Bilong Wanem Misin i No Gat Strong Moa?
“Olgeta man long lain Stoik ol i bin bihainim pasin Stoik; tasol long lain i gat nem Kristen, ol Kristen i stap we?”
RALPH WALDO EMERSON, WANPELA MAN AMERIKA BILONG 1850 SAMTING, EM MAN BILONG RAITIM OL STORI.
WANPELA yangpela mama i tok: “Mi wanpela Katolik, tasol mi no save go long lotu.” Wanpela yangpela i tok: “Mi no tingim lotu.” Planti yangpela long Yurop i save tok olsem. Maski papamama bilong ol—o ating bubu bilong ol—ol i save go yet long lotu, ol yangpela i no bihainim bilip bilong ol.
Bilong wanem ol man long Yurop i no bihainim moa ol pasin bilong lotu, em ol pasin ol man bilong bipo i ting i bikpela samting?
Ol i No Pret Moa
Inap planti handet yia ol man long Yurop i bin pret long bikpaia na klinpaia. Ol pris pasto i bin stori long bikpaia na pretim tru ol man, na insait long ol haus lotu ol man i wokim piksa long banis samting i makim bikpela pen tru ol man i kisim oltaim oltaim long bikpaia. Dispela i mekim na ol man i ting sapos olgeta taim ol i go long lotu, ol i no ken kisim strafe bilong bikpaia i bilong oltaim. Na katekismo bilong Misin Katolik (Catechism of the Catholic Church) i tok, ‘Misin i tok, ol man bilong bihainim lotu ol i mas “insait long olgeta pasin bilong Misin long mekim lotu long Sande na ol bikpela de bilong lotu.” ’a Long ol liklik ples longwe long taun i hatwok moa long ol man, long wanem, ol man i ting olgeta i mas go lotu long Sande.
Tasol nau tingting bilong ol man i senis. Ol i ting ol i ken bihainim laik bilong ol yet. Ol i no pret moa. Long nau misin i no strong long stori long bikpaia olsem ol i bin mekim bipo, long wanem, klostu olgeta Katolik long Yurop i no bilip long en.
Misin i no ting ol man i mekim bikpela “sin” sapos ol i no go long Misa long olgeta Sande. Wanpela pris Katolik long Madrit, Spen, em Tirso Vaquero, em i tok: “Sapos wanpela Katolik i no kam long Misa long Sande, mipela i sori tru, long wanem, dispela hap taim bilong toktok wantaim God na ol brata bilong em i lus pinis long em. Mipela i no sori long em i bin mekim wanpela sin, nogat; dispela i no bikpela samting.”
Em nau, pasin pret i no kirapim man moa long givim bel long lotu. Tasol olsem wanem long pasin bilong misin na ol bikman bilong en? Ol i bihainim stretpela pasin inap long ol i ken strong long lain bilong ol i mas givim bel o stap gut long misin?
Hevi i Kamap Long Wok Bos
Ol bilip bilong misin i no save pretim moa ol man, na misin i no strong moa long bihainim stretpela pasin. Wanpela man bilong Itali i save raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em Giordano Bruno Guerri, em i tok: ‘Inap planti handet yia pinis mipela i gat planti tisa bilong skulim ol man long stretpela pasin, tasol mipela i no gat planti tisa i bihainim stretpela pasin.’ Na yumi save long dispela samting taim yumi tingim Namba Wan Pait na Namba 2 Pait, em tupela pait i bin bagarapim ol kantri i gat nem Kristen. Ol pris pasto i no bin go pas long mekim stretpela pasin na bai lain bilong ol i ken bihainim pasin bilong ol. Ol misin long Yurop i no gat strong long pasim lain bilong ol na bai ol i no ken insait long pait. Na samting nogut tru—ol misin i bin insait long ol dispela pait na helpim lain kantri bilong ol yet.
