Homon—Em Samting Bilong Helpim Skin
SAPOS yu laik brukim rot, na sampela man i singaut: “Lukaut!” Yu tanim het na yu lukim wanpela ka i spit i kam long yu na em i stap klostu pinis.
Skin bilong yu i guria na yu redi long mekim wanpela samting. Tingting bilong yu i toksave long wanpela samting insait long skin, ol i kolim glan adrenal, na dispela glan i putim marasin adrenalin na noradrenalin i go long blut bilong yu. Adrenalin em wanpela kain homon. Adrenalin i pasim blut na bai blut i no ken go long hap i no gat wok, na nau blut i ken go long hap i gat wok long helpim yu long ranawe hariap, olsem kru na klok na ol masol bilong yu.
Adrenalin na noradrenalin i save hariapim klok na opim paip i go long wetlewa na bai yu ken pulim planti win, na em i putim suga i go long blut na bai blut i ken strongim ol hap bilong skin. Wantu ol homon i givim narapela kain strong long yu na bai yu ken mekim ol samting yu no save mekim long ol narapela taim.
Ka i klostu pinis na graun i seksek. Yu mas mekim samting hariap! Olsem na yu kalap i go long arere. Yu sotwin na yu pulim kwik win, na klok bilong yu i wok hariap, na bel bilong yu i guria—tasol yu no kisim bagarap!
Em nau, ol homon i helpim yu na yu stap yet. Na ol homon i helpim skin bilong yu taim yu pikinini na bai yu kamap man o meri i bikpela pinis, na long kamapim o karim pikinini. Na sapos skin bilong yu i kol o hat o hangre o i laik dring o i gat sik o blut i lus, ol homon i helpim yu long kain taim olsem.
Tasol olsem wanem ol dispela samting i save wok olsem? Orait, yumi ken stori long ol homon na long wok bilong ol.
Homon i Bilong Salim Tok
Ol homon i olsem marasin em ol glan i save wokim. Glan i save kamapim dispela marasin yumi kolim homon, na glan i kapsaitim dispela homon i go long blut, na blut i karim homon i go putim long sampela hap bilong skin, na nau homon i kirapim dispela hap bilong skin long mekim sampela samting.
Bilong ol homon i ken mekim wok bilong en, olgeta hap bilong skin i mas wok gut wantaim, na bilong mekim olsem, narapela hap i mas salim tok i go long narapela hap. Ol liklik rop wailis olsem nev wantaim glan i wok wantaim long mekim dispela wok bilong salim tok i go long ol hap bilong skin.
Tok piksa i ken helpim yumi long save long dispela samting. Long taun Venis long Itali i gat ol baret wara na ol man i go i kam long ol bot. Tasol sapos ol i laik salim kwik tok i go long wanpela hap, ol i save salim long telefon. Na i olsem tasol long skin bilong man: Nev i olsem telefon na i bringim hariap tok i go long sampela hap bilong skin.
Tasol long Venis ol inap salim tok long rot bilong bot tu sapos ol i laik mekim olsem, na bot i mas ran isi long ol baret i go i go, na bihain em bai kamap long ples em i laik i go long en. Na i olsem tu long ol homon: Ol i save ran isi i go long ol rop bilong blut, na bihain ol i go long wanem hap bilong skin ol i mas go long en.
Ol bot i ran long ol baret wara long Venis i olsem ol homon i raun long blut na i go long olgeta hap bilong skin na i bringim tok i go i kam. Ol i go long ol masol na glan na ol hap bilong skin i stap longwe, na nau ol i mekim wok bilong ol long ol dispela hap bilong skin, na dispela i kirapim ol dispela hap long mekim sampela samting.
Na wanem samting i bosim ol dispela samting na i wok gut olsem na i mekim wok bilong en na i no paul? Orait, yumi mas tingim ol samting bilong glan endoktrin na bai yumi ken save.
