kirap long pilim tru pasin bilong ol bratasista na laikim ol. Mi na man bilong mi i kirap long tingim moa ol narapela na mitupela i no tingim tumas ol laik bilong mitupela yet. Tru tumas, mipela i kisim bikpela amamas tru. Mipela i no gat planti kago, tasol long sait bilong spirit, mipela i gat planti samting tru. Na mitupela i lukim han bilong Jehova long planti rot—long sait bilong gutnius i go long planti hap na long laip bilong mitupela yet. Taim yu no gat wanpela samting bilong skin, em long dispela taim stret yu bai bilip na wet long Jehova i ken helpim yu, na yu bai lukim stret blesing bilong Jehova.”
PAIT I KAMAP LONG BOUGAINVILLE
Long 1989, long Bougainville, wanpela lain i kirapim bikpela pait tru. Dispela lain i bin wok strong inap planti yia long mekim na bai Bougainville i bruk long PNG. Dispela pait i stap 12-pela yia, na insait long dispela haptaim, 60,000 manmeri i ranawe i go long ol narapela hap, na 15,000 manmeri i bin i dai. Ol pablisa tu i ranawe na planti i go stap long ol narapela hap bilong PNG.
Dan Ernest em i wanpela painia na em i bin stap long Bougainville. Paslain liklik long em i lusim dispela ailan, ol BRA (Bougainville Revolutionary Army) soldia i holim em na kisim em i go long wanpela traipela haus. Dan i tok: “Insait long dispela haus i gat wanpela BRA jeneral i pasim yunifom i gat planti medal na wanpela bainat i hangamap long sait bilong em.”
Em i askim, “Yu Dan Ernest, a?”
Mi tok, “Yes.”
Em i tok, “Mi harim olsem yu wanpela spai bilong PNG Difens Fos.”
“Mi stori gut long em olsem ol Witnes Bilong Jehova i no save insait long ol pait bilong ol kantri, tasol em i katim tok bilong mi na i tok: ‘Mipela save! Mipela i wok long putim ai i stap. Ol narapela lotu i save sapotim wanem sait i win. Lotu bilong yupela tasol i no sapotim wanpela sait.’ Na em i tok moa: ‘Ol pipol bilong mipela i stap nogut long taim bilong dispela pait na ol i nidim gutpela tok bilong yupela long mekim gut bel bilong ol. Mipela i laik bai yu stap yet long Bougainville na autim tok. Tasol sapos yu mas go, mi bai stretim rot long olgeta kago bilong yu i ken go wantaim yu.’ Tupela wik bihain taim mi na meri bilong mi i go long nupela asainmen bilong mipela long Manus, dispela jeneral i truim tok bilong em.”
Brens ofis i wok strong long salim tok i go long ol pablisa long dispela hap i gat pait long en, na maski ol nevi i pasim rot, brens inap salim sampela kaikai, marasin, na ol buk na nius i go long ol dispela pablisa. Wanpela wasman sekit i tok: “Maski pait i bagarapim olgeta hap, ol bratasista i wok yet long autim tok na mekim ol miting. Ol i mekim tu planti Baibel stadi.”
Long 2001, dispela tupela lain husat i wok long pait, ol i toktok wantaim na ol i kamap wanbel, na Bougainville wantaim ol narapela ailan i stap klostu long en, ol i lukautim ol yet, ol i kamap Otonomes gavman. Long nau Bougainville i no gat ol Witnes, tasol long Buka em ailan i stap klostu long en, i gat wanpela kongrigesen em 39 pablisa i stap long en.
VOLKENO I BAGARAPIM RABAUL
Rabaul taun i gat wanpela bikpela haba, na dispela haba i stap long hap we wanpela volkeno i bin pairap long en long bipo tru. Long Septemba 1994, tupela maunten i sanap long sait sait bilong haba, ol i pairap na bagarapim tru Rabaul na dispela i senisim sindaun bilong ol man long dispela provins. Haus Kingdom na haus misineri i bagarap, tasol i no gat wanpela brata i lusim laip bilong en. Tasol wanpela brata i gat sik long lewa bilong em, olsem na em i dai taim em i wok long ranawe. Ol bratasista i bihainim wanpela plen i stap long notisbot bilong Haus Kingdom inap sampela yia, na ol i ranawe i go long ol ples em ol brata i bin makim. Ol dispela ples i stap longwe long volkeno.
Wantu tasol brens ofis i mekim sampela samting bilong helpim ol lain i kisim hevi na stretim rot bilong givim ol samting bilong helpim ol bratasista. Ol i salim ol klos, moskito net, marasin, petrol, disel, na ol narapela samting, na tu, wanpela kongrigesen i stap klostu i salim rais na taro i go long ol. Wok bilong givim helpim i ron gut stret, olsem na planti wokman na ol narapela long dispela hap i tok amamas long ol brata.
Bihain i no gat moa kongrigesen long Rabaul. Tupela de bihain long maunten i pairap, inap olsem 70 pablisa na ol pikinini bilong ol i go bung long wanpela vokesenel skul we i stap nating. Taim ol elda i kam, ol pablisa i askim, “Wanem taim bai buk stadi i kirap?” Tru tumas, maski hevi i stap, ol bratasista i no lusim miting na wok autim tok. (Hib. 10:24, 25) Planti bilong ol dispela bratasista i go long ol grup i stap klostu, na bihain wanpela bilong ol dispela grup i kamap kongrigesen.
Olgeta lotu em graun bilong ol i bagarap long volkeno, provinsol gavman i tok long givim graun long ol long Kokopo. Ol narapela lotu i kisim graun, tasol ol Witnes i no kisim. Inap olsem 7-pela yia bihain long volkeno, wanpela brata bilong Afrika i go wok wantaim dipatmen bilong taun plening. Em i luksave olsem ol i wansait long ol narapela lotu na ol i no givim graun long ol Witnes. Olsem na kwiktaim em i painim wanpela hap graun long Kokopo na em i helpim ol brata long putim aplikesen na ol i kisim tok orait long kisim dispela hap graun. Haus Kingdom Konstraksen tim i sanapim Haus Kingdom na haus misineri. Tru tumas, dispela wansait pasin i kamapim gutpela samting. Bilong wanem yumi tok olsem? Ol hap graun em gavman i givim long ol lotu, ol dispela hap graun i stap antap long wanpela maunten. Tasol hap graun ol brata i kisim em i stap long gutpela hap stret namel long taun.
