Lukautim Pikinini na Bagarap i No Ken Painim Em
WANPELA MAN LONG SWIDEN I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
HANNA i gat 3-pela krismas, em i stap wantaim papamama bilong em—Karl-Erik na Birgitta—taim ol i klinim haus bilong wanpela man i dai pinis. Bihain liklik, Hanna i lusim wanpela rum na em i holim botol marasin long han bilong em. Em i bin dring sampela marasin. Taim Birgitta i ritim rait i stap long botol, em i kirap nogut tru. Em marasin bilong sik bilong klok bilong dispela man i dai pinis.
Kwiktaim ol i kisim Hanna i go long haus sik, na em i slip wanpela nait long hap bilong haus sik i bilong ol man i gat bikpela sik tru. Marasin Hanna i bin dring inap bagarapim tru skin bilong em, tasol hevi i no painim em. Bilong wanem? Long wanem, em i bin kaikai poris paslain liklik long em i dring dispela marasin. Gip bilong marasin i pas long poris na i lusim skin bilong Hanna taim em i traut.
Dispela kain samting i save painim planti pikinini. Long olgeta de, bagarap i save painim planti tausen pikinini long olgeta hap, na ol i mas go lukim dokta o go long haus sik. Long olgeta yia long Swiden, wanpela bilong olgeta 8-pela 8-pela pikinini i go lukim dokta taim bagarap i painim em. Olsem na sapos yu wanpela papa o mama, bagarap inap painim pikinini bilong yu tu.
Bagarap i save painim planti pikinini long wanpela hap ol i save gut long en, olsem long haus o klostu long en. Ol bagarap i save painim ol bebi i senis taim ol i go bikpela. Olsem: Bebi i slip long bet em inap pundaun long plua, o hap kaikai o wanpela liklik samting inap pas long nek bilong em. Planti liklik pikinini i save pundaun taim ol i kalap i go antap long diwai samting, o samting ol i holim i kukim skin bilong ol, o ol i kaikai samting i gat gip long en. Ol pikinini i skul, bagarap i save painim planti bilong ol long rot o taim ol i pilai ausait long haus.
Ol man inap mekim ol samting na planti bilong ol dispela bagarap i no ken painim pikinini. Tingim gut pastaim ol samting yu ken mekim na save gut long pasin bilong pikinini bilong yu long tingim ol samting, na bai yu inap mekim ol samting na bagarap i no ken painim em o em i no ken i dai. Dispela samting i kamap klia taim wanpela lain long Swiden long 1954, i kirap lainim ol man long mekim ol samting bambai bagarap i no ken painim ol pikinini. Long olgeta yia paslain long 1954, winim 450 pikinini i dai taim bagarap i painim ol. Long nau, 70 pikinini tasol i dai long dispela rot long olgeta yia.
Insait Long Haus
Dokta bilong ol pikinini, em Kerstin Bäckström, em i tok: “Taim yu lainim pikinini i gat wanpela, 2-pela, o 3-pela krismas long abrusim ol samting em inap kisim bagarap long en, yu no ken ting em bai tingim ol dispela samting yu bin lainim em long en.” Olsem na wok bilong helpim pikinini na bagarap i no ken painim em, em wok bilong yu papa o mama, o bilong narapela man o meri i bikpela pinis na em i save lukautim pikinini bilong yu long sampela taim.
Pastaim yu ken lukluk long ol samting i stap insait long haus bilong yu. Skelim ol dispela samting wantaim tok bilong blok i stap long dispela stori. Ating ol samting bilong lukautim pikinini na bagarap i no ken painim em, i no stap long olgeta kantri, o pe bilong en i antap tumas. Tasol wokim gut tingting bilong yu, na ating yu inap tingim ol samting yu inap mekim.
Olsem: Sapos han bilong kabot samting bilong haus kuk i raunpela na yu inap putim han i go insait long en, yu inap putim stik i go insait long ol han na dispela bai lokim ol kabot. Yu ken mekim wankain samting bilong lokim dua bilong aven tu. Ol bek plastik i no inap bagarapim pikinini sapos yu pasim na tanim buk long en taim yu putim long kabot samting.
Ating yu yet yu ken tingim sampela rot bilong lukautim pikinini na bagarap i no ken painim em long insait na long ausait long haus, na yu ken stori long ol dispela samting long ol pren i gat ol liklik pikinini.