Pituitari—Em Nambawan Glan
Nambawan glan em glan pituitari na i bosim ol samting bilong endoktrin, na em i liklik retpela o braunpela samting i stap aninit long kru, na wanpela liklik rop i pasim em wantaim kru, na i stap insait long bun olsem poket o dis, na i stap baksait long nus.
Glan pituitari i liklik, olsem bin samting, na hevi bilong en inap 0.6 gram. Tasol em i bosim ol narapela glan samting. Em i olsem ofis bilong kampani na ol tok i save go i kam long en.
Pituitari i givim ol wok long ol narapela glan endoktrin. Long rot bilong homon em i salim tok long glan tairoit, na homon i ran long blut, na em i tokim tairoit long kamapim 3-pela homon moa bilong mekim wok long ol kaikai, na bilong stretim hat o kol bilong skin, na bilong wokim ol bun. Na pituitari i bosim tu bol bilong man na ovari insait long bel bilong meri, em ol glan, na dispela glan i save kamapim homon bilong senisim skin bilong yangpela man na meri na bai em inap long kamapim pikinini. Na glan pituitari i bosim tu glan adrenal bilong kamapim homon i stretim mak bilong blut na hamas sol i stap long skin.
Na sampela taim glan pituitari yet i mekim ol wok na em i no tokim narapela glan long mekim. Glan pituitari i salim i go ol homon bilong bosim ol bun na masol, na ol dispela homon i bosim tu skin bilong man, em i kamap longpela o sotpela o olsem wanem.
Na glan pituitari i gat wok tu long taim meri i laik karim pikinini. Glan i kamapim homon oksitosin, em wanpela samting olsem marasin bilong helpim bel long rausim pikinini i stap long en. Taim het bilong pikinini i laik kamaut, kru bilong meri i toksave long glan long salim planti oksitosin i go. Na glan i salim ol homon tu bilong wokim susu long susu bilong mama, na taim mama i karim pinis em i gat susu na bai pikinini i gat samting bilong dring.
Bos Bilong Pituitari
Tasol i gat samting i bosim dispela glan pituitari tu, em wanpela liklik samting ol i kolim haipotalamas, na em i gat ol sel bilong nev i stap insait long en, na dispela haipotalamas i stap long kru olsem long daunbilo, na em i pas long pituitari. Wok bilong haipotalamas i bilong bosim ol wok bilong endoktrin na bilong ol nev.
Na haipotalamas i gat wok tu long stretim ol samting insait long blut na stretim hat bilong blut. Em i save traim hat bilong blut olsem yumi save traim hat bilong wara yumi laik waswas long en. Sapos blut i kol tumas, haipotalamas i toksave long pituitari na long tairoit long givim homon tairoksin long blut bilong hatim blut liklik.
Na dispela haipotalamas, bilong em yet i wok, na yumi no save tokim em long mekim wok bilong en. Tasol long olgeta de em i mekim ol samting long yumi. Sapos yu hangre, haipotalamas i save blut bilong yu i sot long wanpela kain suga ol i kolim glukos na em i tokim yu long kaikai. Na sapos nek bilong yu i laik dring wara, haipotalamas i save blut bilong yu i gat planti tumas sol i stap long en, olsem na haipotalamas i tokim yu long dring wara.
Na haipotalamas i save skelim tu hamas marasin kalsium i stap long blut. Sapos blut bilong yumi i sot long kalsium, kru na masol na nev bilong yumi i no inap wok gut. Sapos blut i sot long kalsium, haipotalamas i save pulim sampela long ol bun bilong yumi na putim i go long blut, kain olsem sapos yumi sot long mani na yumi kisim sampela long beng. Bilong mekim olsem, haipotalamas i salim homon i go long pituitari, na pituitari i toksave long tairoit long nek, na tairoit i kamapim sampela marasin paratomon na salim i go long ol bun, na ol bun i putim sampela kalsium i go long blut, na taim kalsium em inap pinis long blut, haipotalamas i save pinis na em bai pasim na bai i no ken go moa long blut.
