Wanpela Skul Planti Man i Insait Long En
“Ol man i bin skul ol tasol i stap fri.”—Epiktitas, long yia 100 C.E. samting.
WILLIAM H. Seward em i stap long 1850 samting na em i man bilong straik long pasin bilong mekim man i kamap wokboi nating, na em i ting “wok bilong Baibel long bosim tingting bilong planti man moa, dispela samting tasol i ken helpim sindaun bilong ol man i kamap gutpela moa.”
Ol Witnes Bilong Jehova tu i pilim olsem Baibel em i bikpela samting. Ol i bilip tru olsem ol man i bihainim ol lo bilong en ol bai kamap gutpela man na meri moa long marit bilong ol, na ol pikinini tu bai i gutpela moa—ol bai stap olsem nambawan lain manmeri bilong graun. Olsem na ol Witnes i bihainim tok bilong Jisas Krais: “Yupela i mas i go mekim olgeta lain manmeri i kamap disaipel bilong mi. . . . Lainim ol.”—Matyu 28:19, 20.
Ol Witnes Bilong Jehova i kirapim pinis wanpela wok bilong inapim dispela mak bilong lainim ol manmeri long Baibel. Ating kirap long bipo yet na i kam inap long nau i no gat kain wok olsem bilong skulim bikpela lain manmeri i stap long olgeta hap. Dispela wok i bikpela olsem wanem?
Wokim Ol Buk na Nius Long Olgeta Hap
Long wok autim tok bilong ol, ol Witnes i save yusim ol Baibel bilong planti handet narapela narapela tok ples. Na tu, ol i bin wokim Baibel New World Translation of the Holy Scriptures long 21 tok ples, na Baibel New World Translation of the Christian Greek Scriptures (hap ol i kolim Nupela Testamen) long 16 narapela tok ples. Na long nau ol i wok long tanim tok bilong dispela Baibel i go long 11-pela tok ples moa. Na tu, ol Witnes i wokim ol buk na nius i bilong kirapim man long tingim tok bilong Baibel na kisim gutpela save moa long insait bilong en.
Olsem: Ol i wokim nius Kirap! long 82 tok ples, na averes namba bilong ol nupela kopi ol i prinim i winim 20,380,000. Poroman bilong dispela nius, em Wastaua, na averes namba bilong ol nupela kopi ol i prinim i olsem 22,398,000 long 137 tok ples. Long olgeta yia, namba bilong ol dispela nius ol i wokim i winim wan bilion! Na tu, ol inap prinim nius Wastaua bilong 124 narapela narapela tok ples long wankain taim, na nius Kirap! long 58 tok ples. Olsem na long olgeta hap bilong graun na long wankain taim, bikpela lain manmeri bilong narapela narapela tok ples, ol i save ritim ol dispela nius long tok ples bilong ol yet.
Narapela samting tu ol Witnes Bilong Jehova i bin kamapim long taim bilong yumi, em planti handet milion buk bilong helpim ol man long stadi long Baibel. Ol i bin prinim 107 milion kopi bilong buk Tok i Tru i Bringim Man Long Laip Oltaim. Bihain, namba bilong buk Yu Inap i Stap Oltaim Long Paradais Long Graun i winim 81 milion, na i no longtaim i go pinis na namba bilong buk Save i Bringim Man Long Laip Oltaim i winim 75 milion long 146 tok ples. Na tu, namba bilong ol nius i gat 32 pes long en, em God i Laik Yumi Mas Mekim Wanem? i winim 113 milion, na ol i bin wokim long 240 tok ples.
Ol i bin kamapim sampela narapela buk i bilong helpim sampela lain stret. Olsem buk Baibel Stori Buk Bilong Mi i bilong ol pikinini, na namba bilong ol kopi ol i bin prinim i winim 51 milion. Tupela buk ol i wokim bilong ol yangpela em Rot Bilong i Stap Amamas Taim Yu Yangpela Yet na Sampela Askim Bilong Ol Yangpela—Ol Gutpela Bekim, na namba bilong ol kopi ol i bin prinim bilong dispela tupela buk i winim 53 milion. Na buk Rot Bilong Famili i Ken Stap Amamas i bin helpim planti milion famili long karim ol hevi bilong ol, em ol i bin prinim long 115 tok ples.
