Animal Kapibara—God i Popaia Long Wokim? o Em i Gutpela Samting?
BAI yu gat wanem tingting sapos wanpela man i tok yu longlong? Ating bai bel bilong yu i bagarap, a? Tasol tingim: Wanpela saveman (Charles Darwin), na sampela narapela tu i mekim wankain tok long mi. Wanpela man i tok, God i popaia long wokim mi! Dispela kain tok i save bagarapim bel bilong mi. Olsem na mi laik stretim dispela tingting kranki bilong ol man. Nau mi laik stori long skin bilong mi, na ol pasin bilong mi. Olsem na bihain yu ken skelim, God i popaia long wokim mi, o mi wanpela gutpela samting tru.
Bikpela Bilong Lain Rat
Nem bilong mi Mista Kapibara, na mi bilong Saut Amerika.a Ol lain i save long tok ples Spen i save kolim mi kapinso o sikwiro. Tasol mi gat 188 narapela nem tu. Tasol planti man long graun i save tok, mi bikpela moa long olgeta rat long graun.
Mi bikpela olsem wanpela sipsip. Hevi bilong mi i olsem 45 kilogram na hevi bilong susa bilong mi i olsem 59 kilogram. Tasol em i bun nating liklik long meri kapibara bilong Brasil, long wanem, hevi bilong em i olsem 90 kilogram.
“Bos Bilong Ol Gras”
Mipela i no save kaikai nabaut ol rabis kaikai na mipela i kamap patpela, nogat. Mipela i laik kaikai gras na sayor tasol. Sampela taim mipela i kaikai gras wantaim ol bulmakau. Olsem na ol Indian bilong Amerika long bipo i save tok, mipela i “bos bilong ol gras.” Tok bilong ol i kamapim gut wanpela pasin bilong mipela.
Mipela i save kaikai tu ol sayor samting bilong wara. Taim yupela i slip, mipela i amamas long kaikai melon, o switpela stik suga, o nupela rais i kamap olsem gras.
Taim yu lukim mipela, mipela i save kaikai i stap—mipela i mekim olsem, long wanem, mipela i wanlain bilong rat. Tit bilong mipela i save go bikpela hariap, olsem na mipela i mas kaikai long olgeta taim na tit bilong mipela i no ken i go bikpela olgeta.
Tasol olsem ol saveman i tok, mipela i save long ol samting mipela i save kaikai. Mipela i save kaikai tasol “ol samting i gat planti marasin protin long en.” Na mipela i “winim ol sipsip na ol rebit long pasin bilong senisim kaikai i stap long bel i go long marasin protin.” Olsem na husat i tok mipela i longlong?
Pik i Gat Lek Pato?
Mi mas tok tru olsem pes bilong mi i no gutpela tumas. Ai bilong mi i kam ausait; yau bilong mi i raunpela na i liklik; hul bilong nus bilong mi i go insait liklik—olgeta i stap antap tru long bikpela het bilong mi. Sampela i tok mi olsem wanpela “traipela momot.” Mi no bel hevi long dispela tok. Tasol mi no wanbel long dispela man em i tok, ‘nus bilong mi i olsem wanpela diwai i pundaun na i krungut liklik.’ Tasol mi yet mi ting olsem: ‘Pes bilong mi i pani liklik na ai bilong mi i olsem bilong pik.’
Mi no wanlain bilong ol pik, tasol sotpela lek na bodi bilong mi i mekim, na ol i ting mi wanlain bilong pik. Na 200 yia i go pinis, wanpela saveman (Carolus Linnaeus) em i popaia na em i tok mi wanlain bilong ol pik. Tasol pik i no gat lek pato, a? Mi save laikim wara, olsem na God i wokim lek bilong mi wankain olsem lek bilong pato bambai mi ken subim wara. Dispela samting i kirapim ol man long kolim mi pik bilong wara.
Gris i Helpim Mi Taim Mi Stap Long Wara
Ol ples i stap klostu long ol wara, na ol raunwara, na ol ples tais—na i gat planti diwai na bus—em ples mi laik stap long en. Mi mas stap klostu long wara sapos mi laik stap laip.
Tasol 300 handet yia bipo long Veneswela, pasin bilong laikim wara i givim hevi long mipela. Long dispela taim, Misin Katolik i putim tambu long ol lain bilong ol i no ken kaikai mit long taim bilong bikpela de bilong lotu ol i kolim Len. Tasol ol i orait long man i ken kaikai pis. Na Misin Katolik i tok ol lain tumbuna bilong mi i pis! Inap long nau, ol lain Katolik long Veneswela i no gat tok long kaikai mipela long taim bilong Len.
