Lain Refyuji i Go Bikpela
KIRAP long bipo yet i gat pait na hangre na pasin birua. Olsem na long olgeta taim i gat sampela man i wok long painim ples bilong hait. Long bipo, em pasin bilong ol kantri na ol man long helpim man i ranawe na painim ples bilong hait.
Sampela lain bilong bipo olsem ol Astek, Asiria, Grik, Hibru, Muslim, na sampela moa, ol i gat lo bilong lukautim man i ranawe. Inap 2,300 yia i go pinis, saveman Grik, em Pleto, em i tok: “Man bilong narapela ples i stap longwe long ol asples na famili bilong em, olsem na yumi ol man na ol god, yumi mas mekim gutpela pasin moa long ol. Yumi mas mekim ol samting bambai yumi no ken mekim wanpela rong long ol man bilong narapela ples.”
Long taim bilong yumi, lain refyuji i go bikpela tru. Bihain long Namba 2 Pait i gat 1.5 milion refyuji na bilong helpim ol, Yunaitet Nesen i kamapim lain UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees) long 1951. Ol i ting dispela lain bai wok 3-pela yia tasol, long wanem, kwiktaim ol refyuji bai pas wantaim ol man bilong kantri ol i go sindaun long en. Orait, bihain wok bilong en i pinis.
Tasol inap planti yia lain refyuji i wok long i go bikpela bikpela. Long 1975 i gat 2.4 milion refyuji, na long 1985 i gat 10.5 milion. Tasol long 1995, i gat bikpela lain moa i save kisim helpim long lain UNHCR—inap olsem 27.4 milion!
Bihain long pasin birua namel long lain Is na Wes i pinis, planti man i ting nau rot i op bilong stretim dispela hevi long lain refyuji long olgeta hap; tasol nogat. Ol samting i bin kamap bipo long planti kantri o lain i mekim na ol i bruk bruk, na narapela lain i bel nogut long narapela lain na pait. Em nau, taim pait nogut i kamap, ol man i ranawe, long wanem, ol i save gavman bilong ol i no inap lukautim ol o i no laik mekim olsem. Long 1991 klostu 2 milion manmeri bilong Irak i bin ranawe long ol kantri klostu. Kirap long dispela taim ol man i tok, inap 735,000 refyuji ol i bin lusim kantri bipo ol i kolim Yugoslavia. Na long 1994, bikpela pait i kirap insait long Ruanda. Winim 50 pesen bilong ol 7.3 milion manmeri i save sindaun long Ruanda, ol i mas ranawe lusim ples bilong abrusim bagarap. Inap olsem 2.1 milion manmeri bilong Ruanda ol i bin ranawe i go long ol narapela kantri bilong Afrika i stap klostu.
Wanem As na Hevi i Go Bikpela Moa?
I no wanpela samting tasol i mekim na lain refyuji i go bikpela moa. Long sampela kantri olsem Afganistan na Somalia, gavman i pundaun, olsem na ol raskol ami i holim gan ol i bosim kantri. Ol i raun na stilim ol samting na pretim ol man, olsem na ol man i ranawe lusim ples.
Long sampela narapela kantri ol i pait na kilim i dai ol man, long wanem, ol man i bruk bruk long ol narapela narapela lain na lotu. Bikpela tingting bilong ol dispela lain i pait em long rausim olgeta wanpela lain man. Namel long 1995, wanpela mausman bilong Yunaitet Nesen i stori long pait i kamap long kantri bipo ol i kolim Yugoslavia, na em i tok: “Planti man i hatwok tru long save long as bilong dispela pait—husat i pait na wanem as na ol i pait. Pastaim planti man tru bilong wanpela lain i ranawe, na 3-pela wik bihain planti man tru bilong narapela lain i ranawe. I hatwok long save long dispela samting, na i hatwok moa long ol man i mas save long en.”
Long nau ol i wokim ol samting nogut tru bilong pait olsem ol roket-bom na bikpela gan samting. Dispela i mekim na planti man moa i bagarap na pait i go long planti ples moa. Olsem na planti man moa i kamap refyuji. Long nau inap 80 pesen bilong ol refyuji ol i bin ranawe long ol kantri i stap rabis, na ol kantri ol i kamap long en, ol tu i stap rabis na i no gat samting bilong helpim ol dispela man i painim ples bilong hait.
Long planti pait ol man i sot long kaikai, dispela tu i mekim na planti man i kamap refyuji. Sapos ol man i gat bikpela hangre, long wanem, ol trak bilong sampela lain i no inap i kam insait long kantri na bringim kaikai, em nau, ol man i mas ranawe lusim ples. Nius The New York Times i tok: “Long sampela hap olsem Poin Bilong Afrika, bikpela san na pait i bagarapim tru dispela kantri, olsem na ol man i no gat rot long lukautim famili na ol yet. Planti handet tausen manmeri i wok long ranawe—sampela i ranawe long pait na sampela long hangre. Tasol maski i gat wanem as na ol i ranawe, dispela i no bikpela samting.”