Na i gat fopela narapela buk ol i bin kamapim kirap long 1985 i go inap long 1998, em ol buk i bilong helpim man long bilip tru long Man i bin wokim yumi, na Pikinini bilong em, na Baibel. Namba bilong ol kopi bilong ol dispela buk i winim 117 milion. Em buk Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?, Nambawan Man Tru i Winim Olgeta Narapela Man, The Bible—God’s Word or Man’s?, na Is There a Creator Who Cares About You?
Long nau ol Witnes Bilong Jehova i kamapim ol buk na nius bilong Baibel long 353 tok ples, na i no longtaim na ol bai kamapim sampela bilong ol dispela buk na nius long 38 tok ples moa. Tru tumas, kirap long 1970 i kam inap long nau, namba bilong ol buk, liklik buk, nius, na ol magasin ol Witnes i bin prinim i winim 20 bilion! Na ol i no mekim dispela samting tasol, i gat klostu 6 milion tisa i givim bel long wok bilong skulim ol man long tok bilong Baibel long 230 samting kantri. Tasol olsem wanem ol inap mekim ol dispela wok, na dispela wok i mekim wanem long i stap bilong ol manmeri?
Long Tok Ples Bilong Ol Man
Ating yu ken save olsem em i bikpela wok tru long stretim ol samting bilong kamapim ol gutpela buk na nius long wankain taim na long wan handet samting tok ples. Ol lain bilong tanim tok i volantia na mekim wok long taim na save bilong ol, na ol i yusim ol kompiuta bilong tanim gut ol tok, na tanim stret, na mekim hariap. Olsem na maski lain bilong tanim sampela tok ples i no bikpela tumas, ol buk na nius i save redi hariap. Long nau, winim 1,950 man na meri i insait long wok bilong tanim tok, dispela wok i kamap long olgeta hap na i no bilong kisim mani. Tasol i gat wanem as na ol i mekim bikpela wok olsem? Dispela wok i karim gutpela kaikai o nogat? Dispela askim i stret, long wanem, planti man i save mekim wok long ol liklik tok ples, ol i gat sampela save long wanpela bikpela tok ples tu.
Ol Witnes Bilong Jehova i luksave olsem dispela wok bilong tanim tok i karim gutpela kaikai. Wiliam Tindel i kamapim as bilong dispela samting, em wanpela man bilong yia 1500 samting i holim biknem long wok bilong tanim tok bilong Baibel. Em i bin tok: “Mi lukim pinis olsem, i gat wanpela rot tasol na ol man i no holim wok lotu ol inap kisim save long tok i tru bilong Baibel—ol i mas holim Baibel long tok ples bilong ol yet bambai ol inap kisim gut dispela tok, na wanem ol stori bilong en i kamap pastaim na wanem ol stori i kamap bihain, na ol mining bilong en.”
Tru, i no olsem olgeta taim ol manmeri i bin i gat rot long kisim ol buk samting bilong Baibel long tok ples bilong ol. Tasol taim ol inap kisim, ol tok bilong Baibel i go hariap moa long bel bilong ol. Samting olsem i bin kamap long ol kantri em bipo Soviet Yunion i bin bosim, long ol dispela kantri ol i save mekim wok long planti narapela narapela tok ples. Long 1922 samting, gavman bilong Soviet Yunion i bin kirap bosim planti bilong ol dispela manmeri na lainim ol long tok ples Rasia, na tokim ol long ol i mas mekim wok long en. Olsem na ol manmeri i rit na rait long tok Rasia, tasol ol i yusim tok ples bilong ol yet taim ol i toktok.