WOK BILONG TANIM TOK I GO HET
Timo Rajalehto, em wanpela memba bilong Brens Komiti na ovasia bilong Trenslesen Dipatmen i tok: “Long kantri i gat winim 800 tokples, em i bikpela samting long yusim wanpela o sampela tokples em planti man i save long en bambai ol i ken toktok wantaim. Tupela bilong ol kain tokples olsem em Tok Pisin na Hiri Motu. I no hatwok long lainim dispela tupela tokples, na yu inap yusim bilong toktok wantaim ol narapela. Tasol dispela tupela tokples i sot long ol tok we inap kamapim gut ol bikpela tingting. Olsem na ol trensleta bilong mipela i save hatwok long tanim sampela bikpela tok.
“Olsem: Mipela i painimaut olsem i no gat wanpela wed long Tok Pisin inap kamapim stret mining bilong dispela tok Inglis, ‘principle.’ Olsem na ol trensleta i joinim tupela Tok Pisin wed bilong kamapim wanpela wed tasol, em ‘stiatok.’ Dispela wed ‘stiatok’ i kamapim gut mining bilong dispela tok ‘principle,’ em bilong stiaim ol man long bihainim stretpela rot. Ol niuspepa i kirap yusim dispela wed, na nau planti Tok Pisin lain i mekim wok long en.”
Ol i kirap prinim Wastaua long Motu long 1958, na Wastaua bilong Tok Pisin long 1960. Long Sydney, Australia, ol i prinim ol hap bilong Wastaua bilong stadi long ol hap pepa em ol i steipolim wantaim na salim long sip i kam long Port Moresby. Long 1970, ol i wokim ol Wastaua i gat 24 pes long en, na ol i save prinim moa long 3,500. Long Janueri 1972, ol i bin prinim fes Kirap! i gat 24 pes long en long Tok Pisin. Long nau brens i save kamapim ol Wastaua long Tok Pisin em ol i save kisim tupela taim long olgeta mun, na ol Kirap! long Tok Pisin em ol i save kisim 4-pela taim long olgeta yia. Na long Hiri Motu, brens i save kamapim Wastaua bilong stadi em ol i save kisim long olgeta mun na Wastaua bilong pablik em ol i save kisim 4-pela taim long olgeta yia.
Timo Rajalehto i tok: “I no longtaim i go pinis, mipela i bin tanim tok bilong sampela liklik nius long ol tokples olsem, Enga, Jiwaka, Kuanua, Melpa, na Orokaiva. Ol man i save long ol dispela tokples, ol i save tu long Tok Pisin o Inglis, o ol i save long tupela wantaim. So, bilong wanem mipela i tanim ol liklik nius long ol dispela tokples? Mipela i laik save olsem ol man bai pilim olsem wanem taim ol i ritim tok bilong Kingdom long tokples stret bilong ol. Ating dispela bai kirapim laik bilong ol long kisim save long tok i tru na laikim wok bilong ol Witnes.
“Na tru tumas, dispela samting i kamap! Planti man i tok amamas long ol dispela nius. Planti i kirap stadi long Baibel na sampela husat i bin birua long ol Witnes, nau ol i no birua moa. Taim ol man i kisim nius long tokples stret bilong ol, dispela i gat bikpela strong.”
Long nau i gat 31 bratasista i wok long Trenslesen Dipatmen, na ol i wok long tupela tim, em Hiri Motu na Tok Pisin. Long Disemba 2009, olgeta long Trenslesen Dipatmen i bin amamas tru long muv i go long ol nupela ofis bilong ol.
PAINIA SKUL I HELPIM PLANTI
Long tingting bilong planti wokman bilong Jehova, Painia Skul em wanpela spesel samting long laip bilong ol. Skul i helpim ol painia long kamap strong moa long ol samting bilong spirit, na tu, em i redim ol long mekim gut wok painia. Skelim tok bilong sampela husat i bin go long dispela skul.
Lucy Koimb: “Dispela skul i bin helpim mi long save olsem wanpela gutpela samting tru mi inap mekim long laip bilong mi, em long mekim wok bilong God fultaim.”
Michael Karap: “Paslain long mi go long dispela skul, mi bin gat planti gobek, tasol mi no gat ol Baibel stadi. Na nau mi gat planti Baibel stadi!”
Ben Kuna: “Skul i lainim mi long holim wankain tingting olsem bilong Jehova.”
Siphon Popo: “Skul i lainim mi long stadi gut moa winim olgeta taim bipo! Na mi lain long no ken hariap taim mi mekim stadi bilong mi yet.”
Julie Kine: “Skul i lainim mi long holim stretpela tingting long ol samting bilong skin. Yumi no nidim planti samting olsem ol narapela i save tok.”
Dan Burks, em wanpela memba bilong Brens Komiti i tok: “Taim wok bilong ol painia i karim planti kaikai, dispela i save mekim na ol i amamas na givim bel moa yet long mekim wok. Mipela i bilip olsem skul bilong ol painia bai helpim yet planti handret painia long dispela kantri. Na dispela inap helpim tu ol pablisa na ol man i laik harim tok.”
PASIN LAIKIM I KAMAP BIKPELA
Jisas Krais i tok: “Sapos pasin laikim i stap namel long yupela, orait olgeta bai save olsem yupela i disaipel bilong mi.” (Jon 13:35) Long PNG, pasin laikim Kristen i bungim olgeta kain man: Ol man bilong kain kain tokples, kantri, kastam na sindaun. Taim ol man i gat gutpela bel i lukim dispela kain pasin laikim, dispela i save kirapim ol long tok, “God i stap wantaim yupela.”
Dispela em tok bilong Mange Samgar, em i gat ol bas na bipo em i Luteran pasto long Banz em yumi stori pinis long em. Wanem samting i kirapim em long mekim dispela tok? Bilong go long kibung distrik long Lae, ol bratasista i haiarim bas bilong Mange. Steve na Kathryn Dawal i bin stap long ples kibung taim bas i go kamap na ol i tok: “Mange i laik save long ol Witnes i wanem kain lain stret, olsem na em tu i kam. Em i kirap nogut tru long lukim ol samting i ron gut long kibung na pasin wanbel i stap namel long lain bilong Jehova maski ol i bilong kain kain ples na kantri. Taim em i kisim ol Witnes i go bek long ples, em i luksave olsem em i painim pinis tok i tru. Bihain em wantaim pikinini man bilong em i kamap elda.”