Ausait Long Haus
Skelim ol hap pikinini bilong yu em i save pilai long en. Planti taim bagarap i save painim ol pikinini i winim 4-pela krismas taim ol i pilai ausait long haus. Ol i pundaun long graun na hap skin i bagarap, o ol i raun long wilwil na pundaun. Bagarap em planti pikinini i gat 3-pela i go inap 7-pela krismas i save dai long en, i kamap long rot o ol i dring wara na i dai.
Taim yu skelim ples bilong pilai, lukim gut ol samting ol pikinini i save pilai long en, nogut samting i bruk na taim em i mekim wok long en hap skin bilong pikinini i kisim bagarap. Olsem wanem? Aninit long siso na ol narapela samting pikinini i save pilai long en i gat samting i malumalum, olsem wesan bambai pikinini i no ken kisim bagarap sapos em i pundaun?
Olsem wanem? I gat sampela liklik raunwara o wara klostu long haus bilong yu? Pikinini i gat wanpela o tupela krismas inap dring wara na i dai long wara i go daun inap sampela sentimita tasol. Dokta Bäckström i tok: “Taim liklik pikinini i pundaun long wara na pes bilong em i go daun long wara, em i no inap save wanem hap i antap na wanem hap i daunbilo. Pikinini i no inap kirap na sanap gen.”
Olsem na bikpela lo em olsem: Yu no ken larim pikinini i gat wanpela i go inap 3-pela krismas long em yet i pilai ausait long haus na i no gat man i was long em. Sapos wanpela bikpela wara i stap klostu long haus, pikinini i mas bikpela liklik pastaim na bihain em yet i ken pilai ausait, na i no gat wok long man i was long em.
Long Rot
Dispela wankain tok i stret sapos rot i stap klostu long haus bilong yu. Bäckström i tok: ‘Kain kain toksave i save stap long rot, tasol pikinini i go long pri-skul em inap kisim gut insait bilong ol toksave ol i kamapim klia tasol, na em i no inap tingting long planti samting long wankain taim, nogat, long wanpela samting tasol.’ Yu no ken larim pikinini yet i brukim rot taim em i no skul yet. Ol saveman i tok, i no gutpela ol pikinini i no winim 12-pela krismas long ol yet i raun long wilwil long rot em planti ka i save go i kam long en.
Lainim pikinini bilong yu long pasim strongpela hat taim em i raun long wilwil, o long hos, o long su i gat wil, o long hap plang i gat wil. I hatwok long oraitim ol bagarap i save kamap long het, na het inap bagarap olgeta, o man inap i dai! Long wanpela haus sik bilong ol pikinini, planti pikinini (60 pesen) i kisim bagarap long het na long pes taim ol i bin raun long wilwil, tasol ol pikinini i bin pasim strongpela hat ol i no kisim bikpela bagarap long het.
Na tu, yu mas mekim ol samting bambai bagarap i no ken painim pikinini taim em i raun long ka. Lo bilong planti kantri i tok, ol liklik pikinini i mas sindaun long sia bilong pikinini i gat let bilong pasim. Dispela i bin daunim tru namba bilong ol pikinini i kisim bagarap o i dai long rot. Sapos yu inap baim dispela kain sia long hap yu sindaun long en, dispela inap helpim pikinini long abrusim bagarap. Tasol yu mas baim sia em lo i orait long en. Ol sia bilong bebi i narapela kain long sia bilong pikinini i gat 3-pela krismas samting.
Ol pikinini bilong yumi ol i gutpela presen i kam long Jehova, na yumi laik lukautim ol gut. (Song 127:3, 4) Karl-Erik na Birgitta ol i gutpela papamama, olsem na oltaim ol i bin mekim ol samting bilong lukautim ol pikinini na bagarap i no ken painim ol—paslain na bihain long Hanna i bin dring marasin bilong narapela man. Karl-Erik i tok: “Tasol bihain long dispela samting i bin painim Hanna, mipela i was gut moa yet.” Na Birgitta i tok: “Nau mipela i gat ol tumbuna pikinini na oltaim mipela i save lokim marasin bilong mipela long kabot.”
[Blok long pes 20]
Was Gut Long Ol Samting Long Haus
• Marasin: Putim ol long kabot i gat lok bambai pikinini i no ken kisim. Putim tu marasin man inap baim nating long haus marasin na ol vaitamin samting long kabot i gat lok. Na tu, tokim ol man i kam slip long haus bilong yu long putim gut marasin bilong ol bambai pikinini i no ken kisim.