Tasol kirap long taim strong bilong gavman bilong Soviet Yunion i pinis long 1991, planti bilong ol dispela manmeri i laik mekim wok long tok ples bilong ol yet. Em ol manmeri em tok ples bilong ol em Adye, Altai, Belorasia, Jojia, Kirhis, Komi, Osetia, Tuvinia, na planti narapela tok ples. Planti bilong ol inap toktok long tok ples Rasia, tasol ol buk samting bilong Baibel long dispela tok ples i no save go daun long bel bilong ol hariap tumas. Tasol ol i laikim tru ol buk samting i stap long tok ples bilong ol yet. Wanpela man i bin kisim liklik nius long tok Altai na tok: “I gutpela tru yupela i kirap na wokim ol nius long tok ples bilong mipela yet.”
Wankain samting i bin kamap long Grinlan, em wanpela ailan bilong Aktik i gat samting olsem 60,000 manmeri tasol i stap long en. I gat nius Wastaua na Kirap! long tok Grinlan, na planti i save laikim ol dispela nius na ol narapela buk samting ol Witnes Bilong Jehova i kamapim long tok Grinlan. Tru tumas, sampela man bilong ol ples i longwe tru long dispela ailan ol i holim sampela bilong ol dispela nius.
Long Saut Pasifik, i gat 7,000 manmeri i mekim tok Nauru, 4,500 i mekim tok Tokelau, na 12,000 i mekim tok Rotuman. Ol Witnes i save wokim ol nius bilong Baibel long ol dispela tok ples, na tu, ol i kamapim nius Wastaua long olgeta mun long tok Nue, em tok ples bilong 8,000 manmeri, na tok Tuvalu, em tok ples bilong 11,000 manmeri. Ol Witnes Bilong Jehova i mekim bikpela wok bilong kamapim ol buk samting long ol tok ples em planti man i no save long en, em ol buk samting bilong Baibel long tok ples Bislama, Hiri Motu, Papiamento, Tok Kriol bilong Morisis na Seisel, Tok Pisin bilong Papua Niugini na ol ailan Solomon, na planti narapela liklik tok ples.
Ol manmeri i mekim wok long ol liklik tok ples, planti ol i bilong ol ples i stap longwe liklik na ol i no gat planti samting bilong skin. Tasol long sampela ples olsem planti man i save long rit. Na planti taim em Baibel tasol i stap long tok ples bilong ol. I no gat niuspepa long sampela bilong ol dispela liklik tok ples, long wanem, i no gat planti man bilong baim.
As na Ol i Laikim Wok Bilong Ol Witnes
Ol buk ol Witnes Bilong Jehova i kamapim i save helpim sindaun bilong ol man i kamap gutpela moa, olsem na planti man i litimapim wok bilong ol Witnes long tanim tok. Linda Crowl, em wanpela meri i wok long wanpela dipatmen (Institute for Pacific Studies) long Yunivesiti bilong Saut Pasifik long Suva, Fiji. Em i tok olsem wok bilong ol Witnes long tanim ol tok, “em i wanpela gutpela wok tru long Saut Pasifik.” Em i kirapim ol narapela long ritim ol buk bilong ol Witnes, long wanem, ol i wokim ol gut tru.
Taim ol i kirap long kamapim Kirap! long 4-pela taim long yia long tok ples Samoa, ol niuspepa na nius bilong TV bilong dispela ples i stori long dispela samting. Long TV ol i soim karamap bilong Kirap! na opim ol pes na kamapim insait bilong wan wan stori bilong en.
Na long sampela kantri ol Witnes i mekim wok bilong tanim tok ol i save kisim ol askim long ol lain bilong skelim tok ples, na ol dispela lain i laik save long ol lo bilong tok ples, pasin bilong raitim tok, kamapim sampela nupela tok, na sampela narapela samting. Tru tumas, wok ol Witnes Bilong Jehova i mekim bilong skulim ol man na no gat pe, dispela i bin mekim bikpela samting long i stap bilong planti manmeri, na i no bilong ol lain i kamap wanlotu bilong ol tasol.