Sista Hoela Forova em i painia oltaim na em i wanpela yangpela wido. Em i save lukautim tu wido mama bilong em, na tupela i nidim stret wanpela haus. Em i bungim liklik toea na tupela taim em i givim long wanpela wanblut long baim sampela timba bilong wokim haus, tasol wanblut i kisim mani na go olgeta. Ol bratasista long hap em i stap long en i kisim save long hevi bilong em na ol i kirap sanapim haus bilong em insait long 3-pela de tasol. Insait long dispela 3-pela de, Hoela i wok long krai, em i pilim tru pasin laikim bilong ol bratasista. Na tu, wok ol bratasista i mekim i stap olsem gutpela witnes long ol narapela. Wanpela dikon long dispela hap i tok, “Ol dispela lain i save wokabaut raun wantaim ol buk beg bilong ol na ol i no save singaut long mani olsem na hau na ol i sanapim haus insait long 3-pela de tasol!”
Aposel Jon i tok: “Ol pikinini, yumi no ken kamapim pasin laikim long tok o long maus tasol, nogat, yumi mas kamapim tu long ol samting yumi mekim na long pasin i tru.” (1 Jon 3:18) Ol bratasista i kamapim dispela kain pasin laikim long kain kain rot na dispela i mekim na wok long PNG i wok long go het. Tru tumas, inap 3,672 pablisa i mekim 4,908 Baibel stadi, na 25,875 manmeri i kam long Memorial bilong tingim indai bilong Krais long 2010. Dispela ol samting i soim klia olsem Jehova i wok long blesim wok bilong lain bilong em!—1 Kor. 3:6.
Inap olsem 70 yia i go pinis, sampela bratasista i bin strongim bel na i kam long dispela ples i narakain tru na ol i bringim tok i tru i kam, em dispela tok i tru i save mekim ol man i kamap fri. (Jon 8:32) Long ol yia bihain, planti Witnes bilong ol narapela kantri na bilong PNG yet i joinim ol long mekim dispela wok. Ol i bin bungim ol bikpela hatwok olsem: Ol i mas go long ol bikbus, ol ples tais i pulap long moskito, na ol rot nogut o ol ples i no gat rot long en. Na tu, ol i bungim ol man i stap rabis, ol klen i pait i go i kam, ol ples i pulap long wok bilong ol spirit nogut, na sampela taim ol i kisim hevi long han bilong ol pris pasto bilong Kristendom na ol lain bilong ol. Narapela hatwok ol bratasista i bungim em ol i mas helpim ol lain husat i no save rit rait, na tu, ol i mas autim tok long ples i gat winim 800 tokples na ol manmeri bilong planti tausen klen! Ol bratasista em ol i fes lain long kam long PNG, ol i bin daunim laik bilong ol yet na ol i bin mekim bikpela wok tru long autim tok bilong Kingdom, olsem na ol bratasista i kam bihain i pilim tru gutpela wok bilong dispela fes lain.
Ol wokman bilong Jehova long PNG i bungim yet ol dispela hatwok. Tasol God i helpim ol na ol dispela hevi i no pasim ol long mekim yet wok autim tok. (Mak 10:27) Olsem na ol bratasista long dispela kantri i gat kain kain kastam na tokples, ol i trastim tru Jehova na ol i bilip olsem planti man moa husat i laikim stretpela pasin, Jehova bai givim “wanpela gutpela tokples long ol . . . bambai olgeta i ken singaut long nem bilong Jehova na wok gut wantaim long mekim wok bilong em.”—Sef. 3:9, NW.
[Ol Futnot]
a Grinlan em i namba 1 bikpela ailan long graun. Ol i tok Australia em i no ailan.
b Long dispela stori mipela bai yusim dispela tok PNG bilong makim Papua Niugini na mipela i no inap yusim ol olpela nem bilong en.
c Ol Witnes Bilong Jehova i wokim, tasol nau ol i no wokim moa.
[Rait long pes 13]
“Bobogi, husat i lainim yu long mekim ol dispela samting?”
[Rait long pes 20]
‘Em i orait long mipela i ken soim fri dispela piksa’
[Rait long pes 22]
“Lusim lotu bilong yu, sapos nogat orait go painim narapela wok”
[Rait long pes 38]
Taim ol i opim beg ol i lukim Baibel na buk Toktok Gut na bel bilong ol i gat tok long samting ol i mekim
[Rait long pes 53]
“Skin bilong ol i wait, tasol ol i gat wankain filings olsem yumi”
[Blok/Piksa long pes 8]
Bekgraun Bilong Papua Niugini
Graun
PNG i stap long hap is na Irian Jaya i stap long hap wes bilong ailan Niu Gini. PNG i gat 151 liklik ailan na sais bilong en i bikpela liklik long California, long Amerika. PNG i gat ol traipela maunten, bikbus, na ol ples tais.
Ol manmeri
I gat 6.7 milion manmeri i stap long PNG, 99 pesen bilong ol i bilong Papua na Melanisia. Ol narapela ol i bilong Polinisia, Saina, na ol waitman. Klostu olgeta manmeri long PNG i tok ol i Kristen.
Tokples
PNG i gat planti tokples, inap olsem 820—em 12 pesen bilong olgeta tokples long graun. Ol i gat ol liklik tokples bilong ol yet, tasol planti bilong ol i save mekim Tok Pisin, Hiri Motu, o tok Inglis.
Sindaun
Inap 85 pesen bilong ol manmeri i stap long ol ples na wokim ol gaden. Long hailans ol i save groim ti na kofi bilong salim na kisim mani. Ol i save kisim tu mani long rot bilong salim ol samting olsem gol, kopa, ges, oil, na timba.
Kaikai
Kaikai bilong ol em kaukau, taro, tapiok, saksak na banana. Ol i save kaikai tu kumu, ol prut, tinmit na tinpis na long ol bikpela de ol i save kaikai pik.
Weda
PNG i stap klostu long ekweta olsem na i gat tupela kain weda—taim bilong san na taim bilong ren, na long hailans ples i kol moa.
[Blok/Ol Piksa long pes 10]
‘Mi Daunim Pasin Bilong Mi Long Sem’
ODA SIONI
BON 1939
BAPTAIS 1956
BEKGRAUN Em i fes painia long Papua Niugini. Long nau em i mekim wok olsem painia salim long Hohola Motu Kongrigesen long Port Moresby.
◼ TAIM bikpela susa bilong mi i lukim Tom na Rowena Kitto i autim tok long Hanuabada, em i tokim mi long i go long miting bilong ol na painimaut long dispela nupela lotu. Long dispela taim, ol i mekim ol miting long haus bilong Heni Heni Nioki husat i wok long stadi long Baibel.