Ol i No Laik Kisim Ol
Maski long maus ol kantri i tok, ol i mas helpim ol man i ranawe painim ples bilong hait, dispela hevi long bikpela lain refyuji i save pretim ol kantri. Dispela kain hevi i wankain long hevi i bin kamap bipo long Isip. Jekop na famili bilong em ol i ranawe i go long Isip bilong abrusim bikpela hangre i stap inap 7-pela yia. I no gat wanpela Isip i sakim ol. King bilong Isip i givim “wanpela hap graun i gutpela tru long olgeta hap graun bilong Isip” bilong ol Israel i ken sindaun long en.—Stat 47:1-6.
Tasol bihain ol Israel i kamap bikpela lain tru, na “ol i pulap long kantri Isip.” Ol Isip i kirap na mekim nogut long ol Israel, tasol maski ol i mekim olsem, “ol Israel i kamap planti moa yet, na i wok long pulapim Isip. Olsem na ol Isip i pret tru long ol Israel.”—Kisim Bek 1:7, 12.
Olsem long nau tu, ol kantri i “pret tru” long lain refyuji i go bikpela moa, na wanpela bikpela as bilong dispela pret, em mani. Ol i mas tromoi bikpela mani tru bilong givim kaikai, klos, haus, na ol narapela samting bilong lukautim planti milion refyuji. Paslain long 1984, lain UNHCR i bin tromoi 444 milion dola bilong helpim ol refyuji, tasol long olgeta yia namel long 1984 na 1993, ol i bin tromoi 1.3 bilion dola. Bikpela hap bilong dispela mani i kam long ol kantri i gat planti mani, tasol sampela bilong ol dispela kantri, ol tu i gat hevi long mani. Sampela taim ol dispela kantri bilong givim mani i toktok planti olsem: ‘Mipela i hatwok long helpim lain bilong mipela yet olsem ol man i no gat ples slip na ol i slip nabaut long ol rot. Olsem wanem na mipela i mas karim hevi bilong olgeta man i no gat ples slip—em wanpela hevi em inap i go bikpela moa na i no ken i go liklik?’
Samting i Mekim na i Hatwok Moa
Ol refyuji i kamap long wanpela kantri i gat mani, hevi bilong ol i no pinis, long wanem, planti tausen manmeri bilong ol narapela kantri i bin kam pastaim bilong painim wok mani. Ol dispela lain man ol i no refyuji i bin ranawe long pait na pasin birua na bikpela hangre. Nogat. Ol i kam bilong kisim gutpela sindaun na ol i no ken i stap rabis moa. Planti bilong ol i giaman olsem ol i refyuji, na ol i givim hevi long ol lain bilong helpim ol refyuji. Em nau, dispela i putim hevi long ol man i refyuji tru na ol man i no laik harim hevi bilong ol.a
Ol refyuji na ol man bilong ol narapela kantri i olsem tupela wara i ran wantaim na inap planti yia ol i bin ran i go insait long ol kantri i gat planti mani. Tasol nau ol strongpela lo i pasim planti man long i go sindaun long ol narapela kantri bilong painim wok. Em nau, ol i ran i go insait long lain refyuji na dispela lain i olsem wara i kapsait i go i go na kamap olsem bikpela tait long ol narapela kantri.
Ol man bilong narapela kantri i kam painim wok, ol i save kot i no ken skelim kwik laik bilong ol long i stap olgeta long nupela kantri, nogat; sampela yia bai pinis pastaim. Olsem na ol i ting, maski kot i orait long ol i stap o nogat, inap sampela yia ol i ken kisim gutpela sindaun. Sapos kot i orait long ol i stap, em nau, ol i win pinis, long wanem, ol inap stap long wanpela kantri i gat planti samting bilong skin. Sapos kot i tok ol i mas go bek long ples, ol i no lus, long wanem, ol i bin wok na kisim liklik mani na save long kain kain wok ol inap mekim taim ol i go bek long ples.
Taim planti refyuji moa wantaim ol man i giaman na tok ol i refyuji ol i wok long i go insait long ol kantri, planti kantri i no amamas na ol i pasim ol. Sampela kantri i pasim boda bilong ol na ol refyuji i no inap kam insait long kantri. Ol narapela kantri i kamapim ol lo samting na dispela tu i pasim ol refyuji. Na sampela kantri i strong long salim ol refyuji i go bek long ples tru bilong ol. Wanpela nius bilong lain UNHCR i tok: “Lain refyuji tru na ol man bilong narapela kantri i painim wok, ol i go bikpela tru. Dispela i givim bikpela hevi tru long ol kantri i save bihainim pasin ol i bin mekim inap 3,500 yia pinis, olsem ol i larim ol man i kam hait insait long kantri bilong ol. Nau dispela pasin i laik pinis.”
Birua na Pret
Na narapela samting i mekim hevi bilong ol refyuji i go bikpela moa, em pasin bilong pret na birua long ol man bilong narapela ples. Long planti kantri ol man i pret, nogut ol man bilong narapela kantri i kam pulap insait long kantri na bihain i hatwok long save husat i asples tru, na ol i bringim pasin tumbuna bilong ol yet, na kisim wok mani bilong ol asples. Sampela taim dispela kain pret i kamapim kros pait. Nius Refugees i tok: “Long olgeta 3-pela 3-pela minit long Yurop wanpela pait i kamap, long wanem, wanpela lain i birua long narapela lain—planti taim ol i laik bagarapim haus slip ol refyuji i save stap long en.”