• Marasin bilong klinim ol samting: Putim ol long kabot i gat lok na i stap antap bambai pikinini i no ken kisim. Larim marasin i stap long botol tru bilong en bambai man inap luksave long en. Taim yu mekim wok long marasin, was gut long en na putim marasin long kabot samting, maski yu lusim rum inap long liklik taim tasol. Yu no ken lusim liklik hap sop long masin bilong wasim ol plet samting.
• Stov: Oltaim tanim sospen na bai han bilong en i no stap long arere bilong stov. Sapos yu inap, pasim wanpela kain hap ain long arere bilong stov, na strongim stov bambai em i no ken pundaun sapos pikinini i go antap long dua bilong aven i op. Dua bilong aven i mas i gat samting bilong pasim em strong. Olsem wanem? Dua bilong aven inap kukim skin bilong pikinini? Putim wanpela samting long dua bambai pikinini i no ken holim dua i hat.
• Ol naip samting: Ol naip, na sisis, na ol narapela samting man inap kisim bagarap long en i mas i stap long kabot i gat lok samting, o i stap antap na pikinini i no inap kisim. Taim yu mekim wok long naip samting na inap long liklik taim yu lusim wok, orait putim naip i go namel long tebol bambai pikinini i no ken kisim. Ol masis na bek plastik tu inap bagarapim liklik pikinini.
• Lata: Putim dua em longpela bilong en i olsem 70-75 sentimita long antap na long daunbilo bilong lata.
• Windo na dua bilong veranda: Putim sen samting long windo na long dua bilong veranda bambai pikinini i no ken opim na kisim bagarap.
• Kabot bilong buk: Sapos pikinini i laik hangamap na kalap i go antap long ol samting, pasim ol bikpela kabot samting long banis, nogut ol i pundaun.
• Ol samting bilong paua: Taim samting bilong kisim paua long en long haus i stap nating, yu mas putim wanpela samting long en bambai pikinini i no ken subim samting i go insait long en. Rop bilong ol lam samting i mas pas long banis o long tebol bambai pikinini i no inap pulim lam i kam daun na lam i paitim em. Sapos rop i no pas long banis samting, rausim lam. Yu no ken lusim samting bilong ainim klos i stap nating long tebol bilong ainim klos, na no ken larim rop bilong en i go daun na pikinini i pulim.
• Hatwara: Sapos yu inap senisim mak bilong hat bilong wara, yu mas putim mak bilong en i stap long 50 digri selsias bambai hatwara i no ken kukim skin bilong pikinini sapos em i opim tep.
• Ol samting bilong pilai long en: Tromoi ol samting bilong pilai long en sapos sampela hap bilong en i sap, o i liklik, o pikinini inap brukbrukim i go liklik, long wanem, ol dispela samting inap pas long nek bilong pikinini sapos em i putim long maus. Ai na nus bilong tedi-bea i mas pas strong long en. Skulim ol pikinini i bikpela liklik long rausim ol liklik toi-ka samting taim bebi i stap long plua.
• Ol loli samting: Yu no ken lusim ol loli na pinat samting long hap em pikinini inap kisim ol. Ol inap pas long nek bilong pikinini.
[Kredit Lain]
Kisim long: The Office of the Children’s Ombudsman
[Blok long pes 20]
Taim Bagarap i Kamap
• Marasin nogut: Sapos pikinini i bin dring sampela marasin nogut, wasim gut maus na em i mas dring wanpela o tupela glas wara o susu. Bihain ring long dokta na askim em long ol samting yu mas mekim. Sapos marasin nogut i go long ai bilong pikinini, wasim ai long planti wara inap 10-pela minit.
• Kukim skin: Taim samting i kukim skin liklik tasol, wasim dispela hap long kolwara (wara i no ken kol tumas) inap 20 minit. Sapos hap em hatwara samting i kukim i bikpela, winim han bilong pikinini, o bagarap i kamap long pes, o long skru, o long bel daunbilo, o long sem, yu mas kisim pikinini i go long haus sik. Taim samting i kukim skin i go insait tru, yu mas go lukim dokta.
• Samting i pas long nek: Sapos samting i pas long nek bilong pikinini, em bikpela samting long yu mas rausim dispela samting hariap. Yu ken askim dokta long lainim yu long pasin bilong rausim ol samting i pas long nek.
[Kredit Lain]
Kisim long: The Swedish Red Cross
[Piksa long pes 21]
Pasim strongpela hat bilong raun long wilwil
[Piksa long pes 21]
Sia bilong pikinini i lukautim em