Tasol gutpela tru sampela tumbuna bilong mi i ranawe. Ol i mekim olsem wanem? Ol i no wokim ol hul bilong hait long en olsem ol narapela rat i save mekim, nogat. Taim birua i kam mipela i save spit i go long wara, na kalap i go insait, na subim wara i go. Olsem wanem na mi inap subim wara? Orait bai mi tokim yupela.
Mi gat planti gris long skin bilong mi, olsem na hevi bilong mi na hevi bilong wara i wankain liklik. Tingim: Wanpela saveman i stori olsem taim mi stap long wara, wokabaut bilong mi i olsem bilong wanpela man i save danis. Sapos olsem, orait bilong wanem ol man i tok, ‘God i popaia long wokim mi?’
Taim birua i ranim mi, lek bilong mi i save subim wara na mi ranawe lusim ol birua. Mi inap subim wara i go longwe insait long wara, na mi inap i stap insait long wara inap sampela minit. Bihain mi kam antap isi isi, tasol mi stap yet insait long wara, na nus, na ai, na yau bilong mi tasol i stap antap long wara. Ol birua bilong mi, olsem ol weldok, na ol traipela pusi ol i kolim jagua, na ol snek, na ol man, ol i save hatwok long lukim nus bilong mi namel long ol gras bilong wara. Tasol mi save harim gut smel, olsem na i no hatwok long mi save ol birua i stap long wanem hap.
Sapos mi stap long san inap longpela taim, skin bilong mi i save bruk na sua i kamap. Taim mi stap long wara, san i no inap holim skin bilong mi. Braunpela gras bilong mi i no pas pas tumas, olsem na skin bilong mi i stap ples klia. Sapos mi no laik bai skin i hat tumas, mi save stap insait long wara o mi tantanim long graun malumalum, na dispela i karamapim skin bilong mi.
Wok Wantaim Long Lukautim Pikinini
Olsem wanem? Mipela i save raun long graun tu? Mama i mas stap long graun sapos em i laik karim pikinini. Ol bebi i stap long bel inap 4-pela mun samting. Mama inap karim tupela i go inap long 8-pela pikinini, na hevi bilong wan wan i olsem wan kilogram samting. Gras bilong ol i braunpela na i pas pas long skin winim bilong papamama. Taim wanpela meri kapibara i gat 15-pela mun, nau em inap karim ol pikinini. Em inap stap laip inap 10-pela yia, na insait long dispela taim em inap karim 36 pikinini samting.
Sampela aua tasol bihain long taim mama i karim ol pikinini, ol i kirap long wokabaut. Pastaim i hatwok liklik long pikinini i subim wara, long wanem, em i no laik i go insait long wara. Taim mama i subim pikinini i go insait long wara, em bai tromoi nabaut han lek na traim long bihainim mama o narapela meri, na kalap long baksait bilong ol. Pikinini bai sindaun long baksait bilong mama olsem em i wanpela gumi i trip long wara. Taim pikinini i kamap bikpela, bai i hatwok long em i sindaun long baksait bilong mama. Bihain em i lusim baksait bilong mama, na em yet i subim wara.
Ol meri i save wok wantaim long lukautim ol pikinini. Ol mama i no save givim susu long ol pikinini bilong ol yet tasol, nogat. Ol i save givim susu long ol pikinini bilong ol narapela meri tu. Bilong wanem ol i mekim olsem? Wanpela man bilong mekim ol piksa wokabaut (Adrian Warren), em i tok: “Sapos ol i wok wantaim long lukautim ol pikinini, bai planti yangpela moa inap stap laip.”
Laspela Tok
Mipela i gat pasin daun, olsem na i no hatwok long ol man i lukautim mipela. Long ol fam long Veneswela planti man i lukautim planti tausen bilong mipela, olsem kaikai bilong ol. Ating nau bai yu laikim mi, long wanem, nau yu save long ol pasin samting bilong mi.
Olsem wanem long tingting bilong yu nau? Yu ting God i popaia long wokim mi? Yu wanbel long tok Darwin i mekim o tok mi mekim? Wanem bekim yu mekim em samting bilong yu yet, tasol tingim dispela: Darwin i bin popaia bipo tu!
[Ol Futnot]
a Nem bilong dispela animal em Hydrochoerus hydrochaeris. Wankain animal olsem i stap long Panama, tasol em i liklik.
[Piksa long pes 23]
Yu ting mipela i narapela kain? Mipela i longlong? Nogat! Mitupela i naispela tru, a?
[Piksa long pes 24]
Long ol fam ol i lukautim planti tausen bilong mipela bilong kaikai abus bilong mipela