Mi gat 13 krismas na mi save sem tru. Mi go long haus bilong Heni Heni we 40 manmeri i bung pinis, na mi sindaun isi long baksait na daunim het tasol. Mi laikim ol tok mi harim olsem na mi go long ol miting. Bihain Heni Heni i askim mi long tanim tok bilong Tom Kitto long Inglis i go long Motu, em tokples ol lain i bung i save mekim.
Sampela yia bihain, mi kirap wok long wanpela haus sik na mi laik kamap dokta. John Cutforth i toktok gut wantaim mi na i tok: “Sapos yu kamap dokta, yu inap helpim ol sikman, tasol sapos yu kamap dokta long sait bilong bilip, yu inap helpim ol man long kisim laip oltaim.” Long dispela wik mi kirap mekim wok painia.
Fes asainmen bilong mi em long Wau. Mi go long dispela taun na mi bungim sampela manmeri em ol i gat laik long save long tok i tru. Wanpela em Jack Arifeae, em i singautim mi long autim tok long haus lotu bilong ol Luteran. Mi toktok long lo bilong God long blut. Inap 600 manmeri i bung bilong harim tok mi mekim. Ol i putim gut yau long ol tok mi mekim long wanem planti bilong ol i bilip olsem sapos man i dring blut bilong narapela man, dispela bai opim rot long spirit bilong dispela narapela man long i go insait long em. Pater i belhat na tokim ol manmeri long no ken putim yau long tok bilong mi. Tasol planti man i laikim tok ol i harim na ol i wok yet long kisim save long tok i tru na bihainim long laip bilong ol.
Wanpela yia bihain, ol i salim mi go long Manu Manu, em wanpela ples i stap ausait long Port Moresby. Long hap mi bungim Tom Surau em hetman bilong wanpela ples, na em i tokim mi long go autim tok long ples bilong em. Mi stadi wantaim ol ples lain bilong em na bihain long 3-pela de ol i kisim diwai stetiu bilong Virgo Maria na ol i katkatim na tromoi i go long wara.
Ol lain i stap long as bilong wara i kisim ol hap hap bilong dispela stetiu na ol i bringim i go long ol Katolik pris i stap long ples bilong ol, na ol i singaut na tok, “Aiyo, ol i kilim pinis Maria!” Tupela pris i tait i kam lukim mi. Wanpela i kam stret na paitim pes bilong mi, na ring long pinga bilong em i katim wasket bilong mi. Taim ol ples lain i ron i kam bilong helpim mi, dispela tupela pris i ranawe.
Mi go long Port Moresby bambai ol dokta i ken samapim kat long wasket bilong mi na mi ken putim ripot long polis. Bihain dispela tupela pris i mas baim kot na ol i pinisim tupela long wok pris. Mi go bek long Manu Manu na kirapim wanpela liklik grup. Jehova i helpim mi na mi inap daunim pasin bilong mi long sem.
[Piksa]
Fes miting long haus bilong Heni Heni
[Blok long pes 12]
Wantok Sistem
Wantok sistem em strongpela pasin pren i stap namel long ol man bilong seim klen na ol i mekim wankain tokples. Dispela pasin pren i mekim na ol man i pilim olsem ol i gat wok long helpim ol arapela. Olsem: Ol i mas lukautim ol lapun bilong ol na ol lain i no gat wok mani o ol i ritaia long wok. Dispela pasin i helpim gut ol man, long wanem, i no gat planti grup o oganaisesen bilong lukautim ol man long sait bilong welfea.
Tasol dispela pasin inap givim hevi tu long man. Olsem: Taim ol Baibel sumatin i strong long bihainim tok i tru, ating ol wanblut bai sakim ol. Long kain taim olsem, ol i mas bilip olsem Jehova bai helpim ol sapos bos i pinisim ol long wok o sampela hevi i mekim na ol i sot long ol samting. (Sng. 27:10; Mat. 6:33) Kegawale Biyama em wanpela memba bilong Brens Komiti i tok: “Wantok sistem inap putim presa long ol bratasista long bung wantaim ol wanblut em ol i no Witnes, na ol inap bung tu wantaim ol wanblut em ol i no stap moa olsem ol Witnes. Na tu long taim bilong ileksen, ol wanblut i save putim presa long ol bratasista long votim kendidet husat i wantok bilong ol.” Tasol ol bratasista i save sanap strong long bilip na ol i no vot.
[Blok/Piksa long pes 16]
Planti Manmeri i Laikim Em
Taim John Cutforth i bin mekim wok misineri long PNG, planti manmeri tru i bin laikim em. Skelim tok bilong sampela misineri na ol arapela em i bin wok wantaim ol.—Snd. 27:2.
Erna Andersson: “John i tokim mipela: ‘Gutpela misineri em man i redi long kisim pasin bilong olgeta kain man. Sapos ol man i givim yu hap diwai bilong sindaun, orait yu mas sindaun long en, long wanem, dispela hap diwai em i nambawan sia ol inap givim yu. Sapos ol i givim yu bet ol i wokim long plang, orait yu mas slip long en, long wanem, ol i laik mekim gut long yu na ol i wokim dispela bet. Sapos ol i givim yu narapela kain kaikai, orait yu mas kisim na kaikai, long wanem, pasin laikim i kirapim ol long redim dispela kaikai.’ John i gutpela misineri tru na em i stap gutpela piksa long pasin bilong daunim laik bilong em yet.”
Awak Duvun: “Long taim ol waitman i bosim kantri, John i mekim wankain pasin long ol blakman na ol waitman wantaim, na em i pinisim tru pasin birua i stap namel long ol! Em i save tok, ‘Blakman, waitman, tupela i wankain tasol!’ Em i save laikim tru olgeta man.”
Peter Linke: “John i raun de olgeta na long apinun em i kam kamap long haus bilong mipela long Goroka; das i pulap long skin na em i taiet nogut tru. Tasol taim mipela i kaikai pinis, em i tok: ‘Tete mi no bin mekim wanpela samting bilong helpim ol brata,’ olsem na maski ples i wok long i go tudak, em i go lukim wanpela famili bilong strongim ol. Oltaim em i save tingim tru ol narapela. Mipela olgeta i laikim em tru.”
Jim Dobbins: “John i skulim mipela long no ken bungim planti kago long sindaun bilong mipela na em i skulim mipela long yusim ol tok piksa em ol man inap kliagut long mining bilong en olsem Jisas i bin mekim. Dispela i helpim mipela long toktok gut wantaim ol man i no save long rit na rait.”
