Ol Bikpela Wok Bisnis i Kamap Na i Pinis Gen
As Bilong Ol Hevi Bilong Mani
SAMPELA pasin bilong lotu na wok politik i kamap long rot bilong Nimrot, em dispela man i bin kamapim taun Babilon planti tausen yia i go pinis. Na em i as tu bilong sampela pasin bilong mekim wok bisnis hia long graun.—Stat 10:8-12.
Man bilong wokim yumi, em inap stretim rot bilong givim kaikai samting long planti lain manmeri ol bai kamap. Tasol taim namba wan man na meri i sakim ol tok bilong Jehova na em i rausim ol long ples Paradais, ol man i kirap bihainim laik bilong ol yet. (Stat 3:1-24) God i no bosim moa wokabaut bilong ol man, olsem na ol i kamapim ol lotu na ol wok gavman bilong ol yet. Bihain ol i save i mas i gat sampela kain pasin bilong skelim na tilim ol kaikai samting long ol man, olsem na ol i kamapim pasin bilong mekim wok bisnis. God i no soim rot long ol long mekim.
Olsem na long taim bilong Nimrot pasin bilong mekim wok bisnis i stap pinis. Wanpela buk (The Collins Atlas of World History) i tok, ‘kirap long yia 3 tausen paslain long Krais, i gat planti strongpela lain i mekim wok bisnis long Mesopotemia [Babilon]. Ol i baim ol kago na kaikai samting i go long ol man na kisim winmani, na ol i mekim wok long ol kago na kaikai olsem mani bilong baim ol samting bilong ol narapela lain, na ol i mekim wok long mani silva samting.’ Narapela buk (The Encyclopedia Americana) i tok, ol man i stap long hap bilong Babilonia ‘i save long planti pasin bilong mekim wok bisnis. Ol i save givim mani long ol narapela olsem dinau, na ol i save givim hap mani pastaim long ol samting ol i baim, na ol i save mekim wok long ol samting i olsem sek.’
Ol lain bilong Mesopotemia i gat pasin bilong givim mani kago samting bilong ol long narapela man long mekim wok long en na bihain man i mas bekim wantaim hap mani o kago moa olsem interes. Olsem na mani i gat strong long bosim pasin bilong mekim wok bisnis. Ol i painim sampela olpela rait olsem kontrak bilong bisnis long hap bilong Babilon. Ol dispela rait i kamapim long ples klia olsem sampela ol man bilong bisnis i bin mekim nogut long ol rabisman bilong ol dispela ples. Ol i bin bihainim wankain pasin olsem sampela bikpela man bilong bisnis long nau—ol i bin mekim pasin giaman na pulim nating mani bilong ol rabisman. Olsem na ol man long dispela taim bipo, ol i no save laikim ol man i save mekim wok bisnis long hap bilong Babilon na Ninive.
Baibel i no kolim pasin bilong mekim wok bisnis long taim bilong Nimrot. Tasol Baibel i kolim ol tok olsem “mekim wok bisnis,” na “baim” bilong makim olsem sampela handet yia bihain, pasin bilong mekim wok bisnis i stap pinis.—Lukim Stat 34:10, 21; 39:1; 41:56, 57.
Tru, inap longtaim ol olpela rait bilong lain Babilon i stap long ston samting, ol i no stori long ol pasin bilong mekim wok bisnis. Wanpela buk (Ancient Mesopotamia) i mekim wankain tok tu, tasol em i tok moa olsem, “ wan tausen yia bihain planti wok bisnis tru i stap long dispela hap, olsem na yumi no ken ting paslain long dispela taim i no gat wok bisnis i stap.” Dispela i makim olsem long dispela taim pasin bilong mekim wok bisnis i stap long han bilong ol lain bilong tok ples Arameik, na ol i raitim ol tok long pitpit o skin bilong bulmakau samting.
Ol lain bilong Mesopotemia na Isip bipo ol i save go mekim wok bisnis long ol narapela hap long rot bilong ol kamel samting. Bihain ol lain Fonisia i go mekim wok bisnis long ol narapela hap long rot bilong ol sip. Ol sip i save kam sua long taun Katis, na Tair, na Saidon, olsem na ol i kamap olsem ol taun bilong mekim wok bisnis long en. Ol i save mekim wok bisnis long senisim ol kago na kaikai samting i go i kam. Tasol long yia 950 samting paslain long Krais ol Grik i kirap long mekim wok long mani silva samting long baim ol samting. Na wanpela buk (The Collins Atlas of World History) i tok, ‘ inap planti handet yia bihain [long 500 B.C.E.] wok bisnis na wok bilong mani, na wok bilong ol beng, na salim ol kago long rot bilong sip samting i kamap strong, olsem na ol man bilong raitim stori bilong bipo i tok dispela pasin bilong ol i wankain olsem pasin bilong ol man bilong bisnis long nau em ol i mekim wok long mani kago bilong ol long pulim sampela winmani moa.’