Long sentral Yurop wanpela bikpela pepa i gat toksave long en i kamapim klia olsem pasin birua na bel nogut i bosim tingting bilong ol man long planti kantri. Dispela toksave nogut i sutim tru ol man bilong narapela kantri, olsem: “Ol i samting nogut tru long kantri bilong yumi olsem wanpela sua nogut i stap long skin na givim bikpela pen. Bilip na pasin bilong ol i narapela kain tru, na ol i no gat tingting long ol stretpela pasin na ol samting bilong lotu, na ol i no sindaun gut long wanpela hap—ol i trip nabaut na stil. Ol i doti, na laus i pulap long ol, na ol i slip nabaut long ol rot na long ol tren-stesin. Gutpela ol i bungim ol dotipela pipia klos bilong ol na go—go olgeta!”
Planti refyuji i laik tru long “go olgeta”—i no gat narapela samting i winim dispela laik bilong ol—ol i laik tru long go bek long ples. Ol i bel hevi, long wanem, ol i laik stap olsem ol narapela man na stap isi wantaim famili na ol pren bilong ol. Tasol ol i no gat ples bilong i go long en.
[Futnot]
a Long 1993, ol gavman long Westen Yurop i tromoi 11.6 bilion dola bilong stretim rot na kisim ol man i painim ples bilong hait.
[Blok/Piksa long pes 6]
Hevi Bilong Ol Refyuji
Wanpela meri bilong lain UNHCR, em Sadako Ogata, em i tok: “Olsem wanem? Yu save planti handet tausen pikinini refyuji ol i no gat kaikai na ol i slip nating long olgeta nait? Olsem wanem? Yu save long olgeta 8-pela 8-pela pikinini refyuji wanpela tasol i bin skul? Planti tru bilong ol dispela pikinini ol i no save long piksa wokabaut, o long pak, o long haus tumbuna. Planti bilong ol i go bikpela insait long kem bilong refyuji ol i bin banisim long waia i gat nil, o long ol kem i stap longwe long ol man. Ol i no bin lukim wanpela bulmakau o dok. Na planti pikinini refyuji i ting gras em samting bilong kaikai, ol i no save em samting bilong ran na pilai long en. I no gat narapela samting long wok bilong mi i save bagarapim bel bilong mi olsem ol pikinini refyuji i save mekim.”
[Kredit Lain]
U.S. Navy photo
[Blok/Piksa long pes 8]
Bipo Jisas Em i Wanpela Refyuji
Josep tupela Maria i bin sindaun long Betlehem wantaim pikinini bilong ol, em Jisas. Sampela saveman bilong hap sankamap ol i kam na givim presen. Ol i givim gol na gutpela sanda na paura bilong kamapim smok i gat gutpela smel. Taim ol i go pinis wanpela ensel i kam long Josep na i tok: “Yu kirap na kisim pikinini wantaim mama bilong en, na yu ranawe i go long Isip. Na yu mas i stap long Isip inap long taim mi givim tok gen long yu, long wanem, Herot i laik painim pikinini na kilim em i dai.”—Matyu 2:13.
Kwiktaim tripela i lusim ples na painim ples hait long narapela kantri—ol i kamap refyuji. Herot i belhat ol saveman i no bin kam bek na tokim em dispela Pikinini ol profet i tok em bai kamap king bilong ol Juda, em i stap we. Em i laik kilim i dai Jisas, olsem na em i tokim ol soldia long go long taun Betlehem na long ol ples i stap klostu long taun, na kilim i dai olgeta liklik pikinini man.
Josep na famili bilong em i sindaun long Isip i go inap long taim ensel bilong God i kamap long Josep long driman. Ensel i tok: “Yu kirap na kisim pikinini wantaim mama bilong en, na yu go bek long Israel. Ol man i laik kilim pikinini, ol i dai pinis.”—Matyu 2:20.
Josep i tingting long kisim famili bilong em i go sindaun long Judia, em dispela hap ol i bin sindaun long en taim ol i no ranawe yet long Isip. Tasol God i givim tok long Josep long driman olsem i no gutpela ol i go bek long dispela hap, nogut hevi i painim ol. Olsem na pasin birua i laik bagarapim ol gen. Josep na Maria na Jisas, ol i go long hap bilong not long Galili na ol i sindaun long taun Nasaret.
[Ol Piksa long pes 7]
Long nau planti milion refyuji ol i bin ranawe long ol narapela kantri bilong abrusim bagarap
[Ol Kredit Lain]
Antap long han kais: Albert Facelly/Sipa Press
Antap long han sut: Charlie Brown/Sipa Press
Daunbilo: Farnood/Sipa Press
[Piksa Kredit Lain long pes 4]
Manki long han kais: UN PHOTO 159243/J. Isaac