[Blok/Piksa long pes 23]
‘Yumi Bai No Inap Tru Long Lusim Bilip’
KALIP KANAI
BON 1922
BAPTAIS 1962
BEKGRAUN Em i wanpela bilong ol fes lain i kisim tok i tru long Madang. Pikinini man bilong em Ulpep Kalip i kamapim dispela stori.
◼ PAPA i gat pasin daun na em i save tingting gut na skelim ol samting. Taim hevi i kamap, em bai putim gut yau na skelim gut samting na bihain kamapim tingting bilong em.
Taim mi gat 15 krismas, sak i rausim hap lek bilong mi na mi go slip long Madang haus sik. Taim papa i kam long lukim mi, em i bungim John Davison. John i tok: “Long nupela taim Jehova bai givim nupela lek long pikinini bilong yu.” Dispela i kirapim tru tingting bilong papa na em i kirap long givim bel tru long stadi long Baibel, na i no longtaim bilip bilong em i kamap strong.
Papa na ol wanblut bilong em i lusim Misin Katolik, olsem na misin i kirapim polis long rausim mipela long haus bilong mipela. Mipela i gat 12-pela haus em ol naispela plaua i stap raunim. Ol dispela haus i nupela, i no winim yet 1-pela yia. Ol polis i laitim ol bombom na tromoi long ol rup bilong haus na traipela paia i kirap. Mipela i ron i go bilong kisim ol kago, tasol paia na smok i pasim mipela long go insait long haus. Mipela i krai taim paia i kukim olgeta haus bilong mipela.
Bel bilong mipela i bagarap stret na mipela i wokabaut i go long Bagildig. Hetman bilong Bagildig i orait long mipela i stap long wanpela liklik haus. Orait nau papa i tokim mipela olgeta: ‘Ol man i bin mekim nogut long Jisas. Olsem na yumi save ol bai mekim nogut long yumi tu, tasol yumi bai no inap tru long lusim bilip!’
[Blok/Piksa long pes 26]
Em i Amamas Olsem Em i Go Long “Rong” Skul
MICHAEL SAUNGA
BON 1936
BAPTAIS 1962
BEKGRAUN Em i kamap painia salim long Septemba 1964 na em i mekim yet dispela wok inap planti yia nau winim olgeta narapela painia salim long PNG.
◼ LONG 1959, mi go long Rabaul bilong kisim sampela skul moa. Taim mi harim olsem ol Witnes i gat wanpela skul, mi go long haus bilong “tisa” em Lance Gosson, na mi ting olsem dispela skul em wanpela vokesenel skul. Lance i tokim mi long go long Baibel stadi em ol i save mekim long olgeta Trinde. Maski mi no kliagut, mi tok mi bai go. Mi amamas tru long ol samting mi lainim, na mi amamas moa yet long save olsem nem bilong God em Jehova, na bai i gat “nupela skai na nupela graun.” (2 Pita 3:13) Mi baptais long Julai 7, 1962, na mi amamas tru olsem mi go long “rong” skul.
Long dispela de stret, mi go long miting bilong ol lain i laik kamap painia. John Cutforth i lukautim dispela miting na em i wasman distrik. Em i tok olsem planti kaikai i mau pinis long gaden na i mas i gat planti moa wokman bilong kisim ol dispela kaikai. (Mat. 9:37) Taim rot i op, mi mekim wok olsem vekesen painia, em nem ol i save kolim long ol painia haptaim long bipo. Long Me 1964, mi kamap painia oltaim na long Septemba bilong dispela seim yia mi kamap painia salim.
Mi tingim wanpela taim mi bin autim tok klostu long Rabaul taun na wanpela man Tolai i askim mi long givim Baibel bilong mi long em bambai em i ken ritim wanpela skripsa. Taim mi givim em Baibel, em i brukbrukim na tromoi i go long graun. Tasol mi no belhat, mi go tokim polis komanda na wantu em i salim polisman i go arestim dispela man. Orait komanda i tokim em: “Yu man nogut. Yu brukim lo bilong God na lo bilong gavman. Tumora yu mas baim nupela Baibel bilong dispela man. Sapos yu no baim, mipela bai kalabusim yu.” Komanda i tokim mi long go long polis stesin long neks moning long 10 klok bilong kisim mani bilong baim Baibel. Taim mi go kamap, mani i stap wetim mi. Kirap long dispela taim na i kam, planti Tolai i kisim tok i tru.
Long narapela taim mi wok wantaim sampela bratasista long hap wes bilong Wewak na mipela i tilim Kingdom Nius. Ol narapela i wok i go paslain long mi. Tasol wanpela hetman bilong ples i kisim save long samting ol brata i mekim na em i go long ol manmeri na kisim olgeta nius em ol brata i bin tilim long ol. Em i save olsem mi bai kam olsem na em i sanap namel long rot na putim tupela han long hips na wetim mi i stap; na long wanpela han em i holim ol Kingdom Nius. Mi askim em sapos sampela hevi i bin kamap. Em i soim mi ol Kingdom Nius na i tok: “Mi bosim dispela hap na mi no laik bai yupela i tilim ol dispela nius.”
Mi kisim ol nius long han bilong em na taim mitupela i toktok i stap, ol manmeri i kam bung pinis. Mi lukluk long ol na mi askim, “Sapos yupela i laik go wok gaden o go painim pis, bai yupela kisim tok orait pastaim?”
Wanpela meri i tok: “Nogat!”
Orait nau mi askim ol: “So yupela i laik ritim dispela nius o nogat?”
Ol i tok: “Yes.” Olsem na mi tilim gen ol dispela Kingdom Nius long ol. Tasol bihain, 20 hetman bilong ples i holim wanpela miting na singautim mi i go na mi mas sambai long bilip bilong mi. Tupela hetman tasol i no orait long wok autim tok bilong mipela, tasol olgeta narapela i orait long en.
[Blok/Piksa long pes 30]
‘Ol i Kaikaim Pinis Lewa Bilong Yu, A?’
AIOKOWAN
BON 1940
BAPTAIS 1975
BEKGRAUN Em i wanpela bilong ol fes lain long Enga long kisim tok i tru.
◼ TAIM Tom na Rowena Kitto i kam long Wabag, ol misin i kamapim ol giaman stori long tupela. Olsem: Ol i tok Tom na Rowena i save digim graun na kamautim bodi bilong ol daiman na kaikaim. Ol dispela stori i mekim na mi pret nogut tru.
Wanpela taim, Tom i askim papa bilong mi sapos em i save long wanpela yangpela meri husat inap helpim meri bilong Tom long mekim ol haus wok. Papa i poinim han long mi na mi pret nogut tru, tasol papa i strong long mi mas mekim dispela wok.