Tasol sapos haipotalamas i ting i gat planti tumas kalsium long blut, em i toksave olsem long glan pituitari, na glan pituitari i salim tok long glan tairoit, na glan tairoit i kamapim homon kalsitonin, na dispela homon kalsitonin i save kisim sampela kalsium long blut na putim i go long ol bun.
Ol Samting i Wok Gut
Ol samting i wok gutpela tru olsem wanpela oganaisesen! Haipotalamas i bosim glan pituitari, na glan pituitari i bosim ol narapela glan, na ol dispela narapela glan i stretim ol samting long skin bilong yumi na bai skin i ken wok gut. I gat 30 kain homon i go i kam long skin bilong yumi na ol i mekim wok bilong ol na stretim ol samting i no stret, na yumi no pilim ol i wok olsem. Ol i no olsem meknais samting. Ol i wok isi i stap. Em ol samting bilong endoktrin, na i mekim gutpela wok tru long mekim gut skin bilong yumi.
Baibel i tok: “God i bin putim olgeta hap wan wan i stap long bodi, olsem em yet i laikim.” Devit i save long dispela samting, olsem na em i beten long God na i tok: “Mi pret long yu, olsem na mi save litimapim nem bilong yu. Olgeta samting yu wokim i narakain na i nambawan tru. Mi save gut long dispela samting na mi pilim tru.”—1 Korin 12:18; Song 139:14.
[Blok/Ol Sat long pes 18]
OL GLAN ENDOKTRIN I PUTIM OL HOMON I GO LONG BLUT
OL HOMON I SAVE GO LONG OL HAP SKIN NA MEKIM OL WOK
Glan Pineal
Dispela liklik glan i stap long kru long daunbilo, na em i kamapim marasin melotin, em samting bilong kirapim tingting na skin bilong yumi. Ol i no save gut long wok tru bilong melotin.
Bol Em Bilong Kamapim Pikinini
Tupela bol olsem bikpela kiau bilong ol meri i save stap long sait sait bilong bel bilong em. Tupela samting hia i kamapim homon estrojen na homon progesteron, na ol dispela homon i bosim taim em mun i painim meri, na i mekim skin bilong meri i bikpela pinis i olsem bilong ol meri yet.
Tupela bol bilong man i stap insait long skin bilum, na i helpim skin bilong manki long kamap olsem bilong man, na i kamapim wara i save mekim meri i gat bel.
Glan Pituitari
Em liklik samting olsem bin, na rop i pasim em long kru, na i stap baksait long nus. Pituitari i bosim ol narapela glan, na em i save salim tok i go long ol narapela glan, em tairoit, na adrenal, na bol, na ovari, na ol narapela glan endoktrin. Na dispela glan pituitari i bosim tu longpela bilong man, na ol bun na masol, na em i kirapim susu bilong meri na bai meri i kamapim susu bilong givim long pikinini bilong em.
Glan Tairoit na Glan Paratairoit
Tupela i stap long nek. Paratairoit i save kamapim homon i givim kalsium long ol bun, na tairoit i save kamapim ol narapela homon bilong helpim skin, na bel i mekim wok long oksijen na kaikai na bai skin i ken wok gut na i gat strong.
Tupela Glan Adrenal
Tupela adrenal i stap antap long tupela kidni, na tupela i save kamapim adrenalin na noradrenalin, na dispela samting i kirapim man long mekim kwik ol samting long taim bilong hevi, na long wokim homon bilong stretim kabohaidret na protin long skin, na stretim wara bilong kidni, na skelim kaikai i stap long skin long taim bilong hangre.
Pankrias
Dispela glan i stap aninit long bel, na em i save wokim glukagon na insalin, na dispela tupela samting i save stretim hamas suga i save go long blut.
[Ol Sat]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin.)
Glan Pineal
Glan Pituitari
Glan Tairoit
Glan Adrenal
Pankrias
Bol
[Sat]
Bel
Ovari