Paul Johnson, em wanpela man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em i tok: ‘Namba Wan Pait em i wanpela pait i bin kamap namel long ol lain bilong lotu Kristen na em i kamapim taim bilong bikpela hevi na sem long ol lotu Kristen. Tasol Namba 2 Pait i kamapim ples klia moa yet olsem ol lotu Kristen i no bihainim moa ol stretpela pasin. Na em i kamapim klia olsem ol misin long Jemani i no gat wanpela samting bilong helpim ol man long ol samting bilong spirit, em dispela kantri bipo ol lotu Talatala i kamap long en; na i kamapim klia olsem Misin Katolik i no gat bun na em i tingim ol samting bilong em yet.’
Na narapela samting i bagarapim nem bilong Misin Katolik olsem em i no strong long bihainim stretpela pasin, em ol kontrak Vatiken i bin wokim wantaim ol gavman—em gavman Natsi bilong Hitler, na gavman Fasis bilong Mussolini long Itali, na gavman bilong Franco long Spen. Tasol bihain, pasin bilong misin long pren wantaim ol gavman i mekim na ol man i no bilip moa long lotu.
Misin na Gavman i No Pas Moa
Long nau, long klostu olgeta kantri long Yurop, Misin na Gavman i no pas wantaim olsem wanpela lain. I no gat wanpela bikpela kantri long Yurop long nau i bilip olsem Misin Katolik em lotu bilong kantri.
Maski sampela bikpela misin i kisim yet mani long gavman bilong helpim ol, ol i no gat strong moa olsem bipo long stiaim ol bikman politik. Tasol i no olgeta pris pasto i ting olsem. Wanpela Jesuit bilong Spen em planti man i save long em (José María Díez-Alegría), em i tok: “Planti bikman bilong misin [Katolik] i ting ol i no inap mekim wok pris bilong ol sapos ol i no gat strong bilong gavman long helpim ol.”
Tasol dispela “strong bilong gavman” long helpim ol i pinis. Ol samting i kamap long Spen i helpim yumi long save long dispela samting, olsem: Inap long 1975, Misin Katolik i gat bikpela strong insait long gavman bilong Spen. Tasol inap sampela yia nau ol bikman bilong misin long Spen ol i kros long gavman Soselis bilong Spen long ol i kisim liklik mani tasol bilong helpim misin. I no longtaim i go pinis na bisop bilong Teruel, Spen, em i toktok planti na tokim lain bilong em, em i pilim olsem “maski em i wanpela Katolik, ol i mekim nogut long em,” long wanem, mani gavman bilong Spen i givim bilong helpim misin i no inap.
Long 1990, ol bisop bilong Spen i tokaut olsem nau i gat “bikpela hevi tru i kamap long Spen—bel i no save kotim ol man na ol i lusim pinis stretpela pasin.” Ol i tok, em asua bilong husat na ‘ol man i lusim pinis stretpela pasin’? Ol i tok, wanpela bikpela as bilong en, em “planti bikman [bilong gavman bilong Spen] i kirapim ol man long bihainim tingting bilong ol.” Ating ol bisop i laik gavman i mas kirapim ol man long bihainim tingting bilong Misin Katolik na helpim ol long mani tu.
Tok Ol i Autim, Ol i Bihainim?
Bikpela mani kago bilong Misin Katolik em wanpela samting i save semim ol pris i wok long ol ples em ol man i stap rabis. Tasol sem bilong ol i bikpela moa taim Beng Bilong Vatiken i insait long wanpela bikpela rong. Nius Time i tok, “dispela rong i moa nogut long olgeta narapela rong i bin kamap long Itali bihain long pait.” Long 1987, ol majistret long Itali i salim kotpepa bilong holimpas wanpela asbisop na tupela bikman bilong Beng Bilong Vatiken. Tasol Vatiken i gat bikpela strong olsem gavman, olsem na polis i no holimpas ol dispela man bilong misin i bin mekim rong. Beng Bilong Vatiken i strong long tok ol dispela man i no bin mekim rong, tasol dispela i no tekewe tingting bilong ol man olsem ol tok misin i autim, misin yet i no bihainim.—Skelim wantaim Matyu 23:3.