Tasol olsem stori paslain long dispela i bin kamapim, i gat samting olsem wan bilion manmeri i bikpela pinis—em bikpela hap tru bilong olgeta manmeri bilong graun—ol i no save long rit rait. Ol Witnes i bin mekim wanem wok i bilong helpim ol dispela man long kisim save long ol bikpela samting em ol i ken save long en long rot bilong rit na stadi gut?
Wok Bilong Skulim Ol Man
Long planti kantri, ol Witnes i bin stretim rot na bai ol man i ken lain long rit na rait insait long wanpela skul i no gat pe bilong en. Ol i bin wokim ol buk ol yet i yusim bilong skulim ol man, olsem buk Wok Strong Long Lain Long Rit na Rait, ol i kamapim pinis dispela liklik buk long 28 tok ples. Planti tausen manmeri, na ol lapun tu i bin lain long rit long rot bilong dispela skul.
Long Barundi, ol Witnes Bilong Jehova i bin lukautim ol skul bilong rit na rait na ol i bin helpim planti handet manmeri long lain long rit na rait. Wanpela ofis bilong gavman (National Office of Adult Literacy) i gat wok long lainim ol bikpela manmeri long rit, ol i bin skelim ol gutpela samting dispela skul i bin kamapim, na long Septemba 8, 1999, long Intenesenel De Bilong Rit, ol i praisim 4-pela Witnes i mekim wok tisa long dispela skul.
Wanpela ripot i stori long ol skul bilong rit rait long 700 kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova long Mosambik i tok olsem: “Insait long laspela 4-pela yia i go pinis, 5,089 sumatin i winim pinis dispela skul, na long nau mipela i gat 4,000 sumatin i insait long en.” Wanpela sumatin i salim pas i tok olsem: “Mi laik kamapim bikpela tok tenkyu bilong mi long dispela skul . . . Mi bin stap olsem wanpela man i no gat save. Na long rot bilong dispela skul, mi inap rit, na mi gat wok yet long mekim rait i kamap gutpela moa, tasol mi ken tok olsem mi save long rait.”
Kirap long 1946, taim ol i kirap long raitim namba bilong ol man i bin insait long ol skul i kamap long Meksiko, winim 143,000 manmeri i bin lain long rit na rait. Wanpela meri i gat 63 krismas i raitim pas i tok olsem: “Mi amamas tru long ol Witnes Bilong Jehova, ol i lainim mi long rit na rait. Paslain long dispela, mi no bin amamas liklik long i stap bilong mi. Tasol nau, mi ken ritim Baibel na kisim gutpela tok bilong helpim mi, na ol tok bilong en i givim amamas long mi.”
Long kantri Brasil i stap long Saut Amerika, ol Witnes i bin skulim planti tausen man long rit rait. Narapela meri i gat 64 krismas em i tok: “Taim mi lain long rit, i olsem wanpela i bin rausim ol sen i bin pasin mi inap planti yia pinis. Nau rot i op long mi ken kisim save long planti samting. Tasol nambawan bikpela samting i olsem: Wok bilong rit na stadi long Baibel i mekim na mi no kalabus moa long ol bilip giaman.”
Planti Witnes Bilong Jehova i mekim wok tisa na lainim ol man wan wan long Baibel, na helpim ol dispela sumatin bilong ol long lain long rit. Long kantri Filipin, wanpela meri, em Martina, em i gat 80 krismas taim ol Witnes i kam lukim em. Martina i laik stadi long Baibel, tasol em i no save long rit. Long helpim Martina i kisim long tisa bilong em long Baibel na long sampela skul moa bilong kongrigesen i stap long ples bilong em, Martina i lain long mekim wok long Baibel bilong skulim ol narapela. Nau em i save long rit rait, na em i wok oltaim bilong skulim ol narapela long Baibel.
