Mani Em Bos o Em Wokboi Bilong Yu?
OLSEM WANEM? Yu gat sik bilong mani? Dispela sik i kisim planti manmeri. Em wanem kain sik?
I no longtaim i go pinis, Dokta Roger Henderson bilong Yunaitet Kingdom, em i kamapim wanpela nupela tok, “sik bilong mani.” Dispela tok em bilong makim ol samting i save kamap long skin na tingting bilong ol man i wari planti tumas long mani. Sampela mak bilong dispela sik em sotwin, het pen, pilim olsem yu laik traut, ol liklik buk buk i kamap long skin, i no gat laik long kaikai, kros nating, pret, na ting olsem ol gutpela samting i no inap kamap. Dokta Henderson i tok: “Pasin bilong wari tumas long mani i save givim bikpela presa long man.”
Yumi no ken kirap nogut olsem long ol mun i go pinis, sik bilong mani i kisim planti man moa. Hevi bilong mani long planti kantri i mekim na planti man i no gat moa wok mani o haus o mani ol i bin sevim. Ol bikpela beng i kisim hevi na wok bilong ol i pundaun, na ol kantri i gat planti mani ol tu i kisim helpim long ol narapela kantri bambai hevi bilong mani i no ken bagarapim ol. Long ol kantri i no gat planti mani, pe bilong kaikai na ol narapela samting olsem i go antap na dispela i mekim na ol man i tingting planti tru.
Hevi bilong mani i stap tu long taim ol man i gat planti mani. Long sampela yia i go pinis taim i gat rot long kisim planti mani, planti man i bin kisim hevi bilong mani. Wanpela niuspepa (The Witness) bilong Saut Afrika i bin stori olsem, long Afrika “wanpela sik i wok long kisim ol man, em sik bilong baim planti samting tumas, tingting tasol long kisim winmani, na tingting tumas long mani kago.” Niuspepa i kolim sampela mak bilong dispela “sik,” olsem “pilim bikpela presa, kisim dinau, westim ol samting, mekim planti wok tumas, man i pilim olsem em i no kisim ol samting em i nidim, jeles, na pilim bikpela bel hevi.” Ol i tok mani em as na sindaun bilong ol man long Afrika i wok long bagarap.
Long India, paslain long bikpela hevi bilong mani em nau tasol i kamap, planti man i bin kisim mani. Wanpela nius (India Today International) i bin stori olsem, long 2007 ol man long India “i tromoi bikpela mani tru winim ol yia bipo.” Tasol long dispela taim, lain bilong gavman i bin pret olsem nogut dispela samting i kamap long India bai i kirapim ol man long bikhet moa yet na kros na pait.
Long wankain taim, planti yangpela long Amerika ol i bin wok long tromoi mani long ol samting i no helpim tru sindaun bilong ol. Tasol dispela pasin bilong tromoi planti mani i no helpim ol long i stap amamas. Ol saveman i tok pasin bilong holim planti mani i bin kirapim man long dring planti alkohol tumas, bel hevi tru, na kilim i dai em yet. Wanpela wok painimaut i bin soim olsem maski ol man i gat planti mani kago, “long olgeta 3-pela 3-pela man, wanpela tasol” i tok em i stap “amamas tru.”
As na Sampela i No Gat Sik Bilong Mani
Tasol long gutpela taim na long taim nogut, planti manmeri—ol maniman na ol rabisman wantaim—ol i no save tingting planti tumas long mani kago samting. Bilong wanem i olsem?
Long wanpela ripot (The Meaning of Money), ol saveman na ol savemeri i luksave olsem “mani em samting i save kirapim tru [sampela man] long mekim samting na mani i bosim ol. Dispela inap mekim na man i pilim bikpela presa na kisim sik bilong tingting.” Tasol ol dispela saveman na savemeri i tok moa olsem: “Ol man husat i basetim gut mani bilong ol, ol i save pilim olsem ol i bosim gut ol yet na ol i amamas long ol yet. Ol i stap olsem ol bosman bilong mani, na ol i no stap olsem ol wokboi bilong mani . . . Mipela i laik tok olsem ol man husat i basetim gut mani bilong ol, ol i no pilim bikpela presa tumas, na ol i no gat planti hevi.”
Yu gat wanem tingting long mani? Dispela taim nogut bilong mani i mekim wanem long yu? Mani em bos o em wokboi bilong yu? Ating yu no gat ol mak bilong man i gat sik bilong mani. Tasol maski yumi gat planti mani o nogat, yumi olgeta inap bungim taim nogut long hevi bilong mani. Orait skelim olsem wanem ol senis yu mekim long pasin bilong yu long yusim mani inap helpim yu long i stap bel isi na amamas.
[Blok/Piksa long pes 4]
Ating mani i stap bos bilong yu sapos . . .
◻ Yu no laik stori long mani, long wanem, mani i save mekim yu tingting planti
◻ Famili i save tok pait long mani
◻ Yu save tromoi nating bikpela mani na yu no tingting gut pastaim
◻ Oltaim yu save wari long ol dinau bilong yu
◻ Yu no save gut long hamas mani yu save kisim
◻ Yu no save gut long hamas mani yu save tromoi
◻ Yu no save gut long dinau bilong yu i bikpela olsem wanem
◻ Ol dinau bilong yu i save abrusim mak yu bin tingim
◻ Yu no save bekim kwik ol dinau
◻ Yu inap givim hap mani tasol ol i makim bilong bekim dinau yu gat long kredit kat
◻ Yu kisim mani yu bin makim bilong mekim narapela wok na yusim dispela mani long bekim ol dinau
◻ Yu kisim sampela wok moa bambai yu ken kisim mani bilong bekim ol dinau
◻ Yu bin kisim ol nupela dinau bilong bekim ol olpela dinau
◻ Yu sevim mani, tasol yu save yusim dispela long baim ol samting yu mas baim long olgeta wik
◻ Yu save sot long mani taim mun i no pinis yet
◻ Yu pilim olsem yu mas bungim bikpela mani
◻ Hevi bilong mani i givim presa long yu na yu kisim sik long bodi na long tingting
[Kredit Lain]
Source: Money Sickness Syndrome, by Dr. Roger Henderson