Bipo tru, ol man i mekim wok long mani taim ol i mekim wok bisnis. Taim ol i mekim stretpela pasin long wok bisnis bilong ol, God i orait long ol, tasol em i no orait long ol taim ol i no mekim stretpela pasin. (Saveman 7:12; Luk 16:1-9) Pasin bilong laikim tumas mani i kirapim planti man long paulim kot, na putim ol pren long han bilong ol birua, na mekim tok giaman, na kilim man i dai tu. Mani i no as tru bilong dispela hevi, nogat. Ol man i laikim tumas mani ol i kamapim dispela hevi. Olsem na yumi no giaman taim yumi tok olsem, ‘mani i mekim na ol man inap mekim wok bilong ol’ na yumi ken tok tu, inap planti tausen yia pinis ol man i bin mekim wok long ol kain kain samting olsem mani.—Lukim blok, pes 7.
Olsem na paslain long taim bilong ol Kristen, as bilong planti pasin na lo bilong mekim wok bisnis i bin kamap, na long nau yumi save mekim wok long en. Maski pasin bilong mekim wok bisnis i bin stap inap longtaim, ol man i karim ol hevi yet. Tasol klostu nau bai hevi bilong mani i pinis. Long wan wan Kirap! bilong narapela 5-pela bai kamap bihain, bai mipela i stori moa long dispela samting.
[Rait long pes 8]
Pasin bilong laikim tumas mani i kirapim planti man long paulim kot, na putim ol pren long han bilong ol birua, na mekim tok giaman, na kilim man i dai tu
[Blok/Piksa long pes 7]
Pastaim Sol, Nau Plastik
Sol:
Ol soldia bilong Rom long bipo i save kisim liklik hap sol olsem pe, tasol bihain ol i kirap long givim mani long ol olsem pe. Na long Rom bipo ol bulmakau tu i olsem pe bilong baim ol samting.
Ol Hap Ain:
Long bipo long Mesopotemia ol i mekim wok long silva taim ol i mekim wok bisnis. Long Isip bipo ol i bin mekim wok long bras, na silva, na gol. Wanpela profesa, nem bilong em Hans Bielenstein, em i tok, taim ol lain king ol i kolim Ming ol i bin bosim Saina (yia 1368-1644), ‘ol i bin mekim wok long bras, em ol i makim olsem mani i gat liklik strong; na silva, em ol i makim olsem mani i gat bikpela strong.’
Mani Bras na Silva:
Ating ol lain Lidia bilong Turki long 650 yia samting paslain long Krais, ol i namba wan lain bilong wokim mani. Ol i bungim gol na silva wantaim bilong wokim mani em ol i kolim elektram. Ol i skelim hevi bilong en, na wan wan mani i gat narapela narapela mak bilong pe; ating dispela em namba wan taim bilong wokim mani tru. Inap 100 yia samting bihain, ol Grik i kirap long wokim mani long hap bilong ol.
Mani Pepa:
Namba wan mani pepa i kamap long hap bilong Saina long yia 1024, em taim pasin bilong mekim wok bisnis i go bikpela na ol i sot long mani silva samting. Profesa Bielenstein i tok: ‘Ol i traim mekim wok long pepa mani long hap bilong Saina long yia 811, long taim bilong T’ang. Gavman i kamapim wanpela pepa em ol i ken mekim wok long en taim ol i mekim wok bisnis o baim ol samting, na bihain ol i ken senisim dispela pepa na kisim mani olsem senis bilong en.’ Long Inglan long 1821, gavman i mekim wok long gol, na bihain ol narapela gavman i mekim olsem. Olsem na ol man inap senisim mani pepa bilong ol long mak bilong gol em gavman i lukautim. Tasol nau ol gavman i no mekim olsem moa. Ol i tok tasol olsem mani bilong ol i gat strong, na i no gat wanpela samting bilong strongim dispela tok.
Ol Sek:
Long 1650 samting, ol man bilong beng long Inglan i kamapim pasin bilong raitim namba bilong mani long sek na haus beng bai senisim na givim mani long man. Dispela pasin bilong mekim bisnis em i gutpela na i no gat hatwok, na planti man i save mekim wok long en.
Mani Plastik:
Kredit kat o mani plastik olsem sampela i save kolim i kamap long Amerika long 1920 samting na bihain planti man long graun i kirap long mekim wok long en. Tru ol inap mekim planti wok long en na i no gat wok long ol i mas karim planti mani, tasol em inap kirapim ol man long baim nating nating ol samting o dinau nating long ol samting na bihain ol i hatwok long bekim.