Bihain Tom na Rowena i askim mi: “Yu ting wanem samting i painim ol man taim ol i dai?”
Mi tok: “Ol gutpela man bai go long heven.”
Ol i askim mi: “Yu bin ritim dispela tok long Baibel?”
Mi tok: “Mi no skul olsem na mi no save long rit.”
Tupela i kirap lainim mi long rit, na isi isi mi stat long kliagut long ol tok i tru bilong Baibel. Taim mi stop long go long ol misa bilong Katolik, wanpela lida bilong lotu i askim mi: “Watpo yu no kam moa long lotu? Ating dispela waitman na meri bilong em i kaikaim pinis lewa bilong yu, a?”
Mi tok: “Yes, lewa bilong mi i stap wantaim ol, long wanem, mi save olsem ol i wok long lainim mi long tok i tru.”
[Blok/Piksa long pes 32]
“Givim Mi Kakaruk na Yu Ken Kisim”
AWAIWA SARE
BON 1950
BAPTAIS 1993
BEKGRAUN Em i kisim tok i tru long wanpela liklik ples. Nau em i kongrigesen sevan long Mundip Kongrigesen.
◼ TAIM mi go stap wantaim wanpela pren, mi lukim buk Tok i Tru i Bringim Man Long Laip Oltaim. Mi ritim sampela sapta bilong en na mi askim sapos mi inap kisim buk. Em i tok: “Givim mi kakaruk na yu ken kisim.”
Mi mekim olsem na em i givim mi buk na mi kisim i go long ples na mi ritim gut tru. I no longtaim mi kirap tokim ol narapela long ol gutpela samting mi lainim long dispela buk. Maski tupela taim ol hetman bilong misin i tokim mi long stopim dispela pasin, mi tokim yet ol man long ol samting mi lainim.
Bihain mi raitim pas i go long brens ofis na askim long olsem wanem mi inap bungim ol Witnes. Ol i toksave long Alfredo de Guzman long kam bungim mi, na em i singautim mi i go long kibung distrik long Madang.
Taim mi go long kibung long fes de, mi no werim gutpela klos tumas na mi gat traipela mausgras. Tasol olgeta i rispektim mi na mekim gutpela pasin long mi. Mi krai taim mi harim ol tok i kamap long kibung, long wanem, ol dispela tok i sutim tru bel bilong mi. Mi seivim mausgras bilong mi, na long neks de mi luk klin taim mi go long kibung.
Bihain long kibung, Alfredo i kam long ples bilong mi—em i kisim kar long Madang na ron inap 2-pela aua na wokabaut gen inap 5-pela aua. Ol famili na ol pren bilong mi i tromoi planti askim long em, na em i yusim Baibel long bekim olgeta askim bilong ol.
Long nau Mundip Kongrigesen i gat 23 pablisa, na winim 60 manmeri i save go long ol miting.
[Blok/Piksa long pes 40]
“Goan, Yu Tok Nau!”
MAKUI MAREG
BON 1954
BAPTAIS 1986
BEKGRAUN Em wanpela i wok painia inap planti yia long ailan i no gat ol Witnes long en.
◼ LONG 1980, mi kisim liklik nius long wanpela painia long Madang na kisim i go long Bagabag ailan. Bilong i go long Bagabag ailan, yu mas ron long bot inap 6-pela aua. Mi laikim ol tok i stap long dispela nius na mi raitim pas i go long brens ofis bilong kisim sampela save moa. I no longtaim bihain mi kisim pas long Badam Duvun, em wanpela painia sista long Madang, na em i singautim mi i go long kibung distrik. Mi go stap wantaim em inap 2-pela wik na stadi long Baibel, na mi go long olgeta miting long Haus Kingdom. Taim mi go bek long ples, mi stadi yet long rot bilong pas.
I no longtaim mi stadi wantaim 12-pela famili long Bagabag ailan. Mipela i mekim ol miting long haus bilong ankol bilong mi, na mipela i bihainim wankain pasin ol i save mekim long Buk Stadi olsem mi bin lukim long Madang. Dispela i mekim na papa i belhat, long wanem, em i bikman bilong Luteran. Em i bikmaus long mi na tok: “Mi save long Yawe, mi no save long Jehova.” Mi opim Tok Pisin Baibel bilong mi na soim em tok i stap long futnot bilong Kisim Bek 3:15 we i kamapim nem bilong God. Papa i pasim maus tasol na em i no gat tok bilong bekim.
Inap 3-pela taim em i singautim mi long go sanap long ai bilong ol bikman bilong lotu na mi mas sambai long bilip bilong mi. Wanpela bilong ol dispela bung i kamap long bikpela haus lotu long ailan na winim 100 manmeri i kam bung. Mi ken pilim stret olsem ol i no amamas. Siaman i tok strong olsem: “Goan, yu tok nau!” Mi holim strong Baibel bilong mi na mi tok: “Mi laik bihainim tok bilong Matyu 6:33 na putim Kingdom Bilong God i stap namba wan long laip bilong mi.” Papa i sanap kwiktaim na em i belhat wantaim na bikmaus: “Yu laik skulim mipela, a?” Wanpela ankol i laik paitim mi, tasol narapela wanblut i pasim em. Olgeta samting long miting i go paul nabaut, olsem na ol i larim mi i go.
Tasol ol hevi bilong mi i no pinis. Wanpela meri i save kam long miting, em i gat bebi na bebi i sik na i dai. Sampela ples lain i sutim tok long mi long dai bilong bebi, na ol i tok mi skulim mama long nupela lotu olsem na bebi i dai. Papa i kisim hap ain na i ronim mi na rausim mi long haus. Olsem na mi ranawe i go long Madang wantaim anti bilong mi Lamit Mareg, em tu i bin kisim tok i tru. I no longtaim mitupela wantaim i kisim baptais.
Bihain papa i sik nogut tru. Mi kisim em i kam long haus bilong mi long Madang na lukautim em i go inap long em i dai. Long dispela haptaim em i stap wantaim mi, tingting bilong em i senis long lotu bilong mi. Paslain long em i dai, em i tokim mi long go bek long Bagabag ailan na autim tok long ol ples lain. Mi mekim olsem long 1987. Ol wanblut i mekim gut long mi na ol i wokim wanpela liklik haus bilong mi. Na inap 14 yia i no gat ol narapela Witnes long dispela ailan, mi wanpela tasol. Na insait long dispela haptaim mi wok painia inap 12-pela yia olgeta.
