1914—Em i Senisim i Stap Bilong Yu
INAP 70 yia bipo, long Mande, Jun 29, 1914, ol man i kirap nogut long kaunim tok long ol nius, olsem: “OL I KILIM I DAI MAN BILONG KAMAP KING BILONG AUSTRIA.” Tasol dispela samting i kamap longtaim bipo na ating yu no tingim long nau. Tasol ol man i stap long dispela taim bipo, ol i kirap nogut tru long dispela taim bipo, ol i kirap nogut tru long dispela samting. Na dispela samting i kirapim planti samting i kamap bihain, em ol dispela samting i mekim sampela samting long yu long nau.
Ol dispela samting i bin kamap i makim sampela bikpela samting moa liklik taim bai kamap, na ol dispela bikpela samting bai senisim tru i stap bilong yu. Orait, nau yumi ken stori long dispela samting.
Yumi Pilim Yet
Dispela samting i kamap planti yia bipo, olsem wanem em i mekim sampela samting long i stap bilong yu nau long 1985? Dispela samting i kamap 70 yia bipo, em i kirapim Namba Wan Pait Bilong Olgeta Hap. Dispela bikpela pait na ol tok ol i pasim bihain bilong i stap sekan, dispela i as bilong ol samting i kamap long nau.
Paslain long dispela bikpela pait, i gat ol bikpela bikpela kingdom i bosim graun. Ol strongpela king bilong Yurop i bin kamapim ol dispela kingdom. Tasol dispela pait i kirap long yia 1914 em i bagarapim ol dispela kingdom na pinisim strong bilong ol dispela king bilong Yurop. Long nau i gat tupela strongpela lain ol i resis long bosim graun, em lain bilong Rasia (ol komyunis) na lain bilong Amerika (ol bisnis). Dispela tupela strongpela gavman i stap birua birua. Ol samting i gavman i stap birua birua. Ol samting i bin kamap long taim bilong namba wan pait i as bilong ol dispela samting i kamap long nau.
Paslain long namba wan pait Rasia em i bikpela kantri i stap rabis na Misin Otodoks bilong Rasia i bosim ol. Ol i gat king, ol i kolim em sar (czar). Long dispela taim gavman bilong Amerika i gat strong, tasol strong bilong ol gavman Bilong Yurop i winim tru strong bilong gavman Bilong Amerika. Namba wan pait i senisim ol dispela samting. Wanpela man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap (em René Albrecht-Carrié), em i tok: ‘Namba wan pait bilong olgeta hap i mekim gavman bilong Amerika i kamap strong.’ Na em i tok: ‘Taim dispela pait i pinis, strong bilong Amerika i winim tru strong bilong ol narapela.’ Dispela samting i kamap, long wanem Amerika i gat planti samting, tasol ol gavman bilong Yurop i bagarap na mani bilong ol i no gat strong moa.
Long Rasia, taim pait i no kirap yet, sampela man i wok long bikhet long gavman na i laik daunim gavman. Long taim bilong pait, Rasia i pait long ol Jeman. Ol Jeman i kisim Lenin, em wanpela bikhet man bilong Rasia i stap long Swiselan, na ol i salim em i go bek long Rasia. Ol i laik bai em i kirapim ol Rasia na bai ol i pait long gavman bilong ol yet. Samting i kamap olsem na Rasia i lusim pait. Lain bilong Lenin, em ol Bolsevik, ol i kirap bosim ol man i laik daunim gavman. Ol dispela samting i as bilong ol samting i kamap long Rasia long nau.
Dispela tupela strongpela gavman ol i stap birua, na long planti kantri ol manmeri i no i stap isi. Ol i pait na i laik daunim gavman. Namba wan pait na tok ol i pasim bilong i stap sekan, dispela i as bilong ol dispela samting tu. Wanpela man bilong stori long ol samting i bin kamap long bipo, em Charles L. Mee Jr., em i tok: ‘Namba wan pait i mekim na Hitler i kamap strong, na Namba Tu Pait Bilong Olgeta Hap i kirap, na i gat planti pait long nau na planti nupela gavman i kamap.’ Long olgeta de ol nius i stori long ol man i dai long ol dispela pait na bikpela pen na hevi ol dispela pait i kamapim. Na Namba Tu Pait i kirapim ol man long wokim ol bom nogut bilong nuklia na nau ol inap bagarapim lgeta man bilong graun.
Tasol Mee i tok: ‘Ol olpela gavman i mas pinis bambai ol nupela gavman i ken kamap na ol man i ken i stap fri.’ Paslain long 1914 i gat sampela famili ol i gat nem na bikpela mani kago na ol i stap bos, olsem ol king samting. Na taim wanpela king i dai, pikinini bilong em i mas kamap king; narapela man, nogat. Lain bilong king tasol ol i gat nem na i gat strongpela lo long dispela samting. Tasol namba wan pait bilong olgeta hap i senisim dispela pasin. René Albrecht-Carrié i tok: ‘Namba wan pait bilong olgeta hap i senisim tru pasin na sindaun bilong bipo. Ol man nating i kirap singaut na ol hetman i no inap sakim ol moa.’ Bipo ol dispela lain bilong king ol i gat bikpela strong. Tasol nau, nogat.
Tru tumas, taim ol man i sutim dispela man em i bilong kamap king bilong Austria na kilim em i dai, bikpela senis i kamap. Sapos dispela samting nogut i no bin kamap na namba wan pait bilong olgeta hap em i no bin kamap, bai i stap bilong yu long nau i narapela kain. Tasol i gat sampela samting moa i bin kamap long 1914-1918 samting, na ol man i no save ol dispela samting i bikpela samting. Tasol ol dispela samting i bikpela samting moa long yu.
[Piksa long pes 3]
Em piksa bilong Asdiuk Fedinan Wantaim meri bilong em. Faipela minit bihain ol i sutim em na kilim em i dai