Sapim Diwai—Wanpela Wok Bilong Ol Afrika Bilong Bipo
Wanpela man long Naijiria i raitim dispela stori bilong Kirap!
INAP longtaim ol man bilong sapim diwai long Benin Siti long hap nau ol i kolim sauten Naijiria, ol i no les long wok bilong ol. Inap 400 yia i go pinis, Benin Siti long hap bilong bikbus long Afrika, em i nambawan biktaun bilong wanpela strongpela gavman i bosim gut. Ol man i kam long Yurop long bipo, ol i kirap nogut long ol rot bilong dispela biktaun em ol i braitpela na stret olgeta, na ol haus i lain gut, na ol man i mekim gut long ol narapela na bihainim lo. Inap planti handet yia Benin Siti em wanpela biktaun long Wes Afrika i nambawan ples bilong bisnis, na wanpela biktaun i gat planti saveman na skul i stap long en.
Ol king ol i kolim oba ol i bin bosim Benin, em narapela i bin kamap bihain long narapela. Ol oba i bin wok strong long kirapim ol man long sapim diwai samting. Long Benin Siti, ol i bilasim gutpela haus king bilong ol long planti samting, olsem piksa bilong ol samting ol man i sapim long diwai, na ol naispela samting ol i wokim long bras bilong hangamapim long banis, na ol nambawan samting ol i sapim long tit bilong elefan. Diwai i save sting na ol waitpela binatang i save kaikai diwai, olsem na ol dispela samting bilong bipo bipo ol i bin sapim long diwai ol i bagarap pinis, tasol sampela samting i makim olsem ol man bilong sapim diwai ol i bin mekim bikpela wok long taim bilong ol king. Martins Akanbiemu, em wanpela man i bin lukautim haus tumbuna (National Museum) long Legos long bipo, em i tok: ‘Ol i ting i no gat wanpela lain i bin wok longtaim tru long Oba olsem lain bilong sapim diwai.’
Long 1897, ami bilong Briten i daunim Biktaun Benin na karim i go long Yurop 2,000 samting ol Afrika i bin sapim, em ol samting i gat bikpela pe tru long nau. Planti samting bilong ol man long Benin, em ol i bin sapim long bipo bipo, ol i no stap long Naijiria long nau, ol i stap long ol haus tumbuna long Landon na Belin.
Pasin Bilong Sapim Diwai Long Nau
Long nau, Biktaun Benin i olsem planti narapela taun long Naijiria—planti man i wokabaut i go i kam na mekim wok bilong ol. Tasol sampela samting i stap yet bilong makim olsem Benin i gat biknem long bipo. Ol i bin wokim gen haus king, na oba bilong nau em i sindaun long en. Na yu inap lukim mak bilong wanpela baret i daun moa na i bin raunim dispela biktaun bilong bipo yet; na sapos yu putim gut yau, yu inap harim liklik pairap bilong sisel taim ol man i sapim diwai.
Wanpela man nem bilong em Johnson, em i bin wok long sapim diwai inap 20 yia long Biktaun Benin. Insait long ol handet yia bipo, ol i bin sapim pes bilong ol man i dai pinis long diwai na bras, inap long ol man i no ken lusim tingting long ol; ol dispela pes i bin bilasim ol alta bilong lotu long ol tumbuna. Tasol ol pes Johnson i save sapim i no wankain long ol dispela pes em bipo ol i bin mekim lotu long ol. Ol pes Johnson i save sapim i bilong bilas tasol.
Johnson i save mekim wok long diwai eboni, em wanpela strongpela diwai i gutpela bilong sapim. Em i save mekim bikpela wok long namel bilong dispela kain diwai. Planti diwai eboni bilong Naijiria i blak tru, tasol sampela i gat ol makmak o i wait liklik o blak liklik. Johnson i save mekim wok tu long hap bilong diwai i stap klostu long skin bilong en na kala i ret. Retpela kala i luk nais tru taim em i bungim wantaim blakpela kala, na taim em i polisim, tupela wantaim i save lait moa.
Naijiria i gat planti diwai eboni. Taim ol i katim diwai eboni, ol i larim i slip long bus inap sampela mun bambai diwai i ken drai. Na taim diwai eboni i kamap long woksop bilong Johnson, em i no mekim wok hariap long en, em i larim i stap inap sampela mun moa na diwai i drai olgeta. Em bikpela samting, long wanem, diwai i no drai em inap go krungut na bruk.
Taim em i redi long sapim diwai, Johnson i save mekim wok long so bilong han bilong katim hap diwai em longpela bilong en i olsem 15 inses. Orait, em i wet wanpela wik moa bilong save, diwai bai bruk o nogat; sapos nogat, Johnson i kisim sok na makim long diwai pes em i laik sapim. Bihain em i kirap na sapim diwai.