Bihain mi go bek long Madang na wok painia wantaim Lamit. Long 2009, 6-pela manmeri long Bagabag ailan i kam long Madang long bung bilong Memorial bilong tingim indai bilong Krais. Mi no marit, tasol mi amamas olsem mi inap yusim gut singel laip bilong mi long mekim wok bilong Jehova.
[Blok/Piksa long pes 48]
Jehova i Lukautim Mi
DORAH NINGI
BON 1977
BAPTAIS 1998
BEKGRAUN Em i lainim tok i tru taim em i tineja, tasol famili i birua long em. Bihain em i mekim wok painia oltaim na nau em i wok long brens ofis.
◼ TAIM mi gat 17 krismas, mi painim buk Yu Inap i Stap Laip Oltaim Long Paradais Long Graun. I no longtaim mi luksave olsem mi painim wanpela spesel samting stret. Mi save olsem dispela buk i bilong ol Witnes Bilong Jehova, long wanem, taim mi gat 4-pela krismas samting, tupela Witnes i stori long mi long tok promis bilong God olsem Paradais bai kamap long graun.
I no longtaim bihain long mi painim buk Stap Oltaim, papamama husat i bin adoptim mi i tokim mi olsem ol i gat 5-pela pikinini bilong ol yet, olsem na mi mas go bek long famili tru bilong mi long Wewak. Taim mi go long Wewak, mi go stap wantaim ankol bilong mi.
Mi gat bikpela laik tru long bungim ol Witnes, olsem na mi yet i go long Haus Kingdom na mi kamap stret long taim brata i kolim laspela singsing bilong pinisim miting. Wanpela misineri sista bilong Amerika nem bilong em Pam i stretim rot bilong stadi wantaim mi. Mi amamas tru long ol samting mi lainim, tasol taim mi stadi 3-pela taim pinis, ankol i putim hevi long mi.
Bihain long wanpela miting long Sande taim mi wokabaut i go bek long haus, mi lukim bikpela smok long fran bilong haus. Ankol i kukim olgeta samting bilong mi, na ol buk bilong mi long stadi tu. Taim em i lukim mi, em i bikmaus na tok, “Sapos yu laik lotu wantaim ol dispela lain, orait larim ol i lukautim yu.” Em i no laik bai mi stap moa wantaim famili bilong em, olsem na mi mas go bek long ples long papamama tru bilong mi. Mi kisim kar long Wewak na ron inap 2-pela aua bilong i go long ples.
Taim mi go lukim papa tru bilong mi, long ai bilong mi em i tokim ol bratasusa bilong mi olsem: “Husat dispela meri? Mipela i no save long em. Yumi bin givim em long ol narapela lain taim em i gat 3-pela krismas.” Mi luksave olsem em tu i no laikim mi, olsem na mi lusim ol na i go stap nabaut nabaut.
Inap olsem 2-pela yia bihain, 2-pela painia salim brata i bungim mi long ples bilong papamama bilong mi. Mi tokim ol: “Plis tokim Pam olsem mi no lusim tingting long ol samting em i bin skulim mi long en, tasol mi no gat rot long lukim em.” Na i no longtaim bihain, mi bungim Pam long Wewak na mipela i kirap gen long stadi. Long dispela taim mi stap wantaim 3-pela narapela narapela famili, tasol ol tu i rausim mi long haus, long wanem, ol i no amamas long mi bung wantaim ol Witnes. Pam i mekim gutpela pasin na em i stretim rot long mi ken stap wantaim wanpela Witnes famili long Wewak. Mi kisim baptais long 1998 na long Septemba 1999 mi stat long mekim wok painia oltaim. Long 2000 ol i singautim mi long i go wok long Betel, na mi amamas tru long wok wantaim Tok Pisin trenslesen tim.
Maski famili tru bilong mi i givim baksait long mi na dispela i bagarapim tru bel bilong mi, mi gat famili spirit em ol i laikim mi tru. Wanpela feiveret skripsa bilong mi em Song 27:10, (NW) em i tok: “Maski papa na mama i givim baksait long mi, Jehova bai i lukautim mi.”
[Piksa]
Wastaua na Kirap!
[Blok/Piksa long pes 54]
“Jehova Em i Nambawan Tisa Bilong Yumi”
JOHN TAVOISA
BON 1964
BAPTAIS 1979
BEKGRAUN Taim em i liklik mangi, ol tisa na ol wanskul i mekim nogut long em na em i lusim skul long Gret 2. Long nau em i wok olsem wasman sekit.
◼ MAMA i karim mi long Govigovi, em wanpela ples long Milne Bay. Papa bilong mi i kirap stadi long Baibel taim mi gat 7-pela krismas na em i skulim mi long ol samting em i lainim.
Long dispela taim mi stat long i go long komiuniti skul. Taim tupela Angliken tisa long skul i kisim save olsem mi save bung wantaim ol Witnes, tupela i kirap long mekim nogut long mi. Ol wanskul tu i mekim olsem long mi, ol i save paitim mi long stik. Olsem na mi lusim skul long Gret 2 tasol.
Wanpela yia bihain, mi bungim wanpela bilong ol dispela tisa long maket na em i tok: “Yu kleva mangi na yu inap mekim gut long skul, tasol lotu bilong yu i mekim na bihain yu bai kamap wokboi bilong ol wanskul bilong yu.” Taim mi tokim papa long tok tisa i mekim, papa i mekim gut bel bilong mi. Em i tok: “Sapos ol man bilong dispela graun i no laik skulim yu, em orait, Jehova bai skulim yu.”
Papa na wanpela painia salim brata i helpim mi long kisim save i winim tru olgeta narapela save—em save inap helpim man long kisim laip oltaim. (Jon 17:3) Tokples stret bilong mi em Dawawa, tasol ol i yusim tupela tokples long skulim mi long Baibel, wanpela em Hiri Motu na em i kamap namba 2 tokples bilong mi, na narapela em Tok Pisin na em i kamap namba 3 tokples bilong mi. Mi baptais taim mi gat 15 krismas, na tupela yia bihain mi kirap mekim wok painia oltaim.
Long 1998 ol i singautim mi long i go long Ministerial Trening Skul. Tasol mi no save tumas long tok Inglis, olsem na bilong redim mi long i go long dispela skul, brens i salim mi i go long Inglis kongrigesen long Port Moresby. Olsem na Inglis i kamap namba 4 tokples bilong mi.
