Bikpela Hangre—Em Mak Bilong Wanem Samting?
TRU long nau ol i kisim bikpela save long pasin bilong wokim gaden na planim ol kaikai i save karim planti, na ol i wokim kain kain masin bilong helpim ol long mekim dispela wok. Tasol bihain long 1914 hangre i bin kamap planti taim long ol narapela narapela hap long graun. Nau yumi ken skelim sampela hangre i bin kamap na bai yumi ken save, tok profet bilong Jisas na dispela piksa Jon i bin lukim long hangre bai kamap, ol i makim ol dispela hangre i kamap nau long taim bilong yumi o nogat. Sapos i olsem ol dispela hangre i truim ol dispela tok profet, orait yumi ken skelim ol samting bilong ol dispela hangre i kamap long nau na yumi ken save, em i narapela kain long ol hangre i bin kamap long bipo o nogat.
Hangre i Kamap Namel Long Planti Kaikai
Sampela man i ting, long nau planti man i gat gutpela sindaun na planti samting bilong skin olsem kaikai na mani kago samting, olsem na nau i no taim bilong dispela blakpela hos bilong hangre i raun long graun. Tasol Baibel i no tok olgeta man bai lus long kaikai na ol i hangre. Nogat. Yumi mas tingim dispela maus Jon i harim long piksa, em i kolim bikpela pe tru bilong ol kaikai. Na dispela maus i tok: “Yu no ken bagarapim wel wantaim wain!” (Revelesen 6:6) Long dispela taim bipo, wel wantaim wain em samting i gat bikpela pe bilong en na ol man nating i no inap baim tumas; ol maniman tasol inap kisim. Olsem na dispela tok bilong Revelesen i makim olsem sampela manmeri bai i gat planti gutpela kaikai, tasol ol narapela manmeri bai sot olgeta na ol i hangre.
Na taim Jisas i tok profet long kaikai bai sot, em i tok: “Yupela lukaut gut. Nogut yupela i kaikai planti tumas na dring nabaut oltaim na yupela i spak. Nogut yupela i wari long samting bilong bodi. Sapos pasin olsem em i karamapim yupela, orait bai dispela de em i painim yupela wantu tasol, olsem spia i save painim abus.” (Luk 21:34, 35, NW) Sampela man bai sot tru long kaikai na sampela bai kaikai planti tumas. Orait yu ting dispela kain pasin i stap nau long taim bilong yumi?
Yumi ken tok, dispela pasin i stap tru. O1 nius i save toktok long dispela samting, ol i tok, taim sampela lain i wok long kisim gutpela sindaun, dispela i save nogutim ol narapela lain, na ol i stap rabis tru na ol i hangre. Olsem wanpela nius i tok: ‘Taim sindaun bilong ol man i wok long kamap gutpela, ol i wok long baim na pinisim planti kaikai, olsem na pe bilong kaikai i go antap; orait ol lain i stap long ol narapela ples i no gat planti samting na ol i stap rabis, ol i hatwok long tromoi bikpela pe bilong baim kaikai long ol dispela ples.’ (The New York Times, Ogas 16, 1981) Em nau, long sampela hap ol i ‘kaikai planti tumas’ na ol i sotim kaikai bilong ol narapela lain na “bikpela hangre” i painim ol.
“Long Sampela Hap”
Jisas i toksave pinis, “long sampela hap bai ol i gat bikpela hangre.” (Matyu 24:7) Yu ting dispela samting i bin kamap bihain long 1914? Yes, em i kamap pinis. Yumi ken stori long sampela: Long hap bilong Rasia long yia 1921 bikpela hangre i bin kamap na i kilim i dai 5 milion manmeri. Long Saina long yia 1929, bikpela hangre i kilim i dai 3 milion. Long ol yia namel long 1930 na 1940, 5 milion i dai long bikpela hangre long hap bilong Rasia. Na nau tasol long hap bilong Afrika bikpela san i stap longtaim na bikpela hangre i kamap na 100,000 manmeri ol i dai na planti tausen tausen ol i ranawe lusim dispela hap bilong ol.
Tasol i gat wanpela samting long dispela piksa aposel Jon i bin lukim na yumi mas tingim, olsem: Dispela blakpela hos bilong hangre em i bihainim retpela hos bilong pait. Olsem na as bilong planti hangre bilong dispela taim nau em ol dispela bikpela pait i bin kamap. Long wanem, bihain long ol pait, em kaikai i save sot. (Revelesen 6:3, 4) Olsem: Long 1930 samting, bikpela pait i kamap long Spen, na bihain long en bikpela hangre i kamap. Na Namba Tu Pait Bilong Olgeta Hap em i kamapim bikpela hangre long hap bilong Grik, Polan, Rasia, Holan na sampela hap moa. Na long hap bilong India long Bengol, bikpela hangre i kamap long 1943 i go inap 1944, na 1,500,000 ol i dai, na dispela pait yet i gat bikpela hap asua long en.