Tru tumas, ol lain i stap long olgeta hap ol inap lain long rit na rait. Tasol ating yumi gat askim olsem: Save yumi kisim long Baibel long God na laik bilong em, dispela inap helpim ol manmeri o nogat? Laspela stori bilong ol dispela stori bilong skul bai bekim dispela askim.
[Blok/Piksa long pes 9]
“Mi No Inap Mekim Wanpela Tok . . . ”
Ol bikman bilong gavman, ol tisa, na ol narapela manmeri, ol i luksave long wok ol Witnes Bilong Jehova i bin mekim bilong kirapim ol manmeri long olgeta hap long kisim skul. Sampela tok bilong ol i stap daunbilo:
“Mi yet na gavman bilong mi i amamas tru long buk [Yu Inap i Stap Oltaim Long Paradais Long Graun, long tok Tuvalu], long wanem, em i narapela nupela samting i ‘dia tumas’ bilong Tuvalu. Yupela i ken amamas tru long wok yupela i bin mekim—em i gutpela wok tru bilong helpim ol man bilong dispela kantri long ol samting bilong spirit. Mi bilip olsem dispela wok bilong prinim ol buk bilong skulim ol man bai i stap insait long stori bilong ol bikpela samting i bin kamap long Tuvalu.”—Dokta T. Puapua, praim minista bilong Tuvalu long bipo, long Saut Pasifik.
“Ol Witnes Bilong Jehova i mekim bikpela wok bilong prinim ol buk, ol i yusim ol kompiuta samting i nambawan long hap bilong Saut Pasifik. . . . Man bai i pilim tru bikpela wok ol i mekim sapos em i tingim olsem sampela taim ol telefon, na redio samting i no wok gut tumas . . . long ol Ailan i stap long solwara Pasifik.”—Linda Crowl, Yunivesiti Bilong Saut Pasifik, long Suva, Fiji.
“Buk Rot Bilong Famili i Ken Stap Amamas long tok Isoko i gutpela tru na i gat bikpela strong bilong helpim ol man! Mipela i laik tok tenkyu long ol wok ol volantia bilong tanim tok Isoko i bin mekim bilong helpim mipela long save gut long ol tok bilong dispela buk.”—C.O.A., Naijiria.
“Mi no inap mekim wanpela tok i kamapim gut bikpela tenkyu bilong mi long Baibel [New World Translation long tok Serbia], em tok bilong dispela Baibel i no hatwok long kisim gut. Bipo mi bin traim ritim Baibel olgeta, tasol mi bai kirap long ritim na i no longtaim mi bai lusim gen, long wanem, mi no inap klia gut long tok bilong en. Nau mi inap ritim dispela nupela Baibel na save gut long ol tok bilong en!”—J.A., Yugoslavia.
“Tenkyu long ol gutpela buk yupela i tanim long tok Tiv, ol dispela buk i skulim na strongim mipela. Tru tumas, ol tok bilong mi i sot bilong kamapim gut wok ol dispela buk na nius i mekim bilong helpim na strongim mipela. Planti tausen i bin ritim ol dispela buk samting.”—P.T.S., Naijiria.
[Piksa]
36 milion kopi long 115 tok ples
[Ol Piksa long pes 4, 5]
Winim 100 milion Baibel “New World Translation” ol i wokim pinis long 37 tok ples
[Ol Piksa long pes 7]
Klostu 2,000 manmeri bilong tanim tok bilong ol buk bilong ol Witnes Bilong Jehova i stap long olgeta hap. (Han kais: Lain bilong tanim tok Sulu long Saut Afrika. Daunbilo: Wanpela man i tanim tok Japan)
[Piksa long pes 7]
Long olgeta yia namba bilong ol “Wastaua” na “Kirap!” ol i prinim i winim wan bilion
[Ol Piksa long pes 8]
Ol Witnes Bilong Jehova i mekim ol skul bilong lainim ol man long olgeta hap long rit na rait. (Han sut: Meksiko. Daunbilo: Barundi. Piksa ol i kisim long Gana i stap long karamap bilong dispela nius)