Taim mi gretiuet pinis long dispela skul, ol i salim mi i go long Alotau Kongrigesen long Milne Bay. Sikspela mun bihain mi kirap nogut tru na amamas stret taim ol i makim mi long kamap wasman sekit. Namba wan sekit mi raun long en em New Britain, New Ireland, Manus, na ol narapela ailan i stap klostu. Long 2006 mi maritim gutpela meri bilong mi Judy, na mitupela wantaim i wok painia salim inap wanpela yia, na bihain mitupela i insait long wok sekit.
Taim mi go lukim ol kongrigesen, mi save tokim ol yangpela olsem: “Jehova em i nambawan Tisa bilong yumi. Olsem na larim em i skulim yu, long wanem, em bai inapim yu tru long ol samting yu nidim bilong kisim gutpela sindaun.” Tru tumas, dispela em wanpela samting mi luksave long en long laip bilong mi yet.
[Piksa]
Mi na meri bilong mi Judy
[Sat/Ol Piksa long pes 56, 57]
TAIMLAIN—Papua Niugini
1930
1935 Ol painia long bot Lightbearer autim tok long Port Moresby.
1940
1950
1951 Tom na Rowena Kitto kam long Port Moresby.
1956 Ol painia go long New Ireland na New Britain.
1957 John Cutforth kamapim ol piksa semon.
1960
1960 Rejistaim Intenesenel Baibel Stiuden Asosiesen.
1962 Tom na Rowena Kitto go long hailans.
1965 Sanapim brens ofis long Koki, Port Moresby.
1969 “Peace on Earth” Intenesenel Kibung long Haima, Port Moresby.
1970
1975 Papua na Niugini i kamap Papua Niugini.
1977-1979 Bikhetlain kukim ol Haus Kingdom long Milne Bay Provins.
1980
1987 Dedikesen bilong nupela brens ofis.
1989 Bikpela pait long Bougainville.
1990
1991 Wastaua long Tok Pisin na Hiri Motu kamap long wankain taim olsem Inglis.
1994 Kamapim Hospital Lieson Komiti.
1994 Volkeno bagarapim Rabaul, New Britain.
1999 Brens kamapim dipatmen bilong Haus Kingdom konstraksen.
2000
2002 Sanapim Haus Kibung long Gerehu, Port Moresby.
2010
2010 Dedikesen bilong brens em ol i surikim.
2020
[Sat/Piksa long pes 33]
(For fully formatted text, see publication)
Olgeta Pablisa
Olgeta Painia
3,500
2,500
1,500
500
1955 1965 1975 1985 1995 2005
[Mep long pes 9]
(For fully formatted text, see publication)
PAPUA NEW GUINEA
PORT MORESBY
Wewak
Sepik River
Kambot
Dimiri
Biwat
Yuat River
Wabag
Mount Hagen
Banz
Wahgi Valley
NEW GUINEA HIGHLANDS
Lake Murray
Fly River
Basken
Talidig
Bagildig
Madang
Goroka
Kainantu
Lae
Bulolo
Wau
Kerema
Savaiviri
Gulf of Papua
Popondetta
Kokoda Trail
Hula
Agi
Govigovi
Alotau
CORAL SEA
Manus Island
Bismarck Archipelago
BISMARCK SEA
Bagabag Island
New Britain
Rabaul
Kokopo
Kurmalak Island
New Ireland
Kavieng
SOLOMON SEA
Goodenough Island
Buka Island
Bougainville Island
Nukumanu Atoll
Equator
Haima
Six Mile
Hanuabada
Port Moresby Harbour
Koki Market
Sogeri Plateau
Ioadabu
[Piksa long pes 5]
“Lightbearer”
[Piksa long pes 5]
Ol fes pablisa bilong PNG, han kais i go long han sut: Bobogi Naiori, Heni Heni Nioki, Raho Rakatani, na Oda Sioni
[Piksa long pes 6]
Shirley na Don Fielder paslain liklik long ol i kam
[Piksa long pes 6]
Hanuabada long fran na Port Moresby long baksait
[Piksa long pes 7]
Fes Haus Kingdom long PNG long Haima, Port Moresby
[Piksa long pes 13]
John Cutforth
[Piksa long pes 14]
Wanpela piksa semon
[Ol Piksa long pes 15]
Antap: Brata i karim piksa bot bilong autim tok long ol bus ples; han sut: John Cutforth i skulim ol man long rot bilong ol piksa
[Piksa long pes 15]
Alf Green, David Walker, na Jim Smith
[Ol Piksa long pes 17]
Han kais: Shirley, Debbie, na Don Fielder; antap: Don na kanu bilong em
[Piksa long pes 18]
Jim Smith na Glenn Finlay
[Piksa long pes 19]
Stephen Blundy long Kerema Bei
[Piksa long pes 21]
Rosina na Ken Frame
[Piksa long pes 22]
Matthew na Doris Pope
[Ol Piksa long pes 24]
Haus bilong Magdalen na John Endor long Lae em fes hap ol i mekim miting
[Piksa long pes 28]
Tom na Rowena Kitto long fran bilong stua na haus bilong ol long Wabag
[Piksa long pes 29]
Erna na Berndt Andersson
[Piksa long pes 31]
Kerry Kay-Smith na Jim Wright
[Piksa long pes 31]
Mike Fisher long wara Sepik
[Ol Piksa long pes 37]
Ol man i kukim Haus Kingdom long Agi, tasol ol i wokim gen na surikim i go bikpela
[Piksa long pes 38]
Elsie na Bill Thew
[Piksa long pes 39]
“Puapua” i seil i go
[Piksa long pes 39]
Bot “Pioneer” em Berndt Andersson i wokim
[Ol Piksa long pes 42]
Raun long wara Sepik
[Ol Piksa long pes 43]
Han kais: Wasman sekit Warren Reynolds na meri bilong em Leann i visitim ol lain long Biwat; antap: Warren i mekim pablik tok long Dimiri
[Piksa long pes 44]
Soare Maiga
[Piksa long pes 45]
Kora Leke
[Piksa long pes 45]
Save Nanpen
[Piksa long pes 46]
Geordie na Joanne Ryle
[Piksa long pes 51]
Sampela bilong ol dispela pikinini i no salutim fleg na ol i rausim ol long skul
[Ol Piksa long pes 59]
Pes 58: Rabaul long fran na Tavurvur volkeno long baksait; daunbilo: Rabaul Haus Kingdom em volkeno i bagarapim long 1994
[Piksa long pes 60]
Trenslesen tim, 2010
[Ol Piksa long pes 63]
Papua Niugini Brens
Brens Komiti: Dan Burks, Timo Rajalehto, Kegawale Biyama, Craig Speegle