Na namel long 1960 na 1970 wanpela bikpela pait i bin kamap long hap bilong Afrika long Kongo (nau ol i kolim Sai-er) na Naijiria na dispela i kamapim bikpela hangre na planti manmeri ol i dai. Na long hap bilong Kampusia bikpela pait i kamap na planti tausen tausen pikinini ol i lus olgeta long kaikai na ol i stap hangre. Yumi bin lukim stori na piksa bilong dispela pikinini long ol nius. Na long Itiopia bikpela pait i bin kamap na bikpela san tu i bagarapim ples na i no gat kaikai, olsem na wan milion manmeri ol i ranawe lusim ples bilong ol na i go long hap bilong Somalia, na nau bikpela hangre i painim ol. Na nau ol nius i stori long 9 milion manmeri ol i ranawe long ples bilong ol na ol i go long hap bilong Tailan, Sudan, Sai-er, Nikaragua, Honduras na Pakistan, na ol i sot olgeta long kaikai. Na ol nius i kamapim planti stori moa i wankain olsem dispela.
Long bipo yet na i kam inap long nau, i gat planti samting i kamapim hangre long graun, olsem pait na bikpela san na i no gat ren, na planti binatang i kamap na pinisim kaikai bilong gaden, na bikpela win, na ol wara i tait, na kain kain samting moa. Orait yumi laik save, long taim bilong yumi i gat planti hangre olsem i bin kamap na i winim ol narapela taim bilong bipo? Yumi no inap tok stret olgeta long dispela samting, long wanem, bipo ol i no bin makim stret na raitim stori bilong olgeta hangre i bin kamap long graun. Tasol yumi inap save tru, dispela lain man nau ol i stap long graun ol i bin lukim planti bagarap i bin kamap na planti bikpela pait na taim bilong hangre samting. Olsem na ating yumi ken tok, ol hangre i bin kamap long taim bilong yumi i planti tru na i winim ol narapela taim bipo. Na yumi ken tok stret olsem, nau long taim bilong yumi ol bikpela hangre i kamap namel long planti kaikai, na ol pait tu i kamapim planti bikpela hangre, na long ol narapela narapela hap kaikai i sot tru na hangre i kamap. Ol dispela samting i kamap olsem Baibel i bin makim.
Na long nau i gat nupela kain hangre i kamap na dispela i makim olsem taim bilong yumi i narapela kain tru.
“Kain Samting Olsem i No Bin Kamap Bipo”
Wanpela buk bilong E. R. Duncan i tok, long bipo, taim ol nupela pikinini i wok long kamap na ol man i wok long kamap planti, orait kaikai tu i wok long kamap planti. Tru sampela taim i gat wan wan bagarap i bin kamap na dispela i kamapim taim bilong hangre, tasol kwiktaim ol i bin stretim ol dispela hevi. Orait, kirap long yia 1940 samting, wanpela nupela hevi i kamap: Ol manmeri bilong graun i wok long kamap planti tru, na ol i no inap kamapim kaikai bilong ol dispela planti man, olsem na kaikai i sot tru. Na dispela man i tok, “Kain samting olsem i no bin kamap bipo.”
Kain hevi olsem i kamap long hap bilong India. Long planti taim bipo hangre i save kamap long India, tasol nau em i narapela kain. Wanpela man bilong save long ol kaikai bilong ol narapela narapela hap bilong graun, nem bilong em Georg Borgstrom, em i bin skelim bikpela hevi i kamap long India na em i tok, nau long taim bilong yumi dispela hevi bilong India i go bikpela tru, na ol man i no ken tok, wankain hangre i bin kamap long India long olgeta taim bipo. Nogat.
Na dispela man i tok, taim Englan i bin kisim India inap 200 yia bipo, i gat olsem 60 milion man ol i stap long India. Insait long dispela lain, i gat olsem 10 milion ol i sot olgeta long kaikai. Tasol nau ol man i kamap planti moa yet na narapela kain samting i kamap, olsem: Inap 10 milion man tasol ol i gat kaikai inap long ol, na bikpela lain moa yet, inap planti planti milion, ol i sot olgeta long kaikai.—Wanpela buk, The Hungry Planet, bilong Georg Borgstrom.