Planti taim ol nius i stori long pasin sem na pamuk bilong ol pris, na dispela tu i bin bagarapim nem bilong misin. Long Me 1992, wanpela bisop long Aialan ol man i save gut long em, long wanem, em i orait long ol pris i no ken marit, em i bin askim lain bilong em long “lusim rong bilong em” na “beten askim God long helpim em.” Misin i strong long tokim em long lusim wok bilong em taim misin i kisim save olsem em i papa bilong wanpela pikinini man i gat 17 krismas, na em i bin mekim wok long mani bilong misin bilong baim skul bilong pikinini. Wanpela mun paslain long dispela samting, wanpela pris Katolik i bin kamap long televisen long Jemani wantaim “gelpren” bilong em na tupela pikinini bilong ol. Em i tok, em i laik kamapim sampela tok long pasin bilong planti pris em ol i wok hait na prenim meri.
Taim bikpela rong i kamap, oltaim bihain ol man i save tingim. Saveman Guerri i stori long buk bilong em olsem: “Inap planti handet yia pinis ol pasin Misin i mekim i bagarapim tru bel bilong ol Itali.” Na em i tok, dispela i mekim na nau “planti man—maski ol i man bilong bihainim lotu—ol i no orait moa long ol pris.” (Buk Gli italiani sotto la Chiesa [Ol Itali Aninit Long Misin]) Ating ol Katolik i laik givim wankain askim long ol pris bilong ol olsem aposel Pol i bin givim long ol Rom, olsem: “Yupela i save skulim ol arapela manmeri, tasol bilong wanem yupela i no save skulim yupela yet? Yupela i save tok, ol man i no ken stil, tasol ating yupela yet i save stil? Yupela i save tok, ‘Ol marit i no ken mekim pasin pamuk,’ tasol ating yupela yet i save mekim olsem?”—Rom 2:21, 22.
Ol Pris na Ol Man i Narapela Narapela
I gat wanpela samting i no stap ples klia, tasol em i wanpela samting i save bagarapim bel bilong ol man—ol pris na ol man i stap narapela narapela. Ol pas ol bisop i salim i go long lain bilong ol i no save skulim ol man—ol i skrapim bel bilong ol. Wanpela lain bilong Spen i bin givim askim long ol man na ol i kisim save olsem: Inap 28 pesen tasol i “wanbel wantaim tok bilong ol pas bilong bisop,” na wankain namba i “les” long ol pas; na inap 18 pesen i tok, ol ‘i no klia long ol samting ol bisop i toktok long en.’ Asbisop Ubeda bilong Majoka, Spen, em i tok: “Yumi ol bisop tu i gat hap asua na nau planti man i no stap Kristen moa—tru tumas, planti i lusim pinis bilip Kristen.”
Ol pris i no kamapim klia tok bilong Baibel na dispela tu i mekim na ol man i no orait moa long ol pris. Nius Catholic Herald i tok, “planti pris [long Frans] i insait long wok politik bilong helpim ol man,” maski planti man long lain bilong ol i laik bai ol i mas tingim ol samting bilong spirit tasol. Wanpela pris na saveman bilong Itali, em Silvano Burgalassi, em i tok: “Ating ol [yangpela] i lusim God, long wanem, yumi no stap olsem gutpela piksa. I gat kain kain samting yumi save tanim wantaim na givim long ol—lotu, bisnis, tingting long yumi yet tasol, surik na lusim bilip, na senisim o paulim tok.” Em nau, yumi no kirap nogut long save olsem, ol pris i no gat nem moa long ai bilong ol man. Planti taim ol Katolik bilong Spen i save tok: “Mi wanpela Katolik, tasol mi no bilip long ol pris.”