Em i save mekim wok long 3-pela kain sisel: Pastaim sisel i gat stretpela sap, na bihain sisel i gat raunpela sap, na bihain moa sisel i gat liklik sap tru. Taim dispela wok i pinis, em i mekim wok long fail. Nau em i mekim wok long wanpela kain naip bilong ol man bilong sapim diwai bilong sapim ol liklik samting bilong pes. Taim Johnson i wok, tingting bilong em i stap long diwai tasol. Sapos em i no was gut taim em i wok, maus bilong pes em i sapim inap go krungut o ai i no lukluk i go stret.
Taim em i sapim pes pinis, ol aprentis bilong Johnson i skrapim long sanpepa. Pastaim ol i wok long sanpepa i strong na bihain long sanpepa i no strong. Nau ol i putim polis long en—polis bilong tebol sia samting o polis bilong su, na long liklik bros ol i brosim i go i go inap long taim dispela samting i lait. Em tupela de bilong sapim pes long diwai yu lukim long piksa, na ol i mas wok 3-pela de moa bilong skrapim pes long sanpepa na polisim.
Taim pes i pinis, Johnson i putim i stap inap 2-pela mun, nogut ol liklik hul samting i kamap long en. Sapos diwai i drai tru paslain long Johnson i kirap mekim wok long en, ol liklik hul samting i no inap kamap. Tasol sapos liklik hul samting i kamap, orait ol i salim pes ol i bin sapim i go bek long woksop, na ol i putim pati insait long liklik hul, skrapim long sanpepa, na polisim gen.
Skul Long Mekim Dispela Wok
Johnson i gat 6-pela man i wok olsem aprentis, krismas bilong ol i olsem 10-pela krismas i go inap 18 krismas. Ol i skul gut long dispela wok bilong sapim diwai, kirap long laspela wok bilong en i go inap long namba wan wok bilong en. Olsem na namba wan wok aprentis i save skul long en em wok bilong polisim samting ol i sapim long diwai. Bihain em i skul long skrapim long sanpepa dispela samting. Bihain moa, em i skul long mekim wok long fail. Orait, nau em i redi long holim sisel na sapim hap diwai.
Johnson i tok: “Olgeta man i no inap mekim dispela wok bilong sapim diwai. Bilong mekim dispela wok, man i mas i gat gutpela save inap long em i ken lain hariap na putim gut tingting long wok bilong em. Na em i mas lain long no ken les kwik long ol samting em i wok isi isi long lainim, na sapos sampela taim wok bilong em i no kamap gutpela, em i mas lain long karim ol hevi bilong en. Na em i no ken les, long wanem, 3-pela yia samting i mas lus pastaim na em i gat save long sapim diwai. Tasol pasin bilong lain long dispela wok i no gat pinis bilong en. Sapos em i mekim mekim dispela wok bilong sapim diwai, orait wok bilong em bai wok long kamap gutpela moa.”
[Blok/Piksa long pes 24]
Binatang na Man Bilong Sapim Diwai
Sampela i tok, wok bilong waitpela binatang i mekim na pasin bilong ol Afrika long sapim diwai i stap yet. Man i save sapim diwai, tasol waitpela binatang na ples hat tu, ol i save bagarapim, na dispela inap kamap insait long sampela de tasol! Long bipo yet na i kam inap nau, wok bilong ol waitpela binatang i mekim na man bilong sapim diwai em i no sot long wok. Em i wanpela wok i no gat pinis bilong en, tasol em i wanpela wok bilong helpim man bilong sapim diwai, olsem: Waitpela binatang i bagarapim wok, na man i kirap gen na sapim narapela diwai—em nau, rot i op bilong em i ken save gut long wok bilong sapim diwai na wokim tingting bilong em bilong kamapim ol nupela kain stail long samting em i sapim.
Buk African Kingdoms i tok: ‘Wanpela kain mosong bilong ples hat na bikpela wok bilong waitpela binatang i bin bagarapim planti samting ol i bin sapim, olsem na ol man bilong sapim diwai long nau ol i no gat rot bilong bihainim pasin o stail bilong ol man bilong bipo long sapim diwai. Olgeta taim ol i mas sapim ol nupela piksa long diwai, olsem na rot i op bilong ol i ken mekim bikpela wok moa long sapim kain kain samting; ol i no inap bihainim planti stail bilong ol man bilong bipo, nogat; ol i mas mekim wok long save bilong ol yet long mekim wok na wokim tingting bilong ol yet.’
Sampela i tok, dispela wok bilong waitpela binatang na man bilong sapim diwai i poroman gut wantaim, olsem na ol gutpela samting ol Afrika i sapim long diwai i gat nem. Long buk bilong em, saveman William Fagg i tok: ‘Yumi mas litimapim nem bilong waitpela binatang, long wanem, maski ol man i no amamas long planti wok bilong en, inap planti handet handet yia dispela binatang i no les long mekim bikpela wok wantaim man bilong sapim diwai.’—Buk Nigerian Images.
[Piksa Kredit Lain]
Kisim long Saveman Richard Bagine
[Ol Piksa long pes 23]
Sapim diwai:
1. makim gutpela diwai long mekim wok long en,
2. makim pes em i laik sapim,
3. mekim wok long sisel, 4. mekim wok long sanpepa, 5. polisim