Na wankain hevi i wok long kamap long ol narapela hap tu. Tru sapos yumi skelim ol kaikai i stap long olgeta hap bilong graun bai yumi ting dispela kaikai em inap long olgeta man. Tasol sapos ol lain bilong graun i wok yet long kamap planti tru olsem nau ol i mekim, bai kaikai i sot tru. Na long nau tu, long ol hap i no gat planti wok bisnis long en na i no gat bikpela mani samting, bipo ol man bilong ol dispela hap ol i kamapim kaikai inap long skel bilong ol. Tasol nau ol i no inap mekim olsem. Na ol i no gat mani inap long ol i ken baim kaikai long ol narapela hap bilong inapim lain bilong ol long kaikai. Olsem na hangre i painim ol.
Wanpela nius (em Los Angeles Times) em i mekim wanpela tok long yia i go pinis na em i tok, ‘Insait long 6-pela mun i go pinis, hangre i kamap long 28 hap bilong Afrika’
Na wanpela nius gen (em Vancouver Sun) i kamapim tok bilong wanpela bikpela ogenaisesen bilong didiman na i tok, ‘i gat 450 milion manmeri ol i hangre na ol i laik bagarap, na inap wan bilion moa ol i no gat kaikai inap long ol.’
Na wanpela lain bilong Yunaitet Nesen i save helpim ol pikinini i stap rabis ol i tok, long yia 1981 hangre wantaim sik i bin kilim i dai 17 milion pikinini long ol narapela narapela hap bilong graun. Dispela namba i bikpela moa na i winim ol man i bin dai long Saina long bikpela hangre i bin kamap namel long 1878 na 1879.
Olsem wanem? I gat rot bilong stretim dispela hevi? Wanpela nius (The New York Times) i tok, insait long tenpela yia bihain ol i mas painim 500 bilion kina bilong baim kaikai bilong ol ples ol man i stap rabis long en, na dispela mani em inap baim liklik kaikai tasol olsem nau i stap long dispela lain. Tasol ol i no save bai ol i kisim we dispela bikpela mani. Olsem na long nau ol i no save long wanpela rot tru bilong stretim dispela bikpela hevi.
Wanpela Gutpela Tok
Dispela hevi bilong hangre i kamap nau long dispela taim em i bikpela moa na em i mas i go bikpela yet, olsem na yumi save, kain bikpela hangre olsem i no bin kamap bipo. Na i gat narapela samting tu i mekim na dispela hevi i narapela kain. Dispela hevi bilong hangre i kamap wantaim ol narapela kain bikpela hevi ol man i no bin painim rot bilong stretim.
Long dispela piksa aposel Jon i bin lukim, dispela blakpela hos bilong hangre i bin kam wantaim retpela hos bilong pait na yelopela hos bilong sik na dai. Na taim Jisas i tok long bikpela hangre bai kamap “long sampela hap,” em i kolim ol narapela bikpela hevi bai kamap wantaim dispela, olsem ol bikpela bikpela guria na bikpela sik na ol bikpela pait na kain kain hevi moa. (Matyu 24:7-14; Luk 21:10-28) Dispela olgeta samting i wok long kamap nau long taim bilong yumi, olsem na yumi save, Jisas wantaim aposel Jon i tok profet long ol samting bai kamap long taim bilong yumi yet.
Taim fopela hos bilong Revelesen i raun, dispela em i makim taim bilong Jisas i kisim bikpela namba na i kamap King na “em i go na i wok long winim pait nau, na em i gat wok long winim planti pait moa.” (Revelesen 6:1-8) Jisas i bin kolim ol samting bai kamap long graun bilong bekim wanpela askim long ol disaipel bilong em, ol i askim em: “Wanem taim bambai ol dispela samting i kamap? Wanem mak bai i kamap pastaim, na mipela i ken save, yu laik i kam bek na dispela graun i laik pinis?”—Matyu 24:3.
Nau yumi stap long bikpela taim tru. Jisas i stap King pinis long heven, na liklik taim bai em “i winim pait” na rausim ol man nogut wantaim as tru bilong olgeta pasin nogut, em Seten. (Sam 37:9-11; Revelesen 20:1-3) Olsem na Jisas i tokim lain bilong em: “Sapos yupela i lukim ol dispela samting i kamap, orait yupela i ken save, kingdom bilong God i kam klostu pinis.”—Luk 21:31.
Em i gutpela tok tru, a? Liklik taim nau na dispela blakpela hos bilong hangre bai pinisim raun bilong em long graun na Kingdom bilong God bai kamapim stretpela gavman bilong bosim graun. (Sam 72:1, 16) Dispela em i wanpela gutpela senis tru bai kamap long graun! Bipo i no gat wanpela senis olsem i bin kamap. Yu inap kisim save long dispela samting long Baibel bilong yu yet. Yu laik mekim olsem? Ol Witnes Bilong Jehova laik tru long helpim yu. Sapos yu mekim olsem bai yu save long as bilong dispela raun em blakpela hos bilong hangre em i mekim long graun.