Sampela Katolik i hatwok long kamapim bel long ol pris, na sampela i gat tupela tingting long sampela bilip bilong misin—na ol i hatwok moa yet long bilipim ol tok ol i pilim i no stret o i no inap helpim ol.
Ol Bilip i No Gat As Bilong En
Bikpela bilip bilong Misin Katolik long bikpaia i kamapim tru dispela samting. Buk Catechism of the Catholic Church i tok: “Bilip bilong Misin i strongim bilip long bikpaia olsem em i stap tru na em i bilong oltaim.” Tasol nau wanpela lain i skelim tingting bilong ol Katolik na ol i kisim save olsem: Long Frans inap 25 pesen tasol i bilip olsem i gat bikpaia; long Spen 33 pesen tasol i bilip.
Taim ol man i mas tingim wanem pasin i stret na wanem pasin i no stret, ol man long Yurop “ol i Kristen bilong bihainim laik bilong ol yet tasol.” Wanpela yangpela Luteran long Swiden, em Mimmi, em i ting pasin bilong kamapim nating pikinini, em “samting bilong man o meri yet i mas tingim”—dispela pasin i stret o i no stret. Klostu olgeta Katolik long Frans bai wanbel long tok bilong em. Sapos ol i mas tingim sampela bikpela samting long i stap bilong ol, klostu 80 pesen bilong ol i tok, bai ol i larim maus bilong bel i stiaim ol, maski long misin.
Bipo misin i gat strong long daunim man i tokaut olsem em i no wanbel wantaim ol bilip bilong misin. Na Vatiken i ting ol i holim yet dispela kain strong. Katekismo i strong long tok, ‘olgeta tok ol man i mekim long pasin bilong kamapim insait bilong tok bilong Baibel, em wok bilong Misin yet long skelim.’ Tasol dispela pasin bilong misin em ol i laik holim bikpela strong olsem, planti man i no wanbel long dispela. Wanpela profesa bilong Spen (Antonio Elorza) i tok: ‘Dispela strong Misin i tok em i holim, i no gat wanpela i kamapim klia olsem dispela tok i gat as bilong en. I olsem Misin i laik wokim wanpela haus taua i gat strongpela banis bilong en, na mekim olsem ol tok bilong en i gat as, maski long ol pasin em i bin mekim long bipo.’ Tasol ausait long dispela “haus taua i gat strongpela banis,” ol man i wok long lusim ol lo na tok bilong misin na ol i no strong moa long bihainim.
Misin i wok long go nogut long ol samting bilong spirit, tasol narapela samting tu i save mekim na ol man i les long lotu—em sindaun bilong ol man. Ol kampani i save wokim kain kain samting bilong ol man i ken mekim sampela amamas samting—na klostu olgeta man long Yurop i gat laik na mani bilong mekim. Olsem na long Sande, ol man i gat bikpela laik moa long painim amamas; lotu nogat. Na sapos ol man i go long lotu, tok ol i harim i no save helpim ol gut long ol samting bilong spirit.
I olsem lotu bilong ol tumbuna i no ken strong gen na kalabusim moa ol man long Yurop. Olsem wanem? Lotu em wanpela samting bilong bipo tasol—em bai pinis olsem animal dainaso i pinis?
[Futnot]
a Long 1992 ol i bin wokim buk Catechism of the Catholic Church na em i kolim ol bilip ol Katolik long olgeta hap i mas bihainim. Long tok i go pas long en, Pop John Paul Namba 2 i tok, ‘em i buk tru bilong misin bilong skulim ol man long ol bilip Katolik.’ Long yia 1566, em laspela taim ol i bin wokim wanpela katekismo bilong ol Katolik bilong olgeta hap.
[Rait long pes 6]
Long ol kantri i gat nem Kristen ol man i givim bel long amamas olsem lotu bilong ol
[Piksa long pes 7]
Sapos ol man i mas tingim wanem samting ol i laik mekim—go long lotu o long nambis—klostu olgeta man long Yurop bai go long nambis